Atmanand Prakash Pustak 033 Ank 01

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531382/1

Page #1

J૮ ૨ ર્સ, 20 વીર ૐ,ર૪૬૨૩૬૨
છિ સંતો
Bસ્તક 83
શ્રી દત્તાતભાઈટ પ્રકા)
88 79
.

Page #2

ZZAINIK
પુરત ૩૩ અ ક ૧ લે.
श्रावण
मात्मस.४० वीर. २४६१
३. १-४-०
2 ভোদা जीनामात्मानहसला
Hावनगर

Page #3

શું વિષય-પરિચય. હું
૧ શ્રીમોન હેમચંદ્રાચાર્ય વિરચિત વીતરાગ સ્તુતિ.
ડો. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ. ૨ નૂતન વર્ષનું મંગળમય વિધાન ... તંત્રી મંડળ. ... ૩ શ્રવણ અને સ મ૨ણ આઠ પ્રકારના પક્ષી અને આઠ પ્રકારના ગુરૂ. ૯ ૪ જૈન સાહિત્યનો પ્રભાવ, .. ૫ આધ્યાત્મિક જીવન.
અનુ અભ્યાસી ૬ સિદ્ધ હેમચંદ્ર વ્યાકરણને રચના સંવત. મુનિ શ્રી હિમાંશવિજયજી. ૭ ચાર કષાય (મહાન તસ્કર ) રા. રાજપાળ મગનલાલ વોરા. ૮ દયાન,
... ( રા. ચેકસી ) ... ૯ વર્તમાન સમાચાર ૧૦ સ્વીકાર-સમાલોચના. ૧૧ શ્રી જૈન આમાનંદ સભા ભાવનગરની વર્તમાન સ્થિતિ.. | ( પાછળ )
૨૮
સ્ત્રી ઉપયોગી સતી સુરસુંદરી ચરિત્ર.
( લેખક રા. સુશીe. ) (રાગરૂપી આગ અને દ્વેષરૂપી કાળાનાગને શાંત કરવામાં જળ અને મંત્રની ઉપમાને ૨.૫ અદ્દભુત, રસિક કથા ગ્રંથ.)
આ ગ્રંથના મૂળ કર્તા શ્રી ધનેશ્વર મુનિની આ કથાની રચના ન કથા-સાહિત્યમાં બહુ જ આદરને પાત્ર મનાય છે. વૈરથી ધગધગતા અને રાણમાહથી મુઝાતા હૈયાને શાંત બનાવવાની કળા, કુશળતા અને તાકિ કતા કર્તા વિદ્વાન મહારાજે આ ગ્રંથમાં અદ્ભુત રીતે બતાવી છે. પ્રાચીન શૈલીએ લખાએલી આ કથાને બની શકે ત્યાંસુધી આધુનિક શૈલીએ મૂળ વસ્તુ અને આશય એ તમામ સાચવી સરસ રીતે આ ગ્રંથની રચના કરવામાં આવી છે.
કથારસિક વાંચકવર્ગ કે ટાળી ન જાય તે માટે થમ કથા (ચારત્ર, પછી કેવળ ભગવાનની ઉપદેશધારા અને તે પછી સિંગિક નૈતિક ઉપદેશ શ્લોક (મૂળ સાથે ભાષાંતર) સુધાબિંદુ એ પ્રમાણે ગોઠવીને ગ્રંથ આધુનિક પદ્ધતિએ પ્રગટ કરેલ છે.
રસદષ્ટિ, ઉપદેશ, ચરિત્રકથા અને પ્રાચીન સાહિત્યની દ્રષ્ટિએ આ ગ્રંથ એક કિ’મતિ અણુમાલ અને અનુપમ ગ્રંથ છે. એન્ટ્રીક પેપર ઉપર સુંદર અક્ષરો અને રેશમી કપડાના સુશોભિત બાઈ ડીંગથી અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે. કિંમત રૂ. ૧--૦ પટેજ જુદુ .

