Atmanand Prakash Pustak 056 Ank 10 11

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

જીવન અને તત્વજ્ઞાન
(લેખક પ્રા. જયંતિલાલ ભાઈશંકર દવે એમ. એ.)
સામાન્ય રીતે પ્રાકૃત મનુષ્યમાં એક એવી અણુ કે નૈતિક ન પણ હોય. કેવળ વ્યાવહારિક જીવન સમજભરી પ્રચલિત માન્યતા જોવામાં આવે છે કે પૂરતાં પણ હેય. સ્વાથી માન “હું અને મારું તત્ત્વજ્ઞાન તે બહુ જ અઘરૂં. તત્ત્વજ્ઞાન ઝટ સમજાય ઘર ”ના જેવા સંકુચિત આદર્શોમાં રચ્યાપચ્યા રહે નહિ. વળી તે વ્યાકરણ જે નીરસ વિષય કહેવાય છે. અધ્યાત્મ-સંસ્કારના રંગે રંગાયેલા કોઈ વિરલ તત્વજ્ઞાન વ્યવહારમાં આચરી શકાય નહિ. એ તે પુરુષના આદર્શો ઊયા હેય છે ત્યારે જંગલી લેકેના કવિઓ જેમ ગગનવિહાર કરે છે તેમ નવા ફીલ્સ નિકૃષ્ટ હોય છે. દાખલા તરીકે જંગલી માણસની જગત જગત વિશે કલ્પનાઓના ઘડા ઘડે છે. વિષે કલ્પના તપાસીએ. તેને પણ જગતના વૈવિધ્ય તરફ
ખરેખર આ તે બહુ મોટું અને ગંભીર આક્ષેપ નજર કરતાં એમ લાગતું હશે કે વડમાં કોઈ દેવ છે, પીપછે, પરંતુ આ માન્યતા ખોટી છે તે પૂરવાર કરવા ળામાં કઈ દેવ છે. પત્થરોમાં, નદીનાળામાં દેવ કે
ભૂત છે પ્રેત હશે જ અને તેની આરાધના જે તે શું? જીવન એટલે અનુભવોની પરંપરા અને તવ. ન કરે તે તેના ઉપર કે તેના કુટુંબ ઉપર સંકટ જ્ઞાન તે જીવનના અનુભવે ઉપર જ નિર્ભર છે. આવી પડશે. આમ જમતનાં અનેક સરવે તેના જીવન એટલું જ નહિ પણ, એથી આગળ વધીને કહીએ ઉપર સત્તા ચલાવી રહ્યાં છે પિતાને કોઈ અનિષ્ટ થાય તે તત્વજ્ઞાન
જવત: પત્ર ક્વનનું પ્રતિબિંબ છે અને જીવનની
અમી ત્યારે તે માની લે છે કે અમુક દેવ કોપાયમાન થયો
હાર 1 સમીક્ષા પણ છે. એક રીતે કહીએ તો દરેક માણસ છે. વળી પાછો તે દેવની ખુશામત કરે છે અને બેબા. જાણ્યેઅજાણે ફીલ્સર હોય છે એટલે કે તેને જીવન કળા બની ભૂતપ્રેતાદિને પશુબલિ ચડાવે છે. ખરેખર, જેવાની અમુક દષ્ટિ તો છે જ. મખને મૂખદષ્ટિ. ગીતા કહે છે તેમ, માણસ શ્રદ્ધાનો બનેલો છે, મહાજ્ઞાનીને જ્ઞાનદષ્ટિ.
મય છે. જેની જેવી શ્રદ્ધા, તે તે માણસ હોય છે. ઉદાહરણ તરીકે કોઈ જંગલમાં રહેનાર આદિ તરવજ્ઞાન એટલે શું? અનુભવ-મૂલક વ્યાપક વાસીનું જીવન તમે તપાસ. તે જંગલી માણસને પણ અને સભ્યફદષ્ટિ. અનુભવો બે પ્રકારના હોઈ શકે. (1) અમુક જાતની જીવનદષ્ટિ છે. પછી ભલેને તે જીવનદષ્ટિમાં સમ્યફ અથવા યથાર્થ અને વ્યાપક તથા (૨) અસભ્યફ માત્ર વહેમ જ ભર્યા હેય. છતાં એ તેનું તત્વજ્ઞાન અથવા મિથ્યાત્વના અંશવાળા એટલે કે અયથાર્થ છે. આપણું તત્વજ્ઞાન, જુદી અપેક્ષાઓને કારણે, અને સંકુચિત અનુભવ. તેનાથી જુદું હોઈ શકે છે. ખરી રીતે દરેક માણસને જગતનાં કઈ પણ દર્શનશાસ્ત્રોને તપાસે તે એક જાતનું તત્વજ્ઞાન હોય છે જ. તેને આચારમાં, તેમાં તમને ઉપરોક્ત કથનની સત્યતા જણાશે. પૂર્વના તેને વિચારમાં, તેની દરેક પ્રવૃત્તિમાં અમુક આદર્શી રહેલા અને પશ્ચિમના દર્શનશાસે તે અનેક છે. પણ હોય છે જ. ધ્યેય વગર કોઈ પણ સમજુ માણસનું જીવન મુખ્યત્વે તેમાં ત્રણ પ્રકાર જોવામાં આવે છે. પ્રથમ, સંભવી શકતું નથી. બધાં ધ્યેયે હંમેશાં આધ્યાત્મિક જડવાદ અથવા નિસર્ગવાઇ (Naturalism) અથવા