Atmanand Prakash Pustak 087 Ank 02

Author(s): Kantilal J Doshi, Prafulla R Vora
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

લબ્ધ થઈ શકે કે જયારે સતત અને નિયમિત સ્વાધ્યાય કરવામાં આવતા હેાય. કેઈ એક દિવસ સ્વાધ્યાય કરે પછી દસ દિવસ સુધી એ શાસ્ત્ર કે ગ્રંથનુ... એક પાનું પણ ન વાંચે તે ખનશે એવું કે એણે જે કાંઈ જ્ઞાન મેળવ્યુ` હશે તે વિસ્તૃત થઇ જશે. સતત અને નિયમિત સ્વાધ્યાયનું અધ્યાત્મ યાગી ભગવાન મહાવીરે ખૂબ મહત્ત્વ દર્શાવ્યું છે. એમણે કહ્યુ છે કે ઉચ્ચ સાધકે પોતાની દિનચર્યાને અધ ભાગ સ્વાધ્યાયમાં વીતાવવા એઇએ.
पढम-पोरिसीए सज्झाय arr' झा झियायह । तइयाप भिक्खायरियं पुणे
उत्थी व सज्झाय' । '
“ ઉચ્ચ સાધક પ્રથમ પ્રહરમાં સ્વાધ્યાય કરશે.
બીજા પ્રહરમાં ધ્યાન કરશે. ત્રીજા પ્રહરમાં ભિક્ષા. ચરી કરશે અને વળી ચેાથા પ્રહરમાં સ્વાધ્યાય
કરશે.’’
સાધકની દિનચર્યાંનું આ વિધાન કાળના પ્રભાવને કારણે એના મૂળ રૂપમાં સાધકામાં પ્રચલિત નથી આમ છતાં સ્વાધ્યાયનુ` સાતત્ય અને નિય મિતતા, જ્ઞાનપ્રાપ્તિ અને જ્ઞાનસુરક્ષા માટે અત્યંત જરૂરી મનાય છે. શાસ્ત્રા અને ધર્માંત્રાનું જ્ઞાન વિશાળ અને અપરિમેય હોય છે. આ માટે સ્વાધ્યાય કરવામાં આવે નહીં તે એ શાસ્ત્રો સોન કે ગ્રથામાં જ કેદ થઈને રહે છે. એના અભ્યાસ કરનારના હૃદયમાં એને પ્રવેશ થતા નથી. આથી બૃહદ્ ભાષ્યકાર કહે છે---
“ નિકળે સહુ સુતસ્થા, હું મા
अप डिबोधिता जाउ ||
66
ܕܕ
सत्स्वपि फलेषु यद्वन्न ददाति
कलाम्य कम्पिता वृक्षः ।
na मपि बुधैरकम्पित नार्थवद् भवति || ” સૂત્ર અને એમાંથી પ્રગટ થતા અથવા ગમે
ડીસેમ્બર - ૮૯
ܕ ܕ
તેટલેા ગહન હાય, પરંતુ જ્યાં સુધી એના (સ્વાધ્યાય) દ્વારા એને જાગૃત કરવામાં આવશે નહી' ત્યાં સુધી એમાં પ્રતિપાદિત વિષયનુ જ્ઞાન નહી કરાવી શકે. કેઈ વૃક્ષ પર અગણિત ફળ હાય, પરંતુ એને થાડું હચમચાવીએ તેા જ એ ફળ આપે છે એવી જ રીતે શાશ્ત્રા પણ સતત સ્વાધ્યાય દ્વારા હલાવવા-ચલાવવાથી જ સાન ફળદાયક બને છે.''
પાનવાડીમાં રાખેલા પાનને ફેરવવામાં ન આવે તા એની કઈ સ્થિતિ થાય ? એ સડી જાય અને ફેંકી દેવા પડે. વેઢાને તબેલામાં એક જ જગાએ બાંધીને રાખવામાં આવે તે શું થાય ? ઘેાડાની ચપળતા અને ઝડપ નાશ પામે, વિદ્યા અને જ્ઞાનની આવી જ દશા આપે છે. આથી જ સ્વાધ્યાય દ્વારા જો પ્રથાનું સતત અનુશીલન કરવામાં આવે નહી
તે
પ્રાપ્ત જ્ઞાન પણ વિસ્તૃત થઈ જશે એની વિશેષ વૃદ્ધિ થવાની તે વાત જ કયાં ? આમ સ્વાધ્યાયથી જ્ઞાનપ્રાપ્તિ થાય છે અને વારવાર નિયમિત સ્વાધ્યાય કરવાથી જ્ઞાનવૃદ્ધિ થાય છે અને પ્રાપ્ત જ્ઞાનની વિસ્મૃતિ થતી નથી. આથી તે ઉપનિષદના ઋષિ ગુરુકુળમાં અભ્યાસ કરીને વિદાય લેતાં સ્નાતકાને કહેતા હતા. વા યાયામાં પ્રમE:” (હું વિદ્યાથી'! તુ સ્વાધ્યાયમાં ક્રયારેય પ્રમાદ કરીશ નહી . )
નિયમિતપણે પ્રતિદિન સ્વાધ્યાય કરવાથી શાસ્ત્ર કે ગ્રંથનુ` રહસ્ય પામી શકાય છે અના ગહન વાણીના મર્મ સમજી શકાય છે એમાં રજૂ થયેલા વિચારની ગરિમા સમજી શકાય છે અને આત્મસાત્ કરી શકાય છે. નિયમિત સ્વાધ્યાય થાય તા જ અધ્યયનના અ અંતરમાં સ્થાપિત થાય છે.
દૈનિક સ્વાધ્યાયના કેટલાક વિશિષ્ટ લાભની વાત જ અનેરી છે. શાસ્ત્ર કે ગ્રંથમાં ઉલ્લેખિત વિષયમાં નવા નવા અની સ્ફુરણા દૈનિક સ્વાધ્યાય કરવાથી જાગે છે, નવા અર્થ નવા અનુભવ આપે. આ રીતે દૈનિક સ્વાધ્યાયથી નવીન વિચારસૃસિંહના ઉઘાડ થાય છે. વળી દૈનિક સ્વાધ્યાયકર્તા શાસ્ત્રમાં
૨૫