Page #4

eeeeeeeeeeeeeeepsuu
e
eeeeee
Rી શ્રી વિજયાનંદસૂરીશ્વરજી (શ્રી આત્મારામજી ) મહારાજના
શાતા-મહોત્સવ. આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયાનંદસૂરિ ( શ્રી આત્મારામજી મહારાજ ) નો જન્મ વિક્રમ સંવત ૧૮૯૨ ના ચૈત્ર શુદિ પ્રતિપદાને રોજ થયો હતો. આગામી ૧૯૯૨ ના ચૈત્ર શુદિ ૧ ના દિવસે, એમનાં ઉપકારક જીવનનાં સો વરસ પૂરાં થતાં હોવાથી, તે દિવસે શતાબ્દિના મહોત્સવ ઉજવવાનું ઠરાવવામાં આવ્યું છે.
શ્રી અમારામજી મહારાજ, ખરેખર જૈનશાસનના એક સમથ જ્યોતિ છે | ધુ ર હંતા, સ મસ્ત જૈન સ ઘ ઉપર એમના અસાધારણ ઉપકાર છે, જે વખતે
અજ્ઞાનતા, વ્હેમ, ગતાનુગતિકતા અને સંકુચિતતા પોતપોતાનાં આસન જમાવીને બેઠાં હતાં તે વખતે આ આચાર્ય મહારાજે શાસ્ત્ર અને સંયમને સિંહનાદ સંભળાવી જૈન સંઘને સચેત કર્યો. શિથિલતા, જડતા અને પાખંડ જેવા યુગવ્યાપી અંધકારને એમણે એકલા હાથે વિદ્યાર્થી. | જૈન શાસન અને જૈન સમાજને માટે એમણે શું શું કર્યું છે તેના કિ ચિત અયાલ શ્રીયુત ભાઈ સુશીલે લખેલા ૨સમય & જીવનચરિત્રના વાંચનથી આવી શકશો. આવા મહાપકારી શાસન પ્રભાવક પુરૂષના સમરણમાત્રથી કોઇ પણ શાસનરસિકનું હૃદય ભક્તિભાવથી દ્રવિત થયા વિના ન રહે. એ મહાઉપકારી પુરૂષની શતાબ્દિ પણ એટલા જ ઉલ્લાસ અને અવિભક્ત ભાવથી ! ઉજવાવી જોઈએ. | અને અમને એમ ૦૪ ણવતાં આનંદ થાય છે કે શ્રી આત્મારામજી મહારાજ ની શતાબ્દિની ચાજના સાંભળતાં જ શ્રદ્ધાળુ ધર્મપ્રેમીઓએ એને વધાવી લીધી છે. સ્વ, આત્મારામજી મહારાજનાં સમરણાર્થે એમના ઉજવી જીવન જેવાં જ સમારકે ચે.જાવાં જોઈએ એમ સૌ કેાઈ સ્વીકારે છે. * જીવનચરિત્ર છપાઈ ગયેલ છે. કિ મત આઠ આના. લખે
| શ્રી જૈન સામાનદ સભા-ભાવનગર. .................. ..©............wwwwwwww••••••••••
=
=

Page #5

જૈન સમાજના આંગણે આવેલી આ સોનેરી તકને હરેક રીતે સફળ કરવા કટિબદ્ધ થશે. પોતાનું શુભ નામ શતાબ્દિ ફંડમાં યથાશક્તિ ભક્તિ અનુસાર અવશ્ય લખાવવા ધ્યાન આપવું. આપણા ભાગ્યોદયે આ સુ અવસર સાંપડયા છે, તેથી આપણી ફરજ સમજીને અવશ્ય મદદ કરવા પોતાને ઉદાર હાથ લંબાવશે એવી આશા રાખવામાં આવે છે. | શ્રી આત્મારામજી મહારાજ માટે બેમત દુનિયામાં છે જ નહી. એ મહાપુરૂષે વીસમી સદીમાં જે જહેમત ઉઠાવી શાસનનું કાર્ય કર્યું છે, તે કેઈથી અજાણ્યું નથી. ખરેખર આ સદીમાં–વૃત્તમાન સમયમાં જે સાધુઓની વિશાળ સંખ્યા નજરે આવે છે તે આ પ્રતાપી, અખંડ ત્યાગીને જ આભારી છે. પંજાબ જેવા વિકટ પ્રદેશમાં શુદ્ધ સનાતન ધર્મ –પ્રભુ શ્રી મહાવીર ભગવાનને પ્રરૂપેલા શુદ્ધ સાગ આ ભડવીરે જ અનેક કષ્ટો સહન કરી ઉપસર્ગો સહીને પ્રવર્તાવ્યા છે. આજે પંજાબમાં ગગનચુંબી શિખ રાથી અલંકૃત વિશાળ મંદિર જ્યાં ત્યાં નજરે આવે છે તે આજ ગુરૂદેવના ઉગ્ર તપોબળનો પ્રભાવ છે. આર્ય સમાજીઓનો સામનો આ અખંડ ત્યાગીએ જ કર્યો છે. અનેક વિદ્વ માન્ય પુસ્તક લખી ધમ ઉપર થતા ખાટા આક્ષે પાનો સચેટ રદીઓ આ આત્માએ આપ્યું છે. અમેર કિા જેવા ધર્મ વિમુખ દેશમાં ધુમ ની ઘોષણા કરનાર આ જ વીર સુભટ છે. શાંતિસાગરજી અને હેકમીમુનિજી જેવાઓની સાથે આ વીરે જ બાથ ભીડી નિસ્તેજ કર્યા છે. જોધપુર શહેરમાં ધર્મથી પરાડેમુખ બનતા આત્માઓને ધમ માં સ્થિર સ્થાપન કરી શુદ્ધ માર્ગ પર ચડાવ્યા છે. ડૉકટર હૈોન લ જેવા જન ધર્મના અભ્યા સીને પડેલી શંકાઓના સચોટ ઉત્તરો શાંતિથી આ સમર્થ આત્માએ જ આપ્યા છે. હરેક રીતે શ્રી આત્મારામજી મહારાજે સમાજ ઉપર અનેક ઉપકારા કરી પોતાનું નામ અમર બનાવ્યું છે. એ અમર આત્માનો સો વર્ષની જેમ શતાબ્દિ ઉજવવી એ આપણી પ્રથમ ફરજ વિચારી દરેક પ્રકારે વફાદાર રહી કાર્યને પોષણ આપવું' એ આ પJ" મુખ્ય કર્તવ્ય છે.
ગુરૂભક્તિનો લાભ સ્ત્રી હો કે પુરૂષ હો દરેક લઈ શકે છે. દરેકના સર ખેા હક્ક છે. ઘર આંગણે આવેલી ગુરૂશતાબ્દિરૂપ ગગાને જરૂર વધાવી લઈ પોતાનું નામ અમર કરવા સદા તૈયાર રહેશે. શાસનદેવ સહુને સદ્ બુદ્ધિ આપી શતાબ્દિના કાર્ય ને યશસ્વી બનાવે એજ ભાવના, ગાડીજીના ઉપાશ્રય, પાયધુની મુંબઈ.
ચરણવિજય. ૨૯-૭-૩પ..

