________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી આત્માનă પ્રકાશ
[ ૧૮૮ ]
કામ અને મજકુર પેાતાની મજદુરી કરતા કરતા તેમાંથી સેવાને માગ કાઢી શકે છે. સના કાર્યોંમાં સેવાધર્મને માટે શ્રેષ્ટ અવકાશ છે-ગુજાઇશ છે. સેવાધમના પ્રકાર અને મા—
હવે સ‘ક્ષિપ્તમાં એ બતાવવા ઇચ્છુ છુ કે સેવાધર્મ કેટલા પ્રકારના છે, અને તેના મુખ્ય માગ કયા કયા છે ? સેવાધમ ના મુખ્ય બે ભેદ છે: એક ક્રિયાત્મક અને બીજો અક્રિયાત્મક. ક્રિયાત્મકને પ્રવૃત્તિરૂપ તથા અક્રિયાત્મકને નિવૃત્તિરૂપ સેવામ કહે છે, આ બેઉ પ્રકારના સેવાધમ મન, વચન તથા કાયાની દ્વારા ચરિતાર્થ હાય છે, તેથી સેવાના મુખ્ય માર્ગ માનસિક, વાચિક અને કાયક એમ ત્રણ જ છે, ધનાદિકને સંબંધ કાયાની સાથે થવાથી તે પણ કાયિકમાં જ સામેલ છે. એ ત્રણે માર્ગોથી સેવાધર્માં પેતાના કાર્યમાં પરિણત કર્યે જાય છે, અને તેમાં આત્મવિકાસને માટે સહાયક બધાય ધર્માંસમૂહને સમાવેશ થઇ જાય છે.
નિવૃત્તિરૂપ સેવાધર્મમાં અહિંસાપ્રધાન છે, તેમાં હિંસારૂપ ક્રિયાને--સાવદ્યકતા અથવા પ્રાણજ્ય પરાપણુમાં કારણભૂત મન-વચન-કાયાની પ્રમત્તાવસ્થાના ત્યાગ કરવામાં આવે છે. મન-વચન-કાયાની
ઇંદ્રિય વિષયોમાં સ્વેચ્છા પ્રવૃત્તિના ભલા પ્રકાર નિરરૂપ 'ક્રુપ્તિ' ગમનાદિકમાં પ્રાણીપીડાના પિર હારરૂપ ‘સમિતિ', ક્રોધની અનુત્પત્તિરૂપ ક્ષમા', માનના અભાવરૂપ‘માવ’, માયા અથવા યાગવક્રતાની નિવૃત્તિરૂપ ‘આવ', લાભના પરિત્યાગરૂપ ‘શૌચ' અપ્રશસ્ત એવ' અસાધુ વચનેનાં યાગરૂપ ‘સત્ય’, પ્રાણવ્યપરાપણુ અને ઇંદ્રિયવિષયેનાં પિર
હારરૂપ ‘સ’યમ', ઇચ્છાનિરોધરૂપ ‘તપ’, દુષ્ટ વિકલ્પાનાં સત્યાગ અથવા આહારાદિક દેય પદાર્થોમાંથી મમત્વના પરિવર્જનરૂપ ‘ત્યાગ’, ખાદ્ય પદાર્થોમાં મૂર્છાના અભાવ રૂ૫ ‘આકિંચિન્ય', અબ્રહ્મ અથવા મૈથુન કર્મીની નિવૃત્તિરૂપ બ્રહ્મચર્ય’ ( આવા દેશ લક્ષણ ધર્મ ) ક્ષુધાદિ વેદના ઉત્પન્ન થવાથી ચિત્તમાં ઉદ્દેગ તથા અશાંતિ ન થવા દેવારૂપ ‘ પરિસહજય ’, રાગ દ્વેષાદિ વિષમતાએ)ની નિવૃત્તિરૂપ ‘સામાયિક’અને
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કર્મ ગ્રહણુની કારણભૂત ક્રિયાએથી વિરકિતરૂપ ‘ચારિત્ર' એ સવ પણ નિવૃત્તિરૂપ સેવાધર્મના જ અંગ છે. જેમાંથી કંઇક હિંસા અને કષ્ટક હિંસક ક્રિયાઓના નિષેધને માટે થયેલ છે.
આ નિવૃત્તિપ્રધાન સેવાધર્મના અનુષ્ટાનને માટે ક પણ કાડી--પૈસાની જરૂર નથી. તેમાં તે પેાતાના મન-વચન-કાયાની કેટલીક ક્રિયાઓ રાકવાનું હોય છે. તેને પણ વ્યય નથી કરવામાં આવતા. હા આ ધમ પર આવવાને માટે નીચે લખેલ ગુરૂમંત્ર ધણા ઉપયેગી છે–સાચા મા દશ્યક છે. आत्मनः प्रतिकूलानि परेषां न समाचरेत् ।
જે જે વાતા, ક્રિયાઓ, ચેષ્ટાઓ તમારી પ્રતિકૂલ છે, જેને ખીજા દ્વારા કરેલ વ્યવહારને તમે પેાતાને માટે પસંદ નહિ કરા, અહિતકર અને દુ: ખદાયી સમજે છે તેવા આચરણ તમે બીજાએ પ્રતિ ન કરો.
એ પાપાથી બચવાના ગુરૂમત્ર છે; તેમાં સર્કતરૂપે જે કંઇ કહ્યું છે, વ્યાખ્યા દ્વારા તેને બહુ જ વિસ્તૃત તથા પલ્લવિત કરીને બતાવી શકાય છે.
પ્રવૃત્તિરૂપ સેવાધર્મ માં ‘દયા’ પ્રધાન છે. ખીજાના દુઃખ-કષ્ટોના અનુભવ કરીને, તેનાથી વીભૂત થઇને
તેને દૂર કરવાને માટે મન, વચન, કાયાની જે પ્રવૃત્તિ છે-વ્યાપાર છે તેનું નામ યા છે અહિંસા ધર્મના અનુષ્ઠાતા જ્યાં પેાતાના તસ્કથી કાઇને પણ કષ્ટ દુઃખ નથી પહોંચાડતા ત્યાં દયાધમને અનુષ્ઠાતા બીજાઓ દ્વારા થએલા દુ:ખ–કષ્ટોને પણ દૂર કરવાના પ્રયત્ન કરે છે. આ બેઉમાં પ્રધાન અંતર છે. અહિંસા જો સુંદર પુષ્પ છે, તે દયા તેની સુગંધ સમજવી જોઇએ.
દયામાં સક્રિય પરાપકાર, દાન, વૈયાવૃત્ય, ધર્માપદેશ અને બીજાના કલ્યાણની ભાવના સામીલ છે. અજ્ઞાનથી પીડિત જનતાના હિતાર્થે વિદ્યાલય–પાઠશાળા ખેાલવી, પુસ્તકાલય-વાંચનાલય સ્થાપિત કરવું, રિસર્ચ ઇન્સ્ટીટયુટાનું-અનુસ’ધાન પ્રધાન સ’સ્થાઓનુ ચાલુ રખાવવું, વૈજ્ઞાનિક શાશને પ્રેત્તેજન દેવુ તથા ગ્ર ંથનિર્માણુ અને
For Private And Personal Use Only
