________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નર
જેનધામ પ્રકાશ.
રાત્ય રસમાવેશ થઈ જતો નથી અથવા તેનો ભાવ પણ સમજાતું નથી, પરંતુ કેવા રોગોમાં, કેની પાસે, કેવા આશયથી અને કેવા શબ્દોમાં સત્ય કહેવું તે સ્પષ્ટ કરવાની જરૂર રહે છે તેમજ દયા કેટલા પ્રકારની અને કેની, કયારે, શા માટે અને કેવા સયોગમાં કરવી? તે સ્પષ્ટ કરવાની જરૂર છે. આપણે તેટલા માટે દયાના પ્રકારોનો વિચાર કરીએ.
વ્યવહાર ધર્મનું સ્વરૂપ બતાવતાં સમજણ પૂર્વક આઠ પ્રકા ની દયા મુખ્યત્વે કરીને બતાવવામાં આવી છે, તેના સંબંધમાં બહુ વિચાર કરવાની જરૂર છે. એ આઠ પ્રકારની દયાનું સ્વરૂપ આપણે અહીં વિચારી જઈએ. આ દયા
ના આઠ વિભાગ કરવામાં આવ્યા છે તે એના યુગળથી લેવામાં આવશે તે દરેક વિભાગ પૂર્ણ થશે. પ્રથમ તે આઠે પ્રકાર વિચારી તેના વિભાગ પર ન્યાયષ્ટિએ વિચાર કરવામાં આવશે.
૧ દ્રવ્યદયા-વ્યવહારથી કોઈ પણ જીવ ન મરે તેવી રીતે જયણાપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરવી એનું નામ દ્રવ્યદયા કહેવાય છે. કોઈ પ્રાણી પછી ભલે તે પાંચ ઇદ્રિયવાળા હોય કે એક બે ત્રણ કે ચાર ઇંદ્રિયવાળો હોય તેના સંબંધમાં કોઈ પ્રકારની ઇજ અગ્રણ પીડા ઉપજાવવાનો પ્રસંગ આવે તે વખતે સંભાળ પૂર્વક કામ લેવું તે દ્રવ્યદયા કહેવાય છે. દાખલા તરીકે કોઈ કામ કરતાં લાકહાને ટેકે ઉપગમાં લેવાનો હોય કે પુસ્તક લખતાં પેન્સીલનો ઉપગ કરવાનો હોય તો તે લાકડાના કટકાને કે પેસીલને બરાબર જોઈ તપાસી વાપરવી, તેના ઉપર કેઈ નાનો જીવ હેય તેને પણ ઈ થાય નહિ અથવા તે મરણ પાસે નહિ તેવી સંભાળ રાખવી, એ દ્રવ્યયા. કેઈ ઘેટા બકરા ગાય વિગેરેનો છાત થતો હોય, કે માણસનું ખુન થતું હોય તેને તેમાંથી પોતાના રથી, લાગવાથી કે ધનથી છોડવવા, તેનો કેસ ચલાવી આપો કે તેને ફાંસીની નાજમાંથી છોડાવ એ સર્વ દ્રવ્ય-દયા છે. જીવ વ્યવહાર મરણે મરતો હોય અથવા ઈજા પામતો હોય તેને કોઈ પ્રકારે ઇજ અથવા મરણમાંથી છોડાવે એ દ્રવ્યદયા છે. પ્રાણી ગમે તેવી દુ:ખી સ્થિતિમાં હોય, ખાવાનું ન મળતું હાય, અન્ન અને દાંતને વેર ચાલતું હોય, શરીરમાં અનેક વ્યાધિઓ મહા કટ આપતા હોય, માનસિક અને શારીરિક વ્યથાઓનો પાર ન હોય, માથે લાએ રૂપિયાનું દેવું હોય, નજીકમાં નજીકના પ્રેમી માણસે ચાલ્યા ગયા હોય,
ને દુનિયામાં પિતાનાં કહેવાય એવાં કોઈ પણ રહ્યા ન હોય અને એવી રીતે અનેક પ્રકારના કરપી ન શકાય તેવા દુ:ખી જીવનવાળાને પણ મરવાની વાત પસંદ આવતી નથી. કદાચ દુ:ખના આવેશમાં તે છુટી જવાનો ઇરાદો કરી કંટાળાથી કરવાની ઈચ્છા રાખતો હોય તો પણ મરણ આવીને ઉભુ રહે ત્યારે જરૂર તે
For Private And Personal Use Only