Page #6

-
શ્રી આત્માનન્દ પ્રકાશ.
હ
રીર=========== == - - - ===================6
नमो विशुद्धधर्माय स्वरूपपरिपूर्तये । नमो विकारविस्तार-गोचरातीतमूर्तये ।। १ ।।
“ સંપૂર્ણ જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રાદિ વિશુદ્ધ ધમવાળા, સ્વસ્વરૂપની પૂર્ણતાને પામેલા અને વિકારોના સમૂહનો પાર પામેલા–એવા જે કઈ મહાત્મા હોય તેને નમસ્કાર હો.”
ઉપમિતિભવપ્રપંચો કથા.
ગુપ્ત રૂ }
વી ૨૪ ૬ ૧. મારW. પ્રાણ નં. ૪૦.
3 ગ્રં
૨ તો,
-
-
-
-
શ્રીમાન હેમચંદ્રાચાર્યવિરચિત વીતરાગસ્તવ-સ્તુતિ |
પ્રથમ પ્રકાશ. ઉપદ્યાત-(ભાષાનુવાદ)
- દાહર પ તિ પરમાત્મ જે, પરમેષ્ઠી પરમ સાર; “આદિત્યવર્ણ' જેને કહે, (કારણ ) પ્રાપ્ત તમ પર પાર. ૧ ઉચૂલિત જે સમૂંલ, કલેશ વૃક્ષ નિ:શેષ; મસ્તકથી જેને નમે, સુરાસુરેશ નરેશ. ૨
* અંગે સંત વિભક્તિના પ્રયોગપૂર્વક વર્ણન કર્યું છે. ૨૪, ૧૫, ચેર, ચૌ ઇત્યાદિ તથા વળતી શ્રેણીમાં ૧૯, તમ્, તેર ઇત્યાદિ. ભાષાનુવાદમાં પણ એ જ
-
-
-
Senior

