________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રાકૃત ભાષાનું મહત્ત્વ.
૩૬
'
'
ણાને ચેાગ્ય છે. પરન્તુ પેાતાને ‘પંડિત’ માની બેઠેલા (દિગ્ધા) સંસ્કૃતને વધારે માન આપે છે. અહિં ‘ધ્રુવિદગ્ધ ” શબ્દથી કેવળ ‘સંસ્કૃત'નેજ માન આપવાવાળાઓ પરત્વે સિદ્ધ િણુ મહારાજ આક્ષેપ કરે છે. કેમકે પ્રાકૃતનું મહત્ત્વ ખતાંવતાં આગલા પદમાં તેઓ એમ બતાવે છે કે: વાછાનાપિ સોધાર્થી યÌÌરાજા ” અર્થાત્ પ્રાકૃતભાષા બાળકને પણ ( અહિં પણુ' શબ્દ પંડિતાને ગ્રહણ કરવાનું સૂચવે છે.) સદ્બધ કરવાવાળી અને કપ્રિય છે. છતાં પણ પ્રાકૃત ભાષા તેઓને ( વિદગ્ધાને ) રાચતી નથી. આટલુ છતાં પણ સિદ્ધ િમહારાજે સસ્જીમાં કથા લખી, હેમાં તેઓએ એજ કારણ મતાવ્યુ` છે કે પાયે ત દત્તયં સર્વાં વિજ્ઞાનમ્ ’ અગર ઉપાય હાય તા દરેકનું ચિત્તરંજન કરવુ જોઇએ. આજ કારણથી હેમણે સસ્કૃતમાં લિપિમદ્ધ કરી પરન્તુ આથી પ્રાકૃતનું મહત્ત્વ આછુ છે. એમ લગારે સમજવાનું નથી. અગર સંસ્કૃત કરતાં પ્રાકૃતનું મુહવ ઓછું હોત, તેા સિદ્ધ િમહારાજ બાળક અને પાંડતથી અતિરિક્ત એક ત્રીજો વષઁ ‘ દુર્વિદગ્ધ ’ ખતાવવાના અહિં પ્રયત્નજ કરત
4
નહિ
પ્રાકૃત ભાષાને સિદ્ધ િમહારાજે કણ પેરાલા ’ પણ તાવી છે. ખુરેખર પ્રાકૃતભાષાને જેણે સારી રીતે અભ્યાસ કર્યો હાય, તેના ઉચ્ચાર જેને ખરા અર આવડતા હોય અને પ્રાકૃતભાષાના જૂદા જૂદા છંદોમાં જે ગાઈ શકતા હોય, તેજ તેના યથાર્થ આસ્વાદ લઇ શકે છે, અને સાંભળનારાને પણ પ્રાકૃત ભાષા જે અપૂર્વ આનંદ આપી શકે છે, તેનાથી સ ંસ્કૃત કાઇ અંશે કમ આપે છે, એમ કહીએ તે તે કઇ ખાટુ નથી. મધુર સ્વરે, છંદોના ખરાખર ઉચ્ચારણુ અને રાગપૂર્વક પાક્ષિક પ્રતિકમણુમાં ‘ અનિતાંતિ સ્તવન’ ગાનારા શું આખી સભાને ચિત્રવત્ સ્થિર નથી કરી નાખતા? અસ્તુ!
...
હવે કેટલાકેાનુ` એમ માનવું છે કે-પ્રાકૃતભાષા જૈનેનીજ ભાષા છે, જૈનાચાર્યએજ તે ભાષાને વધારે માન આપ્યુ છે, અથવા તેએજ તેને વધારે પ્રચાર કરી શક્યા છે, ” પરન્તુ તેમ નથી, ‘ ભાષા’ એક એવી વસ્તુ છે, કે તે કેઈ પણું ‘ જાતિ ’ યા ‘ સંપ્રદાય ’ ની ભાષા તરીકે લેખી શકાયજ નહિ. હા, દેશભાષાએ દેશની ભાષા તરીકે લેખી શકાય. જેમકે ખંગાળની મંગાળી ’, ગુજરાતની ‘ગુજરાતી ’ વિગેરે. પરન્તુ · પ્રાકૃત ' અને ‘ સંસ્કૃત ' ભાષા, કું જે પ્રધાન ભાષાએ ગણાય છે અને જે દુનિયાના કાઇપણુ માણુસા શિખવાને માટે અધિકારી છે હેને અમુકની ભાષા તરીકે એળખવી, એ એક જાતની ભુલ નહિ, તા તદ્વિષયક અજ્ઞાન તે ખરૂં જ. જેણે પ્રાકૃત ભાષાના સારી
6
For Private And Personal Use Only
