Atmanand Prakash Pustak 086 Ank 03

Author(s): Kantilal J Doshi, Prafulla R Vora
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

શ્રી હેમચન્દ્રાચાર્યની સાહિત્ય સાધના
લેખક : શ્રી કુમારપાળ દેસાઈ
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૨૭ થી ચાલુ)
લન કર્યું. વેદસ્થ વિચારોનું દોહન કર્યું. આ રીતે સિદ્ધરાજ અને કુમારપાળની મદદથી હેમચંદ્રા- 3
કાવ્યો રચીને કવિ બનવું કે કઠિન ગ્રંથો લખીને ચાર્યને જૂના ગ્રંથની ઘણી હસ્તપ્રતો સાંપડી.
વિદ્યાગર્વ ધારણ કરે તેવા કેઈ હેતુને બદલે
હેમચંદ્રાચાર્ય વિદ્યાપ્રીતિથી પ્રેરાઈને લેકસંગ્રહ હેમચંદ્રાચાર્યના આ કાર્યમાં રામચંદ્ર, ગુણચંદ્ર
અથે પિતાની સઘળી શક્તિ કામે લગાડી હતી. અને મહેન્દ્ર જેવા વિદ્વાન શિષ્યને સમુદાય ? એમને સહાયક થયો હતો. વિદ્યોપાસનાનું કેવું ભવ્ય
તેમણે યથા અવકાશ સ્વતંત્ર વિચારણું કે મૌલિક વાતાવરણ એ સમયે રચાયું હશે, એની કલ્પના જ ચિતન પણ આપ્યું છે. આ ઉદ્દેશને લક્ષમાં રાખ્યા રોમાંચકારી લાગે છે. એમના ગ્રંથોની લહિયાઓ વગર કળિકાળસર્વજ્ઞના ગ્રંથને અભ્યાસ કરનાર પાસે અસંખ્ય પ્રતિલિપિઓ કરાવવામાં આવી હતી ભૂલથી એવો આક્ષેપ કરી બેસે કે એમણે તે પૂર્વ
ગ્રંથમાંથી ઉતારા જ કર્યો છે. જોકે છેલ્લા આઠઅને એ પ્રતિલિપિઓને ભારતના અનેક ગ્રંથભંડામાં સ્થાપિત કરવામાં આવી હતી. આ કારણે જ
નવ સૈકાઓથી એમના ના અવિરત પડન-પાઠન તેમના જીવનકાળમાં લખાયેલી કેટલીક પ્રતિલિપિઓ પરથી એમના વિદ્યાકીય પુરુષાર્થનું સાફલ્ય પ્રગટ આજે પણ ઉપલબ્ધ થાય છે. એ પછીનાં નવસો થાય છે. પ્રાચીન ઇતિહાસમાં કે હેમચંદ્રાચાર્યની વર્ષના દીર્ઘકાળમાં આ ગ્રંથોની પ્રતિલિપિઓ થતી પૂવે" આટલા વિભિન્ન વિષય પર સળંગ શાસ્ત્રીય રહી છે. આજે ભાગ્યે જ કોઈ એ જૈન ગ્રંથ અને અભ્યાસપૂર્ણ ગ્રંથ આપનાર હેમચંદ્રાચાર્ય ભંડાર હશે, જ્યાં હેમચંદ્રાચાર્યના કેઈ ને કઈ
છે જેવી ભાગ્યે જ કોઈ વિરલ પ્રતિભા મળી આવશે. ગ્રંથની પ્રતિલિપિ ન હોય.
એ જ્ઞાનતિએ દૂર કરેલા અજ્ઞાનના અધિકાર
વિશે શ્રી સોમપ્રભાચાર્ય કહે છે – હેમચંદ્રાચાર્યના ગ્રને અભ્યાસ કરતાં પૂવે થરચનાને હેતુ કે ઉદ્દેશ જેવો જરૂરી બનશે.
कलुप्त व्याकरण नव घिरचित छदा नव
હું વ્યારા આ નિઃસ્પૃહી સાધુને કવિયશ મેળવવાની તે કલ્પના તથાકારંજા પ્રથિત નવ પ્રતિ શ્રીજ કયાંથી હોય? યશ, અર્થ કે નામનાથી તે રાજાશં નવા તરગનિસ ના નિ. સાધુતાના શિખર સમા આ ગ્રંથકાર પર હોય. એ રાત્રીનાં ચરિત્ર નાં જ શેર જ ન જ રીતે ગ્રંથરચના પાછળ વિદ્વત્તા કે પાંડિત્યના
विधिना मोहः कृता दूरतः ।। પ્રદર્શનને પણ આશય ન હોય. હેમચંદ્રાચાર્યને હેત તે વિદ્યાસેવીઓને સુગમ અને સુબોધ બને નવું વ્યાકરણ કયું; નવું છંદશાસ્ત્ર રચ્યું; એ રીતે ભિન્ન ભિન્ન વિષયેનું સર્વાગીણ અને દ્વયાશ્રય મહાકાવ્ય અને અલંકારશાસ્ત્રને વિસ્તાર્યા સારભૂત આકલન કરવાનો હતો. આમાં જે અવ્ય. અને નવા જ પ્રગટ કર્યા. શ્રીગશાસ્ત્રને પણ નવું વસ્થિત હતું અને એમણે વ્યવસ્થિત કર્યું. જ્યાં રચ્યું; નવા તર્કશાસ્ત્રને જન્મ આપે, જિનવરોનાં ક્ષતિ હતી ત્યાં તેનું નિવારણ કર્યું. લેકકંઠમાં હતું ચરિત્રોને ન ગ્રંથ રચ્યું; કઈ કઈ રીતે શ્રી એને લિપિબદ્ધ કર્યું. પુસ્તકમાં હતું તેનું આક- હેમચંદ્રાચાર્ય અજ્ઞાનને દૂર કર્યું નથી ?” જાન્યુઆરી-૮૯ ]
[ ૪૧ -