Page #7

નામ
-
-
-
- - -
-
- - -
-
-
-
-
-
-
-
-
-
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
૧
૧
.૪
", -
ન-
૧. "
”
*
*.
સરનામા નામ
*
*
*
*
* *
*
*
*
*
-
-
-
-
- -
-
નન : He
-
-
.
.
પુરુષાર્થ વિદ્યા તણું, જ્યાંથી ફૂલ ++ઉત્થાન; ભાવ ભૂત ભાવિ ભવ૬, અવભાસે જસ જ્ઞાન બ્રહ્મ જ્ઞાન આનંદ જ્યાં, એક આત્મતારૂપ: તેહ ધેય શ્રધેય તે. ગ્રહુ તે શરણ સ્વરૂપ. ૪ સનાથ તેથી હું ધરૂં, તોહ અથે ખભિલાષ; તેથી થાઉં કૃતાર્થ હું, થઉં તેને હું દાસ. તેહ વિષે કરી તેત્ર છું, કરૂં પવિત્ર સ્વ વાણું; ભવારણયમાં પ્રાણુને, આ જ જન્મફલ જાણું. કયાં હું પશુથી પણ પશુ ? વીતરાગ સ્તવ કયાંહિ ? પદથી અટવી લંધતા, પંગુ સમ હું આંહિ !! શ્રદ્ધા મુગ્ધ ખલુ છતાં, ઉપાલંભ નહિ યોગ્ય વાગૂરચના શ્રદ્ધાળુની, કવિશ્રખલ પણ હાય. ૮ [ હેમચંદ્રકૃત સ્તવતણ, પ્રભાવથી સુરસાલ; વાંછિત ફલને પામજો, કુમારપાલ – ]
| tત પ્રથમ પ્રાણ છે પ્રકારે–જે, જેને જેથી ઈત્યાદિ સરખાવો–
‘વીર સર્વપુરાણુક્રમણિત વર્ષ સુધા: સંતા: ---બી સલાહત * અજ્ઞાનતમ થી પર થવાથી જેને “ આદિત્યવણું કહે છે સરખાવો
" त्वामामनंति मुनयः परमं पुमांस
મલ્યિવર્ટ તમH: પુરતા » –શ્રી ભક્તામર સ્તોત્ર. # જે ધમ-અર્થ-કામ-મેક્ષ એ ચાર પુરુષાર્થ સાધક વિદ્યાઓનું મુલ ઉત્પત્તિ સ્થાન છે. સરખાવા
કરતમતિમી, વિશ્વવિદ્યાકુરમ |
મરાળ વયમસર્વજ્ઞશાનY - --શ્રી જ્ઞાનાવ. ૧. બ્રહ્મ=શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપ, સત. જ્ઞાન=લે કાલેકપ્રકાશક કેવલ્ય, ચિત્, અર્થાત * જે સચિદાનંદ સ્વરૂપ છે. ૨. પગે ચાલીને મોટી અટવી ઉલંધવા ઈચ્છતા પાંગળા જેવો હું છું. અને કવી
ધરે પોતાની લઘુતા લાક્ષણિક રીતે નિવેદન કરી છે. ૩. વિશૃંખલ=શૃંખલા-બંધન રહિત, અસંબદ્ધઅને કવિ કહે છે કે – આવા
દુ:સાધ્ય વીતરાગ સ્તવમાં હું અસમર્થ છતાં,--શ્રદ્ધાથી પ્રેરિત થઈ પ્રવત તાં ક્યાંય ખલના કરૂં, તો પણ ઉપાલંભને–ઠપકાને પાત્ર નથી; કારણ કે શ્રદ્ધાવતની અસંબદ્ધ વચન રચના પણ શોભે છે, •
:
તારાપાડા
koli remix
ગરમાગરમ
ના
નાના નાક

Page #8

આ
નૂતન વર્ષનું મંગલમય વિધાન,
