Jain Dharm Prakash 1916 Pustak 032 Ank 11

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533379/1

Page #1

અડધા મળ
૧ ઠગ ભક્તોની કક્તિ ( પત્ર ૨ પાદેશ માંડિયમ ( પદ્ય ) સદા શિક્ષા ( પદ્ય )
श्री
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
वंद्यास्तीर्थकृतः सुरेंद्रमहिताः पूजां विधायामली । सेव्याः सन्मुनयश्च पूज्यचरणाः श्राव्यं च जैनंवचः ॥ सच्छीलं परिपालनीयमतुलं कार्यं तपो निर्मलं । ध्येया पंचनमस्कृतिश्च सततं भाव्या व सद्भावना ॥१॥ પુસ્તક ૩૨ મુ] માહ, સવત ૧૯૭૩. વીર તૂ [એફ ૧૧ મે. - મુત્ત
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર. अनुक्रमणिका.
REGISTERED No. 3. 36.
૪ શ્રી સમયસાર પ્રકરણ-ધાબા અનુવાદ ( રહસ્ય ) ૫ બુદ્ધિ સ્વરૂપ
કીનું અપમ શાસ્ત્ર અને નીતિ શાં
ક મૂલ્ય . .
5
તે અગત્યની સૂચનાઓ.
૨૭. કૃત ભાષાનું ૮ ચાક અધુએ અને
૯ શ્રી આગમાય સમિતિ અતંર્ગ તે સુત્રત્રાંચના ક
હવનગરથી નંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાર ગ્રામ લલ્લુભાઇએ કુંવ
પાસ્ટ
બટ
બ્રેડ
૩૪૧
–
૪૪
ક
==
૮
303

Page #2

હું રાજ તિ િતું.
હું લખે છે એ છે. ૧ ! કરતકુતિ પ્રકાશ. શી યશોવિજયજી કૃત ટીકા યુક્ત.
{ી બુહાર શાળા મા સોભાગચંદની સહાયથી.)
ક . રાપૂર્વક ક દિ વગર. (મુકાકારે)
( કો દ્વાનગર વિશેની વિકાસની સહાયથી.) જ કરી શાંતિનાથ ચારે. ધબંધ કૃત.
( શહેરના શ્રેસિંધી સહાયથી. )
( શ્રી ઈડર નિવાસી શા. હીરાશ લક્ષ્મીચંદની સહાયથી.) ૬ શ્રી અંદરાજાનો રાસ. રાર અને રહસ્યયુક્ત. (ગુજરાતી)
( આ પાઈપુર નિવાસી . રણછોડદાસ ભાયચંદની સહાયથી.) ૭ શ્રી હંમલપ્રક્રિયા વ્યાકરણ. (બીજી આવૃત્તિ)
{ શ્રા પિથલપુર નિવાસી શા. લકચંદ બુલાખીદાસની અધ સહાયથી.) - કી વસ્તુપાળ ચરિત્ર ભાષાંતર (ગુજરાતી) રઠ નાગરદાસ પુરૂત્તમદાસની આઈ સહાયથી.)
ર તેયાર હોવાથી વરમાં છપાવા શરૂ થશે. ૯ કરી ઉપદેશપ્રસાદ ગ્રંથ મૂળ. રભ છ થી ૧૨-સંસ્કૃત.
શા હીરલાલ બકારહાસ ઉજશીની સહાયથી.). ૧૩ શ્રી સતિકા (છો) કર્મગ્રંથની ભાગ્ય ટીકાયુત–સંસ્કૃત
(શી પર નિવાસી શા. તે રા રતનચદમી અધ સહાયથી.) ૧૨ થી પાક ... રિઝ ગદાબંધનું ભાષાંતર. ૧૨ શ્રી રGિરા ચાર વઘધનું ભાષાંતર. ૧૩ શ્રી પરિશિષ્ટ નું ભવાંતર.
- ૩ તૈયાર થાય છે. ૬૪ કડી ઉપમિતિ કાનું આખું ભાષાંતર. ૧૫ કી હૈદ્રારા ચરિત્ર. (સ્વતંત્ર લેખ) ૧ : ઉ. પ્રદt . . ભ ૧૩ થી ર૪-સંસ્કૃત.
છે દી એ તપ કી લિપિધાનું કહ્યા વનાદિ. ૬. અફડાર પર છે તે પાર તડવીની સઝાડ, અર્થ વિવેચન યુક્ત,
E : શક નં. –--------૧૬ માટે સહાયની રક્ષા

Page #3

---
-
--
શ્રી જૈન ધર્મ પશિ. पिता योगाभ्यासो विषयविरतिः सा च जननी । विवेकः सोदर्यः प्रतिदिनमनीहा च भगिनी॥ प्रिया क्षांतिः पुत्रो विनय उपकारः प्रियसुहृत् । सहायो वैराग्यं गृहमुपशमो यस्य स सुखी ॥१॥
પુસ્તક ૩ર મું. ] માહ. સંવત ૧૯૭૩. વીર સંવત ૨૪૪૩. [અંક ૧૧ મો.
ठगभक्तोनी बकभक्ति.
જપતી પ્રીતમની જપમાળ–-એ રાગ. ભગત જગત ઠગ થઇ નિજ સ્વાથમાં કેઇ રહે મન રાજી,
અવળી દુનીયાની બાજી, સમભાજી આજી, (૨) જ્યાં ત્યાં • બકભકતો મત મતના કાછ, ભગત જગત ઠગ થઈo-એટેક સાખી– છાતીમાં કાતી રમે, મુખ મંગળ બગ ધ્યાન;
માળા કર લાળા દેદે, માયામાં મસ્તાન. ' માં રંગે રાહે રાજી, મમતા મન ઝાજી. (૨) જ્યાં ત્યાં સાખી– ગપ્પા મારે વ્યાસજી, ગાન તાન ગુલતાન;
રાસલીલા છાની રમે, જેમ ગેપીમાં કાન, ઠગમાં ઠગબાજી તાજી, ભેળા કહે હાજી. (૨) જ્યાં ત્યાં સાખી-- પોપદેશે પંડિતે, જાય કુપથે ધાન;
બુડે બુડાડે અન્યને, કાણું નાવ સમાન, એવા ઉપદેશક પાજી, જનની જસ લાજી, (ર) જ્યાં ત્યાં સાખી– સાચે બાહ્યતર રહી, જે સાચા ઉપદેશ
સાંકળચંદ વિરલા જડે, રાગ દ્વેષ નહિ લેશ. રહેણી કહેણી સે સાચી, જીતે ભવ બાજી. (ર) જ્યાં ત્યાં

Page #4

જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
परोपदेश पांडित्याए
એ સત્ય- ૧
લાવણી. કે પરદે ઉપદેશ, ન ચાલે લેસ, જાય પતીયાર, એ સત્ય સુધારોકે ફડાકુધારે ટેક. સૌ થીઓ સંસાર, સકળ વ્યવહાર, સ્વાર્થથી ચાલે, પરમાર્થ બિ નિજ સ્વાર્થ સાધવા હાલે કહે પુનર્લગ્ન આદરે દુઃખ પહો, ગરીબ વિધવાનું, લાકડે માંકડું જોડી દીએ કોઈ છાનું નિજ ઘરમાં વિધવા રડે, ખુણામાં સડે, લક્ષ નહિ યાર. કે કુલાચાર પહેરે, પ્રગટ ઉચરે, પથ્થર નહિ પૂજે,
સરશે એવી કાજદેવ કઈ દુજે; મૃત્તિકાની મૂર્તિ કરે, એ ઉરે, પૂજે બગ યાને, એ પ્રપંચ પાપીત કરી દુનીયાને; ધીનાં ગાણા તણી, વાત એ છગણી, બાધ નહિ સારે. હે દેશી કપડાં ધરો, ઉોજન કરો, દેશ ધાને, એ વાત ઘણી ઉપયોગી કહી બધાને; પણ જપ્ત વિછા ધરે, મોજ ફરે, શીકર નહિ પરની,
એ શિક ગુણ કેમ કરે ધુતારી ; સદ રિબી, અમલમાં છરી, પ થાશે,
કહિ દુર પણ સા સુધ.
એ સાગ ૨
- રિફા.
( લાખ ર–રાઈ હકાણુ ધરલાલ માણેકપુર )
રાગ એધવાના સંદેશાને. જૈન ધુઓ શીખ સુણો સેલ્ફી , જિનવર ભાષિત ધર્મ તત્વ વિચાર છે, સફળ કરે નરવને શિવમુખ પામવા, મર વચ કયે ધર્મ રયણ આધાર છે. ૧ દુ:ખકારી જે વચન મુખી વારતાં, રાતા સાગરમાં સુખ અપરંપાર છે; દિ વચનથી વરીએ સહુને પ્રેમથી, છાતૃભાવે પ્રગટે સે વ્યવહાર જે. ૨ જઈ દળ સમ રાશિત જીવિતને એક સામાન્ય જ્ઞાની વૈરાગે રંગાય જે, ૦? જા ને બાથી તેડીએ, સ્મિક ધ મેળવી ગુણીજ ગાય છે. ૩

Page #5

સક્ષેષ શિક્ષા.
www
અભયદાન આપીને જીવરક્ષા કરી, સુપાત્રાદિક દાન પાંચ પ્રકાર જો; ભવદવ મળતાં રસ્તે સરલ એ સાચવી, બ્રહ્મચર્યાદિક મહાવ્રતને વિચાર જો. ક્રોધાનળને અળગે કરીએ આપણે, તેના સગે નીચ ગતિ લેવાય જો, ચડકાશીએ મહા તપસી સાધુ હતા, કોધ કરેથી ઝેરી સર્પ મનાય જો. લાભે લક્ષણ ચેતનજી જાશે વહ્યાં, લેાલે લાભ કરે છે અતિ ઉત્પાત ; તૃષ્ણા તેના સાથે થકી છૂટે નહિ, લશ્કર જેનું ભારે વિપરીત વાત જે. સુભૂમ ચક્રી જે ષટ ખંડના રાજીઓ, લેલે લુંટાણા ભર દરિયાની માંહિ જો; રક્ષા કારણુ દેવ તેના નહિ થયા, સપ્તમીએ પહોંચાડ્યા લાલે ક્યાંહિ જો. માન મહા વૈરીને વેગે વારીએ, અષ્ટ પ્રકારે ગણીઆ મદના ભેદ જો; સન્નત ચક્રી સરીખા રૂપ રહિત થયા, મઢ મૂકેથી મળે પરમ પદ ગે જો. કેવળ કમળા માહુબળને આવતી, લઘુ ખધવને જઇ વંદું હું કેમ જો; ભગિની બ્રાહ્મી સુંદરીએ સમજાવતાં, માન ગયેથી ઝળહળ જ્ગ્યાતિ જેમ જે. કપટ કરેથી ચપટ થશેા ઝટ વારમાં, મંધાતા નહિ જખરી માચા જાળ જો; મઠ્ઠી નિવર તપ કરતાં ખમવું પડયું, મહિલા રૂપે શ્રી જિનવર અવતાર જે. ૧૦ અભ્યતરના ચાર તમે દ્દરે હુંરા, જેહ સંધે લખ ચારાશી થાય જો; બાહ્ય અભ્ય તર તપ જપ તેને આદરા, દાવાનળ દુ:ખ સરવે દૂર પલાય જો. વ્રત પચ્ચખાણ કરો નિજ પૂરણ ભાવથી, સેવા ભક્તિ જંગમ સ્થાવર તીર્થ ; અનુમાદીએ શુભ કૃત્યા સવે સદા, જેથી આતમરામ રહે સુપવિત્ર જ. દુષ્ટ રિવાજને સાંસારીક દૂ હુંરા, સાંત વ્યસનથી પ્રાણી થાય ખુવાર ; ઉત્તેજન જાતિભાઇઓને આપવું, સગપણુ સ્વામીભાઇનઙ્ગ' સચવાય જો. જ્ઞાન દાનના ફેલાવા અધિકા કરે, જીર્ણ પુસ્તક ને વળી જીર્ણોદ્ધાર ક દેવદ્રવ્યાદ્રિષ્ટના હૈસા! સાચવી, નિજ ગૃહની પેરે કરીએ સંભાળ જે. સર્વ જીવનું ભલું કરવા હૃદયે ધરા, રહેા સાદા ને રાખે! મન નરમાશ ; સમન્તુ ને નિલેલી આનદે રહેા, આળસ છેડી કરવા ઉદ્યમ ખાસ એ. પ્રમાણિકપણુ રાખે! ને સત્ય ખેલવું, મન તનને વશ રાખી કરેા રક્ષાય જે; ચાશક્તિ ધર્મ દિલ ઉદારતા, સુશિલ થાતાં પળાય દશ શિક્ષાય જે. શિક્ષા સુદર અફળ રહ્યા અવની પરે, સ્મરણ કરતાં ભાવ ભલેા પ્રગટાય જો; કપૂરાવજય પસાયે ‘દિલ પુરો’ કહી, માણેકપુરે મન અતિ હરખાય જો. ૧૭
૧૧
૧૨
૧૬
૩૪૩
૪
૫
19
?
૧૩
૧૪
૧૫

Page #6

- માં પાવર (ત સરક)
(લેખકે -- ગુણાનુરાગી કરવિજયજી )
( અનુંસંધ્યાન પર ૩૧ થી ) એ આવતા નિપણ નાણા બીજો અધ્યાય. શુભાશુભ ક યુ –પાપ ) ઉપાર્જન કરવામાં નિદાન (કારણ) રૂપ માત્ર કહેવાય છે. તે શિવજીર પ્રકારના (જ્ઞાનીઓએ કહ્યા છે. તે આ રીતે-- પર છદ્રો , ૪ કાચ, છ અ , 3 એગ (મન, વચન તથા કાયા) અને ૨૫ રાએ. તેમાં ઇમો- 1, 211; મામા . અહિંસા, અને પાક .-- વચઇ કાયાના વ્યાપાર ૫ફિયાઓ-૧ કાયિક, ૨ અધિકરણકી, ૩ મહેપકી, કે પારિવાનિ, ર પ્રાણાતિપાલિકી, ૬ આરંભિકી, ૭ પારિગ્રહિતી, - પ્રત્યકી, ૯ દિગ્યા દર્શન પ્રત્યચકી, ૧૦ અપ્રત્યાખ્યાનકી, ‘૧૧ દણિકી, ઘર કી અથવા પ્રિક, ૧૩ મીત્યિક, ૧૪ રામતોપકિપાતિકી, ૧પ દિકી, ૧૬ વહુાિકી, ૧૭ : પનિકી, ૧૮ દરણિકી અથવા વૈતારહકી, ૧૯ એવાળા કિડી, ૨૦ : ચિરી, ૨૧ પ્રાયોગિકી, રર સમાહાનિક, રક એસિડ, ૨૭ Àષિક. ૨૫ શિકી.
આ ૨૫ ક્રિયાનો સંક્ષિાર્થ આ પ્રમાણે--કાયાને જણાએ ડાવતાં લાગે તે કારિકી , ખડગાદિકરાને વિષે મુષ્ટિ વિગેરેનું જોડવું તે રાધિકરણિકી ૨, વાજીવ વિષય
કરવાથી પ્રાપિકા ડ, પુત્ર ત્રાદિના વિયોગ દુઃખથી હદયતાડન રિફંટાદ કરવું, અથવા ને પરિતાપ ઉપજાવે તે પરિતાપનિક ૪, સ્વગદિ નિમિત્તે પિતાના અથવા ક્રોધ લોભાદિ વડે પરના પ્રાણને વિચાર કરાવવો તે પ્રાણાતિપતિકી ૫, જીવાજીવ સંબંધી આરંભ કરવો તે આલિકી ૬, જીવાજીવ વિય પરિગ્રહથી થાય તે પરિતિકી, પરને ઠગવાથી માયા પ્રત્યયિકી ૮, નિવચનમાં અદા કરવાથી શિશ્ચાદર્શન પ્રણયકી ૮, સંયમાદિ વિવાન કરનાર કષાયાદિને - તજવાથી અપ્રત્યાખ્યાનિકી ૧૧, જીવાવાદિ પદાર્થોને કુળવડે જેવાથી દરિકી ૧૧, રાગદે પાદિવડે છવાઇવ કવરૂપ ક્વાથી પૃષ્ટિકી અથવા રાગાદિવડે સ્ત્રીયાદિકને સ્પર્શ કરવાથી
દિક ૧૨, જીવાજીવને રાશને કર્મ બંધ થાય તે માહિત્યકી ૧૩, પોતાના ગાય અશ્વાદિકની કે પ્રશંસા કરે તેથી રાજી થવું તે સામે તાપનિપાતિક ૧૪, રાજાદિકના આદેશથી મનુષ્યાદિ ૭૪ નું અથવા પાવાણાદિ જી નું િવડે નિસર્જન કરવું તે નેસૃષ્ટિકી ૧૫, પિતાને હાથે stવને તાડન કરવાથી સ્વારિતકી ૧૬, જીવાજીવને ચડજ્ઞા કરવાથી આજ્ઞાનિકી ૧૧,
જીવનું નિદાન કરવાથી દારરિકી અવા વાવ વિયમાં પરને ઠગવાથી વતારણિકી ૧૮, અમાર્જિત પ્રદેશમાં રીર ઉપકરણાદિ કવાથી અનાભોગ પ્રત્યયિકી ૨૯, ઈહિપોક

Page #7

શ્રી સમયસાર પ્રકરણ-ભાષાઅનુવાદ (સરહસ્ય.
૩૪૬
એમ સામાન્ય રીતે કમ ગમન નિદાનરૂપ આશ્રવા પ્રરૂમ્યા. હવે વિશેષે જ્ઞાનાવરણીયાદિ ક સંબંધી-આશ્રવા સબંધી વન કરે છે.( સાતસાની પ્રત્યે) પ્રદ્વેષ, અપલાપ,† મચ્છર,ન ( ભાતપાણીનો ) અતરાય, નિયાદિ આશાતનાં અને ઉપઘાત ( મારાદિ ) એ જ્ઞાનાવરણીય અને દનાવરણીય કર્મોના આશ્રય સમજવા. ( અર્થાત્ જ્ઞાનીના પ્રદ્વેષ, અપલાપદિ કરવાથી ઉક્ત અને કર્મ ખંધાય છે. ) દેવપૂજા, ગુરૂભક્તિ, સરળ સજમ, દેશિવેતિ સમ, પાત્રદાન, દયા, ક્ષમા, માળ ( અજ્ઞાન ) તપ અને અકામ નિર્જરાથી શાંતા વેદનીય કમ ખંધાય છે, તેથી ઉક્ત દેવપૂજાર્દિક શાતા વેદનીયના આશ્રવ લેખાય. દુ:ખ, શેક, સતાપ, આકદન, વધુ અને અસાસ ( સ્વપર ઉભય સબંધી ) એ અધાય અશાતા વેદનીય કર્મના અર્થને જીવા
કેવળી, શ્રુત, સંધ, તીર્થંકર અને ધર્મ સબંધી અવધુ વાદ ( નિંદા ), ઉન્મા દેશના અને સન્માર્ગ લેપન એ દન મોહનીય કર્માંના આશ્રવ છે. કો દિક કષાયના ઉદયથી સકિલષ્ટ પરિણામ થાય તે ચારિત્રમાહનીય કર્મીના આશ્રવ
જાણવા.
પંચેન્દ્રિય વધ, માંસાહાર, અને બહુ આરભ પરિગ્રહ એ નારકીના આયુષ્ય સધી આશ્રવ જાણુવા,
આશ્રવ છે.
R
આ ધ્યાન, સશલ્યપણું અને ગૂઢ ચિત્તપણું એ તિર્યંચ આયુષ્યના
અલ્પ આરભ-પરિગ્રહપણ, ગૃહતા ( નરમાશ ), સરલતા અને ઐતિ ઉત્કૃષ્ટ કે નિકૃષ્ટ ર્રાહ એવા મધ્યમ પરિણામ એ મનુષ્ય આયુષ્યના આશ્રવ છે.
સરાગ સજમ,૪ દેશ વિરતિ સજમ, કામ નિર્જરા, ખાળ ( મિથ્યાત્વ વિરૂદ્ધ કાના સેવનથી અનવકાંક્ષ પ્રત્યયિકી ૨૦, મન વચન કાયાવડે સાવદ્ય કા કરવાથી પ્રાયાગિકી ૨૧, આઠે પ્રકારના કર્મ સમકાલે બાંધવાથી સમાાનિકી ૨૨, :માયાલાલનિશ્રિત અથવા રાગેઞત્પાદક વચન એલવાથી પ્રેમિકા, ૨૩, ક્રોધમાનનિશ્રિત અથવા કાષ્ઠની ઉપર દ્વેષ કરવાથી દુષિકી ૨૪, અકષાયી એવા .ઉપશાંતમેાદિકને માત્ર એ સમયની સ્થિતિના કર્મ માત્ર કાય ચેાગવડે જે ખંધાય તે ઐય્યપથિકી ૨૫.
× જ્ઞાની ગુરૂ વિગેરેનુ નામ ગેપવવું-ઢાંકવું-પ્રકાશવું નહિં તે. + તેમના ગૌરવ સહી ન શકાય તે, તેમની પૂજા-ભક્તિ થતી બ્લેઇને મનમાં ખેદ ધરી મળવુ તે.
૧ ક્ષુધા, તૃષા, વધ, ધનાકિ વડે ઇચ્છા વગર જે કમ નિર્જરા થાય તે.
૨ મૂળ ઉત્તર ગુણમાં લાગેલા અતિચારાદિ દોષની આલેચના નિંદા ન કરવી તે.
૩ ઉદાયી રાજાનું ખુન કરનારની પેરે જેના મનને ગૂઢ અભિપ્રાય કળાય જ નહિ તે. ૪ સજ્વલન કષામનો જેમાં ઉદય વર્તે છે તે. ( વીતરાગ સંયમ નિક )

