________________
નવમું :
: ૩૯ :
ચારિત્રવિચાર
नाणं पयासयं सोहओ, तवो संजमो य गुत्तिकरो। तिण्हं पि समाओगे, मोक्खो जिणसासणे भणिओ।
જ્ઞાન પ્રકાશક છે, સંયમ ગુપ્તિકર છે અને તપ શેધક છે. એ ત્રણેના સંગથી જ જિનશાસનમાં મોક્ષ કહેલો છે.”
અહીં કોઈને એ પ્રશ્ન થાય કે આગળ તે “જ્ઞાન અને ક્રિયાના સંગથી મુક્તિસુખ કહ્યું અને અહીં જ્ઞાન, સંયમ અને તપથી મોક્ષની પ્રાપ્તિ કહેવામાં આવે છે, તો બેમાં સાચું શું? એને ઉત્તર એ છે કે “સંયમ અને તપ એ યિારૂપ છે, તેથી બંનેને અર્થ એક જ છે.”
અહીં બીજો પ્રશ્ન એ પણ પૂછવાનો સંભવ છે કે સસ્થાનશાનવારિત્રા િમોક્ષમા ! ” “ સમ્યગુદર્શન, સમ્યજ્ઞાન અને સમ્યક્ ચારિત્ર એ ત્રણ મોક્ષને માર્ગ છે,” એવું સૂત્ર પ્રસિદ્ધ છે અને અહીં તે માત્ર જ્ઞાન અને ક્રિયાના સગથી જ મેક્ષ કહેવામાં આવે છે, તે તેમાં પૂર્વાપર વિરોધ નથી શું? ” એનું સમાધાન એ છે કે “સમ્યગદર્શન વિનાનું જ્ઞાન એ સમ્યજ્ઞાન નથી, તેથી જ્ઞાન શબ્દમાં સમ્યગદર્શન અંતર્ભત છે અને ક્રિયા એ સ્પષ્ટપણે ચારિત્રને જ પર્યાયવાચી શબ્દ છે, તેથી એ બંને વિધાનમાં પૂર્વાપર વિરોધ જેવું કંઈ જ નથી.' (૨૪) એકનું પ્રતિપાદન એ બીજાને નિષેધ નથી.
પાઠક મહાશયોએ એક વાત સ્પષ્ટપણે સમજી લેવાની જરૂર છે કે આર્ય મહર્ષિએ વસ્તુની અનેક બાજુને જોઈને
