________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૬૪
જૈન ધર્મ કાર.
સિદ્ધાંત-પ્રસ્તાવને નિપજાવે છે, અને તેનું નામ સ્યાદ્વાદશીમાં રાસાંગી કહેવાય છે. આ સપ્તભંગી ઉપર બહુ લંબાણથી વિવેચન કરીને તમારે વિશેષ વખત રોકવાની મારી ઈચ્છા નથી; એ ટૂંકાણમાં મારે એટલું જ તમને કહેવાનું છે કે આત્મા સંબંધીના અનેકાંતવાદની થીયરીના અળરૂપે તે ત્રણ વિધાનોથી ઉત્પન્ન થતી સમભંગીની રચના છે. અને મારે તમને પુન: પણ સમરણ કરાવવું જોઈએ કે સર્વ અધ્યાત્મવાહના ગુંચવણ ભરેલા સવાલોનો નિર્ણય કરવા માટે જેનધર્મ પ્રરૂપ યાદ્વાદને મૂળ કુંચીરૂપે માને છે, અને તે સર્વે સવાલોનો નિર્ણય તે પ્રમાણે લાવે છે.
આ સપ્તભંગીનાં સિદ્ધાંત ઉપરાંત બીજે એક ન્યાયનો સિદ્ધાંત પણ છે, કે જે સ્યાદ્વાદને તાર્કિક રીતે પૂરવણી કરે છે. આ ન્યાય તે વસ્તુઓના અમુક સ્વભાવને ઓશ્રીને બોલવાની રીતો છે. જેના મતાનુસાર આ સર્વ ન્યાયપુર:સર બલવાની રીતો તે એકદેશીય હોય છે. અને તેઓ રાત્યનો અમુક અંશ ધરાવતી હોય છે. આવા જાય તે સાત છે-જેમાંથી ચાર વિચારને આશીને પ્રવર્તે છે અને ત્રણ શબ્દને રાશીને પ્રવર્તે છે. આ પ્રમાણેની વિવિધતા-ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારો દેખાડવાનું એ કારણ છે કે જેમ વેદાંતીઓ માને છે તેમ આત્મા તદન સાદે નથી, પણ તે ગુંચવાયેલ સ્વભાવને છે; તેથી કોઈપણ વસ્તુ માટેનું કોઈ પણ વર્ણન અથવા સૂચન તે જરૂર અપૂર્ણ અને એકદેશીય જ હોઈ શકે-સંપૂર્ણાશે કોઈ પણ વસ્તુનું વર્ણન થઈ શકે જ નહિ. તેથી જો આપણે કોઈ પણ વસ્તુ માટે માત્ર એક જ વાત કરીએ–અને એકજ રીતે તે વસ્તુને વિચાર કરીએ તો જરૂર આપણે ભૂલા જ ખાઈએ. અને ડામણમાં પડીએ-કોઈપણ વસ્તુનો સવશે વિચાર એક રીતે થઈ શકે જ નહિ.
આ બધી બાબતોનો ને શાંત રીતે વિચાર કરીએ તો તેમાં જરાપણ કા૫નિક કે તરંગી લાગે તેવું નથી, ઉલટું બરાબર વિચારીએ તો સ્વતઃજ સમજાય તેવું છે કે ઉપનિપટ્ટકારોના અસત્યાભાસવાળા માનસિક તરંગો વિરૂદ્ધ જૈન શાસ્ત્રકારની આત્મસંબંધીની થીયરી પુખ્ત વિચારથી ઉદ્ભવેલ સ્થલદષ્ટિથી પણ આદ્યમાં આવી શકે તેવી પ્રરૂપણાવાળી છે, વળી પ્રથમ ઉદ્દભવેલ છતાં પણ જે સર્વ અસ્તિત્વમાં છે તેના ક્ષીણવિનાશીપણાના બોધસિદ્ધાંતની વિરૂદ્ધ પણ તે આબાઇ લાગુ પડી શકે તેવી છે. જોકે તે બૌધમતથી જ વિરૂદ્ધ છે અને તેને લક્ષીને જ તે થીયરી રચવામાં આવેલ છે અને તેની વિરૂદ્ધ લડત તે સ્પષ્ટ રીતે જ ચલાવે છે તેમ આપહાથી કહી શકાય તેમ નથી. એતિહાસિક દષ્ટિએ વિચાર કરીએ તો તે વાત બરોબર લાગુ પડી શકે તેમ છે. અત્યારની જેન થીયરી મહાવીર નામના જેનોના ચોવીશમાં તીર્થકરના કથન પ્રમાણે પ્રવર્તે છે. મૂળ ઉપનિષદોની ઉત્પત્તિ થયા પછી મહાવીરનો જન્મ થયો છે, અને તેમણે અત્યારની સ્થિતિ છે જેને સિદ્ધાંતો છે
For Private And Personal Use Only