Page #8

જૈન ધર્યું પ્ર
યુક્ત સ હ ત અને સામ અને સમ્યક્ત્વ રત્નની ાપ્તિ એ ૫૧૦૧ ૧.૦૨ ૧૩°૧,
સાપ, જાગુ, વિલાદત અને ક્ષમા શુભ નામકર્મના વ છે. તેથી વિપરીત--માયાવીપણ વગેરે અશુભ્ર નામકર્મના અરિહંત વાર૪૪ ( દેવતિ પ્રુ વીશ સ્થાનકે તીર્થંકર નામકર્મના ચલ છે.
આશ્રવ છે.
મહાભિમાન હિતપ, વિનીત પણ “નયતા, અને ગુણવંતની પ્રશ ંસાવડે ઉર મેન અને એથી વિપરીત વતનથી ની ત્રમ ખંધાય છે. તેથી તે તે ઉર-નીચ ગાત્ર ના આવ છે. જિનપૂજામાં અંતરાય કરવા, વહિ સાર્દિકમાં તત્પર રહેતુ એ પતરાય કર્રના શ્રત જીવા. પૂવકત પ્રતિક ( એક એક કર્મ થી પ્રતિદિન એક અથવા સ્થિતિબંધ અને રામધની અપે કામ સગા; પ્રકૃતિબંધ અને પ્રદેશળ બની પેક્ષાએ તે સામાન્ય રીતે પૂર્વે કત મને આવકના શ્રવ હેર કે છે. કેમકે સિદ્ધાન્તમાં આઠ પ્રકારનાં, સાત પ્રકારના, આ પ્રકારના બધા એક પ્રકારના કહેલા છે. પરંતુ પ્રતિનિયત કરવા પણ કહેલો નથી. તેમાં મિશ્ર સ્થાનક વર્જિત મથ્યાત્વ ગુણસ્થાનકથી ઠંડી પ્રમત્ન ગુણસ્થાનક પ ત આયુષ્ય ખંધ હોય તે સમયે અવિધ ( ડે ) કન્ડના મધ અને યુગ્મ ધ સિવાયને સવિધ ( સાત ) કર્મ ના ખંધ કહ્યા કું. મિશ્ર, નિવૃત્તિ ખાતર અને નિવૃત્તિ બાદ> એ ત્રણ ગુણુસ્થાનકે સાત પ્રકારના ન ધ; સૂક્ષ્મ રસ પુરાય ગુણુસ્માત ખેડુનીયકમ અને આયુષ્ય સિવાય છ પ્રકારના વધ ઉપાત મા, ક્ષી મેહ અને સયાગી ગુણસ્થાનકે કેવળ એક સાતા વેદનીયના જ મધ હેવાથી એક કર્મ ને જ બધ; અને અયાગી કેરીને કંઈપણ કેમ ના માં ભાવ હોવાથી અનધક કહેલા છે.
એ રીતે આશ્રવ તંત્ર નિરૂપણનામાં સમયસાર પ્રકરણના ત્રીજે અધ્યાય યે.
હવે ખમાંન નિરૂપણનાના આધે અભ્યાસ કહે છે.
અિધ્યાત્વ, અવિરતિ, પ્રમાઢ, કષાય અને મન વચન કાયના ચેાગ રૂપ ધ હેતુઓડે જીવના કર્મ પુદ્ગલા સગાતે સંધ થાય તે અંધ કહેવાય છે. તે અંધ ચાર પ્રકારના છે. ૧ પ્રકૃતિમ, ૨ સ્થિતિમ ́, ૭ રસબધ, અને ૪ પ્રદેશાધ, તેમાં જ્ઞાનાવરણી, દશનાવરણી, વેદનીય, મેહદીય, આયુ, નામ, ગોત્ર અને અંતરાય કાના જે જ્ઞાન-આચ્છાદનાર્દિક સ્વભાવ તે પ્રકૃતિષધ; કર્મોનાં દળીયા સબંધી કાળ નિોવ્યું તે સ્થિતિમંધ; તે આવી રીતે--જ્ઞાનાવરણ, દનાવરણુ, વેદનીય અને

Page #9

શ્રી સમયસાર પ્રકરણ-ભાષા અનુવાદ. (સરહસ્ય)
૩૪૭
અંતરાય એ ચારે કર્મની પ્રત્યેકે ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ ત્રીશ કે ડાકોડ સાગરોપમની, મેહનીય કર્મની ૭૦ કોડાકેડ સાગરોપમની, નામ અને ત્રિકર્મની ૨૦ કડાકોડ સાગરોપમની અને આયુષ્ય કમની તેત્રીશ સાગરોપમની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ જાણવી. જઘન્ય સ્થિતિ વેદનીય કર્મની બાર મુહૂર્તની, નામ શેત્રની આડ આઠ મુહૂર્તની અને બાકીનાં કર્મોની અંતર્મુહૂર્ત પ્રમાણ જઘન્ય સ્થિતિ જાણવી. દેવ, મનુષ્ય અને તિર્યંચ આયુ વજી ને શુભાશુભ રાવે કર્મ પ્રકૃતિની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ અતિ સંકલેશવડે બંધાય છે અને જઘન્ય સ્થિતિ (પરિણામની) વિશુદ્ધિવડે બંધાય છે.
અનુભાગ, અનુભાવ, વિપાક અને રસ એ બધા એક અર્થવાળા પર્યાય શબ્દો છે. તે રસ-વિપાક અશુભ કર્મ–પ્રકૃતિઓનો લીમડાની જેવો અશુભ અને શુભ પ્રકૃતિઓનો શેલડીની જે શુભ છે. તેથી શાસ્ત્રકાર કર્યપ્રકૃતિઓના શુભાશુભ વિભાગ યાતાવે છે-૧ શાતાદનીય, ૩ દેવ મનુષ્ય અને વિર્યચનાં આયુષ્ય, ૧ ઉચ્ચ ગોત્ર તથા નામકની ૩૭ પ્રકૃતિઓ-મનુષ્યગતિ અને આનુપૂવી (૨) દેવગતિ અને આનુપૂવી (4), પચેન્દ્રિય જાતિ (પ), હારિકાદિક પાંચ+ શરીર (૧૦) પ્રથમના ત્રણ શરીરના ત્રણ અંગે પાંગ (૧૩) પ્રથમ સંધયણ (૧૪) પ્રથમ સંસ્થાન (૧૫) શુભ વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ (૧૯), શુભ વિહાયોગતિ (૨૦), અગુરુલઘુ (૨૧), પરાઘાત (૨૨), ઉધાસ (ર૩), આતપ (૨૪), ઉદ્યોત (૨૫), નિમણ (૨૬), તીર્થકર (ર૭), અને કસદશકો+ (૩૭) એ ૪૨ પુન્ય (શુભ) પ્રકૃતિએ પ્રસિદ્ધ છે. હવે ૮૨ (અશુભ) પય પ્રકૃતિએ વર્ણવે છે.
પાંચ જ્ઞાનાવરણ, નવ દર્શનાવરણ, મિશ્ર મોહનીય અને સમકિત મેહનીયના બંધનો અભાવ હોવાથી બાકીની ર૬ મેહનીય પ્રકૃતિ, પાંચ અંતરાય એ રીતે ૪૫ પ્રકૃતિઓ ચાર છાતિકર્મની કહી, અને અશાતા વેદનીય, નારકીનું આયુષ્ય, નીચ શેત્ર અને ૩૪ નામકર્મની પ્રકૃતિ, તિર્યંચગતિ અને આનુપૂવી (ર), નરકગતિ અને આનુપૂવી (૪), એકેનિદ્રાદિ.ચાર જાતિ(૮), પ્રથમ સિવાયનાં પાંચ સંઘયણ (૧૩), પાંચ સંસ્થાન (૧૮), અશુભ વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ (૨૨), અશુભ વિહાગતિ
1- દારિક, વૈક્રિય, આહારક, તેજસ અને કાર્મણ.
ક ઔદારિક, ક્રિય અને આહારકના અનુક્રમે દારિક અંગોપાંગ, વૈકિય અંગોપાંગ અને આહારક અંગોપાંગ જાણવા. * વજાભનારાચ.
જે સમચતુરસ્ત્ર. + ત્રસ, બાદર, પર્યાપ્ત, પ્રત્યેક, સ્થિર, શુભ, સુભગ (સૌભાગ્ય), સુસ્વર, આદેય, અને મેશ નામ કમ .

Page #10

જૈતુ મ પ્રકારો
(૨૩) ઉપઘાત (૨૪) અને સ્થાવરદૃશકે! (૩૪) એ રીતે સર્વે મળીને ૮૨ અશુભ કહેવાય છે,
(૫) પ્રકૃતિ
લીમડાના તથા શૈલડી પ્રમુખના સ્વાભાવિક રસ એક ડાણીએ લેખાય અને તે રસ એ ત્રણ ચાર ભાગ પ્રમાણ કઢાયે તે એક ભાગ અવશેષ રહે છતે એ ઠાણીઆ વિશે કહેવાય. એ ઉપમાાં પ્રકૃતિના રાની જાણવી.
Q
પર્વત અને ભૂમિની ફાટ, વેળુ અને જળમાંની રેખા સમાન કષાયેાવડે અશુ કર્માના અનુક્રમે ચાર, ત્રણ, બે અને એક ઠાણીએ રસ બંધાય છે, ત્યારે શુભ કોના રસ વેળુ અને જળરેખા સમાન કાયવડે (વિશુદ્ધ, પરિણામે) ચઢાણીયા, ભૂમિટિ સમાન કષાયવડે ( મધ્યમ પરિણામે ) ત્રણ !ણીયા અને પર્વતની ફાટ રામાન કષાયવડે બેઠાંણીયા બંધાય છે. એક ઠાણીયે શુભ રસ ધાતેા નથી; ૨-૩-૪ દાણીયાજ અંધાય છે.
ચાર સ ંજવલન (કષાય), પાંચ અંતરાય ( દાન-લાભ-ભાગ-ઉપભેગ—વીય અંતરાય છે, પુરૂષવેદ, મતિ-શ્રુત-અવધિ-મન:પર્ય વાનના આવરણુ, ચક્ષુ-અચક્ષુ -ાધિદશ નના આવરણુપ ૧૭ પ્રકૃતિએ ૧-૨-૩-૪ સ્થાનિક રસવાળી અને ઠંડીની શુભ તેમજ અશુભ પ્રકૃતિએ ૨-૩-૪ સ્થાનિક રસવાળી કહી છે.
સકલેશ ( મલીન અધ્યવસાય ) વડે શુભ પ્રકૃતિને તીવ્ર ( આકરો ) રસ થાય છે અને અધ્યવસાયની શુદ્ધિ થતાં મંદ રસ થાય છે. શુભ પ્રકૃતિના વ્યવસાયની શુદ્ધિવડે તીવ્ર રસ થાય છે અને અધ્યવસાયની મંત્રીનાં થતાં હું આ દ પડી જાય છે.
તે
પ્રદેશ અધ તે કર્મવર્ગણાનાં દળીયાં (મેળવવા) રૂપ સમજવેા.
આ પારાવાર સંસારમાં ભમતાં જીવ પાતાના સ ( લેાકાકાશ પ્રમાણ 'ખ્ય ) પ્રદેશ વડે, અભયેાથી અનત ગુણા પ્રદેશ-દળથી અનેલા અને સર્વ બથી અન તગુણા રસચ્છેદે કરી યુક્ત, સ્વપ્રદેશમાંજ રહેલા ( અહારના નહિ ), અવ્યાધી અન તગુણા ( અને સિધૂંધી અનંતમા ભાગના ) કર્મ વણાના સ્કા પ્રતિસમય ગ્રહણ કરે છે. ગ્રહણ કરીને તેમાંથી થોડાં દળીયાં આયુક ને, તેથી
* સ્થાવર, સુમ, અપર્યંત, સાધારણું, અસ્થિર, અશુભ, દુગ (દૌર્ભાગ્ય), દુઃસ્વર,અના દે. અને પગરી નામકર્મ એ સ્થાવર કે! કૃષ્ણવે
' સહજ રસ હું કઢા વગરના મીડી કે કડવા ) એક ડાણીયા, તેનેજ કઢતાં અધે? બાકી રહે તે એ ઠાણીયા, એ ભાગ બળી જાય ત્રીને ભાગ શેષ ( બાકી રહે ) એવા રસ ત્રણફાણીયા અને સહુ ભાગ ી ય ગાયો ભાગ બાકી રહે તે ચેડાણીયા 1વે.

Page #11

શ્રી સમયસાર પ્રકરણ.
૩૪૯
વિશેષાધિક અને પરસ્પર તુલ્ય દળીયાં નામ અને ગાત્રકર્મને, તેથી વિશેષાધિક અને પરસ્પર તુલ્ય દળીયાં જ્ઞાનાવરણ, દશનાવરણ અને અંતરાય કર્મને, તેથી વિશેષાધિક મેહનીય કર્મને અને તેથી વિશેષાધિક વેદનીય કર્મને વહેંચી આપી નિજ આત્મપ્રદેશમાં ફર નીરની પેરે અથવા લેહ અગ્નિની પેરે તે કર્મવર્ગણાના સ્ક ધ સાથે મળી જાય છે.
કમદીયાંની આ આઠ ભાગની કલ્પના અષ્ટવિધ કમબંધકે આશ્રી સમજવી. સાત, છે અને એકવિધ બંધકને વિષે તેટલાજ ભાગની કલ્પના કરવી. પ્રકૃતિબંધ અને પ્રદેશબંધના હેતુ (મન, વચન અને કાયાના) ગ જાણુંવા. સ્થિતિબંધ અને રસબંધના હેતુ કોધાદિક કષાયે જાણવા. તેમજ વળી પૃષ્ટ, બદ્ધ, નિધત્ત અને નિકાચિત એ રીતે પણ ચાર પ્રકારનો બંધ શાસ્ત્રમાં કહે છે. ઇતિ બંધવિચાર.
એ રીતે બંધતત્વનિરૂપણનામાં સમયસારને ચોથો અધ્યાય પૂર્ણ થયે.
હવે સંવતત્ત્વ નિરૂપણનામા પંચમ અધ્યાય વખાણે છે–
આવોને નિરોધ કરે તે સંવર કહ્યું છે. સમિતિ, ગુપ્તિ, પરીસહ, યતિધર્મ, ભાવનાઓ અને ચારિત્રવડે કર્મયુગલ ગ્રહણ કરવાને નિરોધ (અટકાવ) થવાથી તે સંવર સત્તાવન પ્રકારને થાય છે. તેમાં ઈર્યાદિક સમિતિ પાંચ મન, વચન, કાયાના રોગ (વ્યાપાર) નિગ્રહરૂપ ગુપ્તિઓ ત્રણ સુધાદિક પરીસહા બાવીશ; ક્ષમા પ્રમુખ યતિધર્મ દશવિધ; અનિત્યાદિક ભાવનાઓ બાર; અને સામાયકાદિક ચારિત્ર પાંચ, એ તેિ સંવરતત્ત્વ નિરૂપણુનામાં સમયસારનો પાંચમો અધ્યાય કહ્યો,
હવે નિર્જરાતત્ત્વ નિરૂપણનામાં સમયસારને છઠ્ઠો અધ્યાય કહે છે–
ભેગવાઈ ગયેલા કર્મ પુદગલોનું પરિશાટન થવું (ખરી જવું) તે નિરા કહેવાય છે. તે બે પ્રકારની ૧ સકામ, ૨ અકામ ભેદે કરીને જાણવી. તેમાં અકામ નિર્જરા સર્વ જીવોને હોય તે આ રીતે-એકેન્દ્રિયાદિક તિર્યંચે યથાસંભવ છેદન
* છુટી સોય, સુત્રથી બાંધેલી સે, લોઢાના બંધનથી બાંધેલી સો અને હડે ટીપી નાંખેલી યોની પેરે.
૧ ઈર્યા–ગમનાગમન, ભાષા, એષણ, આદાન નિક્ષેપ અને મળોત્સર્ગ પ્રસંગે ઉપયોગ સહિત પ્રવર્તન. ૨ સત યોગને નિહ અને સત (કુશળ) યોગનું ઉદીરણ. ૩ સામાયિક, છેદપ સ્થાપનીય, પરિહાર વિશુદ્ધિ, સૂક્ષ્મ સંપરાય અને યથાખ્યાત. ૪ કામ-છ વગર કટાદિ ઉન કરતાં.

Page #12

જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
ભેદન, શીત, તાપ, વર્ષાજળ, અગ્નિ, સુધા, તૃષા, ચાબુક અને અંકુશાદિવડે; નારકી (નરકના) જીવો ત્રણ પ્રકારની વેદનાવડે મનુષ્ય સુધા, તૃષા, આધિ, દાલિદ્ર અને બંધીખાનાદિકવડે; અને દેવતાઓ પરવશતા અને કિબિષપણાદિકવડે અશાતા વેદનીય કર્મને અનુભવી (ભોગવી) ખપાવે છે. તેથી તેમને અકામનિર્જરા જાણવી. સકામનિર્જરા તો અનશન, ઉદરી, ભિક્ષાચર્યા (વૃત્તિ સંક્ષેપ), રસત્યાગ, કાયલેશ (લોચાદિકવડે દેહદમન ) અને પ્રતિસંલીનતા (કાચબાની પેરે અંગેપાંગને સંકોચી રાખવા) એ છ પ્રકારના બાહ્યપ તથા પ્રાયછિત્ત૬, વિનય, વૈયાવચ, સઝાય, ધ્યાન અને વ્યુત્સર્ગ એ છ પ્રકારના અત્યંતર તપને તપતાં નિર્જરાભિલાષીને થવા પામે. એ રીતે નિર્જરાતત્વ નિરૂપણનામાં સમયસાર પ્રકરણનો છઠ્ઠો અધ્યાય થયો.
અથ મેક્ષતત્ત્વ નિરૂપણનામાં સક્ષમ અધ્યાય. (જ્ઞાનાવરણાદિ) ચાર ઘાતિકર્મના ( સર્વથા) ક્ષયવડે કેવળજ્ઞાન-દર્શન પ્રાપ્તને સમસ્ત કર્મને ક્ષય થયે મોક્ષ કર્યો છે. ક્ષીણકમીએ ગૌરવ (ભારેપણા) ના અભાવે નીચા જતા નથી; ગ પ્રગના અભાવથી તીર્ષો જતા નથી, પરંતુ નિઃસંગતાથી મળ-લેપ વગરના તુંબડાની પરે, કર્મ—બંધનના છેદાવાથી એરંડના ફળની પેરે, પૂર્વ પ્રયોગથી ધનુષ્યમાંથી છૂટેલા બાણની પેરે તથા ગતિ પરિણામથી ધૂમાડાની પેરે ઉંચા (ઉગતિએ) જ જાય છે અને લોક (આકાશ) ના અંતે રહે છે. ધમસ્તિકાયના અભાવથી આગળ (અલકમાં) ગતિ (ગમન) થવા પામે નહિ. (તેથી) ત્યાંજ (લોકના અગ્રભાગે જ) રહ્યા છતા શાશ્વત-નિરૂપમ–સ્વાભાવિક સુખને અનુભવે છે. સુર અસુર અને મનુષ્ય સંબંધી સર્વ કાળનાં એકઠાં કરેલાં સુખો સિદ્ધ ભગવાનના સુખના અનંતમા ભાગે આવતાં નથી. (સિદ્ધ ભગવાનનું સુખ અનંત છે-વચન અગોચર છે.) સંતપદ પ્રરૂપણાદિક નવ અનુગકારો વડે તે સિદ્ધોની વ્યાખ્યા કરવી. એ રીતે મિક્ષતત્ત્વ નિરૂપણનામાં સમયસારના સાતમ અધ્યાય થયે.
અપૂર્ણ.
GS 222
૫ નરકક્ષેત્રજન્ય, અન્ય ઉદીતિ અને પરમાધામી કૃત. ૬ છઠ્ઠ અક્રમાદિ. ૭ જરૂર કરતાં ઓ છે આહાર કરે તે. ૮ પાપ આલોચના (આલેયણ). ૯ દેહાદિક મમત્વ ત્યાગ.

