________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
બુદ્ધિ સ્વરૂપ.
बुद्धिस्वरूप.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રૂપા
પાંચ જ્ઞાનમાં પ્રથમ પદ ધરાવનારા મતિજ્ઞાનના મુખ્ય બે ભેદ છે. શ્રુતનિશ્રિત અને અશ્રુતનિશ્રિત. શ્રુતનિશ્રિતમાં અવગ્રહાદિ ૨૮ ભેદના સમાવેશ કરવામાં આવ્યે છે. અશ્રુતનિશ્રિતમાં ચાર પ્રકારની બુદ્ધિ કહેલી છે. ૧ આત્પાતિકી, ૨ વિનયિકી, ૩ કાણુકી, ૪ પારિણામિકી. આ ચાર પ્રકારની બુદ્ધિને માટે તાત્કાલિક શ્રુતજ્ઞાનની અપેક્ષા નથી, પરંતુ પૂર્વભવાશ્રયી શ્રુતના નિષેધ નથી. આવી બુદ્ધિ પ્રાપ્ત કરવાના ઇચ્છકને તેવી બુદ્ધિવાળાના ઉદાહરણેા આનંદ આપનારા થઇ પડે છે. તેથી તે અહીં શ્રી નંદીસૂત્રની ટીકામાંથી આપવામાં આવ્યા છે.
ઐત્પત્તિકી બુદ્ધિ વિષે ઉદાહરણા
भरहसिल १ पणिय २ रुक्खे ३ खुड्डग ४ पड ५ सरड ६ काग ७ उच्चारे ८ । गय ९ घयण १० गोल ११ खंभे १२ खुड्डग १३ मागि: १४ त्थि १५ प १६ पुत्ते १७ ॥ આ પ્રથમ ગાથામાં જણાવેલા ૧૭ ઉદાહરણાના ભાવાર્થ કથાએથી જાણી શકાય તેમ છે. તે કથાઓ વિસ્તારથી કહેતાં ગ્રન્થ ઘણા મોટા થઇ જાય તેથી અહીં સક્ષેપથી કહેલ છે. તેમાં સિત્તે શબ્દે ભરત નહુવાના પુત્ર રાહુકનું દૃષ્ટાંત સમજવું તે આ પ્રમાણે—
૧ રાહકનું દૃષ્ટાંત,
भरह १ शिल २ सिंह ३ कुक्कुड ४ तिलवालुअ ५ हत्थि ६ अगड ७ वणसंडे ८ । पायस ९ अा १० पत्ते ११ खाडहिला १२ पंचपि १३ अ ॥ २ ॥
For Private And Personal Use Only
અ—રાહકના દૃષ્ટાંતની અંતર્ગત તેની ત્પાતિકી બુદ્ધિના ૧૩ દ્રષ્ટાંતા છે તે આ પ્રમાણે-ભરત ૧, શિલા ૨, ઘેટા ૩, કુકડા ૪, વેણુના દોરડાં ૫, હાથી ૬, કુવા ૭, વન ૮, ખીર ૯, બકરી ૧૦, પાંઢડાં ૧૧, ખીસકેાલી ૧૨ અને પાંચ પિતા ૧૬. ઉચિની નામની નગરી છે. તેની સમીપે નટેનું એક ગામ છે. તેમાં ભરત નામે એક નટ રહેતા હશે. તેની ભાર્યા મરણ પામી. તેને રાહક નામે એક પુત્ર હતા, તે નાની ઉમરના હતા, તેથી પેાતાની અને પુત્રની સેવાને માટે ભરત બીજી સ્ત્રી પરણ્યા. તે સ્ત્રી રાહક ઉપર પ્રેમભાવથી વવા ન લાગી. તેથી એક દિવસ રાહકે તેને કહ્યું કે હે માતા ! તુ મારી સાથે સારી રીતે વતી નથી, તેથી હું તને તેનું ફળ બતાવીશ.” તે સાંભળીને તે ઇર્ષ્યાથી એટલી કે હે રાહક ! તું બાળક મને શું કરીશ ? ”રાહકે કહ્યું કે-“ હું એવુ કરીશ કે જેથી તુ મારા
