________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૬
આધ્યાત્મિક જીવન. સંબધી જેટલા ગતાનુગતિક બાહ્ય આચાર-વ્યવહાર છે તેને આધ્યાત્મિક જીવનના મૂલતત્વ માની લીધા છે. ભારતવર્ષમાં આધ્યાત્મિક જીવનના નામે પ્રચલિત થયેલ ઘેર તામસિકતા વિરૂદ્ધ સ્વામી વિવેકાનંદે જે આજીવન સંગ્રામ કર્યું તેને આપણે દેશના શિક્ષિત સમાજમાં ખૂબ જ સત્કાર મળે છે. પરંતુ તેઓશ્રીની આધ્યાત્મિકતા કયી વસ્તુમાં રહેલી છે, તેમની જીવન સંબંધી નિગૂઢ શિક્ષા શું છે ? એ વાત અત્યાર સુધી પણ લોકોની સમાજમાં બરાબર નથી આવી. એ વાતમાં જરાપણ સંદેહ નથી કે સેવાશ્રમ સ્થાપીને તગ્રસ્ત ભારતમાં તેઓશ્રી એક નવિન યુગની સૂચના કરી ગયા છે, પરંતુ સંસારમાં સેવાશ્રમની કયાં ખોટ છે ? એ કાર્યમાં ભારતવર્ષ અત્યારે પણ જડવાદી પાશ્ચાત્ય દેશની ઘણે જ પાછળ છે. જો કે એક વખતે બૌદ્ધસંઘ દ્વારા ભારતવર્ષે જ સંસારને સેવાધર્મની દીક્ષા આપી હતી. આજકાલ જેટલા કીશ્રીયન મીશને સંસારભરમાં સેવાકાર્ય કરી રહેલ છે તે પ્રાચીન બૌદ્ધ મિશનની પ્રતિષ્કાયા છે. દરિદ્રનારાયણની સેવા, પીડિતેની શુશ્રષા, દેશનું કલ્યાણસાધન, સંસારનું કલ્યાણ સાધન-એ બધા અત્યંત મહાન કાર્યો છે, એ બધાથી આપણું શરીર તથા મનની શક્તિ ખીલે છે, હદય વિશાળ બને છે, આપણે સાંકડી સ્વાર્થ પરાયણતા છોડીને સામ્ય તેમજ મંત્રીનો ભાવ પ્રાપ્ત કરીએ છીએ, પરંતુ આધ્યાત્મિક જીવન એટલું જ નથી. એ સર્વ બાબતેતે ઉપકરણ માત્ર છે, જેને લઈને માણસ આધ્યાત્મિક જીવન માટે એક પગલું આગળ વધી શકે છે. આધ્યાત્મિક જીવનની મૂળ વાત તે આપણું દેહ, પ્રાણ, મન તથા બુદ્ધિથી પર જે આત્મા છે તેમાં છે. જે આત્માવડે આપણે ઈશ્વરની સાથે એક થઈએ છીએ તે આત્માને જાણ, તે આત્માની શક્તિ અને જ્યોતિદ્વારા દેહ, પ્રાણ તથા મનને એવી રીતે શુદ્ધ કરવા કે જ્ઞાન, શક્તિ અને આનંદથી સઘળું પરિપૂર્ણ થઈ જાય—એ જ આધ્યાત્મિક જીવનની મૂળ વાત છે. એ આત્માને મન-બુદ્ધિના તર્કવડે નથી જાણી શકાતે; અવિશ્રાંતિ કર્મ દ્વારા પણ નથી પ્રાપ્ત કરી શકાતે. શ્રી રામકૃષ્ણ કહ્યું છે કે “ જ્યાં સુધી મનન દ્વારા વિચાર કરવામાં આવે છે ત્યાં સુધી નિત્યની પાસે નથી પહોંચી શકાતું. જ્યારે વિચાર બંધ થઈ જાય છે ત્યારે સત્ય જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. એ મનદ્વારા આત્માને નથી જાણી શકાતે આત્મા દ્વારા જ આત્માને જાણી શકાય છે. ” પરંતુ આપણે તે પાશ્ચાત્ય શિક્ષણના પ્રભાવથી એટલું જ શીખ્યા છીએ કે મન-બુદ્ધિદ્વારા જ અમે લેકે સઘળું જોઈ શકશું, સમજી શકશે. પાશ્ચાત્ય મત પ્રમાણે આધ્યાત્મિકતા મન-બુદ્ધિની એક ઉચ્ચતર, સૂકમતર ક્રિયા
For Private And Personal Use Only