ધ્યાત્મિક જ્યોતિના ઉજ્વળ કિરાડે જૈનદર્શનનાં ઉચ્ચ તત્ત્વાદ્વારા વિશ્વમાં સમભાવના રહસ્ય અર્પતું, વાસનામય જીવનમાં મધુબિંદુની માફક ઓતપ્રોત થયેલા સસારી જીવેને સત્કમ અને દુષ્કર્મનુ ભાન દર્શાવતું, તર્કવાદી જ્ઞાન કરતાં ચારિત્રની (Chracter ) ભૂમિકા બ્રેડ્તર છે એ સિદ્ધાંતને સમજાવતું સકલ સૃષ્ટિના અનંત પદાર્થોમાંથી આત્મા-હુ" ને શેાધી કાઢી ઓળખાવતું અને પૌલિક આનંદાને ક્ષવિનર માની આત્મિક આનંદ પ્રકટાવવાની કળાનું શિક્ષણ આપી પુરૂષાર્થ પરાયણુ થવાની જાગૃતિ અર્પતુ માત્માનંદ પ્રકાશ ' આજે ૩૩મા વર્ષમાં પ્રવેશ કરે છે.
6
જીવન એક સળંગ અસ્ખલિત અવિચ્છિન્ન વ્યાપાર છે; માત્ર જીવનપ્રવૃત્તિને પ્રદેશ જ બદલાય છે. નિશ્ચયષ્ટિ અથવા નિરપેક્ષ પરમામદષ્ટિબિંદુથી ( standpoint of the absolnte ) જોતાં સ્થળ, કાળ કે કાર્ય -કારણ ( time-space & causation ) કશુ છે જ નહિ; છતાં આપણા સામાન્ય અનુભવમાં આવતા વ્યવહારના ( relative standpoint) દિિા ંદુથી જૈતાં જીવનપ્રવૃત્તિના જુદા જુદા પ્રદેશ છે. આત્માનંદ પ્રકાશની જીવનપ્રવૃત્તિ ( vital power ) પણ કાળા અને અક્ષરરૂપે સ્થલસૃષ્ટિ ગણાય, પરંતુ આધ્યાત્મિકદષ્ટિએ ભાવનાસૃષ્ટિમાં પોતાના વાંચનના જે જે સાર ભાગ છે જે મનુષ્યને હૃદયસ્પર્શી થયા છે. તેની ગણના કરતાં તેની આધ્યાત્મિક જીવનપ્રવૃત્તિનું માપ થઇ શકે છે, કાળ અનાદિ અનંત છે; પરંતુ સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન અને ચારિત્રાટિનું જીવન વ્યક્તિની દૃષ્ટિએ આદિ અનત છૅ. આવા આધ્યાત્મિક જીવનની આદિ પ્રકટાવવા અને એ રીતે જીવનપ્રવૃત્તિના સમન્વય ( compromise સાધવા આત્માનંદ પ્રકારા” ધીમી પણ મક્કમ પ્રતિ કરી રહ્યું છે.
'
તેત્રોશ વર્ષની ઉમ્મરે યુવાવસ્થાના કાળનો અનુભવ કરતુ અને તેને ઉચિત ચેષ્ટા કરતું “ આત્માનંદ પ્રકાશ ” સ્વગત પ્રશ્ન કરે છે કે-જગમાં ધાર્મિક આત્માએ પેાતાની યુવાવસ્થામાં મળેલ ઉત્સાહ અને વીર્યનો સદુપયોગ જો ધર્મ માર્ગમાં નહિ કરે તે વૃદ્ધા વસ્થામાં પશ્ચાત્તાપ સિવાય અન્ય કાંઇપણ વસ્તુ તેમને માટે અશિષ્ટ નહિ રહે, તેમ અત્યારે મારી યુવાવસ્થા ચાલુ થઇ ગયેલી છે તે બની શકે તેટલા ઉત્સાહથી મારા વાંચકાને નક્કર-તાત્ત્વિક વાંચન આપવું એ મારૂં કર્તવ્ય છે; અને તે ગત વર્ષમાં મારાથી અના શકયું તેટલુ પારમાર્થિક આવશ્યક્તા તરિકે આપેલ છે કે કેમ ? ઉત્તર

