________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
૧૨ નંબરની શ્રદ્ધગુફાઓ, ૧૬ મા નંબરની કેલાસ ગુફા, અને ૩૨, ૩૩, નંબરની નગુફાઓ કે જે ઇકસભાના નામની ઓળખાય છે તે ખાસ વિશિષ્ટતયા જોવાલાયક ગણાય છે. આ ગુફાની રચના બીજી ગુફાઓમાં નથી. ૧૦ મા નંબરની સુતાર ઝુંપડી અથવા વિશ્વકર્માના નામે ઓળખાતી ગુફામાં ચિત્ય છે અને તેમાં બુદ્ધની મૂર્તિ છે. ચૈત્ય આદિની રચના આકર્ષક છે. ૧૨ મા નંબરની ગુફામાં માળ ઉપર બુદ્ધની પદ્માસનસ્થ મૂર્તિઓ છે. ૧૬ મા નંબરની કેલાસ ગુફામાં પ્રવેશ કરતાં જ મહાલક્ષ્મીની કમળ ઉપર બેઠેલી અને હાથીથી અભિષેક કરાતી મેટી મૂર્તિ છે. ડુંગરમાં મેટ ચોક કોતરી કાઢવામાં આવેલ છે. ચેક વચ્ચે મહાદેવનું બે માળનું મંદિર કેરી કાઢેલું છે. નીચે શિવની મૂર્તિ છે. ઉપર શિવલિંગ છે. ચોકની ત્રણ બાજુ ગેલેરી જેવો ભાગ કેતરી કાઢે છે અને તેમાં જુદી જુદીઅવસ્થાની બ્રહ્માદિ દેવની મૂર્તિઓ કોતરેલી છે. આ ગુફા ૧૫૪ ફુટ લાંબી અને ૨૭૬ ફુટ પહોળી છે. અને તે રાષ્ટ્રકૂટ વંશના ૧ લા કણરાજાએ વિક્રમ સંવત ૮૧૦ આસપાસ કોતરાવી હોવાની સંભાવના કરવામાં આવે છે. આખી જ ગુફા એક ખડકમાંથી કોતરીને બનાવવામાં આવી છે.
અહીંથી નીકળ્યા પછી ડાબે હાથે ચાલતાં ૨૯ મા નંબરની ડમરલેન અથવા સીતાકીન્હાનીના નામથી ઓળખાતી ગુફા સુધી બધી જ વૈદિક સંસ્કૃતિની ગુફાઓ છે. અહીં હિંદુ ગુફાઓ પૂરી થાય છે.
અહીંથી આગળ ચાલ્યા પછી કેટલેક દૂર ગયા બાદ જૈન ગુફાઓ આવે છે. તેમાં ૩૧ થી ૩૪ નંબરની પાસે પાસે જ છે. જ્યારે ત્રીશમા નંબરની ગુફા અલગ પડી ગયેલી છે. ત્યાં જવા માટે સડક નથી. સડક પાસેથી એક પગ-રતો નીકળે છે, અને ટેકરી ઉપર કેટલેક દૂર ઊંચે ચડ્યા પછી એ ગુફા આવે છે. દેશી અથવા પરદેશી મુસાફરે આને ભાગ્યે જ જોવા જાય છે. પ્રમાણમાં પણ નાની જ ગુફા છે. અમે પણ આ ગુફા જેવા ગયા નથી. રસ્તો કાંટા કાંકરા અને ઝાંખરાવાળે હતો. અમારાં પગનાં તળિયાં પણ છોલાઈ ગયેલાં હતાં.
૧. વડોદરામાં મળી આવેલા અને ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાયટીના બુદ્ધિપ્રકાશ માસિકના ઇરવીસન ૧૮૮૪ ના અંકમાં પૃ. ૨૧૩ માં છપાયેલા એક તામ્રપટ્ટલિખિત દાનપત્ર ઉપર લખેલું છે કે
“એલાપુરના પર્વત ઉપર કૃષ્ણરાજાએ એક આશ્ચર્યજનક દેવાલય બંધાવ્યું. વાયુરૂપ વાહન(વિમાન?)માં ફરતાં દેવોએ તે જોયું ત્યારે તે ચક્તિ થઈ ગયા. અને તે સંબંધી વિચાર મનમાં કરવા લાગ્યા કે આ શિવાલય સ્વયંભૂ હોવું જોઈએ. કારણ કે કલાથી બાંધેલા મકાનમાં આવું સૌંદર્ય હોઈ શકે નહીં........
આ દેવાલયમાં શિવની સ્થાપના કરી હતી.” ભાંડારકર આદિ સંશોધકોનું માનવું છે કે આ શિવાલય તે કૈલાસ ગુફા અને એલપુર તે એલુર. એલુરના પછી એલેર, ઇલેર, અને વેલ વિગેરે અપભ્રંશ થયા છે. જુઓ ભાંડારકરે લખેલ दक्खनचा प्राचीन इतिहास पृ. १३२.
For Private And Personal Use Only
