Atmanand Prakash Pustak 044 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

૧૫૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
શ્રી દિવાકરજી મહારાજાએ અહીં નયવાદનું પટાય, પણ એક સમયે બે ઉપયોગ એક સાથે અલગ અલગ સુંદર રહસ્ય સમજાવતાં, પિતાના ન હોય; કારણ કે શ્રી જિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણે સમયમાં વિદ્યમાન અને સમગ્ર દર્શન અને વિશેષાવશ્યકમાં ફરમાવ્યું છે – “રકાર કાંતવાદરૂપ સાંકળની કડીઓ જેવા જુદા જુદા વઢિળ વિદુ વં તો ન0િ વાગો” નામાં રીતે ગોઠવી દીધા છે. અને તે ઈત્યાદિ શ્રી દિવાકરજી મહારાજ આ ક્રમિક રીતે તે તે વાદીઓની આગળ સુદઢ યુક્તિઓ ઉપગવાદનું વિવિધ તર્કથી અને યુક્તિઓથી જણાવવાપૂર્વક અનેક દર્શનનું માહાતમ્ય કઈ કઈ પદ્ધતિએ ખંડન કરી સ્વવિચારની સિદ્ધિ જણાવ્યું છે. અન્ય દર્શનકારોનું વચન, એક કરે છે ? તે વસ્તુ અહીં વિસ્તારથી સમજાવી તરફી અને અધૂરું છે, એ સાબિત કરીને સ્પષ્ટ જણાવે છે કે, કેવળજ્ઞાની ભગવંતેને નયવાદનું તત્વજ્ઞાનના પ્રદેશમાં કેવું સ્થાન છે? બંને ઉપગ એક સમયે માનવા વ્યાજબી એ પણ શ્રી દિવાકરજી મહારાજે અહીં સમ છે. આ વિચારનું પણ ખંડન શ્રી જિનભદ્રગણિ જાવ્યું છે. તથા અનેકાંતવાદને ઉપહાસ કર- વગેરે કઈ રીતે કરે છે? તે પણ સવિસ્તર નારા બીજા દાર્શનિકોને અનેકાંતદર્શનનું બીન અહીં જણાવી છે. જેવી રીતે શ્રી હરિયથાર્થ સ્વરૂપ સમજાવવા વિસ્તારથી વિવેચન ભદ્રસૂરિ મહારાજાદિ વેતાંબર સૂરિવારોએ કર્યું છે. આ સમ્મતિસૂત્રની તર્ક પદ્ધતિ જોતાં પિતાના ગ્રંથમાં શ્રી દિવાકરજીના ગ્રંથોના નિશ્ચયથી જરૂર કહી શકાય કે-શ્રી દિવાકરજી સાક્ષિપાઠો આપીને દિવાકરજી પ્રત્યે અને તેમના વૈશેષિકાદિ દશનનાં તનું ઊંડું રહસ્ય જરૂર ગ્રંથ પ્રત્યે બહુમાનગર્ભિત ભક્તિભાવ વ્યક્ત જાણતા હતા. તેમજ તે તે વૈશેષિક સૂત્રાદિમાં કર્યો છે, તેવી રીતે દિગંબર મતાનુયાયી ગ્રંથભાષાનો તેમજ ગદ્યપદ્યને તફાવત છતાં તાર્કિક કારએ પણ દિવાકરજી તથા તેમના ગ્રંથ વિચારેની સરખામણું જરૂર પ્રતીત થાય છે. પ્રત્યે ભક્તિભાવ દર્શાવ્યું છે. આ બાબતમાં ઇશ્વરકૃષ્ણ બનાવેલી કારિકાઓમાં અને સમ્મતિ પ્રમાણ એ છે કે-હરિવંશપુરાણના બનાવનાર માં છંદની સરખામણું જણાય છે, તેમજ જિનસેનસૂરિએ, તત્ત્વાર્થ રાજવાર્તિકી ટીકાકાર પિતપિતાના વિષયને તર્ક પદ્ધતિએ ગોઠવવાની અકલંકદેવે, સિદ્ધિવિનિશ્ચયના ટીકાકાર અનંતશેલી ઘણેખરે અંશે સરખી જણાય છે. બદ્ધા- વીયે, ભગવતી આરાધના બનાવનાર શિવકેટીએ, ચાર્ય નાગાર્જુનની મધ્યમકારિકા અને વિજ્ઞાન- પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર બનાવનાર વાદિરાજે તથા વાદી વસુબંધુની વિંશિકા તથા ત્રિશિકા સાથે લક્ષ્મીભદ્ર વગેરે દિગંબર વિદ્વાનેએ પિત. શ્રી દિવાકરજીની કૃતિઓ સરખાવતાં જરૂર પિતાના ગ્રંથમાં પ્રસંગે પ્રસંગે શ્રી દિવાકરજીનું જણાય છે કે–એ આચાર્યોના ગ્રંથો ઉપર એક નામ અને સમ્મતિના પાઠ સાક્ષિરૂપે જણાવ્યા બીજાના ગ્રંથની અસર થઈ હોય. આગમ- છે. શ્રી દિવાકરજી મહારાજા, સંસ્કૃત પદ્યાત્મક ગ્રંથમાં જણાવ્યું છે કે–સર્વજ્ઞને કેવળજ્ઞાનને અપૂર્વ ગ્રંથોના બનાવનારા પંડિતોમાં પ્રથમ ઉપગ અને કેવળદર્શનને ઉપગ, એ બંને અગ્રેસર મનાય છે. તેમણે આ સમ્મતિતપ્રકએકસાથે એક સમયે હતાં નથી એટલે કેવળીને રણના અંતે જણાવ્યું છે કે “સા દિપપહેલે સમયે કેવળજ્ઞાનોપગ, અને બીજે કુત્તે પ્રારંપાયન્સ તરમાર સમયે કેવળદને પગ હોય. આ રીતે એકેક અધિકારપાર્થવાદને તિતવડ્યું એટલે સમયના આંતરે જ્ઞાનોપાગ ને દર્શને પગ સૂત્રજ્ઞાનને મેળવનારા ભવ્યજીએ અર્થને