Page #9

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ હ” કારમાં આવે છે એટલે સંતોષ થાય છે, પરંતુ યુવાવસ્થાના ઉછળતા વેગની માફક ઉત્સાહનો તનમનાટ થતાં ભવિષ્યમાં વધારે સુંદર લેખસમૃદ્ધિ સમર્પવાની અભિલાષાનો અસંતોષ પણ સાથે જ પ્રકટેલો છે કે જે કાર્યસિદ્ધિ પછી જ સંતના રૂપમાં પલટાઈ જશે.
૩૩ ની સંજ્ઞા ચરમશાસનાધિપતિ શ્રી વિરપરમાત્માએ શ્રી ગૌતમસ્વામીજી વિગેરે ગણધરને ઉદ્દેશીને પ્રબોધેલ જમવા, વણ વા, ધુને વા રૂપ ત્રિપદીને દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રરૂપ રત્નત્રયી સાથે સમન્વય કરી લેવાથી ઉદ્ભવે છે. દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રરૂ૫ ગુણના પર્યાયોને ઉત્પાદ અને વ્યય થવા છતાં નિશ્રયદષ્ટિએ આત્મદ્રવ્ય ધ્રુવ રહે છે; તે રીતે પ્રત્યેક આત્માએ દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ રત્નત્રયી પ્રકટ કરવા ઉદ્યમને મુખ્ય કરી શ્રી વીરપરમાત્માએ પ્રબોધેલ સાધ્ય તરફ પ્રતિદિન પ્રગતિમાન થવું જોઈએ, જેથી પ્રબળ ઉદ્યમ પુરૂષાર્થ આગળ ભવિતવ્યતા વિગેરે કારણો અવશ્ય ગૌણ બની જતાં અંતરામ અવસ્થામાં આગળ વધતાં પરમાત્મપદમાં સ્થિર થવાનો સમય અવશ્ય આવી પહોંચે છે, દ્વાદશાંગીના બીજની સાથે રત્નત્રયીનું સમન્વય સાધતું “આત્માનંદ પ્રકાશ” ઉત્તરકાલીન મંગળમય વિચારોથી નૂતનવર્ષમાં પ્રવેશતાં ગૌરવયુક્ત અભિનંદન લે છે. સંસ્મરણ–
પૂજ્યપાદ પ્રાતઃસ્મરણીય સ્વ ગુરૂદેવ શ્રીમદ વિજ્યાનંદસૂરિજી મહારાજના જન્મસમયથી માંડીને સં. ૧૯૯૨ ના ચિત્ર સુદ ૧ ને દિવસે એક સો વર્ષ પૂર્ણ થાય છે. તેનો શતાબ્દિ મહત્વ ઉજવવાનો ગત વર્ષ માં નિર્ણય કરે છે, તેને ગુજરાત કાઠિયાવાડ-મારવાડ–મેવડ-ક-બંગાળ વિગેરે દેશોએ સહર્ષ વધાવી લીધો છે. ગુરૂદેવના ઉપકારક જીવનસ્મરણને ચિરસ્થાયી–જવલંત બનાવવાને એ ઉત્સવ કેવા રૂપમાં ઉજવાય એ માટે સ્મારક સમિતિઓ મુંબઈમાં નીમાઈ ગઈ છે. ગુરૂદેવના ઉપકારના બદલામાં કૂલ નહિં તો ફુલની પાંખડી સમાન આ જૈન સમાજનું કર્તવ્ય છે. શતાબ્દિ નિમિત્તે ગુરુદેવનું ઉજવલ જીવનચરિત્ર જીવનના ભરચક સંસ્મરણોથી હમણાં જ પ્રકટ થઈ ગયેલ છે તેમજ જૈન ધર્મને લગતી પ્રાચીન ઐતિહાસિક શોધખોળ અને પુરાતત્ત્વનો સમાવેશવાળો સ્મારક અંક લગભગ આઠસોથી હજાર પાનાંનો જેન અને જૈનેતરાની વિવિધ લેખસામગ્રી સાથે પ્રકાશિત કરવામાં આવશે, તેને માટે મહાન તૈયારીઓ ચાલી રહી છે. મુખ્યતાએ શતાબ્દિ ઉજવવા માટેની પ્રેરણા પુજ્યપાદ પ્ર. શ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજ તથા સ્વ. શાંતમૂર્તિ શ્રીહંસવિજયજી મહારાજ તથા શ્રીવિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજ તરફથી ઉદ્દભવેલી છે જેથી તે મહાત્માઓનો જૈન સમાજે ઉપકાર માનવો ઘટે છે; એટલું જ નહિ પરંતુ સં. ૧૯૯૨ ના ચૈત્ર સુદ ૧ નો દિવસ અખિલ ભારતવર્ષમાં ઉત્સાહપૂર્વક ઉજવાય અને સ્વ. ગુરુદેવની સ્મરણાંજલિ અર્પાય એ ચિરસ્મરણીય તકનો લાભ લેવા પ્રત્યેક જેને યથાશક્તિ સહાય અપવાને કટિબદ્ધ થવું જોઈએ. એ મહાન આત્માએ ભારતવર્ષ ઉપર યુગપ્રધાન તરીકે છેલ્લામાં છેલ્લો મહાન ઉપકાર કરે છે, તેની કિંચિત્ સેવામાં પ્રત્યેક જેને ફાળો આપવો જોઈએ અને તે સંબંધમાં વિરોધ બતાવનારી વ્યકિતઓએ પણ આવા સુંદર કાર્યમાં સહાય આપી,