Page #13

બુદ્ધિ સ્વરૂપ.
बुद्धिस्वरूप.
રૂપા
પાંચ જ્ઞાનમાં પ્રથમ પદ ધરાવનારા મતિજ્ઞાનના મુખ્ય બે ભેદ છે. શ્રુતનિશ્રિત અને અશ્રુતનિશ્રિત. શ્રુતનિશ્રિતમાં અવગ્રહાદિ ૨૮ ભેદના સમાવેશ કરવામાં આવ્યે છે. અશ્રુતનિશ્રિતમાં ચાર પ્રકારની બુદ્ધિ કહેલી છે. ૧ આત્પાતિકી, ૨ વિનયિકી, ૩ કાણુકી, ૪ પારિણામિકી. આ ચાર પ્રકારની બુદ્ધિને માટે તાત્કાલિક શ્રુતજ્ઞાનની અપેક્ષા નથી, પરંતુ પૂર્વભવાશ્રયી શ્રુતના નિષેધ નથી. આવી બુદ્ધિ પ્રાપ્ત કરવાના ઇચ્છકને તેવી બુદ્ધિવાળાના ઉદાહરણેા આનંદ આપનારા થઇ પડે છે. તેથી તે અહીં શ્રી નંદીસૂત્રની ટીકામાંથી આપવામાં આવ્યા છે.
ઐત્પત્તિકી બુદ્ધિ વિષે ઉદાહરણા
भरहसिल १ पणिय २ रुक्खे ३ खुड्डग ४ पड ५ सरड ६ काग ७ उच्चारे ८ । गय ९ घयण १० गोल ११ खंभे १२ खुड्डग १३ मागि: १४ त्थि १५ प १६ पुत्ते १७ ॥ આ પ્રથમ ગાથામાં જણાવેલા ૧૭ ઉદાહરણાના ભાવાર્થ કથાએથી જાણી શકાય તેમ છે. તે કથાઓ વિસ્તારથી કહેતાં ગ્રન્થ ઘણા મોટા થઇ જાય તેથી અહીં સક્ષેપથી કહેલ છે. તેમાં સિત્તે શબ્દે ભરત નહુવાના પુત્ર રાહુકનું દૃષ્ટાંત સમજવું તે આ પ્રમાણે—
૧ રાહકનું દૃષ્ટાંત,
भरह १ शिल २ सिंह ३ कुक्कुड ४ तिलवालुअ ५ हत्थि ६ अगड ७ वणसंडे ८ । पायस ९ अा १० पत्ते ११ खाडहिला १२ पंचपि १३ अ ॥ २ ॥
અ—રાહકના દૃષ્ટાંતની અંતર્ગત તેની ત્પાતિકી બુદ્ધિના ૧૩ દ્રષ્ટાંતા છે તે આ પ્રમાણે-ભરત ૧, શિલા ૨, ઘેટા ૩, કુકડા ૪, વેણુના દોરડાં ૫, હાથી ૬, કુવા ૭, વન ૮, ખીર ૯, બકરી ૧૦, પાંઢડાં ૧૧, ખીસકેાલી ૧૨ અને પાંચ પિતા ૧૬. ઉચિની નામની નગરી છે. તેની સમીપે નટેનું એક ગામ છે. તેમાં ભરત નામે એક નટ રહેતા હશે. તેની ભાર્યા મરણ પામી. તેને રાહક નામે એક પુત્ર હતા, તે નાની ઉમરના હતા, તેથી પેાતાની અને પુત્રની સેવાને માટે ભરત બીજી સ્ત્રી પરણ્યા. તે સ્ત્રી રાહક ઉપર પ્રેમભાવથી વવા ન લાગી. તેથી એક દિવસ રાહકે તેને કહ્યું કે હે માતા ! તુ મારી સાથે સારી રીતે વતી નથી, તેથી હું તને તેનું ફળ બતાવીશ.” તે સાંભળીને તે ઇર્ષ્યાથી એટલી કે હે રાહક ! તું બાળક મને શું કરીશ ? ”રાહકે કહ્યું કે-“ હું એવુ કરીશ કે જેથી તુ મારા

Page #14

ર
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
...
પગમાં આવીને પડીશ. ” ત્યારે તે તેની અવગણના કરીને મૈન રહી. ત્યારથી રાહુકને પણ અપરમાતાને શિક્ષા કરવાના અત્યંત આગ્રહ થયા. તેથી એક વખત રાત્રીએ તેણે એકદમ પોતાના પિતાને કહ્યું કે હું પિતા ! બ્લુએ, નુએ, આ ગાહેા નાશી જાય છે. ” આ પ્રમાણે તે બાળકનું વચન સાંભળીને તેના પિતાને શંકા ઉત્પન્ન થઈ કે—“ જરૂર મારી ભાર્યો દુઃશીલા છે. ” આવી શંકાને લીધે તેણીને વિષે ભરતની પ્રીતિ શિથિલ થઇ. તેથી તે તેણીની સાથે બરાબર પ્રીતિથી મેલે પણ નહીં, અને તેણીને પુષ્પ, તાંબુલ વિગેરે કાંઇ લાવી પણ આપે નહીં, તેા પછી સાથે શયનાદિક તે ક્યાંથી જ હાય, આ પ્રમાણે થવાથી તેણીએ વિચાર કર્યો કે“ ખરેખર આ સર્વ બાળકની જ ઉત્પન્ન કરેલી ચેષ્ટા ( કૃત્ય ) છે, નહીંતા આ મારા પતિ એકદમ મારા દોષ વિના મારાથી પરાસ્મુખ કેમ થાય ?” પછી તેણીએ બાળકને કહ્યું કે-“ હે પુત્ર રાહક ! તે શી ચેષ્ટા કરી કે જેથી તારા પિતા હમણાં મારાથી પરાર્મુખ થઇ ગયા છે ? ” હુક એક્સ્ચેા કે–“ તું મારી સાથે ખરાખર વતી નથી તેવુ એ ફળ છે. ” તેણીએ કહ્યું “હવેથી હું સારી રીતે વર્તીશ. ” રાહુક ખેલ્યા. ઠીક છે ત્યારે, હવે તુ ખેદ્ઘ કરીશ નહીં, મારા પિતા પહેલાંની જ જેમ તારી સાથે વતે તેમ હું કરીશ. ” ત્યારથી અપરમાતા તેની માથે સારી રીતે વત વા લાગી. એટલે એકદા રાહકે રાત્રીએ ચંદ્રની જ્યોત્સ્નાના પ્રકાશ હતા તે વખતે પિતાની પૂર્વની શંકાના નાશ કરવા માટે માલ્યાવસ્થાને ચેાગ્ય ચેષ્ટાથી પેાતાના શરીરની છાયાને આંગળીવડે દેખાડીને કહ્યું કે હું પિતા ! આ ગાહા તય ! ગાહા જાય ! ” તે સાંભળીને તેના પિતા પરપુષના પ્રવેશ સમજીને મિયાનમાંથી ખડ્ગ કાઢીને દોડયા, અને પુત્રને પૂછ્યું કે-“ હે વત્સ ! ખતાવ, ક્યાં છે ? ” ત્યારે રાહક માળચેષ્ટાને પ્રગટ કરતા આંગળીવડે પેાતાની છાયા બતાવીને ખેલ્યા કે હું પિતા ! આ ગાડા જાય. ” તે જોઇને તેના પિતા લજજા પામીને પા વળ્યા અને મનમાં વિચાર કરવા લાગ્યા કે-“ પ્રથમના પુરૂષ પણ આવેા જ હશે, તેથી એક બાળકના વચનથી વિપરીત સભાવના કરીને મેં આટલા વખત સુધી મારી ભાર્યા ઉપર અપ્રિય વર્તણૂક કરી તે ઠીક કર્યું નહીં. ’ એ રીતે પશ્ચાત્તાપ કરીને તે પેાતાની સ્ત્રીને વિષે પાછે ગાઢ અનુરાગી થયા.
"
હવે રાહકે વિચાર્યું કે —મેં મારી માતાનુ વિપ્રિય કર્યું છે, તેથી તે કદાચિત્ મને વિષાદિક આપીને મારી નાંખશે, તેથી તેના વિશ્વાસ કરવા નહીં.
""
૧ નાના માળા બાઉ, ભાડા વિગેરે શબ્દો મેલે છે તે.
૨ અહીં સુધી હુક પેાતાની અપરમાતાને ફેકાણે લાવવા પેાતાના પિતા ભરતની સાથે પોતાની બુદ્ધિના ઉપયાગ કર્યો તે પહેલુ દૃષ્ટાંત જાણવું.

Page #15

યુદ્ધિસ્વરૂપ.
૫૩
આમ વિચારીને નિરતર તે પોતાના પિતાની સાથેજ લેાજન કરવા લાગ્યા. કાઇપણ વખતે એકલા જમતા નહીં. એકદા તે રેહક પેાતાના પિતા સાથે ઉજ્જયિની નગરીમાં ગયા. તેણે દેવપુરીની જેવી તે ઉજ્જયિનીને વિસ્મય સહિત બ્લેઇને આખો નગરી યથાર્થ રીતે પોતાના મનમાં ધારી લીધી. પછી પિતાની સાથે તે નગરીથી પેાતાને ગામ જવા ચાલ્યા. તેવામાં તેના પિતા ‘હું કાંઇક ચીજ ભૂલી ગયા છેં. તે લઇ આવું ’ એમ કહી રાહકને સિપ્રા નદીને કાંઠે એકલા મૂકી ભૂલી ગયેલ વસ્તુ લાવવા તે ફરીથી નગરીમાં ગયા. અહીં રાહકે સિપ્રા નદીની રેતીમાં માળ ચપળતાએ કરીને કિલ્લા સહિત આખી નગરી આળેખી. એવામાં અશ્વક્રિડાએ નીકળેલા તે નગરીના રાજા અશ્વને ચલાવતા તે રસ્તે થઇને નીકળ્યેા. પેાતે આળેખેલી નગરીની વચ્ચે થઇને જતા તેમને જોઇને રાહુકે કહ્યું કે હું રાજપુત્ર! તમે આ રસ્તે ન ચાલા. ” રાજાએ પૂછ્યું—“ કેમ ? ” સહુક એક્લ્યા—“ શુ તમે આ રાજમહેલ વિગેરે નથી જોતા ? તે બધું ભુંસાઈ જાય છે. ” તે સાંભળીને રાજાએ કૌતુકથી નીચે ષ્ટિ કરી તેા આખી નગરી યથાર્થ રીતે આળેખેલી જોઇ. પછી રાજાએ તે બાળકને પૂછ્યુ કે “ હે ખાળકે ! આ નગરી તે પહેલાં કોઈ વખત જોઇ હતી કે આજે જ જોઇ ? ” રાહક એલ્યું કે કાઈપણ વખત જોઈ નથી, આજે જ મારા ગામથી હું અહીં આવ્યો છું. ” તે સાંભળીને રાજા વિચાર કરવા લાગ્યા કે અહા ! આ બાળકની બુદ્ધિ કેવી ચમત્કારી છે ? ” પછી તેણે રાહકને પૂછ્યું કે—“ હે વત્સ ! તારૂં નામ શુ છે ? અને તારૂ ગામ કયુ છે ? ” તેણે કહ્યું કે—“ મારૂ નામ રાહક છે, અને આ પાસેના નટના ગામમાં હું રહુ છું. ” રાજા એટલું પૂછીને આગળ ચાલ્યા, એટલામાં રાહકના પિતા નગરીમાંથી આળ્યે, અને રાહક ને તે મને પેાતાના ગામ તરફ્ ચાલ્યા. રાજા પણ પેાતાને સ્થાને ગયા.
""
*
રાજાએ નગરીમાં જઇને વિચાર્યું કે “ મારે ૪૯ મંત્રીઓ છે, તેમાં જે સમગ્ર મત્રીસમૂહના મસ્તક પર મુગટ સમાન, મહા બુદ્ધિમાન્ અને સર્વથી ચઢીયાતા એવા મુખ્ય મંત્રી હાય તે। મારૂ રાજ્ય સુખેથી વૃદ્ધિ પામે. કેમકે બુદ્ધિઅળવાળા મંત્રીયુક્ત રાજા બીજા મળેાએ કરીને કિંદ અલ્પ અળવાળા હોય તે પણ તે કદાપિ પરાજયનું સ્થાન થતુ નથી, અને બીજા રાજાઓને ક્રીડા માત્રમાં જ ( અનાયાસેજ ) જીતી લે છે. ’ આમ વિચારીને કેટલાક દિવસ ગયા પછી રેહકની બુદ્ધિની પરીક્ષા કરવા માટે રાત્એ સામાન્ય રીતે તે ગામના સર્વ મુખ્ય પુરૂષોને ઉદ્દેશીને આ પ્રમાણે આજ્ઞા કરી કે— તમારા ગામની બહાર જે મેટી શિલા છે તેને ઉપાડ્યા વિના જ રાજસભાને લાયક એવા મંડપનું તેને

Page #16

જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
ઢાંકણું બનાવો.” આ પ્રમાણેને હુકમ આપવાથી ગામના સવે લેકે રાજાના આદેશ પ્રમાણે થવાનું અશક્ય જાણીને મનમાં આકુળ વ્યાકુળ થયા, અને ગામ બહાર એકઠા થઈને પરસ્પર વિચારવા લાગ્યા કે—“હવે આપણે શું કરવું ? આપણી ઉપર રાજાને આ સંખ હકમ આવી પડે છે અને રાજાના આદેશ પ્રમાણે જે આપણે નહીં કરીએ તો આપણને રાજા ઘણે અનર્થ ઉપજાવશે.” આ પ્રમાણેની ચિંતાએ કરીને આકુળ વ્યાકુળ થયેલા તેઓને વિચાર કરતાં મધ્યાહ્ન થઈ ગયે. અહીં હિક તેના પિતા વિના જમતો નથી, અને તેના પિતા ગામના લોકો ભેળો બેસી રહેલો છે, તેથી સુધાએ પીડાયેલો હક પિતાની સમીપે આવીને રોવા લાગ્યો અને બેલ્યો કે– “હું સુધાએ કરીને અત્યંત પીડા.પામું છું, માટે ભોજન કરવા ઘેર ચાલો.” ભરત બે કે–“હે વત્સ ! તું તે નિશ્ચિત છે તેથી તું ગામનું દુ:ખ જાણતો નથી.” રેહક બેલ્યો કે–“હે પિતા ! આપણું ગામને શું દુ:ખ આવી પડ્યું છે ?” ત્યારે ભારતે રાજાનો આદેશ વિસ્તારથી કહી બતા.” તે સાંભળીને પેતાની બુદ્ધિને પ્રગલપણાથી જલદી કાર્યની સિદ્ધિ થવાનું વિચારીને તે બે કે “તમે આકુળ વ્યાકુળ થાઓ નહીં. રાજાને યોગ્ય એવો મંડપ બનાવવા માટે તમે તે શિલાની નીચે દે, તેમાં યથાયોગ્ય થાંભલાઓ મૂકો, અને ચારે બાજુ ચૂના વિગેરેને લેપ કરીને અત્યંત રમણુક ભીંતે તૈયાર કરે.” તે સાંભળીને સર્વે મુખ્ય પુરૂએ “આણે બહુ સારી અક્કલ બતાવી” એમ કહીને તેનું વચન અંગીકાર કર્યું. પછી સર્વ જન ભજન કરવા માટે પિતાને ઘેર ગયા. ભજન કરીને સર્વે ભેળા થયા. અને તે શિલાની નીચેના પ્રદેશમાં કામ કરવા માંડ્યું. કેટલેક દિવસે સંપૂર્ણ મંડપ તૈયાર કર્યો, અને તે શિલાને મંડપનાં આચ્છાદાન રૂપ કરી દીધી. પછી ગામલેકના કહેવાથી રાજાના નોકરીએ રાજાને નિવેદન કર્યું કે –“હે દેવ ! ગામના લોકોએ આપના આદેશ પ્રમાણે કર્યું છે.” રાજાએ પૂછ્યું કે–“ શી રીતે કર્યું ?ત્યારે રાજપુરૂષોએ મંડપ બનાવ્યા સર્વ પ્રકાર રાજાને કહ્યો. રાજાએ ફરીથી પૂછયું કે–“ આ કાર્ય કોની બુદ્ધિથી થયું છે?” તેઓએ જવાબ આપે કે –“હે દેવ ! ભરત નામના નટના પુત્ર રાહકની બુદ્ધિથી થયું છે.” રાજા તે સાંભળીને ખુશી થયે. આ કાર્યમાં રોહકની ઉત્પત્તિકી બુદ્ધિ જાણવી. આ રીતે સર્વ દષ્ટાંતોમાં તેજ બુદ્ધિ જાણવી. (અહીં બીજું દષ્ટાંત પૂર્ણ થયું.)
વળી એકદા રાજાએ રેહકની બુદ્ધિની પરીક્ષા કરવા માટે એક ઘેટો ત્યાં મેકલ્ય, અને ગામના લોકોને હુકમ કર્યો કે-“આ ઘેટે અત્યારે તેલમાં એટલે

Page #17

બુદ્ધિ સ્વરૂપ.
ઉપ
"3
છે, તેટલેાજ રાખીને એક પખવાડીએ અમને પાછા મેકલવા, તેમાં કાંઇપણ ન્યૂન કે અધિક થવા ન જોઇએ. આ પ્રમાણેના રાજાના આદેશ થવાથી ગામના સ લેાકેા આકુળવ્યાકુળ થઈને એકઠા મળીને બેઠા. પછી તેએએ માનપૂર્વક રાહકને બાલાવ્યેા, અને તેને ગામના પ્રધાન પુરૂષોએ કહ્યું કે-“ હે વત્સ ! પહેલાં પણ રાજાના સા આદેશરૂપી સમુદ્રથી જ અમને પેાતાની બુદ્ધિરૂપી પાજવડે પાર ઉતાર્યા છે, તે આજે પણ તારી બુદ્ધિરૂપી સેતુબંધને તૈયાર કર, કે જેથી આ વખતે પણ રાજાના આદેશરૂપી સાગરના પારને અમે પામીએ. ” તે સાંભળીને રાહુક એલ્યેા કે-“ તમે એક વરૂની પાસે આ ઘેટાને ખાંધા, અને તેને ઘાસ તથા જળ આપીને પુષ્ટ કરો. ઘાસ ખાવાથી તે દુળ થશે નહીં, અને વરૂને દેખવાથી વૃદ્ધિ પણ પામશે નહીં. ” તે સાંભળીને ગામના લેાકેાએ તે પ્રમાણે કર્યું. અને એક પખવાડીયાને અંતે તે ઘેટા રાજા પાસે મેકલ્યા. તેને તાળવાથી પ્રથમ જેટલાજ તાલવાળા તે થયેા. તેથી રાજા ખુશી થયા.
ત્યારપછી વળી કેટલેક દિવસે રાજાએ એક કુકડા ત્યાં મોકલ્યા, અને હુકમ કર્યાં કે આ એકલા કુકડાને સામા બીજા કુકડા વિના યુદ્ધ કરાવેા.” આ પ્રમાણેના રાજાનાં હુકમ આવવાથી ગામના સર્વ લેાક એકત્ર થયા, અને રાહકને મેલાવીને તેને રાજાના આદેશ સ ંભળાવ્યા. ત્યારે રાહુકે એક માટા આરીસા (કાચ) મંગાબ્યા, અને તેને રાખવડે ખુબ માંજીને નિળ કર્યાં. પછી તે આરીસેા રાજાના કુકડાની સામે ધરી રાખ્યા. એટલે રાજાના કુકડા પાતાનું પ્રતિબિંબ તે આરીસામાં દેખીને “ મારા પ્રતિપક્ષી આ બીજો ટુકડા છે” એમ ધારી તે પ્રતિબિંબની સાથે અર્જુ કાર સહિત યુદ્ધ કરવા લાગ્યા. ૮ પ્રાયે કરીને તિર્યંચા જડ ચિત્તવાળાજ હોય છે. આ પ્રમાણે બીજા કુકડા વિના રાજાના કુકડાને યુદ્ધ કરાવ્યું, તે જોઈને ગામના સર્વ લેાકા વિસ્મય પામ્યા, રાજાના સેવકાએ તે હકીકત રાજા પાસે નિવેદન કરી.
"
<<
ત્યારપછી વળી કેટલેક દિવસે રાજાએ તે ગામના લેકને આદેશ કર્યો કેતમારા ગામની ચાતરફ ઘણી સુંદર વેળુ ( રેતી ) છે, તેથી તે વેળુના કેટલાક દારડાં વણીને જલદી અમને મેકલે. " આ પ્રમાણેના રાજાના આદેશ આવવાથી ગામના કઈ લેાકેા એકઠા થયા, અને રાહકને મેલાવીને ‘શું કરવું ?’ એમ પૂછ્યું, ત્યારે રાહકે તેના જવાબ અપાવ્યે કે-“ અમે તેા નટ છીએ, તેથી અમે તે માત્ર નૃત્ય કરવાનું જ જાણીએ છીએ, દારડાં વણવાનુ જાણતા નથી, તે પણ આપના આદેશ પ્રમાણે અમારે અવશ્ય કરવુ જોઇએ, તા આપના રાજમહેલ ઘણેા માટે છે, તેથી આગળનાં પણ કેટલાંક રેતીના દોરડાં ત્યાં પડ્યાં હશે, એટલે તેમાંથી એક

