Dashvaikalik Sutram Part 04

Author(s): Gunhansvijay, Bhavyasundarvijay
Publisher: Kamal Prakashan Trust

Page 12

દશવૈકાલિકસૂત્ર ભાગ-૪
અધ્યયન-૧૦
આ અધ્યયનમાં સાચો ભિક્ષુ કોને કહેવાય એના લક્ષણોનું વર્ણન કરાયેલ છે. નિર્યુક્તિકારશ્રીએ “નવઅધ્યયનમાં કહેલા આચારો ન પાળનારા શાક્યાદિ સાચાભિક્ષુ નથી.” એ પદાર્થ દ્રવ્યભિક્ષુ નિક્ષેપનાં વર્ણનમાં સુંદ૨ દર્શાવ્યો છે. તથા ભિક્ષુનાં ૨૮ સમાનાર્થી જણાવ્યા છે. ટૂંકસાર આ પ્રમાણે -
न
જે તીર્થંકરની આજ્ઞાથી નીકળીને સદા તીર્થંકર - ગણધરનાં વચનમાં ચિત્તથી અતિપ્રસન્ન થાય. સ્ત્રીઓને વશ ન થાય. વાન્ત એવા વિષયોને ફરી ન પીએ તે ભિક્ષુ. (ગા. ૧) જ્ઞાતપુત્રનાં વચનોને ગમાડીને, ષટ્કાયને આત્મસમાન માને, પાંચ મહાવ્રતોને સેવે, પાંચ ઈન્દ્રિયોનાં સંવરવાળો જે હોય તે ભિક્ષુ. (ગા. ૫) વિવિધ મો ઽ અશન, પાન, ખાદિમ, સ્વાદિમને પામીને સાધુઓને નિમંત્રીને વાપરે, વાપરીને સ્વાધ્યાયરત બને તે ભિક્ષુ. 5 (ગા. ૯) જે હાથ, પગ, વાક્યમાં સંયમવાળો, ઈન્દ્રિયનાં સંયમવાળો, અધ્યાત્મરત, ધ્યાન પ્રાપ્ત-કરાવનાર ગુણોમાં સુસમાહિતઆત્માવાળો, સૂત્રાર્થનો જ્ઞાતા હોય તે ભિક્ષુ. (ગા. ૧૫) જે જાતિ, રૂપ, લાભ, શ્રુતનો મદ ન કરે આથી જ સર્વમદોનો ત્યાગ કરીને ધર્મધ્યાનમાં લીન બને તે ભિક્ષુ. (ગા. ૧૯)
આના જેવા અનેક સંક્ષણો જણાવવા દ્વારા સાચા ભિક્ષુ = સાધુનું સ્વરૂપ આ અધ્યયનમાં જણાવાયું છે.
ચૂલિકા-૧
Д
प्रथमो विरामः
પૂજ્ય છે.. (ગા. ૧૨)
(ઉદ્દેશો-૪) આ ઉદ્દેશામાં ચાર વિનયસમાધિસ્થાનોનું સુંદર સ્વરૂપ દર્શાવવામાં આવ્યું છે. આ રીતે વિસ્તારથી વિનયનું સ્વરૂપ ચાર ઉદ્દેશાનાં માધ્યમે ગ્રંથકારશ્રીએ દર્શાવ્યું છે.
ત
त
ભિક્ષુગુણયુક્ત એવો પણ ભિક્ષુ કર્મને પરતન્ત્ર બનવાથી સંયમમાં સીદાય અર્થાત્ અરતિવાળો બને અને મૈં તેથી જ દીક્ષા છોડવાનું ઈચ્છતાં પણ દીક્ષા નહિ છોડી ચૂકેલા પ્રવ્રુજિતને ૧૮-૧૮ સ્થાનો દર્શાવીને સંસારગમન મેં કરતાં અટકવા અને સંયમમાં પુનઃ ચિત્તને સ્થિર કરવા હિતશિક્ષા આપીને ગ્રંથકારે ગજબનો ઉપકાર કર્યો છે અને સંયમગુણોમાં રત એવો સંયમી પણ મોહનીયકર્મને વશ બનીને અરતિ-ઉદ્વેગ પામી સંયમ છોડવા પણ ઉત્સુક બની જાય એ સત્યને જાહેર કર્યુ છે.
HI
દરેક સંયમીએ સંયમની સ્થિરતાને સુદૃઢ કરવા અવશ્ય આ ચૂલિકાનું અધ્યયન-પરિશીલન કરવું જોઈએ. નિ
ચૂલિકા-૨
न
शा
આ ચૂલિકા શ્રી સીમંધરસ્વામી પ્રણિત છે એવો આર્ષવાદ છે. આ ચૂલિકામાં સાધુઓની વિવિક્તચર્યાનું સ્પષ્ટ નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે.
य
ટૂંકસાર : અનિયતવાસ, સમુદાનચર્યા, અજ્ઞાતઉંછ, પ્રતિરિક્તતા, અલ્પોપધિ, કલહવિવર્જના F ઋષિઓની આ વિહારચર્યા પ્રશસ્ત છે - (ગા. ૫) સાધુ મદ્ય-માંસનો ત્યાગી, અમત્સરી, વારંવાર વિગઈરહિતભોજન ક૨ના૨, વારંવાર કાયોત્સર્ગ કરનાર, સ્વાધ્યાયયોગોમાં યત્નવાળો થાય. (ગા. ૭) ગામ, ફુલ, નગર કે દેશ ક્યાંય પણ મમત્વભાવ ન કરે. (ગા. ૮) ગૃહસ્થોની વૈયાવચ્ચ, અભિવાદન, વંદન કે પૂજન ન કરવા. તથા મુનિએ અસંક્લિષ્ટો સાથે વસવું કે જેનાથી ચારિત્રની હાનિ ન થાય. (ગા. ૯) સાધુ રાત્રિના પ્રથમ અને ચરમ પ્રહરમાં આત્મસંપ્રેક્ષણ કરે કે, “મારી શક્તિને અનુરૂપ મેં શું કર્યુ ? તપાચરણાદિ યોગોમાંથી કયું ઉચિતકર્તવ્ય મારે બાકી છે ? શક્ય એવું કયું કાર્ય આચરતો નથી ?” (ગા. ૧૨) સુસમાહિત સર્વઈન્દ્રિયોવડે * આત્મા સતત રક્ષણ કરવો જોઈએ. અરક્ષિત આત્મા સંસારને પામે છે અને સુરક્ષિત આત્મા સર્વદુઃખોનાં મોક્ષને પામે છે. (ગા. ૧૬)
ना
આના જેવી ઘણી વાતો વિવિક્તચર્યાનામની આ ચૂલિકામાં જણાવાઈ છે. જેના અધ્યયનથી સાધુધર્મની જાણકારી સ્પષ્ટરીતે થઈ શકશે...
EFF