Page #10

નૂતન વર્ષનું મંગલમય વિધાન. અપયશ સંપાદન નાહ કરતાં સમન્વય સાધીને ગુરુદેવની ભક્તિમાં ઉત્સાહપૂર્વક સામેલ થઈ જવું જોઈએ.
૨ -જૈનધર્મ પ્રસારક સભાના સુવર્ણ મહોત્સવના પ્રસંગે છે. આનંદશંકર બાપુભાઈ ધ્રુવ સાહેબ પ્રમુખ હતા, જેમનું ત્રીજા દિવસનું અત્રેની જા સમક્ષનું ભાષણ વિશાળ, ભવ્ય અને બહુ વ્યાપી દ્રષ્ટિ વાળું ( outlook ) તું જેમાં મે પટણી સાહેબની હાજરી પણ હતી. ઉપરાંત પ્રો. ધ્રુવ તથા મે. પટણી સાહેબે તે વખતમાં શ્રી માત્માનંદ સભા ( આ સભા) ની મુલાકાત પણ લીધી હતી અને જેના વિવિધ વિષયનું પ્રાચીન સાહિત્ય સુંદર રીતે પ્રકાશન કરી રહેલ હોવા માટે તે દિવસે અને ત્રીજા દિવસની જાહેર મીટીંગમાં આનંદ જાહેર કર્યો હતો.
૩:- રેન ગુરૂકુલના સંસ્થાપક સ્વ. મુનિ શ્રી ચારિત્રવિજયજી (કચ્છી) ની દેહપ્રમાણ મૂર્તિ ગતવર્ષના ફાળુન માસમાં શ્રી પાલીતાણું શ્રીયશોવિજયજી જૈન ગુરૂકુળમાં સ્થાપન કરવામાં આવી હતી. તે પ્રસંગે તેમણે કરેલી ગુરુકુલની સ્થાપના, તેમની સમાજસેવા અને પાલીતાણા નદીના જળપ્રલય પ્રસંગે જાતિભોગથી કરેલું માનવજીનું સંરક્ષણ, વિગેરે વિવેચનો થયાં હતાં. મેળાવડો અપૂર્વ હતો; ગુરુકુલનું બીજ સતે વાવ્યું હતું તે આજે ફાલીફૂલીને વૃક્ષ થયું છે. એ સદ્ગતની પ્રખર ભાવનાનું અને મુંબઈ તથા ભાવનગર કમીટીના કાર્યવાહકેની નિ:સ્વાર્થ સેવાનું પરિણામ છે. આ પ્રસંગે તેમના વિદ્વાન્ શિષ્ય ત્રિપુટી મુ. દશનવિજયજી, જ્ઞાનવિજયજી અને ન્યાયવિજયજી વિગેરે મુનિરાજે વિગેરેની હાજરીથી પ્રસ્તુત મેળાવડે ઠીકઠીક સમૃદ્ધ બન્યો હતો.
૪:–અમદાવાદથી શ્રી શંત્રુજય અને ગિરનારજી તીર્થોએ શેઠ શ્રી મનસુખભાઇ ભગુભાઈના સુપુત્ર શેઠ માણેકલાલભાઈએ “છ” “રી પાળતો કાઢેલા સંધ એ ગતવર્ષના સંસ્મરણની અપૂર્વ ઘટના છે. સેંકડો સાધુ સાધ્વી મહારાજે, હજારોની સંખ્યામાં યાત્રાળુ ભાઈબહેનો, સાથે દબદબાભર્યો તેવો સંધ ઘણાં વર્ષો થયાં નીકળ્યો સાંભળે નથી. આવા મહાન માંગલિક કાર્યને અંગે શેઠ શ્રી માણેકલાલભાઈના પાંચ-પાંચ વર્ષો થયાં ઉદ્દભવેલા સંકલ્પનો અમલ અધિષ્ઠાયકદેવની કૃપાથી નિર્વિધનપણે પૂર્ણ થઈ ગયો છે.
પ-પૂ. શ્રી. વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજના પ્રેરણાબળથી શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયમાં પ્રતિષ્ઠા ગતવર્ષમાં કરવામાં આવી હતી, તે પ્રસંગે તેઓશ્રી તરફથી પ્રતિષ્ઠા અને તેનું રહસ્ય” સંબંધી મનનીય પ્રવચન કરવામાં આવ્યું હતું જે અતિશય રસિક અને બોધપ્રદ હતું. તદુપરાંત પુનામાં જૈન સાહિત્યમંદિર ન્યા. ન્યાયવિજયજી મહારાજની પ્રેરણાથી ખેલવામાં આવેલ છે. આ સંસ્થા વિદ્વાન અને અભ્યાસી વર્ગને સુલભ કરી દેવાના હેતુથી ઉત્પન્ન કરી છે. ન્યાય અને દર્શનશાસ્ત્રોનું સંસ્કૃત અને માગધી ભાષાધારા તુલનાત્મક શિક્ષણ ( comparative study ) ની લેજનાપૂર્વક છે, તે સાથે જૈન સાહિત્યનું સંશોધન કાર્ય પણ આ સંસ્થા સાથે સંકલિત છે એ અભિનંદન લેવા જેવું છે.
–ઓલ ઈડીઆ યંગમેન્સ સોસાયટીનું તૃતીય સંમેલન ગત વર્ષમાં મુંબઈમાં થયું હતું, પરંતુ જેન કોન્ફરન્સ અને સોસાઈટી વચ્ચે સંપ કરાવવાની ઐકય ભૂમિકા

