________________
નવમું : .: ૩૫ ૪
ચારિત્રવિચાર - જે કઈ પણ કારણે અહંકાર આવતું હોય, “હું મટે છું, બધાથી ચડિયાત છું, મારા કરતાં કે શ્રેષ્ઠ નથી, હવે મારે બીજા આગળથી કંઈ શિખવાનું નથી,” એવી વૃત્તિ જાગતી હોય તે સમજવું કે હજી માનકષાયને જીતી શકાયું નથી.
જે કઈ પણ કારણે દંભ કે દેખાવ કરવાનું મન થતું હોય અને બીજાને છેતરવાની, ભૂલથાપ આપવાની કે આડા માર્ગે દોરવાની વૃત્તિ જાગતી હોય તે સમજવું કે હજી માયાકષાયને જીતી શકાયે નથી.
જે કઈ પણ કારણે પૌગલિક વસ્તુમાં મમત્વભાવ પેદા થત હોય, અથવા તેને મેળવવાની આસક્તિ કે તૃષ્ણ જાગતી હોય તો સમજવું કે હજી લે ભકષાયને જીતી શકાયું નથી.
તાત્પર્ય કે વિષય અને વિકારોને જીતવાનું કામ અત્યંત અઘરું છે અને તે વિશિષ્ટ સાધના વિના સિદ્ધ થતું નથી. (ર) જ્ઞાન અને કિયાના સાગથી જ મેક્ષ છે.
વિષય અને વિકારોને જીતવાની વિશિષ્ટ સાધનાને જ્ઞાનીઓ સદાચાર, પુરુષાર્થ, ચારિત્ર કે સક્યિા કહે છે અને તેને જ્ઞાનની સાથે સંગ થાય તે જ મોક્ષમાર્ગની પ્રાપ્તિ થાય એમ માને છે. આ રહ્યા તેમની એ માન્યતાને દર્શાવનારા સુંદર શબ્દો –
સંજોગીદ કરું ઘઉંતિ,
न हु एगचक्केण रहो पयाइ । अंधो य पंगू य वणे समेच्चा, .
તે સંપત્તા ના વિદ્યા ”