Page #18

૩૧૬
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
દોરડું નમુના તરીકે અહીં મોકલે, તે તેને અનુસારે અમે પણ બીજા રેતીનાં દોરડાં અનાવીને આપને મોકલીએ. ” આ જવાઝ રાજસેવકોએ રાને નિવેદન કર્યાં. એટલે નિરૂત્તર થયેલા રાજા માન થઇ ગયા.
ત્યારપછી કેટલેક દિવસે રાજાએ એક ઘરડા, રાગી અને મરવાની તૈયારીવાળા હાથી તે ગામે માકલીને કહેવરાવ્યુ કે–“ આ હાથી મરી ગયા છે, એવા ખબર અહીં અમને આપવા નહીં, પણ હમેશાં તેના સમ ખ્રી રા ખખ્ખર અમને મેકલવા; જો તેમ નહીં કરા તે ગામના લોકોના માટે! દંડ શું.” આ પ્રમાણે રાન્તના આદેશ થવાથી પ્રથમની જેમ ગામની મહાર ગામના સર્વ લેાકા એકડા થયા. તેમણે રાહુકને બેલાનીને પૃછ્યું, એટલે તેણે કહ્યું કે હમણાં તે આ હાથીને ઘાસ વિગેરે ખવરાવા, પછી જેમ યેાગ્ય લાગશે તેમ કરશુ.” લેાકાએ રાહુકના કહેવા પ્રમાણે તે હાથીને ઘાસ વિગેરે નાખ્યું. પરંતુ તેજ રાત્રીએ તે હાથી મૃત્યુ પામ્યા. પછી પ્રાત:કાળે રાહકના કહેવાથી ગામના લેાકેાએ રાત પાસે જઈને કહ્યું કે હે દેવ ! આજે તે હાથી બેસતા નથી, ઉઠતુ નથી, ઘાસના કાળીયા લેતા નથી, વિષ્ટા કરતા નથી, શ્વાસોચ્છાસ પણ લેતે નથી. વિશેષ શુ કહીએ ? પણ હે દેવ ! કેઇપણ જાતની સચેતનપણાની ચેષ્ટા કરતા નથી. ” તે સાંભળીને રાજ્તએ કહ્યું કે- અરે ! જી હાથી મૃત્યુ પામ્યા ? ” ત્યારે ગામના લેાકેા ખેલ્યા હું જ ! આપ એવું બાલા છે; બાકી અમે એવુ ખેલતા નથી,” તે સાંભળીને કાજળ ગામ થઇ ગયી. પછી ગામના લોકો રાત્રે રા આપવાથી પોતાને ગામ
'
પાછા આવ્યા,
""
ત્યાર પછી વળી કેટલેક દિવસે રાજાએ આજ્ઞા આપી કે- તમારા ગામમાં અત્યંત સ્વાદિષ્ટ જળથી ભરેલા એક કૂવા છે, તેને અહીં જલદી મેાકલાવે. આ પ્રમાણેના આદેશ થવાથી ગામના લોકોએ એકઠા થઈને રાહુકને પૂછ્યું કે ‘શું કરવું ?? ત્યારે રાહકે જવાબ આપ્ચા કે—“ તમે રાજાને એમ કહેવરાવા કે અમારા વો તો ગામડીયેા છે, અને જે ગામડીઆ હાય તે સ્વભાવથી જ ભીરૂ ( બીકણ ) હાય છે, તેથી તે તેના સજાતીય વિના ખીજાને વિશ્વાસ કરે નહીં, માટે આપના નગરવાસી કોઇ પણ એક કૂવાને અહીં મેાકલા, કે જેથી તેના ઉપર વિશ્વાસ રાખીને અમારી કૂવા પણ તેની સાથે ત્યાં આવશે.” ગામના લેાકાએ રાજસેવકાને આ પ્રમાણે ઉત્તર આપીને રાજા પાસે મેકલ્યા. તેઓએ રાજાને તે જવામ નિવેદન કર્યાં. એટલે તે સાંભળીને રાજા રાહકની બુદ્ધિના અતિશયને ચિત્તમાં વિચારીને મૈાન રહ્યો.
ત્યાર પછી વળી કેટલેક દિવસે રાન્તએ આદેશ કર્યાં કે- તમારા ગામની

Page #19

બુદ્ધિસ્વરૂપ.
૩પ૭
પૂર્વ દિશામાં વન છે, તે વનને ગામની પશ્ચિમ દિશાએ કરે.” આ પ્રમાણે રાજનો આદેશ આવવાથી ગામના લોકોએ રેહકને પૂછ્યું અને તેની બુદ્ધિ પ્રમાણે પિતાને નિવાસ ફેરવીને તેઓ વનની પૂર્વ દિશામાં વસ્યા. તેથી ગામની પશ્ચિમ દિશામાં વન થયું. તે વાત રાજપુરૂએ રાજા પાસે જઈને નિવેદન કરી.
ત્યાર પછી રાજાએ અન્ય દિવસે આદેશ કર્યો કે “અગ્નિનો સંબંધ જોડ્યા વિના પાયસ (ખીર) રાંધો.” આ રાજાનો આદેશ સાંભળીને ગામના સર્વ લોકેએ એકઠા થઈ રેહકને પૂછયું, ત્યારે તેણે કહ્યું કે-“પ્રથમ ચોખાને જળમાં ઘણીવાર સુધી પલાળી રાખો. પછી સૂર્યના કિરણોથી ગરમ થયેલા અડાયા છાણું અને પરાળ વિગેરેની બાફમાં ચોખા અને દૂધની રેલી તપેલી મૂકે. તેમ કરવાથી 'બીર રંધાઈ જશે. લોકોએ તે જ પ્રમાણે કર્યું તે ખીર તૈયાર થઈ ગઈ. તે વાત રાજાના સેવકએ રાજા પાસે જઈને કહી. તે સાંભળીને રાજાનું ચિત્ત વિસ્મય પામ્યું.
પછી રાજાએ રેહકની બુદ્ધિનું અતિશયપણું જાણીને તેને બોલાવવા માટે આદેશ કર્યો કે-“જે બાળકે મારા સર્વે આદેશો પ્રાયઃ પિતાની બુદ્ધિથી જ સાધ્યા છે તેણે અવશ્ય મારી પાસે આવવું, પરંતુ શુકલપક્ષમાં કે કૃષ્ણપક્ષમાં આવવું નહીં, રાત્રિએ કે દિવસે આવવું નહીં, છાયામાં કે તડકામાં પણ આવવું નહીં, વાહનપર બેસીને ચાવવું નહીં તેમજ પગે ચાલતાં પણ આવવું નહીં, તથા માર્ગે આવવું નહીં તેમ ઉન્માગે પણ આવવું નહીં તથા સ્નાન કરીને આવવું નહીં તેમજ સ્નાન કર્યા વિના પણ આવવું નહીં.” આ પ્રમાણેને આદેશ કરવાથી રેહક કંઠ સુધી સ્નાન કરીને, ગાડાના ચીલાની વચ્ચેના ભાગે, ઘેટા પર આરૂઢ થઈને પગે ચાલતો, ચાળણીરૂપી છત્રને મસ્તક પર ધારણ કરીને અમાવાસ્યા અને પડવાની સંધિમાં સંધ્યાકાળે રાજાની પાસે ગયો. પછી “રાજાને, દેવને અને ગુરૂને ખાલી હાથે જોવા નહીં (તેમની પાસે જવું નહીં )” એવા ધર્મશાસ્ત્ર વચનનું સ્મરણ કરીને એક માટીને પિંડ હાથમાં લઈને તે રાજાની સમીપે ગયે. રાજાને પ્રણામ કરી તેમની પાસે માટીને પિંડ મૂક્યો. એટલે રાજાએ તેને કહ્યું કે-“હે હક! આ શું?” રેહકે જવાબ આપે કે-“હે દેવ! આપ પૃથ્વીપતિ છે, માટે મેં ભેટ તરીકે પૃથ્વી આણ છે.”તે સાંભળીને “આ પ્રથમ દર્શનમાં જ માંગલિક વસ્તુ છે” એમ ધારીને રાજા તેના પર પ્રસન્ન થયા. પછી ગામના સર્વ લેકેને રાજાએ રજા આપી, અને રેહકને પોતાની પાસે સુવાડ્યો.
રાત્રીનો પહેલો પહોર વીતી ગયો, ત્યારે રાજાએ રેહકને લાગ્યું કે-“હે રેહક ! જાગે છે કે ઉંઘે છે?” તે બોલ્યા- “હે દેવ ! જાણું છું.” રાજાએ પૂછયું– “અત્યારે તું શું વિચાર કરે છે?” તે બે -“હે દેવ! હું વિચાર કરતો હતો

Page #20

૩૫૮
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
કે પીપળાના પાંદડાને દાંડે ( ડીંટ) મોટો હશે કે શિખા (અ) મોટી હશે?” તે સાંભળીને રાજાને પણ સંશય થયો, તેથી તેણે વિચાર્યું કે-“આણે સારૂં ચિંતવ્યું છે પણ તેનો નિર્ણય શો હશે?” એમ વિચારી રેહકને જ પૂછયું કે-“અરે!
એનો નિર્ણય તેં શે કર્યો?” રેહકે જવાબ આપ્યો કે-“હે દેવ! જ્યાંસુધી પાંદડાની શિખાને અગ્ર ભાગ સુકા ન હોય ત્યાંસુધી તેને દાંડા અને શિખા એ બન્ને સર
ખાં જ હોય છે. તે સાંભળીને રાજાએ પોતાની પાસે રહેલા સેવકોને પૂછયું, ત્યારે તે સએ વિવાદ રહિતપણે જ રેહકનો નિર્ણય અંગીકાર કર્યો. (તે વાત કબુલ કરી.) પછી રેહક સુઈ ગયે. બીજો પ્રહર પૂર્ણ થયે ત્યારે પુન: રાજાએ તેને બોલાવ્યો, અને પૂછ્યું કેઅરે! હિ! શું જાગે છે કે ઉઘે છે?” તે બોલ્યો-“હે દેવ! જગું છું.” રાજાએ પૂછયું
ત્યારે શું વિચાર કરે છે?” તે બે -“હે દેવ! બકરીના ઉદરમાં જાણે સંઘેડાથી ઉતારી હોય તેવી એક સરખી ગેળ લીંડીઓ કેમ થતી હશે? એ વિષે હું વિચાર કરું છું.” તે સાંભળીને સંશય પામેલા રાજાએ તેને જ પૂછયું કે- “હે રેહક ! તું જ કહે કે શી રીતે થતી હશે ?” તે બોલ્યો કે “હે દેવ ! સંવતક નામનો વાયુ તેના ઉદરમાં હોવાથી તેની લીંટીઓ થાય છે. પછી ફરીથી પણ રાહક સુઈ ગયે. રાત્રીનો ત્રીજો પ્રહર ગયે, ત્યારે પાછો રાજાએ તેને બોલાવ્યે કે –“ અરે રોહિક ! જાગે છે કે ઉઘે છે ?” તે બોલ્યો-“હે દેવ ! જાણું છું.” રાજાએ પૂછ્યું- ત્યારે શું વિચાર કરે છે ?” તે બોલ્યો-“હે દેવ ! હું વિચારું છું કે-ખીસકેલીનું શરીર જેટલું લાંબું છે, તેટલું જ તેનું પુંછડું લાંબું હશે કે ન્યુનાધિક હશે?” તે સાંભળીને તેને નિર્ણય કરવાને અશક્ત એવા રાજાએ તેને જ પૂછયું કે તેને શે નિર્ણય કર્યો?” તે –“હે દેવ ! બને સરખાં જ હોય છે.” પછી રિોહક સુઈ ગયે. પ્રાત:કાળના મંગળ વાજિત્રને શબ્દ ચોતરફ પ્રસર્યો
એટલે રાજા જાગ્યે, અને તેણે રેહકને બોલાવ્યા, પરંતુ ગાઢ નિદ્રા આવેલી હોવાથી તેણે પ્રત્યુત્તર આપે નહીં, ત્યારે રાજાએ કીડાથી જ સેટીવડે જરાક તેને સ્પર્શ કર્યો એટલે તે નિદ્રારહિત થઈ ગયે. રાજાએ કહ્યું કે, “અરે ! ઊંઘે છે કે?” તે બે -“હે દેવ ! જાણું છું.” રાજાએ પૂછયું- “ત્યારે તું શું કરતો હતો ? ” તે બે -“હે દેવ! હું વિચાર કરતો હતે.” રાજાએ પૂછ્યું-“શું વિચારતો હતો?” તે બોલ્યો-“હે દેવ ! હું એમ વિચારું છું કે આ રાજાને પિતા કેટલા હશે?તે સાંભળીને રાજા કાંઈક લજજા પામીને માન રો. ક્ષણવાર પછી રાજાએ પૂછયું-“અરે ! રેહક! કહે, મારે કેટલા પિતા છે, અર્થાત્ હું કેટલા પુરૂષથી ઉત્પન્ન થયો છું ?” તે બોલ્યો-“હે દેવ ! પાંચ પુરૂષથી આપ ઉત્પન્ન થયા છે” રાજાએ ફરીથી પૂછ્યું–“કયા કયા પાંચ પુરૂષથી?”

Page #21

બુદ્ધિસ્વરૂપ.
ઉપર
રેહક બેડ વો--“હે દેવ ! એક તે કુબેરથી આપ ઉત્પન્ન થયા જણાઓ છે, કેમકે કુબેરની જેવા આપ દાનેશ્વરી છો. બીજા ચાંડાળથી ઉત્પન્ન થયા જણાએ છે, કેમકે શત્રુસમૂહ પ્રત્યે ચાંડાળની જે આપને કેપ દેખાય છે. ત્રીજા ધોબીથી આપની ઉત્પત્તિ જણાય છે, કારણ કે વસ્ત્રને ધબી નીચાવે તેમ આપ શત્રુને નીચોવીને (પીડા પાડીને) તેનું સર્વસ્વ હરણ કરી લે છે. ચોથા વીંછીથી આપ ઉપર થયા જાઓ છો, કારણ કે ગાઢનિદ્રામાં સુતેલા મને બાળકને પણ આપે સટીના અગ્ર ભાગે કરીને વીછીની જેમ પીડા પમાડી છે, અને પાંચમાં આપના પિતાથી આપની ઉત્પત્તિ છે, કારણ કે ન્યાયી રાજાની જેમ યથાર્થ ન્યાયનું સારી રીતે આપ પાલન કરે છે. આ પ્રમાણે સાંભળીને રાજા મન થઈ જઈ પ્રભાત સંબંધી કૃત્ય કરવા લાગ્યો. પછી પોતાની માતા પાસે જઈ તેને નમસ્કાર કરીને રાજાએ એકાંતમાં પૂછ્યું કે-“હે માતા ! કહે, હું કેટલા પુરૂષાથી ઉત્પન્ન થયે છું?ત્યારે તે બેલી કે-“હે વત્સ! એમાં શું પૂછવું ? તારા પિતાથી જ તું ઉત્પન્ન થયો છે.” ત્યારે રાજાએ રેહકની કહેલી વાત કહી સંભળાવીને કહ્યું કે-“હે માતા ! તે રેડકની બુદ્ધિ પ્રાયે કરીને અસત્ય હોતી નથી, માટે સારી રીતે વિચારીને ખરૂં તત્ત્વ કહો.” આ પ્રમાણેના રાજાના અત્યંત આગ્રહથી તેણે કહ્યું કે-“હે વત્સ! જે દિવસે તું મારા ગમાં આવ્યું તે દિવસે હું કુબેરદેવની પૂજા કરવા માટે બહાર ઉઘાનમાં ગઈ હતી. તે કુબેરયની પ્રતિમાને અત્યંત રૂપાળી જેવાથી તથા તેનો હસ્તવડે સ્પર્શ થવાથી મને કામને ઉન્માદ (આશ) થ હતો, તેથી તેની સાથે લેગની ઈચ્છા કરી હતી, પછી ત્યાંથી પાછા આવતાં રસ્તામાં એક અત્યંત સ્વરૂપવાળા યુવાન ચડાળને મેં જે હતો, તેથી તેની સાથે પણ ભેગની ઈછા કરી હતી. ત્યાંથી નજીક આવતાં તેજ રીતે મનોહર રૂપવાળા ધાબીને જોઈને પણ મને ભોગની ઈચછા થઈ હતી. પછી ઘેર આવી હતી. તે દિવસે તેવી જાતને ઓચ્છવ હોવાથી કાણુક (આટા) ને વીછી બનાવેલ હતું, તેને મેં હાથમાં લીધે તે વખતે તેના
સ્પર્શથી પણ મને કામને ઉમાદ થયે હતું. આ રીતે માત્ર–કેવળ પૃહા કરવાથી જ તેઓ પણ તારા પિતા તરીકે સંભવતા હોય તો હું ના પાડી શકતી નથી; બાકી પરમાર્થથી તે સમગ્ર જગતમાં પ્રસિદ્ધ જે તારા પિતા રાજા હતા તે એક જ તારા પિતા છે.” આ પ્રમાણે સાંભળીને રાજા પોતાની માતાને પ્રણામ કરી રેહકની બુદ્ધિથી મનમાં વિસ્મય પામી પોતાના નિવાસસ્થાનમાં ગયો. પછી તેણે રેહકને સવે મંત્રીઓમાં મૂર્ધાભિષિક્ત (મસ્તક પર મંત્રિપણાને અભિષેક કરાયેલે) મુખ્ય મંત્રી કર્યો. આ રીતે રોહકની બુદ્ધિના તેર દાંતે પૂર્ણ થયા, તે સાથે પહેલી ગાથામાં આવેલા મહિ૪ શબ્દથી સૂચવેલું રેહકનું પહેલું દષ્ટાંત પણ પૂર્ણ થયું. ઇતિ રેહક દષ્ટાંતર
અપૂણું.

Page #22

૩૬૦
જૈન ધમ પ્રકાશ.
↑
जैनोनुं अध्यात्मशास्त्र अने नीतिशास्त्र. '
જે જે સવ મધુએ જેન રીલેાસેીના અભ્યાસ કરે છે, તે સર્વે એવી માન્યતા ધરાવતા થઈ જાય છે કે જૈનધર્મ તે પીલાસીના સિદ્ધાંતાના એક સમૂહરૂપ ધર્મ માત્ર છે, તેનાં સિદ્ધાંતે અમુક ચાકસ દૃષ્ટિબિંદુથી રચાયેલાં નથી. અને તે સ અભ્યાસીઓને આશ્ચય થાય છે કે આ પ્રમાણેના પદ્ધતિ-વ્યવસ્થા વગરના સંપ્રદાયને જે સ્થિતિમાં તે તેમની દૃષ્ટિએ દેખાય છે તેવી સ્થિતિમાં કેણે ચાલુ કં હશે-પ્રવર્તાવ્યા હશે ? હું પણ એક વખત જૈનધર્મ માટે આવાજ વિચારા ધરાવતા હતા અને મારીશ તે અગિત અભિપ્રાય મેં જાહેરમાં પણ દર્શાવેલ છે, પણ જૈન પ્રીલેાસેાપી અને તેના સિદ્ધાંતા તરફ હવે હું જુદીજ ષ્ટિથી જોઉં છું. ઉંડા અભ્યાસ કરતાં મને જણાયુ છે કે તે ધર્મનું અધ્યાત્મશાસ્ત્ર સ્વતંત્ર પાયા ઉપર રચાયેલ તદ્દન જુદુંજ છે; અને જૈનધર્માંના હરીફ્ ધર્મો-બ્રાહ્મણ ધર્મ અને બુદ્ધ ધ-તે અને ધર્મ કરતાં જેનેાનુ અધ્યાત્મશાસ્ત્ર-આત્મા સળંધીનું જ્ઞાન દેખાડનાર શાસ્ત્ર બહુ માનવંતી પદવી ધરાવે છે, અને તે ધર્મ કરતાં તદ્દન જુદીજ પદ્ધતિ ઉપર તે રચાયેલ છે. આજે આ વિષય ઉપર ઘેાડા વખત સુધી તમારૂ લક્ષ ખેંચવાની હું રજા લઉં છું.
જેનેાના ચેાવીશમા અને છેલ્લા પેગંબર ( તીર્થ કર ) મહાવીરે જે પ્રમાણે ઉપદ્મિસ્યા અને જે ધર્મ તેની છેલ્લી પ્રરૂપણાનુસાર અત્યારે હયાતી ધરાવે છે તે પ્રમાણેના જૈનધર્મની ઉત્પત્તિ જે પ્રમાણે સારી રીતે જણાયેલ છે તદનુસાર પૂ હિંદુસ્તાનના તે ભાગમાં થઇ હતી, કે જે સ્થળે પ્રાચીન કાળમાં ઉપનિષદોમાં જણાવવામાં આવ્યુ છે તેમ યાજ્ઞવલ્કયે બ્રહ્મ અને આત્માના પાતાના સિદ્ધાંત પ્રરૂપ્યા હતા, જેમાં બ્રહ્મ અને આત્માને શાશ્વત અને પરમ તત્ત્વ-નિર્વિકલ્પ પુરૂષ તરીકે ઉપદિણ્યા અને જે સ્થળે મહાવીરના સમકાલીન અને હરીફ ગૌતમ બુદ્ધે પણ પેાતાને સર્વ વસ્તુએ નાશવત છે એવા વિનશ્વરવાદ પ્રરૂપ્યા હતા. આ પ્રમાણે સ્થિતિ હાવાથી જૈનધર્મીને આવા પરસ્પર વિરૂદ્ધતા દર્શાવનારા મહેાથી તદ્દન જુદી અને તે મનેની સ્પર્ધામાં ઉત્તમ રીતે ટકી શકે તેવી પ્રરૂપણા કરવાની હતી અને તે માખત જૈનધર્મ પ્રરૂપકાએ અહુ સારી રીતે ચર્ચેલી છે તે દેખાડવાને માટે વધારે ખુલાસાથી અને સ્પષ્ટ રીતે તે કહેવાની જરૂર છે.
૧ કે. ડાકટર હેમોન જેકામી એ એકસફર્ડમાં ભરાયેલ ધાર્મિક ઐતિાસિક પરિષમાં આપેલ ભાષણનું ભાષાંતર–જૈન શ્વેતાંબર કાન્ફરન્સ હેરલ્ડ ઉપરથી.

