________________
કર
जैनाचार्योंका शासनभेद प्रकारके व्रतोंमें परस्पर उल्लेखयोग्य भेद पाया जाता है * । यद्यपि इन दोनों जातिके व्रतोंकी संख्यामें कोई आपत्ति मालूम नहीं होती-प्रायः सभी आचार्योंने, जिन्होंने गुणव्रत और शिक्षाव्रतका विधान किया है, गुणव्रतोंकी संख्या तीन और शिक्षाव्रतोंकी संख्या चार वतलाई है-तो भी इनके भेद तथा स्वरूपादिकके प्रतिपादनमें कुछ आचार्योंके परस्पर मत-भेद हैं। उसी मत-भेदको स्थूलरूपसे दिखलानेका यहाँपर यत्न किया जाता है:
* यथाः१-अनुवृंहणागुणानामाख्यान्ति गुणव्रतान्याः ।
इति स्वामिसमन्तभद्रः। २-"गुणार्थमणुव्रतानामुपकारार्थव्रतं गुणवतं । शिक्षायै अभ्यासाय व्रतं देशावकाशिकादीनां प्रतिदिवसाभ्यसनीयत्वात् । अतएव गुणव्रतादस्य भेदः । गुणवतं हि प्रायो यावजीविकमाहुः। अथवा शिक्षाविद्योपादानं शिक्षाप्रधानं व्रतं शिक्षाव्रतं देशावकाशिकादेविशिष्टश्रुतज्ञानभावनापरिणतत्वेनैव निर्वाह्यत्वात् ।" "शिक्षाप्रतत्वं चास्य शिक्षाप्रधानत्वात् परिमितकालं भवित्वाच्च ।" .
-इत्याशाधरः, स्वसागरधर्मामृतटीकायां । ३-"अणुव्रतानां परिपालनाय भावनाभूतानि गुणव्रतानि ।" "शिक्षापदानि च शिक्षावतानि वा तत्र शिक्षा अभ्यासः स च चारित्रनिवन्धनविशिष्टक्रियाकलापविषयस्तस्य पदानि स्थानानि तद्विषयानि वा व्रतानि शिक्षाव्रतानि।"
-इति श्रावकप्रज्ञप्तिटीकायां, हरिभद्रः। ४-"शीलं च गुणशिक्षाव्रतं । तत्र गुणव्रतानि अणुव्रतानां भावनाभूतानि । यथाणुव्रतानि तथा गुणव्रतान्यपि सद्गृहीतानि यावजीवं भावनीयानि ।"..."शिक्षाऽभ्यासस्तस्याः पदानि स्थानानि अभ्यासविषयस्तान्येव व्रतानि शिक्षापदव्रतानीति । गुणव्रतानि तु न प्रतिदिवसग्राह्याणि सकृद्ग्रहणान्येव ।।
इति तत्त्वार्थसूत्रस्य स्वस्वटीकायां सिद्धसेनगणिः यशोभद्रश्च ।
