________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
કહેવામાં આવે છે ત્યારે તે બંને મા ઘણું મુશ્કેલીઓથી ભરેલા છે તે સ્પષ્ટ રીતે સમજાવી શકાય તેવા નથી. અંત:કરણપૂર્વક તેના સિદ્ધાંતોના ખુલાસા થઈ શકે તેવા નથી, તેમ સ્વત:જ આપણને લાગ્યા વગર રહેતું નથી, અને જે મુખ્ય નિયમ તે સ્વીકારે છે તે મુખ્ય નિયમને ધરી દ્રઢ શ્રદ્ધાથી જ માની લીધા વગર મુશ્કેલીને અંત આવી શકતું નથી, સારાંશ કે બુદ્ધિમાં ઉતરે-અંત:કરણ પૂર્વક જેના નિર્ણયે ઉપર ખુલાસા આપી શકાય તેવા તે મતો નથી, પણ શ્રદ્ધાથી જ સ્વીકારાયેલા-સત્ય તરીકે અમુક નિયમ કબુલ કર્યો પછી જ તે ધર્મના સિદ્ધાંતો સમજાવી શકાય છેઅનુભવમાં ઉતારી શકાય છે.
હવે જેનધમે આત્માના સિદ્ધાંત માટે જે ભાવ ગ્રહણ કર્યો છે તે આ પ્રમાણે છે. તેઓ કહે છે કે આમાં ઉત્પાદ, વ્યય, અને ઇવ ત્રિગુણાત્મક છે (ાર છોડ્યું વિનારા પુર સન) અને તે તેના આ સિદ્ધાંતને અનિયતવાદને સિદ્ધાંત (અનેકાંતવાદ ) કહે છે, અને તે સિદ્ધાંત વેદાંતના શાશ્વતવાદ ( નિત્યવાદ ) ના સિદ્ધાંતની અને બુદ્ધના અશાશ્વતવાદ (વિનાશવાદ) ની થીયરીની વિરૂદ્ધ મત ધરાવનાર છે. તેઓને સિદ્ધાંત ટૂંકાણમાં આ પ્રમાણે છે. ચાલુ સ્થિતિમાં જે વસ્તુઓ આપણને દેખાય છે તેવી સ્થિતિમાં તેમના દ્રવ્યને આશ્રીને તે વસ્તુઓ શાશ્વત છે, પણ તેઓની ગુણો અગર તે પર્યામાં ફેરફાર થયા કરે છે-તેના પર્યાયે નવા ઉપ છે--અને જુના નો વિલય થાય છે. વધારે વિસ્તાર પૂર્વક કહેતાં તેને સારાંશ રહેલો છે કે કોઈ પણ પગળિક વસ્તુ તેના મૂળ દ્રવ્ય તરીકે હમેશને માટે અસ્તિત્રામાં રહે છે, પણ તે દ્રવ્ય ગમે તે ભિન્ન ભિન્ન આકૃતિ અને ગુણે ધારણ કરે છે. આ પ્રમાણે એક દ્રવ્ય તરીકે માટી શાશ્વત ગણી શકાય. પણ તે માટીના પિંડમાંથી ઉપર થયેલ ઘટ, અથવા તો તેનો રંગ તો અસ્તિત્વમાં આવે છે, અને તેનો નાશ થાય છે. માટી તે મુળ ગુણરૂપ-દ્રવ્યરૂપે હોવાથી તેમાં ફેરફાર થતો નથી, પણ તેમાંથી ઉતા થયેલ ઘટ-પટ અને તેવી જ બીજી આકૃતિઓ તે પાટીરૂપી મૂળ દ્રવ્યના પર છે. અને પર્યાય તરીકે મૂળ દ્રવ્યમાં ફેરફાર થાય છે–તે અસ્તિત્વમાં આવે છે, અને તેનો નાશ થાય છે.
આ પ્રમાણે આત્મા સંબંધને જેન સિંદ્ધાંત સામાન્ય બુદ્ધિથી પણ સમજી કાકાય તેવા વિચારોથી ઉત્પન્ન થયેલ હોય તેને ઈ તેજી શકાય છે, અને તેને ઘણી અગત્યતા આપવામાં આવે છે. જેને લિકીના અધ્યાત્મ શાસ્ત્રના મૂળ સિદ્ધાંત તરીકે આ નિયમને સ્વીકારવામાં આવે છે. જ્યારે યાદ્વાદ અને નયના સિદ્ધાંતાનુસાર તેની સમજણ શહણ કરવામાં આવે છે ત્યારે તેનું મહત્ત્વ–તે નિયમની અગત્યતા વધારે રપષ્ટ રીતે રામજી શકાય છે.
For Private And Personal Use Only