Page #23

જેનોનું અધ્યાત્મશાસ્ત્ર અને નીતિશાસ્ત્ર.
ઉપનિષદ્રના રચનારાઓ જે એક મહાન સત્ય શોધી કાઢવાનું ધારતા હતા અને જે માટે તેઓ વારંવાર આત્મવખાણ કરવામાં તત્પર થઈ જતા હતા તે સત્ય એ તેઓ દર્શાવતા હતા કે સર્વ વસ્તુઓની અંદર રહેલ અને સર્વ વસ્તુઓને ટેકો આપનાર-અવલંબન આપનાર, શારીરિક અને માનસિક સર્વ વસ્તુઓને ટકાવી રાખનાર એક તદન સ્વતંત્ર અને શાશ્વત પુરૂષ છે, કે જે પુરૂષમાં કઈ પણ વખત કશે ફેરફાર થતો નથી, અને અખિલ સૃષ્ટિમાં તેના સદશ બીજી કોઈ વ્યક્તિ નથી. આ સ્વતંત્ર પુરૂષ અને બીજી અસ્તિત્વ ધરાવતી અન્ય વસ્તુઓ વચ્ચે શું સંબંધ છે તે ઉપનિષદકાએ સ્પષ્ટ રીતે દર્શાવેલ નથી, પણ કોઈપણ જાતના દુરાગ્રહ રહિત-નિષ્પક્ષપાત વાંચક તરત જ કબુલ કરશે કે તેઓ આ દશ્ય જગતેને સત્ય તરીકે સ્વીકારતા હતા. આ દષ્ટિબિંદુ ઉપર વેદાંત ધર્મના જુદા જુદા અનુયાયીઓ જુદા જુદા નિર્ણય ઉપર આવેલા છે, પણ તે બાબત આ સ્થળે ઉપયેગી નહિ હોવાથી અત્રે તેની ઉપર વિશેષ બેલી કાળક્ષેપ કરવાની જરૂર નથી.
આ સ્વતંત્ર અને શાશ્વત્ પુરૂષ-પરમેશ્વરના બ્રાહ્મણ ધર્મના સિદ્ધાંતની વિરૂદ્ધ બુધ શીખવ્યું કે સર્વ વસ્તુઓ નાશવંત છે, ખરેખર બુદ્ધના ભરતી વખતના તેજ શબ્દો હતા કે જે કાંઈ નિપજ્યું છે-ઉત્પન્ન થયું છે તેનો નાશ થ જ જોઈએ. બુદ્ધધર્મના મત પ્રમાણે ખરેખર નાસ્તિકવાદ તે આમવાદ જ છે, એટલે કે સર્વ વસ્તુઓના મૂળ પાયારૂપે એક શાશ્વત પુરૂષ આત્મા–પરમેશ્વર છે તેવી માન્યતા–તે આત્મવાદ તે ખરેખરે નાસ્તિક મત છે. આ સર્વ વસ્તુઓ તે જેમ બુદ્ધ તેને કહે છે તેમ ધર્મ છે, પણ તેની માન્યતા પ્રમાણે જ્યારે કોઈ ધર્મિનું એક શાશ્વત પ્રાણુ જ ન હોય ત્યારે જેના તે ગુણો કહી શકાય તેવા મૂળ વસ્તુના અાવે તે ધર્મો પણ રહેતા નથી-સારાંશ કે ધમિન-એક શાશ્વત પ્રાણીના અભાવે ધર્મો તેના ગુણ પણ હોય જ નહિ તેવી બુદ્ધની માન્યતા હતી.
આ પ્રમાણે બ્રાહ્મણ અને બુદ્ધો પરમેશ્વરના સિદ્ધાંત ઉપર એક બીજાથી તદન વિરૂદ્ધ મત ધરાવતા હતા, કારણ કે બંને જણા તદન જુદીજ દષ્ટિથી તે સવાલ તરફ જતા હતા. બ્રાહ્મણે સશે બુદ્ધિવાદના નિર્ણયો ઉપર જ કાર્ય કરતા હતા, કે જે નિર્ણયાનુસાર તેઓ પરમેશ્વરને શાશ્વત, સ્વતંત્ર, સર્વથી ભિન્ન અને સર્વ સાથે ત૮૫પણે માનતા હતા. આની વિરૂદ્ધ બુદ્ધ લોકે ચાલુ સામાન્ય અનુભવના એકદેશીય શિક્ષણાનુસાર વર્તનારા હતા, જે શિક્ષણ પ્રમાણે સંસારમાંનું અસ્તિત્વ-જન્મ અને મરણ–ઉપજવું અને વિનાશ પામવું તેના કમથી ભરપૂર હતું. બ્રાહાણનો પૂર્વકાલિન મત અને બુદ્ધિનો પછીથી ઉદ્દભવેલે મત, જ્યારે આપણું અંત:કરણને જે પ્રમાણે તે દર્શાવવામાં આવે છે તદનુસાર સ્પષ્ટ રીતે સમજાવવાનું

Page #24

જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
કહેવામાં આવે છે ત્યારે તે બંને મા ઘણું મુશ્કેલીઓથી ભરેલા છે તે સ્પષ્ટ રીતે સમજાવી શકાય તેવા નથી. અંત:કરણપૂર્વક તેના સિદ્ધાંતોના ખુલાસા થઈ શકે તેવા નથી, તેમ સ્વત:જ આપણને લાગ્યા વગર રહેતું નથી, અને જે મુખ્ય નિયમ તે સ્વીકારે છે તે મુખ્ય નિયમને ધરી દ્રઢ શ્રદ્ધાથી જ માની લીધા વગર મુશ્કેલીને અંત આવી શકતું નથી, સારાંશ કે બુદ્ધિમાં ઉતરે-અંત:કરણ પૂર્વક જેના નિર્ણયે ઉપર ખુલાસા આપી શકાય તેવા તે મતો નથી, પણ શ્રદ્ધાથી જ સ્વીકારાયેલા-સત્ય તરીકે અમુક નિયમ કબુલ કર્યો પછી જ તે ધર્મના સિદ્ધાંતો સમજાવી શકાય છેઅનુભવમાં ઉતારી શકાય છે.
હવે જેનધમે આત્માના સિદ્ધાંત માટે જે ભાવ ગ્રહણ કર્યો છે તે આ પ્રમાણે છે. તેઓ કહે છે કે આમાં ઉત્પાદ, વ્યય, અને ઇવ ત્રિગુણાત્મક છે (ાર છોડ્યું વિનારા પુર સન) અને તે તેના આ સિદ્ધાંતને અનિયતવાદને સિદ્ધાંત (અનેકાંતવાદ ) કહે છે, અને તે સિદ્ધાંત વેદાંતના શાશ્વતવાદ ( નિત્યવાદ ) ના સિદ્ધાંતની અને બુદ્ધના અશાશ્વતવાદ (વિનાશવાદ) ની થીયરીની વિરૂદ્ધ મત ધરાવનાર છે. તેઓને સિદ્ધાંત ટૂંકાણમાં આ પ્રમાણે છે. ચાલુ સ્થિતિમાં જે વસ્તુઓ આપણને દેખાય છે તેવી સ્થિતિમાં તેમના દ્રવ્યને આશ્રીને તે વસ્તુઓ શાશ્વત છે, પણ તેઓની ગુણો અગર તે પર્યામાં ફેરફાર થયા કરે છે-તેના પર્યાયે નવા ઉપ છે--અને જુના નો વિલય થાય છે. વધારે વિસ્તાર પૂર્વક કહેતાં તેને સારાંશ રહેલો છે કે કોઈ પણ પગળિક વસ્તુ તેના મૂળ દ્રવ્ય તરીકે હમેશને માટે અસ્તિત્રામાં રહે છે, પણ તે દ્રવ્ય ગમે તે ભિન્ન ભિન્ન આકૃતિ અને ગુણે ધારણ કરે છે. આ પ્રમાણે એક દ્રવ્ય તરીકે માટી શાશ્વત ગણી શકાય. પણ તે માટીના પિંડમાંથી ઉપર થયેલ ઘટ, અથવા તો તેનો રંગ તો અસ્તિત્વમાં આવે છે, અને તેનો નાશ થાય છે. માટી તે મુળ ગુણરૂપ-દ્રવ્યરૂપે હોવાથી તેમાં ફેરફાર થતો નથી, પણ તેમાંથી ઉતા થયેલ ઘટ-પટ અને તેવી જ બીજી આકૃતિઓ તે પાટીરૂપી મૂળ દ્રવ્યના પર છે. અને પર્યાય તરીકે મૂળ દ્રવ્યમાં ફેરફાર થાય છે–તે અસ્તિત્વમાં આવે છે, અને તેનો નાશ થાય છે.
આ પ્રમાણે આત્મા સંબંધને જેન સિંદ્ધાંત સામાન્ય બુદ્ધિથી પણ સમજી કાકાય તેવા વિચારોથી ઉત્પન્ન થયેલ હોય તેને ઈ તેજી શકાય છે, અને તેને ઘણી અગત્યતા આપવામાં આવે છે. જેને લિકીના અધ્યાત્મ શાસ્ત્રના મૂળ સિદ્ધાંત તરીકે આ નિયમને સ્વીકારવામાં આવે છે. જ્યારે યાદ્વાદ અને નયના સિદ્ધાંતાનુસાર તેની સમજણ શહણ કરવામાં આવે છે ત્યારે તેનું મહત્ત્વ–તે નિયમની અગત્યતા વધારે રપષ્ટ રીતે રામજી શકાય છે.

Page #25

જેનેનું અધ્યાત્મશાસ્ત્ર અને નીતિશાસ્ત્ર.
૩૬૩
સ્યાદ્વાદ શબ્દને જેના પ્રવચનના એક તુત્યાર્થ વાચી તરીકે વારંવાર વાપરવામાં આવે છે. (દાખલા તરીકે સ્યાદ્વાદ-મંજરી તે નામથી જૈન ફીલોસોફીનો એક બહુજ ઉત્તમ ગ્રંથ પછવાડેના કાળમાં બહાર પાડવામાં આવેલ છે), અને હે. - ભાસ (ખરી દેખાતી બેટી તકરારે ) ની ભુલભુલામણીમાંથી પસાર થવા માટેબહાર નીકળવા માટે એક ખરા રક્ષક સત્ય તરીકે તેને ગણવામાં આવે છે. સ્યાદ્વાદ શબ્દમાં શા શા વિચારોનો સમાવેશ થાય છે તે ટુંકાણમાં આ પ્રમાણે છે. આત્માને
સ્વભાવ કુદરતી રીતે જ અસ્તિત્વમાં રહેવાનો છે, અને જન્મ, સ્થિતિ, અને નાશ ( ઉત્પાદ–વ્યય-ધવ ) ના વિરૂદ્ધતાવાળા ગુણ તેમાં રહેલા છે, તેથી કઈ પણ
જીવંત વસ્તુ માટેનો સિદ્ધાંત કોઈ પણ રીતે આત્માનાં અસ્તિત્વને જ અાવે છે, દાખલા તરીકે કોઈ પણ આત્મા સંબંધીની રચના-દરખાસ્ત એક મત પ્રમાણે સાચી હોય છે, અને તેનીજ વિરૂદ્ધની રચના-દરખાસ્ત બીજા મત પ્રમાણે પણ સાચી હોય છે. આ સિદ્ધાંત પ્રમાણે અધ્યાત્મશાસ્ત્રને સાત સ્વરૂપે વર્ણવવામાં આવ્યા છે, અને તે સર્વમાં સ્યાત શબ્દ આવે છે. દાખલા તરીકે સ્યાદ્ અતિ સર્વ-સ્યાદ્ નાસ્તિ સર્વમ્ સ્યાત્ એટલે લેવું, હોઈ શકે, અને તે “કચિત શબ્દથી સ્પષ્ટ સમજાવી શકાય છે, સ્યાત શબ્દ અહિં અસ્તિના ગુણવાચી છે, અને આત્માના અસ્તિત્વને દશાવે છે. દાખલા તરીકે આપણે એમ કહીએ કે એકકથંચિત્ અસ્તિત્વમાં છે અને કથંચિત્ નથી. એટલે કે જે આપણે તેને ઘટ તરીકે લઈએ તે તદ્રુપે તે અસ્તિત્વમાં છે, અને એક કપડું અથવા તો અન્ય તેવીજ બીજી વસ્તુ તરીકે જે તેના પતિ જોઈએ છે તે રૂપે અસ્તિત્વમાં નથી. ઘટ ઘટ રૂપે અસ્તિત્વમાં છે, પણ એક કપ તરીકે તે અસ્તિત્વમાં નથી જ. તે રૂપે તે અસ્તિત્વમાં હોઈ શકે જ નહિ. ' ઉપલક દષ્ટિએ જોતાં અને વિચાર કરતાં સત્ય તરીકે જણાતા આવા સિદ્ધાંત મૂકવાનું એ કારણ હતું કે આત્મા–પરમાત્મા એકજ છે, અન્ય કે તેના જેવું નથી, સર્વ વસ્તુમાં સર્વત્ર તેજ રહેલ છે એવી વેદાંતની પ્રરૂપણ વિદ્ધ દલીલો મૂકી શકાય-તે પ્રરૂપણાને હાર થઈ શકે. આ પ્રમાણે અન્યોન્ય સંબંધ ધરાવબસ તે વિધાન પણી પાસે થય:-- છે (અરિત) અને નથી (નાસ્તિ ). આવું જ એક સ્ત્રીનું વિધાન છે. તેનું નામ “અવક્તવ્ય” (ન બોલી શકાય તેવું છે કારણ કે અસ્તિત્વ અને નાસ્તિત્વ (સત્ અને અસત) તે બંને વિધાન તો એકજ કાળે
એક જ વસ્તુ માટે બોલી શકાય છે, અને એકબીજાથી તદન વિરૂધ આવાં વાક્ય-વિધાનોનો સહગ ભાષાના કોઈપણ શબ્દથી બોલી શકતો નથીવર્ણવી શકાતો નથી. જુદી જુદી રીતે જોડાયેલા આ ત્રણ વિધાને જુદા જુદા સાત

Page #26

૩૬૪
જૈન ધર્મ કાર.
સિદ્ધાંત-પ્રસ્તાવને નિપજાવે છે, અને તેનું નામ સ્યાદ્વાદશીમાં રાસાંગી કહેવાય છે. આ સપ્તભંગી ઉપર બહુ લંબાણથી વિવેચન કરીને તમારે વિશેષ વખત રોકવાની મારી ઈચ્છા નથી; એ ટૂંકાણમાં મારે એટલું જ તમને કહેવાનું છે કે આત્મા સંબંધીના અનેકાંતવાદની થીયરીના અળરૂપે તે ત્રણ વિધાનોથી ઉત્પન્ન થતી સમભંગીની રચના છે. અને મારે તમને પુન: પણ સમરણ કરાવવું જોઈએ કે સર્વ અધ્યાત્મવાહના ગુંચવણ ભરેલા સવાલોનો નિર્ણય કરવા માટે જેનધર્મ પ્રરૂપ યાદ્વાદને મૂળ કુંચીરૂપે માને છે, અને તે સર્વે સવાલોનો નિર્ણય તે પ્રમાણે લાવે છે.
આ સપ્તભંગીનાં સિદ્ધાંત ઉપરાંત બીજે એક ન્યાયનો સિદ્ધાંત પણ છે, કે જે સ્યાદ્વાદને તાર્કિક રીતે પૂરવણી કરે છે. આ ન્યાય તે વસ્તુઓના અમુક સ્વભાવને ઓશ્રીને બોલવાની રીતો છે. જેના મતાનુસાર આ સર્વ ન્યાયપુર:સર બલવાની રીતો તે એકદેશીય હોય છે. અને તેઓ રાત્યનો અમુક અંશ ધરાવતી હોય છે. આવા જાય તે સાત છે-જેમાંથી ચાર વિચારને આશીને પ્રવર્તે છે અને ત્રણ શબ્દને રાશીને પ્રવર્તે છે. આ પ્રમાણેની વિવિધતા-ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારો દેખાડવાનું એ કારણ છે કે જેમ વેદાંતીઓ માને છે તેમ આત્મા તદન સાદે નથી, પણ તે ગુંચવાયેલ સ્વભાવને છે; તેથી કોઈપણ વસ્તુ માટેનું કોઈ પણ વર્ણન અથવા સૂચન તે જરૂર અપૂર્ણ અને એકદેશીય જ હોઈ શકે-સંપૂર્ણાશે કોઈ પણ વસ્તુનું વર્ણન થઈ શકે જ નહિ. તેથી જો આપણે કોઈ પણ વસ્તુ માટે માત્ર એક જ વાત કરીએ–અને એકજ રીતે તે વસ્તુને વિચાર કરીએ તો જરૂર આપણે ભૂલા જ ખાઈએ. અને ડામણમાં પડીએ-કોઈપણ વસ્તુનો સવશે વિચાર એક રીતે થઈ શકે જ નહિ.
આ બધી બાબતોનો ને શાંત રીતે વિચાર કરીએ તો તેમાં જરાપણ કા૫નિક કે તરંગી લાગે તેવું નથી, ઉલટું બરાબર વિચારીએ તો સ્વતઃજ સમજાય તેવું છે કે ઉપનિપટ્ટકારોના અસત્યાભાસવાળા માનસિક તરંગો વિરૂદ્ધ જૈન શાસ્ત્રકારની આત્મસંબંધીની થીયરી પુખ્ત વિચારથી ઉદ્ભવેલ સ્થલદષ્ટિથી પણ આદ્યમાં આવી શકે તેવી પ્રરૂપણાવાળી છે, વળી પ્રથમ ઉદ્દભવેલ છતાં પણ જે સર્વ અસ્તિત્વમાં છે તેના ક્ષીણવિનાશીપણાના બોધસિદ્ધાંતની વિરૂદ્ધ પણ તે આબાઇ લાગુ પડી શકે તેવી છે. જોકે તે બૌધમતથી જ વિરૂદ્ધ છે અને તેને લક્ષીને જ તે થીયરી રચવામાં આવેલ છે અને તેની વિરૂદ્ધ લડત તે સ્પષ્ટ રીતે જ ચલાવે છે તેમ આપહાથી કહી શકાય તેમ નથી. એતિહાસિક દષ્ટિએ વિચાર કરીએ તો તે વાત બરોબર લાગુ પડી શકે તેમ છે. અત્યારની જેન થીયરી મહાવીર નામના જેનોના ચોવીશમાં તીર્થકરના કથન પ્રમાણે પ્રવર્તે છે. મૂળ ઉપનિષદોની ઉત્પત્તિ થયા પછી મહાવીરનો જન્મ થયો છે, અને તેમણે અત્યારની સ્થિતિ છે જેને સિદ્ધાંતો છે

Page #27

રૈનાનુ અધ્યાત્મશાસ્ત્ર અને નીતિશાસ્ત્ર.
પ
તેણે પ્રરૂપેલ છે, અને યુદ્ધ તા મહાવીરના સમકાલીન હતા. તેથી બ્રાહ્મણધમ ના તરંગા-કાલ્પનિક મતને અહિષ્કાર થાય તેવી રીતે મહાવીરે પેાતાના ધર્મની પ્રરૂપણા કરી છે, પણ ત્યાર પછીથી નવીન ઉત્પન્ન થયેલ બુધને આશ્રીને તેની સ્થિતિ વેદાંતધર્મ કરતાં વ્રુદીજ હતી.
એક બાજુ જૈન પીલાસી અને મીજી માજી સાંખ્યયેાગની ફીલેસેી તે વચ્ચે શે! સબંધ રહેલા છે તે મામત ઉપર હજી મેં વિવેચન કર્યું નથી. આ ખને ધર્મો વચ્ચે ઘણા મેાટે સંબંધ-મેળાપ હશે એમ આપણને લાગશે, કારણ કે અને ધર્મની ઉત્પત્તિ એક સરખા ધાર્મિક મનુષ્યા-સાધુએ કે જેઓ શ્રમણને નામે અથવા તે। નવીન શબ્દ વાપરીએ તા જેએ ચેાગીને નામે એળખાય છે તેવા મનુષ્યેા મારફત થયેલી છે.
શ્રમણુત્વ-સાધુત્વના નિયમ, તેની રીતભાતા, તથા યાગને અ ંગે સતુ અંતિમ લક્ષ તેને આશ્રીને વિચાર કરીએ તે બ્રાહ્મણા, જેને અને બેહોના નિયમે એક બીજાને ઘણે અંશે મળતા છે—સમાન છે એમ ઘણા વખતથી માલુમ પડ્યુ છે, અને તે સર્વેની એકજ મૂળમાંથી ઉત્પત્તિ થઈ હશે એમ જણાય છે. ચેાગાદિ આચારના મૂળ વિચારાની નિષ્પત્તિ એકજ સ્થળેથી હાવી જોઈએ તેમાં કાંઇ શંકાસ્પદ લાગતુ નથી; પણ અત્યારે તે આપણે તેજ પ્રીલેાસીના વિચારોનો જરૂર છે કે જેને અંગે સાધુત્વના આચાર વચ્ચે અન્ય અન્ય સબંધ રહેલા હાય, અને તે જાણવાથી જ આપણે સત્ય ખુલાસા ક૨વા શક્તિમાન થઇ શકીએ.
હવે આત્મા-પરમાત્માના સિદ્ધાંતને વિચાર કરીએ. તેમના સિદ્ધાંત તે ઉપનિષની થીયરી અને જેને ચાલુ લેાકિક જ્ઞાન આપણે કહીએ તે જ્ઞાન-થીયરી વચ્ચે એક જાતનુ અન્ય અન્યનું સમાધાન ફડચા કરતા હોય તેવી જાતના છે. સાંખ્ય લાકે આત્મા અથવા તેા પુરૂષ-પરમેશ્વરને માટે કહે છે કે તે શાશ્વત અને અવિ નાશી–ફેરફાર ન થઇ શકે તેવા છે.’ તે માબતમાં તેઓ વેદાંત મત સ્વીકારે છે. વળી પછીથી તેએ પુદ્દગળ અથવા તા પ્રકૃતિને અંગે વારવાર તેમાં ફેરફારો થયાજ કરે છે તેમ સ્વીકારીને તેએ ખીન્ન મતના સ્વીકાર કરે છે. સાંખ્યા કહે છે કે આત્માં અગર તેા પુરૂષા વગર અન્ય સર્વ ચીન્ને એક પ્રકૃતિ પૂર્વ કાળની વસ્તુમાંથી ઉપજેલી છે, અને તેજ પ્રમાણે જેને! પણ કહે છે કે આત્મા અથવા તે જીવા વગર આ સંસાર ઉપર દેખાતી લગભગ સર્વ વસ્તુએ એક વસ્તુ એટલે કે પુદ્ગલમાંથી ઉપજેલી છે, આ પુલ તે સર્વ એકજ પ્રકારના છે, અને સર્વ વસ્તુમાં તેનુ પરિવર્તન-સ’કમણુ થઇ શકે છે.’ આ પ્રમાણે આપણે જોઇ શકીશુ કે વસ્તુ-પુળ પ્રકૃતિના સ્વભાવને અંગે સાંખ્ય અને જેને લગભગ અન્યઅન્યને મળતા આવે

