________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२०
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. રણુ બનાવરાવ્યું તેમ આ જ વ્યાકરણના “હયાતે થે” (પારા ૮) સૂત્રની પણ પુત્તિ અને વૃત્તિ માં “ઉજwત્ત વિદ્વાનોલવન્સી” ( સિદ્ધરાજે ઉજજૈની નગરીને ઘેરી ) એમ વ્યાકરણકાર હેમાચાય પિતે કહે છે, અને આની પ્રશસ્તિમાં ( શ્લોક ૧૯ થી ૨૯ સુધી) પણ માલવાના વિજયનું વર્ણન હેમાચાર્યો કર્યું છે. એટલે એમાં જરા ય શંકા જેવું નથી. પ્રભાવક ચરિત્રકાર કહે છે તેમ માલવાની { ઉજજૈનની ) લૂંટમાં ત્યાં એક ગ્રંથભંડાર પણ પાટણ આવ્યું હતું. તેમાં “ભે જ વ્યાકરણ' જયસિંહરાજાએ દીઠું, તેથી તેવું નવું વ્યાકરણ બનાવરાવવાની તેની ઈચ્છા થઈ. તેનામાં રાષ્ટ્રપ્રેમ હતુંગુજરાતના લોકો ગૂર્જર પંડિતેના જ ગ્રંશે ભણે એમ તે ચાહતે હતે. એમ એક સારા વ્યાકરણની બોટ પણ તેને લાગતી હતી તેથી સર્વાગ પૂણું વ્યાકરણું બનાવવાની પ્રાર્થના તે રાજાએ હેમચાર્યને કરી. જૈન સાહિત્ય નિર્માણનું એક વ્યસન હોય તેને માટે આવી પ્રાર્થના “ભાવતું હતું અને વૈધે કહ્યું ” જેવી થાય. હેમાચા આનંદપૂર્વક ગૂજરપતિની પ્રાર્થનાને વધાવી લીધી. પ્રભાવકચરિત્ર, પ્રબંધચિંતામણિ, દ્વાશ્રય કે આ વ્યાકરણમાં આને શરુઆત કયારે થઈ તેની તારીખ, માસ કે વર્ષ નથી, પણ તેના વર્ણનથી લાગે છે કે સિદ્ધરાજને પાટણમાં પ્રવેશ થયા પછી તરત જ આને પ્રારંભ નહિ થયે હશે. સંભવતઃ ૧૧૯૨ નું આખું વર્ષ પૂરું થયા પછી આને પ્રારંભ થયે હશે, કેમકે પાટણમાં પ્રવેશ કર્યા પછી પણ સિદ્ધરાજ બીજા રાજ્યકામાં થોડા સમય સુધી જરુર રોકાયે હશે અને કાશમીરથી પુસ્તક વિગેરેના સાધનો મેળવવામાં પણ સમય વીત્યે હશેએટલે કે વિ. સં. ૧૧૭ ના
૧ જુઓ પ્રભાવક ચરિત્રમાં હેમચં. ચ૦ માં ૭૦ થી ૯૫ શ્લેક સુધી. રાજાને એક સરલ અને સંપૂર્ણ વ્યાકરણની ઉણપ ખટકતી હતી, તે માટે આ વ્યાકરણની પ્રશસ્તિના છેલ્લા પદ્યમાં હેમાચાર્ય પોતે પણ લખે છે. જેમ – તેનાજિકૂતરાનાનવિઠ્ઠીરાના=શાસનનુકૂદન | अभ्यर्थितो निरवमं विधिवद व्यधत्त शब्दानुशासनमिदं मुनिहेमचन्द्रः ॥ ३५ ॥
પ્રસ્તુત-હેમ વ્યાકરણના મહત્વ વિષે વધુ જાણવું હોય તો જુઓ ગુજરાતનું પ્રધાન વ્યાકરણ” નામનો નિબંધ, “ જે આઠમી ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ ” માં મંજુર થયો હતો. આ આખો ય નિબંધ “ પુરાતત્વ ' ના પુસ્તક ચોથામાં (પેજ ૬૧ થી ) છપાયો છે.
For Private And Personal Use Only
