________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શંક પ મ ]
વિશ્વ વ્યવસ્થાત્મક પદાથાં
તેમાં સાંકડા પણુ થઇ ગયા નથી . અને તેથી તે દ્રવ્યે લેાકાકાશમાં ન સમાવાથી અલેકાકાશમાં વેરાઇ પશુ ગર્યા નથી, પરિમિત અસખ્યપ્રદેશી લેાકાકાશમાં જ બધા સમાઈને રહ્યાં છે. આકાશના પ્રદેશે। ખીજા દ્રવ્યેાના પ્રદેશેા કરતાં ધણુા જ સૂક્ષ્મ છે અને અન્ય દ્રવ્યેને અવગાહ આપવાના સ્વભાવવાળાં છે. એટલે તેના એક પ્રદેશમાં એક પ્રદેશ અથવા તે। સંખ્યાત, અસંખ્યાત, અનંત તથા અનતાનતપ્રદેશી કંધા રહી શકે છે. અરૂપી દ્રવ્યેયમાંથી ધમ તથા અધર્માંના એક આકાશપ્રદેશ ઉપર એક જ પ્રદેશ રહ્યો છે, કારણ કે જેમ આકાશ લેકબ્યાપી છે. તેમ ધર્મ અધમ પશુ લેકવ્યાપી છે; માટે જ લેકાકા, ધર્માસ્તિકાય તથા અધતિકાયના પ્રદેશે। સરખી સંખ્યાવાળા છે. વાસ્તિકાયને ઢાડીને બાકીના રૂપી દ્રશૈ। સવવ્યાપી ડાવાથી અક્રિય છે. જે દ્રશ્ય શાશ્વત સક્રિય છે. તે એક સંખ્યાવાળુ હાય છે. અર્થાત્ અરૂપી અક્રિય દ્રશ્ય અનેક ડેાતાં નથી. જે કે જીત દ્રવ્ય પગ રૂપે અરૂપી છે અને તેવા પ્રદેશા પશુ લેકગ્વાપી દ્રવ્યા જેટલા જ છે છતાં જીવ દ્રવ્ય લેકવ્યાપી ન હેાવાથી અનેક ન'તા છે, કારણુ કે અનાદિકાળથી તે પુદ્ગલ દ્રવ્યરૂપ કર્મના સંયોગને લખને સક્રિય છે. અને જે સક્રિય હાય છે તે સર્વવ્યાપી હાઇ શકતુ નથી તેથી આકાશના એક પ્રદેશમાં જીવન અસખ્યપ્રદેશી ધ રડી શકતા નથી પશુ લેાકાકાશના અનેક પ્રદેશી એક દેશમાં જીવ દ્રવ્ય રહી શકે છે. લેાકાકાશના પ્રત્યેક પ્રદેશમાં જીદ્રવ્યના પ્રદેશ તા તેની સકર્મક અવસ્થામાં ડ્રાઈ શકે છે અને તે પશુ એક સમયની સ્થિતિવાળા ડાય છે, માટે જીવ એક સમય જ લેકવ્યાપી રહી શકે છે, તે પછી પાછે અવતર સમયમાં જ દેશવ્યાપી થ× જાય છે. જીવને આ પ્રમાણે સભ્યાપી તથા દેશવ્યાપી થવામાં નિમિત્ત કારણ ઉપાધિજન્ય ક્રિયા ઢાય છે. જ્યાંસુધી જીવ કર્મસ્વરૂપ ઉપાધિવાળા ય છે ત્યાંસુધી તેના દેશવ્યાપીપણામાં તારતમ્યના રરેલી ડ્રાય છે. નિતાર એકસરખા જ આકાશના દેરામાં રહેતા નથી. અગુલના અમખ્યાતમા ભાગથી લને લાખ યેજત સુધીના અસંખ્યાતપ્રદેશી આકાશના દેશે!માં રહી શકે છે, કારણુ કે જીવ શરીર માત્ર વ્યાપી ડેવાથી નાનામાં નાનું કાણું શરીર ગુત્રના અસંખ્યાતમા ભાગે દાન , અને મેટામાં માટે ક્રિમ શરીર એક લાખ યોજનનું ટ્રાય છે. બાકીના ઔદારિકાદિ શરીર મધ્યમ પરિમાણુવાળા ડ્રાય છે માટે જ જીવના દેશવ્યાપીપણામાં તારતમ્યતા ડ્રાય છે. છેવટે છત્ર જ્યારે રૂપ ઉપાધિથી સર્વથા મુકાઈ જપ્તને પેાતાનું અરૂપી સ્વરૂપ પ્રાપ્ત કરે છે ત્યારે જે સમયે અરૂપી દશા પ્રગટ થાય છે તે સમયે જે શરીરમાં ડાય છે તે શરીરના પાલાષ્ટ્રના ભાગ પાતાના પ્રદેશોથી પૂરાઇ જવાથી જેટલા આકાશપ્રદેશામાં વ્યાપ્ત થઇને ફેલાઈને રહે છે તેટલા જ આાશના દેશમાં ભાવી અનતા કાળ સુધી શાશ્વતણે સ્થિર રૢ છે. પછીથી તેમાં આકાશના ન્યૂનતાધિક દેશામાં ભ્યાસ થવારૂપ તારતમ્યતા રહેતી નથી; કારણુ કે સર્વથા ક્રમથી મુકાઇ જઈને સ્વરૂપ પ્રાપ્ત કર્યા પછી તે અક્રિય થાય છે, અક્રિય દ્રવ્યમાં આકાશના ન્યૂનાધિક દેશ તથા પ્રદેશામાં વ્યાપ્ત થવામાં નિમિત્તભૂત સ`ક્રાય-વિકાચ હેતે નથી.
ધર્મારિતકાયાદિ ચારે અરૂપી દ્રર્વ્યાની સાથે રૂપી પુદ્દગલાસ્તિકાયને સગેગ સંબંધ અનાદિકાળથી છે, છતાં જીવાસ્તિકાય સાથેના સુયોગ સાધ ધર્મ, અનમ તથા આકાશ કરતાં ધણા જ વિલક્ષણૢ છે, કારણુ કે બધાય અરૂપી દ્રવ્યે। અખ હોવા છતાં પ′ પુદ્ગલના
For Private And Personal Use Only
*