Page #28

386
જૈન ધર્મ પ્રકાશ,
છે, તેમના મત પ્રમાણે પુગળ-પ્રકૃતિ એ એક એવી વસ્તુ છે કે જે સર્વ વસ્તુમાં સંકમી શકે છે. કોઈ પણ ચીજમાં તે દાખલ થઈ શકે છે–દાખલ થયેલજ હેાય છેરાત્ર વસ્તુઓ તદ્રુપજ હોય છે. આપણને તરતજ લાગશે કે આ મત-પુગળ સંબંધીના આ વિચાર ઘણું પૂર્વ કાળથી ચાલતો આવેલો છે. આ મત પૂર્વ પુરૂથી સ્વીકારાતો આવે છે, એટલું જ નહિ પણ વસ્તુઓના કુદરતી સ્વભાવને અંગે થતા રૂપાંતરમાં અગર તો મંત્રજાળાદિકથી થતી નિષ્પત્તિના પરિણામોમાં પણ આ મત સાર્વજનિક માન્યતા ધરાવે છે. આજ ખરેખર પોઈન્ટ છે. હું સાબીત કરવા માગું છું કે સાંખ્ય અને જેને-અને પુગળ-પ્રકૃતિના વિચારને અંગે એક સરખી ભાવના-સમજ ધરાવનારા છે, પણ તેના અંતિમ લક્ષ્યને તેઓ બંને જુદેજ રસ્તે-જુદીજ લાઈનનો વિચાર કરીને પહોંચેલા છે. સાંખ્ય લોકો કહે છે કે પ્રકૃતિના ગુણો અમુક ચેકસ નિયમમાં બહુ સૂક્રમ અને નિરાકાર સત્તા ( બુદ્ધિ) થી લઈને મોટી મોટી વસ્તુઓ સુધી સર્વમાં ફર્યા કરે છે, અને આ નિયમ સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ અને નાશને- રષ્ટિના સર્વ પદાર્થોમાં દૃશ્ય થતો પ્રગટન ભાવ અને વિનાશી ભાવને નીપજાવે છે. બીજી બાજુએ જેનો પુદ્ગળના પરિવર્તનનો આ એક કિસ નિયમ–અમુક લયથી જ થતા ફેરફાર સ્વીકારતા નથી, પણ તેઓ માને છે કે “સૃષ્ટિ તે શાશ્વત્ સનાતન–અવિનાશી અને ચિરસ્થાયી બંધારણવાળી છે અને પુદગળે પલટન ભાવવાળા છે, તેથી આ સઘળા પગળિક ફેરફારો- જગમાં થતાં ફેરફાર તે તે પુગળોને લીધે અને તેનાં અરસપરસના સગોમિત્ર જોડાણોને લીધે જ થાય છે. તેમની ગિળિક થીયરીને નવાઈ જે ભાગ તો તે છે કે આ સર્વ પરમાણુઓ એકઠા સમૂહરૂપે પણ હોય છે, અથવા તો તે પરમાણુઓ પૃથ પૃથ પણ હોય છે, અને આવા છુટા પરમાણુઓ એકઠા થવાથી એક માટે પુદગળ-પરમાના અમુક સમૂહ એકઠા થયા પછી ચક્ષુથી દેખાતી એક મોટી વસ્તુ બને છે તેમ જૈનોની પિગલિક થીયરી કહે છે. આ તેમની થીયરી તેમના માનસશાસ્ત્ર–અધ્યાત્મ શાસ્ત્ર ઉપર કેવી રીતે અસર કરે છે તે ઉપર હવે હું વિવેચન કરીને બતાવીશ. પણ મારે પ્રથમ જ કહી દેવું જોઈએ કે સાંખ્ય લેકે બુદ્ધિ, અહંકાર, મન અને ઇંદ્રિયોને અંગે તેમના સિદ્ધાંતમાં જેવી મિશ્ર અસર તેમના માનાસેક-આધ્યાત્મિક શરીર ઉપર થતી માને છે તેવી જેને માનતા નથી. આ બાબતમાં જેનોને અભિપ્રાય કુદરતી રીતને અનુસરનાર છે, અને ટૂંકાણમાં તે આ પ્રમાણે છે.
એક ચોકસ મનુષ્યને તેને પાપ અગર તો પુણ્યને અનુસાર એક ચોકસ સૂફમ જાતિના પરમાણુઓ તેના આત્મા અગર જીવ ઉપર લાગે છે–ટે છે–તેના આત્મા

Page #29

જેનોનું અધ્યાત્મશાસ્ત્ર અને નીતિશાસ્ત્ર.
૩૬૭
ને તેટલો તે પરમાણુઓ પિતામય કરે છે અને તેને મલિન કરે છે, અને તેની :તર્ગત રહેલી આત્મિક શક્તિઓનો અવરોધ કરે છે. તે શક્તિઓનો વિકાસ બંધ કરે છે–તે શક્તિઓને આવરી દે છે. જેને આ બાબત ઉપર બહુ જ ભાર મૂકીને પિતાના ગ્રંમાં વિચારો જણાવે છે, અને સ્પષ્ટ રીતે કહે છે કે કર્મ તે પુગળમાંથી ઉત્પન્ન થયેલ છે–તે ગિળિક પરમાણુઓ છે. જેમ હવે પછી કહેવામાં આવશે તે દષ્ટાંતો ઉપરથી સમજાશે તેમ આ બાબત એક અલંકાર-ઉપમાપે નહિ, પણ ખરેખર મૂળ અર્થથી સમજી શકાય તેવી છે. આત્મા અગર જીવ તે મૂળરૂપે તદન હલકે છે, અને તેને સ્વભાવ ઉંચે ચઢવા (ઉર્ધ્વગામી) છે, પણ આ પદગલિક પરમાણુઓ, કે જેનાથી તે ઘેરાઈ ગયેલો હોય છે, તે પરમાણુઓ તેને નીચે દબાવી રાખે છે. તેના સ્વભાવ પ્રમાણે આત્માને કર્મ ઉંચે ચઢવા દેતા નથી.
જ્યારે આ આત્મા પરમાણુઓને સદંતર નાશ કરે છે, ત્યારે સૃષ્ટિના મથાળેઉપરના ભાગમાં સીધી લાઈનમાં તે ઉપર ચાલ્યા જાય છે-મુક્ત આત્માઓના શાંત સ્થળને-મુક્તિ-નિર્વાણને તે આત્મા પ્રાપ્ત કરે છે. વળી એક બીજો દાખલો વધારે સ્પષ્ટ કરવા માટે લઈએ.
આત્માની અંદર રહેલા કર્મપરમાણુઓ જુદી જુદી સ્થિતિ ધારણ કરે છે. તે આત્માના જુદા જુદા ગુણોને રેકે તેવી સ્થિતિમાં વહેંચાઈ જાય છે. કર્મપરમાણુઓ તે પાણીમાં રહેલા કાદવ જેવા છે, અને જેમ પાણીને હલાવ્યું હોય ત્યારે કચરાવાળું પાણી દેખાય છે, તેમ આત્મા પણ જે કર્મ તે વખતે સ્થિતિમાં હોય તેનાથી અરાર કરાતો હોય છે, અથવા તો જેમ હલાવ્યા વગરના પાણીમાં કચરે નીચે બેઠેલ હોય છે. તેમ કમે પણ આત્મા સાથે ચાટેલા હોય છે–પણ સ્થિતિ પરિપકવ થયા પહેલાં તેની આત્મા ઉપર અસર થતી નથી–તે શાંત પડ્યા રહેલા હોય છે. અથવા જેવી રીતે કચરો દૂર કર્યા પછી પાણીને ગાળી લેવામાં આવે છે ત્યારે તે એનું નિર્મળ પાણી થાય છે તેમ કમ પણ ભગવાઈ રહ્યા પછી ખરી ગયેલા હોય છે-તેને નાશ થઈ ગયેલ હોય છે. અહીં એટલું સ્પણ ધ્યાનમાં રાખવાનું છે કે કમ પણ પદગળિક પરમાણુઓ જ છે. જો કે દષ્ટાંતમાં જણાવ્યા પ્રમાણેના પાણીના કચરા કરતાં અતિશય વધારે સૂક્ષ્મ સ્થળ દષ્ટિને અગોચર હોય છે–પણ તે પરમાણુઓ જ છે. વળી એક ત્રીજા દષ્ટાંત તરીકે હું છ લેશ્યા અગર તો આત્માની કર્માનુસાર દેખાતી જુદી જુદી આકૃતિ તરફ તમારું લક્ષ ખેંચું છું.
- આ છ ફેશ્યાઓ, કે જેને આપણે સામાન્ય સંસારી મનુષ્ય આપણી સ્થળ દષ્ટિથી જોઈ શકતા નથી, તેઓ પૃથ પૃથકુ રંગની સર્વથી કાળી અને સર્વથી ઉજવળક્યામતમ અને તતમ હોય છે. આ મત આજીવિક મતવાળાઓ પણ સ્વીકારે

Page #30

288
જૈન ધર્મ પ્રકાશ
છે, કે જેના ઉપર ડા॰ હાલે ઘણું અજવાળું પાડયુ છે. (ધર્મ અને નીતિની એન્સા ઇલેોપીડીઆ પૃષ્ઠ ૨૫૯ થી. ) આત્મા ઉપર આ પૃથક્ પૃથક્ રગો જે થાય છે તે જે કાં રંગ પાડવાનું નુદ કાર્ય કરે છે તે કમીને લીધે થાય છે. જેવાં કર્મો આત્માને લાગે છે તેવાં રંગના આત્મા દેખાય છે. આ બાબત સ્પષ્ટ રીતે સાબીત કરે છે કે આત્માને લગતાં કર્મનાં પરમાણુ પાળક છે અપૂર્ણ.
કાપડિયા મઢ ગીરધરલાલ,
प्राकृत भाषानुं महत्त्व.
સંસ્કૃત અને પ્રાકૃત, એમ બે પ્રકારની ભાષાઓમાં સસ્કૃત ભાષ! વધારે મહત્ત્વવાળી, વધારે સરસ અને વધારે મધુર છે એમ વર્તમાન પ્રવૃત્તિ ઉપરથી બ્લેઇ શકાય છે. પરન્તુ વાસ્તવમાં તેમ નથી. પ્રાકૃત ભાષાના અમુક સમય પછી પ્રચાર કેમ થઇ જવાથી અથવા સ ંસ્કૃતને ખાળેા ફેલાવા થવાથી હેને (પ્રાકૃતભાપાને) કમ મહત્ત્વવાળી સમજવી, એ પેાતાની તે પ્રત્યેની અનભિજ્ઞતાને ઢાંકવા ખરાખર છે. પ્રાચીન ઋષિઓ-મહર્ષિઓએ જેટલું સંસ્કૃતને માન આપ્યું છે, તેટલુ જ મલકે તેથી પણ અધિક માન પ્રાકૃતને આપ્યુ છે. આ વાતની સાક્ષી, જૈન ધર્મગ્રન્થાના જે મ્હોટા ભાગ પ્રાકૃતભાષામાં ચેાાયેલા અસ્તિત્વ ધરાવે છે તેજ બતાવી આપે છે. અને તે ઉપરાન્ત પરમપૂજ્ય સિદ્ધગિણિ મહારાજનાં વચને પણ આ વાતને પુષ્ટ કરે છે. સિદ્ધષિ ગણિ મહુારાજ પોતાની ઉપમિતિભવપ્રપંચા કથા ’ ના પ્રથમ પ્રસ્તાવમાં કથે છે:—
"संस्कृता भाकृता चेति भाषे प्राधान्यमर्द्दनः
तत्रापि संस्कृता तावद्दाविदग्धहृदि स्थिता ॥ ५१ ॥ बालानामपि सद्बोधकारिणी कर्णपेशला ।
तथापि माकुता भाषा न तेषामपि भासते " ॥ ५२ ॥
અર્થાત્—સ ંસ્કૃત અને પ્રાકૃત અને ભાષાએ પ્રધાનપણાને ચેગ્ય છે, તેમાં પણ ( કેવળ ) સ ંસ્કૃત લાષા દુવિદગ્ધ પુરૂષોના હૃદયમાં સ્થિત હાય છે, અને પ્રા કૃતભાષા ( તા ) ખાલકોને પણ સદ્માધારિણી અને ક પેશલા હેાય છે. તથાપિ તે ( પ્રાકૃતભાષા ) દુવિદગ્ધ પુરૂસ્પેને રાવાતી નથી.
સિદ્ધપિ ગણુિ મહારાજનાં આ વચનાના સ્પાર્થ જોતાં આપણને સહુજ માલૂમ પડે છે કે--- સંસ્કૃત અને પ્રાકૃત અને ભાષાએ એક સરખી રીતે પ્રધાનપ

Page #31

પ્રાકૃત ભાષાનું મહત્ત્વ.
૩૬
'
'
ણાને ચેાગ્ય છે. પરન્તુ પેાતાને ‘પંડિત’ માની બેઠેલા (દિગ્ધા) સંસ્કૃતને વધારે માન આપે છે. અહિં ‘ધ્રુવિદગ્ધ ” શબ્દથી કેવળ ‘સંસ્કૃત'નેજ માન આપવાવાળાઓ પરત્વે સિદ્ધ િણુ મહારાજ આક્ષેપ કરે છે. કેમકે પ્રાકૃતનું મહત્ત્વ ખતાંવતાં આગલા પદમાં તેઓ એમ બતાવે છે કે: વાછાનાપિ સોધાર્થી યÌÌરાજા ” અર્થાત્ પ્રાકૃતભાષા બાળકને પણ ( અહિં પણુ' શબ્દ પંડિતાને ગ્રહણ કરવાનું સૂચવે છે.) સદ્બધ કરવાવાળી અને કપ્રિય છે. છતાં પણ પ્રાકૃત ભાષા તેઓને ( વિદગ્ધાને ) રાચતી નથી. આટલુ છતાં પણ સિદ્ધ િમહારાજે સસ્જીમાં કથા લખી, હેમાં તેઓએ એજ કારણ મતાવ્યુ` છે કે પાયે ત દત્તયં સર્વાં વિજ્ઞાનમ્ ’ અગર ઉપાય હાય તા દરેકનું ચિત્તરંજન કરવુ જોઇએ. આજ કારણથી હેમણે સસ્કૃતમાં લિપિમદ્ધ કરી પરન્તુ આથી પ્રાકૃતનું મહત્ત્વ આછુ છે. એમ લગારે સમજવાનું નથી. અગર સંસ્કૃત કરતાં પ્રાકૃતનું મુહવ ઓછું હોત, તેા સિદ્ધ િમહારાજ બાળક અને પાંડતથી અતિરિક્ત એક ત્રીજો વષઁ ‘ દુર્વિદગ્ધ ’ ખતાવવાના અહિં પ્રયત્નજ કરત
4
નહિ
પ્રાકૃત ભાષાને સિદ્ધ િમહારાજે કણ પેરાલા ’ પણ તાવી છે. ખુરેખર પ્રાકૃતભાષાને જેણે સારી રીતે અભ્યાસ કર્યો હાય, તેના ઉચ્ચાર જેને ખરા અર આવડતા હોય અને પ્રાકૃતભાષાના જૂદા જૂદા છંદોમાં જે ગાઈ શકતા હોય, તેજ તેના યથાર્થ આસ્વાદ લઇ શકે છે, અને સાંભળનારાને પણ પ્રાકૃત ભાષા જે અપૂર્વ આનંદ આપી શકે છે, તેનાથી સ ંસ્કૃત કાઇ અંશે કમ આપે છે, એમ કહીએ તે તે કઇ ખાટુ નથી. મધુર સ્વરે, છંદોના ખરાખર ઉચ્ચારણુ અને રાગપૂર્વક પાક્ષિક પ્રતિકમણુમાં ‘ અનિતાંતિ સ્તવન’ ગાનારા શું આખી સભાને ચિત્રવત્ સ્થિર નથી કરી નાખતા? અસ્તુ!
...
હવે કેટલાકેાનુ` એમ માનવું છે કે-પ્રાકૃતભાષા જૈનેનીજ ભાષા છે, જૈનાચાર્યએજ તે ભાષાને વધારે માન આપ્યુ છે, અથવા તેએજ તેને વધારે પ્રચાર કરી શક્યા છે, ” પરન્તુ તેમ નથી, ‘ ભાષા’ એક એવી વસ્તુ છે, કે તે કેઈ પણું ‘ જાતિ ’ યા ‘ સંપ્રદાય ’ ની ભાષા તરીકે લેખી શકાયજ નહિ. હા, દેશભાષાએ દેશની ભાષા તરીકે લેખી શકાય. જેમકે ખંગાળની મંગાળી ’, ગુજરાતની ‘ગુજરાતી ’ વિગેરે. પરન્તુ · પ્રાકૃત ' અને ‘ સંસ્કૃત ' ભાષા, કું જે પ્રધાન ભાષાએ ગણાય છે અને જે દુનિયાના કાઇપણુ માણુસા શિખવાને માટે અધિકારી છે હેને અમુકની ભાષા તરીકે એળખવી, એ એક જાતની ભુલ નહિ, તા તદ્વિષયક અજ્ઞાન તે ખરૂં જ. જેણે પ્રાકૃત ભાષાના સારી
6

Page #32

३७०
જૈન ધરા પ્રકાશ.
રીતે આસ્વાદ લીધે છે, તે તો કેઈ દિવસ એમ માનતા નથી કે “ પ્રાકૃત ભાષા જેનોની ભાષા છે.” તેમ એમ પણ માનતા નથી કે–“સંસ્કૃત કરતાં તેનું મહત્ત્વ ઓછું છે.” તેઓ તો ખુલ્લા શબ્દોમાં તેના મને બરાબર સ્વगि छे.
ઇંડિયન એંટિકવેરી” ના ગત સપ્ટેમ્બર સને ૧૯૧૬ ના અંકમાં પૃષ્ઠ ૧૪૫ માં “શંભુ રહસ્ય” નામના એક જૈનેતર ગ્રંથના કેટલાક લોકો આપી પ્રાકૃતભાષાની મહત્તા બતાવી છે. તે લોકો આ છે –
" वचः प्रियं भगवतः प्राकृतं संस्कृतादपि । प्रौढोक्तेरपि हृद्यं हि शिशूनां कलभाषितम् ॥ १२ ॥ को विनिन्देदिमां भापां भारतीमुग्धभापितम् । यस्याः प्रचेतसः पुत्रो व्याकर्ता भगवानृषिः ॥ १३ ॥ गार्यगालवशाकल्यपाणिन्याद्या यथर्पयः । शब्दराशेः संस्कृतस्य व्याकर्तारो महत्तमाः ॥ १४ ॥ तथैव प्राकृतादीनां पड्भापाणां महामुनिः। आदिकाव्यकृदाचार्यो व्याकर्ता लोकविश्रुतः ॥ १५ ॥ यथैव रामचरितं संस्कृतं तेन निर्मितम् । तथैव प्राकृतेनापि निर्मितं हि सतां मुदे ॥ १६ ॥ यावत् संस्कृतभापायाः प्राशस्त्यं भुवि विद्यते । तावत् प्राकृतभाषाया अपि प्राशस्त्यमिप्यते ॥ १७ ॥ पाणिन्याचैः शिक्षितत्वात् संस्कृती स्याग्रथोत्तमा । माचेतसव्याकृतत्वात् प्राकृत्यपि तथोत्तमा ॥ १८ ॥ तस्मात् संस्कृततुल्यैव प्राकृती चापि भारती ।
मान्यते शास्त्रतच्चज्ञैः किमतत्त्वज्ञभाषितैः " ।। १९ ।। અર્થા—પૂજનીય સંસ્કૃતભાષાથી પણ પ્રાકૃત વચન પ્રિય હોય છે, કેમકે પ્રઢ બેલનાર કરતાં પણ બાલભાષિત મને ડર લાગે છે. ૧ર .. स२०वताना भु भाषा३३५ मा पानी (प्राकृतनी) १५ निहारे ? કે જેનું વ્યાકરણ કરનાર પ્રોતાને પુત્ર (વામિક ) ઋષિ છે. ૧૩
જેમ ગાગ્ય, ગાલવ, શાકલ્ય અને પાણિગ્યાદિ ઋષિએ સંસ્કૃત

Page #33

પ્રાકૃત ભાષાનું મહત્ત્વ. વ્યાકરણના કત થયા, તેવી રીતે પ્રાકૃતાદિ છ ભાષાઓના વ્યાકરણના કતાં પણ આદિકવિ સુપ્રસિદ્ધ આચાર્ય (વામિક ઋષિ) થયા છે. ૧૪-૧૫
જેવી રીતે સંસ્કૃતમાં તેમણે “રામચરિત્ર” બનાવ્યું છે, તેવી રીતે પ્રાકૃતમાં પણ બનાવ્યું છે. ૧૬
થાવત્ સંસ્કૃત ભાષાનું જેટલું પ્રશસ્તપણું જગમાં વિદ્યમાન છે, તેટલું જ પ્રાકૃત ભાષાનું પણ છે. ૧૭
પાણિન્યાદિ શિક્ષિત હોવાથી જેમ સંસ્કૃત ભાષા ઉત્તમ ગણાય છે, તેમ વામિકે વ્યાકરણું બનાવેલ હોવાથી પણ પ્રાકૃત ઉત્તમ છે. ૧૮
અત એવ-સંસ્કૃતની બરાબર જ પ્રાકૃત ભાષા છે, એમ શાસ્ત્રના તત્વજ્ઞ પુરૂષો માને છે, તો પછી અતજ્ઞ પુરૂષના બોલવા વડે કરીને શું ? ૨૦
ઉપરના લોકોના અર્થ ઉપરથી એમ ચોક્કસ જોઈ શકાય છે કે-પ્રાકૃત ભાષા, સંસ્કૃત કરતાં કોઈ પણ દરજજે હલકી–કમ મહત્ત્વવાળી નથી, એમ જેનોજ નહિ પરંતુ હિન્દુધમનુયાયી વિદ્વાનો અને ત્રાષિઓ પણ સ્વીકાર કરી ગયા છે.
વિદ્યાવિજય. SS ટર, યાત્રિક બંધુઓ અને બહેનને નિસ્વાર્થ ભાવે નમ્ર નિવેદન રૂપે
અતિ અગત્યની સૂચનાઓ,
ભવસાગર તરવા માટે જ ભવ્ય જનોએ તીર્થસેવન કરવાનું છે તેમાં શત્રુંજય ગિરનાર પ્રમુખ સ્થાવરતીર્થ છે અને ઉત્તમ સાધુ, સાણી, શ્રાવક, શ્રાવિકારૂપ ચતુર્વિધ સંઘ એ જ. ગમતીર્થ રૂ૫ છે. તેની સેવા-ભકિત યથાવિધિ કરવાથી જરૂર કલ્યાણ થાય છે.
શરીરશુદ્ધિ, વસ્ત્રશુચિ, મનશુદ્ધિ, ભૂમિકાશુદ્ધિ, ઉપગરણશુદ્ધિ, દ્રવ્યશુદ્ધિ, અને વિધિદ્ધિ, એ સાત પ્રકારની શુદ્ધિ સહુએ યથાયોગ્ય સાચવીને અતિ આદર પૂર્વક દેવ ગુરૂ તેમજ તીર્થની સેવાભકિત કરવાની છે.
તે પણ દષ્પદોષ (અન્ય અન્ય બાબતમાં લા), શ ષ (ઉપયોગ રાખ્યા વગર ), અવિધિદેષ (અસ્ત વ્યસ્ત-ન્યૂનાધિક) અને અતિપ્રવૃત્તિદોષ (હદ મર્યાદા મૂકી ગજા ઉપરાંત કરવું તે) તજીનેજ કરવા યોગ્ય છે. દેવ રહિત-નિર્દે કરણી ત્યારેજ બની શકે છે.
દેવગુરૂનાં કે તીર્થરાજનાં દર્શનાદિ પ્રસંગે જતાં આવતાં કોઈપણ પ્રકારની વિકથાઓ ( કુથલી) કરવી કેવળ અનુચિતજ છે. વિકથા કરવાથી સ્વપરને (પિતાને તથા સામાને છે લાભને બદલે નુકશાન જ થાય છે. એમ કરવાથી લેવાને બદલે દેવું થાય એ વિચારવાનું છે. છિત કાર્યમાં જ પિતાનું મન પરોવી દેવું જોઇએ.

