Jain Dharm Prakash 1912 Pustak 028 Ank 02

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 9

પ્રશમરતિ પ્રકરણમ.
૯
विनयप्रशमविहिना न शोनते निर्जलेव नदी ॥६॥ न तथा सुमहाध्यैरपि वस्त्राचरणैरलंकृता नाति ।
श्रुतशीलमूलनिकपो विनीतविनयो यथा नाति ॥६॥ ભાવાર્થશાસ્ત્રના જાણપણાવિના હિત થતું નથી અને વિનયવિના શાસ્ત્રજ્ઞાન થતું નથી, માટે શાસ્ત્રજ્ઞાનના અભિલાષીએ વિનીત થવું જોઈએ. કૂળ, રૂપ, યૌવન, ધન, મિત્ર અને એશ્વર્યસંપત્તિ પુરૂને વિદ્યમાન છતાં વિનય, વૈરાગ્ય વિરહિત તે (સંપત્તિ) નિર્જળ નદીની પરે શેભતી નથી થતી શીળની મૂળ કટીરૂપ અત્યંત વિનયવંત જે શોભે છે તે મહા મૂલ્યવાળા વસ્ત્ર, આભરણથી અલંકૃત થયેલે શોભતું નથી. દ. ૮
વિવેચન–સન્માર્ગદેશક અને દુર્ગતિથી બચાવી સદગતિદાયક શાસ્ત્ર કહેવાય છે. તે પરમાર્થરૂપે તે ભગવાનના મુખકમળથકી નીકળે છે, અને સૂત્રરૂપે ગણધરનાં વદન કમળથી નીકળે છે. એવા સૂત્ર-અર્થરૂપ શાસ્ત્ર ગણધર પ્રમુખ આચાર્ય પરંપરાથી ચાલી આવેલ હોવાથી તે “આગમ' કહેવાય છે. તે શાસ્ત્ર-આગમવગર બીજું કંઈ હિત નથી. અવિનીત-વિનયહીન યા દુર્વિનીત–સ્વેચ્છાચારીને શાસ્ત્ર લાભ થઈ શકતું નથી. આચાયાદિકની સેવા ભક્તિવડે વિનીત-વિનયવંત શાસ્ત્રલાભ મેળવી શકે છે. એટલા માટે શાસ્ત્રાગમને લાભ લેવા ઈચ્છનારે વિનીત થવું જોઈએ.
“અનેક ગુણ વિદ્યમાન સતે વિનય ગુણજ પરમ ભૂષણરૂપ છે પણ બીજા કુળ, રૂપ, સભાગ્યાદિક શુભારૂપ નથી એમ શાસ્ત્રકાર યુક્તિસર સમજાવે છે. ”
ક્ષત્રિય પ્રમુખ કુળ હેય શરીરનાં અવયવ લક્ષણોપેત સારી રીતે ગેઠવાયેલાં હોય; વચનમાં મીઠાશ, પ્રિયતા, અને અખલિત ભાષણ કરવાની શક્તિ હોય;
વન વય હેય; સુવર્ણ, મણિ, મેતી, પ્રવાલાદિ પ્રચુર ધન હેય; વિશ્વાસપાત્ર મિત્રવર્ગ હોય અને અનેક દાસ દાસી પ્રમુખ પિતાની આજ્ઞામાં વર્તતા હોય, એ વિ. ગેરે સંપદા પુરૂષને પ્રાપ્ત થયેલી હોય તો પણ તે ઉચિત વિનય અને સમભાવવગર નિર્જળ નદીની પરે શેભતી નથી. જેમ જળ વગરની નદી હેટી ખાડની પેરે અળખામણી લાગે છે તેમ પુરૂષ પણ વિનયરહિત ગમે તેટલી બીજી સંપદા પામે હેય તેમ છતાં શોભા પામત નથી; એટલું જ નહિ પણ તે બીજાને અળખામણે થઈ પડે છે. મહા મુલ્યવાળાં વસ્ત્ર આભરણે વડે ભૂષિત પુરૂષ જે કાંઈ શભા પામે છે, તેથી બહુ ગણી ઉત્તમ શેભા શ્રત (જ્ઞાન) અને શીલ (સદાચરણ) ભૂષિત સુવિનીત સાધુ પામે છે. જે સુવિનીત હોય તેનાંજ જ્ઞાન અને સદાચરણું પ્રમાણ છે.