________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૪૦
www.kobatirth.org
૪,
ઉપદેશરત્નાકરના અપર તટ ( અ. àા. ૨૭ ) માં સુરમણિના ઉલ્લેખ છે.
'दुष्प्रापा नृप ! कृष्ण चित्रकलता
રોજ સ્વતંત્તત્ रत्न - स्वर्णनु - कुत्रिकापण - मरुत्कुम्भा
" चिंतामणिरयणाणं तरूण कप्पदुम्मो जहा
વવત્તા
રત્નમંડનગણુિએ સુકૃતસાગર નામનું દર્દ જ્ઞિળવલ ધો નવો ધર્મોનું લગ્વેજુ ||
કાવ્ય રચ્યું છે. એના ત્રીજા તરગમાંના નિમ્ન લિખિત ૧૦૪ મા પદ્યમાં ‘સ્વ સદૂરત્ન ગણાવ્યુ છે કે જેને એ કાવ્યના સ ંપાદકે ‘ ચિન્તામણિ ’ તરીકે એાળખાવ્યું છે:—
'
66
।
શિવં મૂદ્દઃ ધેનુ, ગામધુન મ્યુન્સિયુપછી મુાજામ स्तरव्याधामध्वनि - वेधकारि रसयुग्વિત્રિવાચ: ૫ ૨૦૪ || ચિન્તામણિમનવાંછિત અને આપ વાવાળા રત્નને ‘ચિન્તામણિ ' કહે છે. કેટલાક એને માટે અંગ્રેજીમાં લેસાસ સ્ટેટન
( philosopher's stone ) એવા પ્રયોગ કરે છે. ઉપાધ્યાય થશેાવિજયે ‘પ્રભુસેવા’ (પૃ. ૯૫)માં રચી છે. એની છેલ્લી પંક્તિ હું" નાં છુ ં—
''
કહ્યા કરું' સુરતરુ ચિંતામણિક, જો મેં પ્રભુસેવા પાઇ; શ્રી જવિજય કહે દન દેખ્યા, ઘર અગન નવ નિધિ આઈ. ”
પાય ( પ્રાકૃત ) સાહિત્ય તરફ દષ્ટિપાત કરતાં જણાય છે કે ‘ચિન્તામણિ શબ્દ ભદ્રબાહુસ્વામીએ રચેલા મનાતા ઉવસગ્ગહરસ્તોત્ર ( ગા, ૪ )માં તેમજ મહાનિહમાં વપરાયા છે. જિન ચણુસેહરી-કહા રત્નને
પાઇયમાં રચી છે એના પુત્ર ૫ આમાં નીચે મુજબના પદ્યમાં ચિતામણિ ઉલ્લેખ છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
'
:
‘ ચિન્તામણિ ’ કહા કે ‘ ચિન્તારન ’ કહી એ એક જ છે. સામપ્રભસૂરિએ સિન્દૂરપ્રકર યાને સામશતકમાં àા. ૪, ૧૯, ૩૭ અને ૬૦ માં‘ ચિન્તામણિ ’શબ્દ વાપરેલા છે, જ્યારે èા. ૫ અને ૬ માં ‘ચિન્તારન’શબ્દ વાપર્યાં છે.
>
પારસમણિ, પીપલ અને સ્પપાષાણ—હું આ ત્રણેને એક બીજાના પર્યાય ગણું છુ. અને મારી કલ્પના એ છે કે સ ંસ્કૃત શબ્દ ‘ સ્પર્શે ’ ઉપરથી જે ‘ રિસ ' એવા પાઈય શબ્દ બને છે તેમાંથી ‘ પારસ ' એવુ રૂપ ઉદ્ભવ્યુ` છે. ‘ ઉપલ ’ કહેા કે ‘ પાષાણુ ’ કહા તે એક જ છે, કેમકે તેના અ પત્થર ’ થાય છે. અંગ્રેજીમાં તે મણિ અને રત્નને માટે ‘ પત્થર ’ વાચક સ્ટેટન ( stone ) એ જ પારસમણિ ’ એમ માનવા હું પ્રેરાઉં છું. શબ્દ વપરાય છે. આ જોતાં ‘ સ્પપાષાણુ ’
'
6
જેમ ચિન્તામણને અંગ્રેજીમાં કેટલાક philosopher's stone કહે છે તેમ સ્પ મણિને પણ કહે છે.
જિનમ ડનગણિએ વિ.સ. ૧૪૯૨થી ૧૪૯૮ના ગાળામાં શ્રાદ્ધ્ગુણવિવરણ નામને ગ્રન્થ રચ્યેા છે. એમાં આઠમા ગુણના પ્રારંભમાં પત્ર ૨૬ માં નીચે મુજબના પદ્યમાં ‘ સ્પપાષાણુ ' શબ્દ અને એના ગુણ વિષે ઉલ્લેખ છે:
66
पश्य सत्सङ्गमाहात्म्यं स्पर्शपाषाणयोगतः ।
હોટસ્થળીમવેત્ વળયોગાત્ ાચો મળીયતે।”
For Private And Personal Use Only
-
અર્થાત્ સત્સ ંગના મહિમા જુએ. પાષાણુના ચૈાગથી--સ્પર્શથી લાહુ સાનુ મને