Page #34

૩
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
જે કાંઇ કરવુ તે બીજાને કીલામણા ઉપન્નવ્યા વગરજ કરવાનું શાસ્ત્રકમાન લક્ષમાં રાખીનેજ દેવ ગુરૂ કે તીર્થ ભક્તિના લાભ લેવાને છે. તેથી તેવા દરેક પ્રસંગે નીચે જણાવેલી કીકત જરૂર લક્ષમાં રાખવી.
(૧) ભાવ-ઉલ્લાસની વૃદ્ધિ થવા માટે દેવગુરૂ કે તીર્થનાં દર્શનાદિ કરવા જતાં વાટમાં જયણા સચવાય, છવિવરાધના ન થાય અને શાસ્ત્ર આમ્નાય પળે તેવી રીતે ઠીક -પ્રકાશ થયે છતે, નીચે ષ્ટિ રાખીનેજ ચાલવું. ખાસ કારણ વગર ગાડીમાં કે ડાળીમાં ખેસવુ નહિ
(૨) ઉપર જણાવ્યા મુજબ શરીરની અને વસ્ત્રની શુદ્ધિ સાચવી મનને એકાગ્ર કરવું, મનને જ્યાં ત્યાં દોરાવા દેવું નહિ. તેને શુભ ધ્યાનમાંજ તેડીને રોકી દેવું.
(૩) માર્ગ માં જતાં જે કાઈ આત્માર્થી સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક, શ્રાવિકા મળે તેમને ગુરુના બહુમાનપૂર્વક ઉચિત પ્રણામાદિ કરવા ચૂકવું નહિ,
(૪) ખાળ, ગ્લાન, વૃદ્ધ, તપસ્વી સાધુ પ્રમુખનું ઉપજે એવી વિશ્રામણા વૈયાવચ્ચ પણ કરવી.
યેાગ્ય સન્માન કરવુ, અને તેમને શાતા
(૫) જિન ચૈત્ય, ચરણપાદુકા પ્રમુખને નમસ્કારાદિવડે યથેાચિત વિનય કરવા ભૂલવું નિહ. (૬) દેવ, ગુરૂ, તીય પ્રમુખની કાઇપણ પ્રકારે આશાતના ન થાય તેવું લક્ષ રાખવુ અને કાંઇ !શાતના થયેલી દેખાય તે તે દૂર કરવી-કરાવવી.
(૭) રાગ દ્વેષ–કષાય દૂર કરવા જતાં તેવા પવિત્ર સ્થાને અવિવેક આચરણથી તેજ રાગ દ્વેષાદિક દેવ પેદા થાય અને વધે એમ તે ન જ કરવું. કેમકે પવિત્ર ( તી ) સ્થાને લાગેલ ટૉલ વર્લેપ તુલ્ય થાય છે.
(૮) જેમ આપણા વિચાર, વાણી અને આચાર સુધરે—પવિત્ર થાય તેમ લક્ષ રાખી પ્રવ ત્તવું પણ સ્વચ્છ દર્પણું આદરવું નહિ.
(૯) જેમ બને તેમ ઇન્દ્રિયાને લગામમાં રાખી સ્વઉચિત હિતકાર્ય કરવું. તેમને સાવ મોકળી તે ન જ મૂકવી.
(૧૦) સહુ કાઇને નિજ આત્મા સમાન લેખા નિર્મળ પરિણામ રાખવા.
(૧૧) નિર્માંળ શ્રદ્દા ( સમકિત ) સહિત તપ જપ વ્રત નિયમ કરવામાં અધિક આદત થયું. સુખશીલપણું”—કાયરપણું તજી રવીર બનવું. છતી શક્તિ ગેપવવી હિહ, કેમકે ફરી ક્રી સુયોગ મળવા દુર્લભ જ છે.
(૧૨) દરેક ધર્મકરણી કરવાના હેતુ પ્રમુખ ગુરૂગમ્ય સમજી, તેને આદર કરવા પોતાની યોગ્યતા સળ’ધી સંમતિ મેળવી, આજ્ઞાનુસારે પ્રવૃત્તિ કરાય તેવું લક્ષ રાખવું. સ્વયેાગ્યતા મુજબ યાવિધિ કરેલી કરણી જ લેખે થઇ શકે છે.
(૧૩) અરિહંત પ્રભુનો અનંત ઉપકાર વિચારીને તેમની દ્રવ્યભાવથી પૂજન-ભક્તિ સ્વશક્તિ અનુસારે કરવી, કરાવવી, અને તેને અનુમેદવી. ( વી ગોપવવું નહીં. )
(૧૪) પંચ પ્રફરી, અષ્ટ પ્રકારી, સત્તર પ્રકારી, એકવીશ પ્રકારી, અષ્ટરા પ્રકારી (અલ્ટાત્તરી) પ્રમુખ દ્રવ્યપૂજા પૈકી પોતાનાથી બની શકે તે પ્રભુપૂન્ન આદરથી કરવા. સ્વયાય દ્રગ્સની સફળતા કરવા એ વિહિત માર્ગ છે.

Page #35

યાત્રિક બંધુઓ અને અર્જુનને અગત્યની સૂચનાઓ.
303
(૧૫) પવિત્ર ( તી' ) જળ, શીતળ ચદંત અને સાચાં તાજાં સુગંધી પુષ્પવર્ડ પ્રભુની અગપૂન તથા ખુશબેાદાર ધૂપ, દીપક, અક્ષત, નૈવેદ્ય અને સરસ ફળવડે અત્રપૂજા કરવાથી અષ્ટપ્રકારી પૂજા કહેવાય છે અને એ ભાવ સહિત કરનારા સુગુણી ભાઇઓ અને તેના એથી અનુપમ લાભ મેળવી શકે છે.
(૧૬) અતિ પ્રભુના ઉત્તમ આલંબન યોગે ઉક્ત અષ્ટપ્રકારી પૂ^વડે અનુક્રમે સ્વપશુદ્ધિ, કષાયરાન્તિ, ચિત્ત પ્રસન્નતા, સુવાસના, સમ્યગ્દાન–પ્રકાશ, નિર્મળ શ્રદ્દા, મનઇન્દ્રિય જય અને અડાયપદ-મોક્ષની પ્રાપ્તિ થઇ શકે છે. આવા પવિત્ર હેતુથી જ પ્રભુપૂજા કરવાની છે.
(૧૭) દ્રશ્યપૂન થઇ રહ્યા બાદ, એક પ્રભુ સન્મુખ જ દ્રષ્ટિ રાખીને, ગંભીર અને મધુર શબ્દધ્વનિ યુક્ત ઉદાર અર્થ વાળાં ચૈત્યવંદન, સ્તુતિ, સ્તવનાદિન્ન કરવા રૂપ ભાવપૂલ કરી છેવટે ‘ જયવીયરાય ’ના પાઠ રૂપે પ્રભુ પ્રાર્થના કરવી. આ બધી કરણી મને વચત કાયાની એકાગ્રતા રાખીને જ કરવાની છે. એમ કરવાથી લોકેાત્તર-પ્રધાન પદની પ્રાપ્તિ થઇ શકે છે.
(૧૮) પ્રભુના ગુણમાં લીનતા થવા માટે, પ્રમાદ રહિત, યથાયિત યોગમુદ્રાર્દિકમાં આદર રાખી, આપણાથી ગુણાધિક ( ગુરૂ પ્રમુખ ) તે આગળ કરી, વિનય બહુમાન સાચવી, શાન્ત ચિત્તથી, ચૈત્યવંદનાદિ કરવું. મનમાં કાઈ પણ પ્રકારે વ્યગ્રતા થવા દેવી નહિ,
(૧૯) ઉપર કહેલા આશય સમજ્યા વગર, જેમ આવે તેમ,વિવેક રહિત, ગુરૂ પ્રમુખ વડીલની આગળ બેસી, મેાટા ઘાંટા પાડી,બીજાના ધ્યાનમાં અંતરાય પડે એમ, બેતાલ, અશુદ્ધ સ્તયનાં દિ એલવાની ટેવ પડી હોય તે તજવી જોઇએ; અને મી! ધીમા રાગે શુદ્ધ ખેલતાં શીખવું જો એ, (૨) દ્રવ્ય-ભાવ પૂન્ન કરીને પણ પોતાના આત્માને જ જગાડવાનો છે. મદ્ય, વિષ, કષાય, નિદ્રા–( આળસ ) અને વિકધાદિ પ્રમાદ દોષથી પોતાને જ મુક્ત કરવાના છે. તેમ કર વાના પવિત્ર લક્ષથી જ કલ્યાણ થઇ શકે છે; અન્યથા કલ્યાણ થવુ મુશ્કેલ છે.
(૨૧) સ્વપરને ભાવ ઉલ્લાસ પ્રગટે તેટલા પૂરતો સમય દ્રવ્યપૂતમાં લક્ષ સહિત જ વોતાવવા યોગ્ય છે. લક્ત વગર વ્યતીત કરેલા વખત નકામે જાય છે. અવિધિ દોષ તેા જેમ બને તેમ તજવા અને વિધિનો આદર કરવા જરૂર ખખી થવુ સુજ્ઞ જતોને ઉચિત છે.
( ૨૨ ) અંગ રચના ( આંગી ) કરતાં, ફૂલની કાચી કળી, વાસી, બગડેલાં, નીચે પડી ગયેલાં, મલીન વસ્ત્રાદિકવડે આણેલાં અને જીવાતથી ભરેલાં ફૂલ કે તેવાં ફૂલની માળા પ્રભુ ભક્તિમાં નહિ વાપરતાં, ઉત્તમ પ્રકારનાં શુદ્ધ ફૂલ તેમજ તેમાંજ ફૂલની માળાં વપરાય; તેપ સાયવતી ઘેાંચ્યા વગર જ કાચા સૂત્રવતી ઢીલી ગાંડ ને જ તૈયાર કરેલી હોય તેવી જયણાય ગુધેલી ફૂલની માળા પ્રભુના કંઠે સ્થાપી શકાય. સયવતી ઘેાંચેલાં ફુલના હાર પ્રભુ ઉપર ચઢાવવાનો રીવાજ આજકાલ અણુસમજથી વધી ગયેલો દેખાય છે તેખીલકુલ પસદ કરવા જેવા નયા કેમકે તેમાં જિનાજ્ઞાનુ` ઊધા છે. આપણા કરતાં વધારે સુકુમાલ એવા પુષ્પના જીવોને એવ કેટલી બધી કલામણા થતી હશે ? તેને ખ્યાલ કરવામાં આવશે તે એ રીવાજ સહેજે દૂર થ રાકશે. પોતાના પ્રાણુની જેવા અન્યના પ્રાણ સમજનારને વધારે કહેવું પડે નહિં.
( ૨૩ ) ફૂલની પાંખડીઓ પણુ છતી કરી નાંખવી નહિ, તેમજ તેને પગતળે કચરવી િ તે પછી સોયની તીક્ષ્ણ અણીવતી તેનું છેદન ભેદન તે ક્રમજ કરાય ?છેદન ભેદન કરેલા ફૂલહુા

Page #36

જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
૨૮:વા તે કરતાં શુદ્ધ અને સરસ લે છે છૂટા જેમ શોભનિક લાગે તેમ પ્રભુના અંગઉપર ગોઠવી દેવાં વધારે ઉત્તમ લાભકારક અને આનંદ દાયક હેવાથી હિતકારી સમજાય છે. તે સહુએ લક્ષમાં રાખવું. વિધિ સહિત કરેલી ભક્તિ જ લેખે થાય છે. આજ્ઞામાં જ ધર્મ છે.
(૨૪) બીજા દિવસે નિર્માલ્ય થયેલાં તે ફૂલ માળ જેમ તેમ જ્યાં ત્યાં ફેંકી દેવાં નહીં, તે બધાં જાળવીને મોરપીંછીવતી ઉતારી લઈ એવા રથળે રાખવાં કે જ્યાં તે કચરાય નહિં. તેમજ તેમાં એંટી રહેલા કેઇપણ ત્રસ જીવને તાપ-તડકાદિકથી વ્યથા થાય નહિ. વણની કુંડીમાં તો તે નાંખવાજ નહીં; જૂદાંજ રાખવાં. ત્રપૂન પ્રસંગે પણ એ વાત લાગત રાખવી.
(૨૫) જેમ જેમ જયણું અધિક પળે તેમ તેમ તે પાળવા દરેક ભક્તિ પ્રસંગે ખૂબ લ રાખવું, અને ભક્તિ રસિક ભાઈ બહેનનું દીલ દુઃખાય એવું કંઇપણ નહિ કરતાં તેમનું મન પ્રસન્ન થાય એવું જ પવિત્ર આચરણ કરવું. દર્શન, વંદન કે પૂજા કરતાં એકબીજા ઉપર ધwાધકકી કરવી નહિ પણ અનુકુળ સમય(તક) મળતાં સુધી કાઈક એકાન્ત સ્થળમાં પ્રભુનું ધ્યાન ધરવું.
(૨૬) ભક્તિમાંથી નિવૃત્ત થતાંજ સાંસારિક કામમાં રંગાઈ જવું નહિ. જે ભકિતને રસ આસ્વાદ (અનુભવ) બરાબર જ હોય તો તેની ખુમારી એકાએક ઉતરી જતી નથી; તે પછી પણ કેટલાક વખત સુધી ટકી રહે છે. તે ( અનુભવ ) નું સુખ તો ખરેખર અનુભવીજ જાણી શકે છે. શુદ્ધ-સરલ હયવાળા શ્રદ્ધાવંત પ્રેમાળ ભજનને જ પ્રમાદ રહિત ભક્તિમાગમાં પ્રવર્તત એવો અનુભવ ( રસ આસ્વાદ) પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. હૃદય શુદ્ધિ કરવાની તે ખાસ જરૂર રહે છે.
( ૭ ) જેમ માર મેઘને દેખી, ચાર ચંદ્રને દેખી, અને સની નિજ પતિને દેખી રાજીઅને દિત થાય છે, તેમ ભક્તિસિક અને શુદ્ધ શ્રદ્ધવંત ભવ્ય જને પણ શુદ્ધ દેવ, ગુરૂ અને સાધક જનોને નિરખી આનંદિત થાય છે. નિજ નેત્રયુગલને સફળ-સાર્થક માને છે. ઈતિશ.
સન્મિત્ર કવિજયજી.
શ્રી આગમોયસમિતિ અંતર્ગત સૂત્ર વાંચના. પરાપૂજય ગણધર મારા અને મહાન પૂવચા વિરચિત સૂવા અને તેની ચાંગીની વાંચનાનું કાર્ય બે ત્રણ વર્ષથી પંન્યાસજી આણંદસાગરજી મહારાજના પ્રયાસથી શરૂ થયેલ છે. અને જેની અંદર પંથ પથ સમુદાયના અનેક સાધુ-સાધાએ અખલિતપણે પાંચના ગ્રહણ કરે છે. તેના સંમેલન પાટણ, કપડવંજ અને અમદાવાદમાં થયા બાદ હાલમાં સુરત ખાતે પિસ વદિ ૧૩ થી શરૂ થયેલ છે, અપૂર્ણ રહેલ શ્રીવિશે પાવશ્યક ઉપરાંત અને મૂત્રની વાંચના પણ ચાલવાની છે. કેટલાક મુનિરાજ પધારેલા છે અને બી પધારવાના છે. રમાવા સંમેલનથી વાંચનાના લાભ ઉપરાંત અન્ય પશુ એકયનાદિ અનેક લાભ થાય છે, તેવી સુત્ર વાંચનાના ઈચ્છક સાધુ-સાબીઓ પ્રત્યે સમિતિ તરફથી સુરત પધારવાની પ્રાર્થના કરવાનાં આવે છે. અનેક જૂની પ્રેસકાપી તેહાર કરવો, શુદ્ધ કરવાનું કે તે તેવા વિગેરે કાર્ય પણ ત્યાંજ ચાલવાનું છે. યથામતિ તેમાં પણ ભાગ લેવા યોગ્ય છે. પ્રાણશકિતને એ યોગ છે.

Page #37

જૈન ધર્મ પ્રકાશને વધારે શેઠ દેવચંદ લાલભાઈ જેન પુસ્તકેદ્ધાર ફંડને સંવત્ ૧૯૭૨ ની સાલને
સામાન્ય રીપોર્ટ તથા હિસાબ. શ્રીમાન પંન્યાસજી શ્રીઆનંદસાગરજી ગણિના ઉપદેશથી, શા. ગુલાબચંદ દેવચંદ ઝવેરીની સમ્મતિથી અને મહૂમ શેઠ દેવચંદ લાલભાઈ ઝવેરીએ ધર્માથે કાઢેલી રકમમાંથી તેઓને ટ્રસ્ટીએ નગીનભાઈ ઘેલાભાઈ, જીવણચંદ સાકરચંદ, કેશરીચંદ રૂપચંદ અને બાઈ વીજકેર, તેઓએ સને ૧૯૦૯ માં સ્થાપ્યું.
શા. ગુલાબચંદ દેવચંદ તરફથી મામના પુન્યાર્થે આવેલી, અને બાઈ વીજકર શા. મૂળચંદ નગીનદાસની વિધવાની રકમોથી વધીને આનું ભંડોળ રૂ. ૧૦૦૦૦૦) એક લાખના આશરાનું થયું છે, જે તમામ મિલ્કત ગવર્નમેન્ટ પ્રોમિસરી ડા ટકાની નટોમાં રોકવામાં આવી છે.
જૈન વેતાંબર મૂર્તિપૂજક ધર્મને અને તેના અનુયાયીઓને ઉપયોગી, તથા એનાં અનુયાથીઓથા લખાયેલાં-રચાયેલાં પ્રાચીન પુસ્તકને, વ્યાજની રકમમાંથી, શુદ્ધ કરી છપાવી, ખર્ચ કરતાં લગભગ અડધી કિંમ્મતે પ્રજા સમુખ મૂકવા, તેમજ પ્રાચીન પુસ્તકોને જાળવવાં એવો મુખ્ય ઉદ્દેશ આ ફંડને છે. - સંવત ૧૯૭૨ની સાલને ટુંકે રીપોર્ટ અને હિસાબ પ્રજા પાસે મૂકતાં અમોને આનંદ થાય છે કે, આ વર્ષમાં અમે ૧૧ અંક છપાવીને બહાર પાડવા ભાગ્યશાળી થવા છિયે, એટલે કે સં. ૧૯૭૧ સુધીમાં અમે એ ર૭ અંકે છપાવ્યા હતાં જે આ સાલમાં વધીને ૩૮ સુધી છપાયાં છે. માત્ર અંક ૨૮, ૩૨, અને ૩૫ પ્રેસમાંથી તૈયાર થઈને હજુ સુધી આવી શક્યા નથી.
આ વર્ષમાં અને જૂદા જૂદા ગ્રન્થ પ્રસિદ્ધ કરવામાં આચાર્યશ્રી બુદ્ધિસાગર સૂરિ, વિર્ય શ્રી કલ્યાણવિજયજી, શ્રીમાન લલિતવિજય, પંન્યાસજી શ્રીદાનવિજયજી, અને પંન્યાસજી
શ્રી આનંદસાગરજીની મદદ મળી હતાં તે માટે અમે તેઓનો ઉપકાર માનીએ છિયે. જે આ કરતાં બીજા અન્ય વિદ્વાન સાધુઓ તરફથી અમને વધારે મદદ મળી હોત તો આ કરતાં પણ જરૂર અમે બે ચાર અંકે વધારે છપાવી શકતે એવું અમારું મન્તવ્ય હતું. પરંતુ નાણા સંબધીની સ્થિતિ તપાસતાં આખા વર્ષમાં રૂ. ૭૧૫૪-૨-૫ વ્યાજ ખાતાના, રૂ. ૨૮૧૧-૯-૩ પુસ્તક વિગેરેના વેચાણના અને રૂ. ૨૭૪-૧૭-૮ પરચુરણ ખાતાઓના જમે મળી રૂ. ૧૨૩૬૯-૫ અમારા હાથ પર આવ્યા અને રહ્યા. જેમાંથી રૂ. ૮૧૫૯-૮-૯ ખર્ચ ખાતાના, રૂ. પ૦૬૧૫-૦ પ્રેસે વિગેરે પરચુરણ ખાતાઓનાં ઉધારના રૂ. ૬૫૭-૮–૧૧ શ્રીલોનખાતાના (ફંડ ખાતાની જમે રકમ કરતાં વધારે લેવાયેલી તે) મળી . ૮૩૯૩--૮ બાદ જતાં, અમારા હાથ પર શા. ગુલાબચંદ દેવચંદ અને શા. માનચંદ વેલચંદા ખાતાઓ સહિત રૂ. ૮૪૩-૯-૯ રહ્યા, જેમાંથી રૂ. ૮૨૫ ને આશરે ઢળ્યાંક ૩/૪૦ ની છપાઇના હાલ તુરતમાં અમારે ચૂકાવવાના હોવાથી, સદરહુ અમારું મંતવ્ય સાચું કરતું નથી, તે પણ સામાન્યપણે એટલું તે ખરું જ કે અને તે વિદ્વાન મુનિવર્ગ તરફથી વધુ સહાય પ્રત્યેક વર્ષે મલ્યા કરે તે વધારે સંગીન કાચી કરી શકીએ ખરા.
આ વર્ષમાં કાગળા અને છપાઈ ખર્ચ ઘણે મેં હોવા છતાં પણ લગભગ રૂ. ૨૮૦૦) નું વેચાણ, રૂ. ૩૮૦૦) નું વ્યાજ અને રૂ. ૧૫૫૦) આશરે સં. ૧૯૭૧ ના વર્ષની વ્યાજની બાકીમાંથી ઉપાડતા રૂ. ૮૧૫) ખર્ચવા અમોને પાલવ્યો છે, કે જે રકમ અમારા આટલા વર્ષોનું ટેટસ જોત : આ વર્ષમાં ઘણી વધારે છે. મેંઘા ભાવોને લીધે ખર્ચ વિશે થયો છે એ ખરું પણ જે જૂદા જૂદા સાધુઓની મદદ અને નહિ મળી હતે તો અમે આટલા અંકે નહીં જ છપાવી શકતે એ પણ ખરું જ.

Page #38

સદરહુ વર્ષથી શ્રીઆગોદય સમિતિની સહાયથી અમોએ મારા ઉંચા કાગળ પર કેટલાક આગમે છપાવવાનું કાર્ય શરૂ કર્યું છે જેમાં અમે શ્રીઅનુગારસૂત્ર બે ભાગમાં સંપૂર્ણ અને
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના બે ભાગે છપાવી બહાર પાડી શકયા છિયે. જ્યારે બીજા સાત ગ્રંથોમાં બે ગુજરાતી કાવ્યમાં અને પાંચ સંસ્કૃત પ્રાકૃત,
સં. ૧૯૭૧ની સાલ સુધીને અમારો હિસાબ ઓડીટ કરી આપવા માટે આપણી વે. કેરન્સ તરફથી નિમાયેલા ઓ૦ એડીટર શેઠ ચુનીલાલ નાનચંદન, તથા અન્ય મદદ કરનાર સાપુમુનિઓ, શ્રાવકે, પુસ્તક ભંડાર, અને લાયબ્રેરીના કાર્યવાહકને, તે જ અમારે ૧૯૭૧ રીપિટ–હિસાબ ફી વહેંચવા બદલપેપર અને માસિકાના અધિપતિઓને ઉપકાર માનીએ છીએ, અને હવિષ્યમાં પણ તેઓ તેવી જ મદદ ર્યા કરશે તેવી ઉમેદ રાખીએ છિયે.
ચાલુ વર્ષમાં ૨૪ ગ્રજો અમારા તરફથી ભેટ મોકલવામાં આવ્યા છે જેનું લીસ્ટ પછાડી જોડવામાં આવ્યું છે.
ઘણાઓ તરફથી કચવામાં આવે છે કે “સવિગત હિસાબ બહાર નહિ પાડતા માત્ર સરવુિં જ કેમ બહાર પાડવામાં આવે છે ?” આનું ઉત્તર હાલ તે એટલું જ આપીશું કે “ઘણા ગર, જૂદી જૂદી સંસ્થાઓના લંબાણ રીપોર્ટ અને હિસાઓ ચાલુ જમાનામાં પુષ્કળ બહાર પડતા હોવાથી સમયની ઓછાશને લીધે અગર તો “એટલું લાંબુ ક્યાં તપાસવા બેશીયે' એવા ઇરાદાથી હાથમાં પણ પકડતા નથી, તે તપાસવાની તો વાત જ શી ? આવી ઝાઝી વ્યક્તિને ખાતર માત્ર ટુંક રીપોર્ટ–હિસાબ આપ અમને દુરસ્ત લાગે છે. બાકી સવિગત જેનારાઓ માટે અમારા ચોપડાઓ ખુલ્લા છે.
સંવત્ ૧૯૭૨..
૧૧e
૧૨૪૪૦૯-૫-૨ શ્રી ફડ જમાં ગયા વ- ૧૦૫૦૬-૧૪-૦ શ્રી ગવર્નમેન્ટ પ્રોસેસરી ટકી "ર્ષના બાકી,
૩ ના વ્યાજની નેટ ખાતે ૧૫૪- ૫ શ્રી વ્યાજ ખાતે જમા.
ઉધાર. ગયા વર્ષની બાકી. ૩૩૫૧-૩-૫ ગયા વર્ષના ૧૯૩-૦-૦ શા. ગુલાબચંદદેવચંદન ખાતે કી.
ઉધાર. પિષ શુદિ ૧ ૨૧૦-૧૨-૩ શા.માનચંદ વેલચંદ લાયને ગુરૂએ ઈ
રીયનને ખાતે ઉધાર. પુdસ્ટર્ન બેંકના
ના વેચાણમાંથી બાકી. છ માસના વ્યા ૨૦૦-૦-૦ ધી નિર્ણયસાગર પ્રેસને ખાતે જન. તારીખ
ઉધાર. ૩૧-૧૨-૧૫ ૧૦ :-t-૨ ધીગૂજરાતી ઝિં. પ્રેસને ખાતે સુધીના.
ઉધાર ગયા વર્ષના બાકી. ૧૮૮૧-૪-૦ પિલ શુદિ ને પ-૭-૬ ધી બ્રહાવાદીન પ્રિ. પ્રેસ મબુધવારે ગવ
કાસવાળાને ખાતે ઉધાર. નમેન્ટ મે
પછ-૩-૬ ગયા વર્ષના બાકી સરી નોટ રૂા.
૦-૪–૦ રજીકર લેટર રૂપી૧૦૭૫૦૦)ના
યા મંગાવવા માટે ટકા ર લેખે
લખ્યો તેના રજી
ટ્ટર સ્ટેપના. માસના ત...

Page #39

૧૮૮૧૪૦. જે હિંદ ॰)) ને શુકરે તથા
અશાઢ બ્રુ. ૧૦ ને સામવારે ગવન મેન્ટ
પ્રા
મેસરી નેટ રૂ. ૧૫૫૦)ના ટકા ના પ્રમાણે વ્યાજના તારીખ
૩૧-૧૨-૧૫ થી તારીખ ૨૯-૦૬-૧૬ સુધીના.
૨૭-૩-૦ જેટ વિષે ૦)) શુરવાર, ધી સ્ટર્ન એકના
ચાલુ ખાતાના વ્યાજના મા સજી ના તા. ૩૦. દુર ૧ સુધીના.
૫-૧૧૦ ભાદરવા હિંદ
છ તે સામે
આ. જે ઇસ્ટને ખેંકનું ખા તુ બંધ કર્યું. તેના આજરાજસુધીના વ્યાતા.
૭૬૫૪૨-૫
૨૭-૩૦ થા. મગનલાલ વેલચ ને ખાતે
જમી.
૪૧-૧૦૬ શ્રીખનારસ યશેાવિજયજી જૈન ગ્રન્યમાલાને ખાતે જમા. ગયા વર્ષોના આકી.
૧૦૦-૦૦ શ્રીધર સા ાતકને ખાતે
જમા.
૩-૩૦ શ્રી જૈન આત્માનં સભા
ભાવનગરને ખાતે જમા.
૧૧૨૮૩૪-૧-૩
માંગર
૨૮૧૧૩ શ્રી ખર્ચ ખાતે જમા ભા.
અમદાવાદને ખાતે ઉધાર સ્થા વર્ષના બાકી.
૧૦૦૮ ધી મેએ વૈભવ પ્રિ પ્રેસને ખાતે ઉધારગયા વર્ષના બાકી. ૫૧૫૦૩ બ્રુસેલર એટી હેરાવીઝ લીપઝીક ( જર્મનીવાળાને ખાતે ઉધાર. પુસ્તકા વેચવા મોકલેલા તેના (લડાઇને લીધે) ગયા વર્ષના બાકી,
૫૮૮૩ શ્રી અમદાવાદના ડહેલાનાઉ પાશ્ચયને ખાતે ઉખાર માં જે પ્રા મગાવવા માટે ડીપોઝીટ ગયા વર્ષના ખા
૫-૦-૦ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા ખાતે ઉધાર.
૦૬૦૪૭-૦૩
૮૧૫૮-૦૯ શ્રી ખર્ચ ખાતે ઉધાર મા. જે આખા વર્ષ માં પુસ્તકની છપાઈ, પ્રેસકાપીની લખા, કાગળા, બધાઈ, પાટલીઓ, સ્ટેશનરી,લાયબ્રેરીનાં પુસ્તકે, લાયથેરીયન તથા કલાકા પગાર, લાયબ્રેરી માટે માટે, રેલ્વે ઘેર, પારાય મજુરી, પોસ્ટેજ, ગાડીલા, આણી, મનીઓર્ડર તથા વી. પી. ચાર્જ, જગાત, સ્ટેમ ડયુટી, મુકાદમી, કાંટાઓની પાઇ. બ્લાક ખર્ચ, પેકીંગ, જાહેર ખબર તથા રીપોર્ટની છપાઈ, કલાર્કને કપડવંજ મેકલ્યા તેના રેલવે વિગેર ખર્ચ, કલાર્ક ને પ્રમારાન, ગાદાઉન ભાડુ અને વિમાં ઇત્યાદિ ઇત્યાદિ ખર્ચ ના થયા તે.
૯૮૧૩૩ શ્રી આગમાધ્યસમિતિને ખા- તથા જમા
તે જમા.
૧૧૪૨૦૬-૧૦-૦ ૪૩૯-૪-૬ શ્રી જણા બાકી તથા ગવ લેાન રૂ. ૧૦૭૫૦૦ ની. ૧૪૬૪૫૨૪-૬
વેચાણના, પરચુરણ કાગળાના વેચાણના, તથા ખોખાં અને પેકીંગ ચાર્જ વિગેરેના માં

Page #40

થી શ્વેજ ખાવાની તારી..
છે? — વ્યાજ ખાતે બાકી આ ૮૧૫૯---૦૯ શ્રી ખરચ ખાતાની ઉધાર વદ ૦)) ને ગરેરૂ.
રકમ ઉધાર. ૨૮૧૧-૯-૩ શ્રી ખરચ ખાતાની જા - ૧૮ ૦૬-૧૦-૧૧ બાકી દેવા સ. ૧૯૩ ના
કારતક સુદ ૧ ને શુકરે. ૯ ૪પ-૧-૮
પ-૧-૮ હિ . તેયાર કરનાર, કલાર્ક શા. મગનલાલ વેલચંદની સહી.
ત્રીઓની સહી. ૧ નગીનભાઈ ગે. જવેરી. ૩ ગુલાબચંદ દેવચંદ. ૫ મંછુભાઈ સાકરચંદ, ૨ કવચંદ સાકરદ જવેરી. ૪ ફુલચંદ કરતુરચંદ. સંવત્ ૧૯૭૩ ના કારતક વદિ ૨ ને શનિવાર તા. ૧૧ નવેંબર ૧૯૧૬.
ઠે. ૪૨ ૬ જવેરી બજાર, મુંબઈ. સં ૧૯૭૨ની સાલ સૂધીમાં ૩૮ જો છપાયા અને એજ સારામાં નીચે પ્રમાણે, સાધુ, સાધવી, શિવ, લાયરી, ભંડારો, પાઠશાલા, સંડલે, અને અન્ય વ્યકિતઓને ભેટ આપવામાં આવ્યા છે. ક. નામ.
બેટ ખ્યા. અક. નામ. ભેટ સંખ્યા ૧ થી વિરગતત્ર.
રર આનંદકાવ્ય મહેદધિ મ ૩ - ૧૭ ર મણમતિક્રમણ.
૧ ૨૩ ચતુતિ છનાનંદ સ્તુતિ. ૫ છે સ્વાદ માં,
૨૪ પુરૂષ ચરિત્ર, ૪ પાલક સૂત્ર
૨૫ લિભદ્ર ચરિત્ર. : અષા મતપરીક્ષા, 3 ડિરાક રાગ.
ર૭ સંગ્રહણી વૃત્તિ. { } કરાટ સાધિકા.
૨૮ ઉપદેશશતક સમ્યકત્વ પરિક્ષા (રામ) : - - રૂ 1.
૨૯ લલિતવિતર.
૩૦ કાધિ મી જશું. ૧૨૧ ૧ ૮ એમ સોરી
૩૧ નાગદાર ભાગ ૧ , ૧૧૪ ૬ ૧ કપ તા.
૩ર કાબૂમાધે માં ૫ મું (પ્રેસમાં ગસિય.
૨ ૩૩ ઉત્તરાધ્યન ભાગ ૧ લે. ૧૧૮ ૧૩ કમ ફીણી,
૩૪ લયસુંદરી ચરિત્ર, ૧૪ આનંદ કાવ્ય મહેદધિ મો ૧ લું ૧૫ ૩૫ રામકિત નિરી. ; પરીક્ષા.
૩૬ ઉત્તરાનમૂન ૨ . * ૨૮ ૬ સારવાત્ત સમુ.
૩૭ અનુગકાર ભાગ ૨ છે. સંપૂર્ણ. ૨૬ ૧ ક .
૩૮ ગુણસ્થાન કબારોટ. ૮ ૫ બારસે.
( નવા સંવત ૧૯૭૩ માં ) - પંચતામણ
૨ ૩૮ ધર્મ સંગ્રહગી પ્રવો ( પ્રેસમાં ) ૨૪: આનંદકાવ્ય દિધિ માં ર છે. ૧૯ ૪૦ કિમ. (પ્રેસમાં ) કે હું દેરા જે હાફર
- ૩ : ઉત્તરાધ્યયન ૩ જ. રાપૃર્ગ. ( પ્રેસ) બીજી રાશના કે જેની અમે ૫૦ નકલે ઉંરા કાગળ પર કઢાવેલી, તેનું બેટનું લીસ્ટ.
સં. ૧૯૪૨ મારો વદ ૦)) સુધીનું. ૧ રામ કથા, ૪૦ ૨ જંતુમુકવામિ ચરિત્ર. ૪૦ ૩ નવતત્વત્તિ. ૪૦

Page #41

હાલમાં છપાઈને બહાર પડેલ છે. શ્રી ત્રિપષ્ટિ શલાકા પુરૂષ ચરિત્ર ભાષાંતર
ધવ ૮ મું - મું. આ બે પર્વની અંદર શ્રી નેમિનાથનું અને પાર્શ્વનાથનું, તેમજ પાંડ કૃષ્ણ, બળકાદ્ર અને જરાસંધનું તથા બહાદત્ત ચકવતીનું ચરિત્ર સાલ છે. વસુદેવનું રચરિત્ર પણ બહુ વિસ્તારે આપેલું છે, દ્રૌપદીના ચરિત્રને રમત પડવોના રાત્રિની અંદર કરેલા છે. પણ પાંડવેનું ચરિત્ર બહુ વિસ્તૃત રચી : જાપાંતર અમે પ્રથમ છપાવેલ પણ તેની નકલે સુમારે બે વર્ષ થયા હતા . હતી, તેથી આ બીજી આવૃત્તિ બહુ સુંદર અને મોટા ગુજરાતી ટાઈપથી કે પ્રિન્ટીંગ પ્રેસમાં મુંબઈમાં છપાવી છે. પ્રસ્તાવનાને વિષયાનુક્રમણિકા કા કા આપવામાં આવેલ છે, જે વાંચતાં બંને પર્વ સાર સમજી શકાય . - મણ, બંધામણ અને કાગળ સંબંધી ખર્ચ વધારે લાગ્યા છતાં કિં વડા જ પ્રમાણે રૂા. ૧-૧૨--૦ જ રાખવામાં આવેલ છે. છેલ્લા વર્ષમાં આપનું ત્રિપાં ના ડ પષ શિક ગાનારને આ વિભાગ મળેલ નથી તેથી તેમણે સંવાળી રે. પટેજ રાર ના વધારે સમજવા. હાલમાં દશેરા પર્વ તૈયાર છે તે ! કે પ ટ હોઇ તે તે અગર આ સેટ મંગાવી લેવાનું કારણ એ છે પ્રમાદ કરવો નહીં.
- (કાલા છાપ-બેટા અસર.) આ બુક કાયમ અમારા તરફથી છપાય છે તેજ પ્રમાણે છપાવેલ છે. રીડગ સુધારા વધારા કરેલ છે. ચોથી આવૃત્તિ છે. નવા અભ્યાસીને વાંચવામાં : પડે તેવી છે.. કિંમત આ પ્રમાણે જ આઠ આના રાખેલ છે. જે . . ઈનામ વિગેરે કાર્ય માટે સાત આના. પટેજ દોઢ આનો.
શી રદીપ પટચિંશિકા અટક કાતર, આ અપૂર્વ વૈરાપાદક લોકોના પ્રકરણને તેના પર નજર ટકા = 2 : ટડા સાથે તથા તેના ગુજરાતી અને વિસ્તૃત વિવેચન સાથે છપાવી. રાહુડે છે. એક શ્રાવિકા આર્થિક સહાય કરી છે તેથી ઉત્તમ સાધુ સવારે તો જેને સંસ્થાઓ અને પુસ્તકાલયને ભેટ આપવામાં આવે છે. બીજાઓ ૧ :ણ તેને લાભ લઈ શકે તેટલા માટે છેડી નકલે માત્ર બે આનાની પડતર કિંસને છે રાખેલી છે. વાંચતાં અવશ્ય વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થવા સાથે શુદ્ધ મા માજી શાય . છે. એ માત્ર પટેજ અને અન્ય ઈરછકે એ માટેજના અર પ - ધારે એકલવાનું બયાનમાં રાખવું.

Page #42
શ્રી મેવાડ ને દ્વાર. 1. અયુત ફાડ પર હા હા વિગેરે ની શરણાથી ના હુશ્રી શ્રી પાટ નિવાસી એડ લડાઈ માં સંવત 1949 ની ડરી હાટ હર્યું છે. તેમ સંબંધ ઉપજ ખર્ચના હિસાબ અને રીટ છે . ક - શી , 93 હાલ છપાવીને બહાર પાડ્યો છે. તે વાંચી નાગર છે ! જે કાર્ય ખરેખર પ્રકાર અને સહન કરવા ચગ્ય છે. એમણે મા પદ દવા જી ને ઉદ્ધારા પિતાના જાતકો આપી-જાતે ત્યાં હાજર રીતે કરે છે. એમના હીરાબ જોતાં તે પણ! રાહુ સારી રીતે રાખવામાં આવ્યું : : ? ? છે, તેમને આ કાર્યની અંદર શ્રી ના ગોડીના તથા શાંતિનાથજીના ર થી તેમજ ન કોરર રર તરી હાહુ મોટી રકમની મદદ યિ છે. કેટલાક ગુપ્તાએ પણ સારી મદદ કરી છે. એમણે મુખ્ય - ર૪ર (મેવાડ) ની શોખના અને ઉંડા પાધનાથજીના મંદિરનો જી' ર ' કાવવાનું કામ કર્યું જાય છે, પરંતુ આજુબાજુના ગીત ઘણા ના દેરાસરનો જ કાર , રાક છે. પી નાખે પણ વાંચવા લાયક છે. . ડાં સારા તો શી છે . ! કાન વિનંતિ કરવામાં આવે છે. - - તારા દીપડો તેને પાક હાર આપી તેમને લાડ 27: દે ? : 1 કરો આ છે .તા છે અને એ જ લિ તાકી રહેલ સંગ લેવાનું મનમાં રમવું. ડી ડી હદપાર પત્રિરિકા સટ : પાર. - આ વારીક ખાંતર. . . . ર અને 3 1 ની કિંમતધા. For Private And Personal Use Only