Page #11

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ, તૈયાર કરવી જોઈએ તે માટે કાંઈ પણ પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યો નથી તે ખેદજનક વિષય છે. ઉભય પક્ષની એકતા થયા વગર જૈન શાસનને કંઠે વિશ્વના મેદાનમાં અખંડપણે ફરકાવી શકાય તેમ નથી.
૭:–સામાજીક દૃષ્ટિએ ટાને ધરતીકંપ એ ગતવર્ષની પ્રચંડ આફત હતી. કટા શહેરને નાશ થતાં સુમારે છપન હજાર મનુષ્યોનો સંહાર અને કરોડો રૂપીઆની મીલ્ક. તનું નુકશાન થયું હતું. બિહારના ધરતીકંપને ભૂલાવે તેવો પ્રચંડ સંહાર હતો. મનુષ્યોના સામુદાયિક પાપનું આ ફળ હતું. તે પ્રસંગે દયાળુ મનુષ્યએ તન-મન-ધનની સહાયો આપી હતી. આવા પ્રસંગોએ સત્કાર્યો કરવાથી પુણ્યનો સંચય એકત્ર થવાથી આવી ભયંકર ઘટનાઓ બનવા પામતી નથી. દિલગીરીની નોંધ –
ગતવર્ષમાં પૂ. આચાર્ય મહારાજ શ્રી વલ્લભ વિજયજી મહારાજના શિષ્ય. શ્રી સાગર વિજયજી મહારાજ તથા મુ. શ્રી. લબ્ધિવિજયજી મહારાજ વિગેરે સળુઓના
સ્વર્ગવાસની તથા આ સભાના અંગભૂત સભાસદો સંઘવી વેલચંદ ધનજી, વહાર નત્તમદાસ હરખચંદ, વારિયા ધરમસી હરજીભાઈ અને કરી મુળચંદ ચત્રભુજ વિગેરેના અવસાનની સ્મરણાંજલિ સાથે દિલગીરી પુર:સર નોંધ લેવામાં આવે છે. લેખદર્શન –
પ્રસ્તુત માસિક ગત વર્ષમાં ગદ્ય અને પદ્ય લેખે મળીને લગભગ ૫૧ લેખા આપેલા છે, તેમાં ૧૭ પદ્ય લેખે છે અને ૩૮ ગદ્ય લેખો છે. પદ્ય લેખામાં લગભગ આઠ લેખો સંઘવી વેલચંદ ધનજીના છે, જેમની બાધક કવિતાઓ રચવાણું અને ઝુલતી નૌકા વિગેરે પોતાના અવસાનના ભાવને પ્રતિબંધિત કરતી દેખાય છે. ગતવર્ષમાં તેમનું અવ સાન થયું છે, જેથી તેમને મરણાંજલિ અપાએ છીએ અને તે પછી તેમની કવિતાની પ્રસાદી પ્રસ્તુત માસિકના વાંચકોને મળવાની નથી તેની પર સહિત નોંધ લઈએ છીએ. રા. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતાના અભિમાન ત્યાગ વિગેરે ત્રણ કાવ્યો સરળ ભાવાવાળા હોઈ સુંદર અને લાલિત્યમય છે. રા. બાબુલાલ પાનાચંદ પરમાર્થ અને નેમિનમન વિગેરે ચાર કાવ્ય વિદ્યાથીઓને પણ સરળતાથી બોધપ્રદતા આપી શકે તેવી શેલીવાળા છે. આ ઉપરાંત રા૦ જપાળ મગનલાલ વોરાનું ગુરૂ ગુણ સ્તુતિ અને મુનિ બાલચંદજીનું જિનેન્દ્ર સ્તવન કાવ્ય અલંકારબદ્ધ ભાષામાં પ્રથિત થયેલ છે. ગદ્ય લેખોમાં રા. સુશીલના પ્રતિબિંબ, શ્રવણ અને સંસ્મરણના વિગેરે વીસ લેખો પ્રાચીનતાને પ્રકાશ પાડનાર અને સંસ્કારી છે. ઉચ્ચ શિલીથી લખાયેલા છે. રાત્રે સુશીલની લેખિની બંગાળ સાહિત્યની કસોટી ઉપર કસાયેલી છે. જેનસમાજમાં તેઓ પ્રતિભાશાળી લેખક છે. સત્યજ્ઞાનના રહસ્યના બાર લેખામાં key of Knowledge કે જે ઈગ્રેજીમાં બાબુ શી ચંપતરાય જેની બાર–એટ–લો એ બહુજ વિદ્વતાપૂર્ણ બહાર પાડેલ છે તેનો અનુવાદ ક્રમશઃ આપવામાં આવેલ છે, જેમાં નક્કર તત્વજ્ઞાન ભરેલું છે. મુનિ શ્રી દર્શનવિજયજી મહારાજના

Page #12

ભાવના—
નૂતન વર્ષનું મંગળમય વિધાન.
અમારી પૂર્વ દેશની યાત્રાના છલેખામાં વિહાર દરમીઆન ઐતિહાસિક અને પ્રાચીન હકીકતાનુ તેમનું સૂક્ષ્મ નિરીક્ષણ રજુ થાય છે. મુનિ શ્રી હિમાંશુવિજયજી મહારાજના આજનુ સ્ત્રી શિક્ષણના લેખ સ્ત્રી જગત્ માટે અતિ ઉપયોગી અને શિક્ષણીય છે. સન્મિત્ર મુનિરાજ શ્રી કપૂરવિજયજીમહારાજના વિધવ વ્યાપી જૈન દર્શન તથા સુભાષિત સગ્રહ વિગેરે પાંચ લેખાએ પ્રસ્તુત માસિકને મુનિ પ્રસાદીથી અલંકૃત કહેલું છે અને સરલ શૈલીથી વૈરાગ્યમય શિક્ષણ પ્રબંધની પૂતિ કરેલી છે. રા મેહનલાલ દલીચંદ દેસાઇના અલ્લુકૃત ભાવનાના લેખ એક અન્ય દાનીની જૈનદર્શન અને વૈરાગ્ય તરફની ભાવનાના દ્યોતક છે. મી હુ વાનને રૈન ધર્મના સિદ્ધાંતાનું વિધાનને લેખ ઇ ંગ્રેજી ભાષામાં હતા તેનુ ભાષાંતર આપવામાં આવેલુ છે. રા॰ ચાકસીના સ્વાધ્યાય અને સયમ વિગેરે ચાર લેખા આધ્યાત્મિક જીવન અને આરાગ્ય માટે ઉપયોગી છે, આ સભાના સેક્રેટરી ભાઇ વર્ધભદાસ ત્રિભાવનદાસ ગાંધીના ચિંતન, ઉપવાસ અને શ્રાવકાચારના લેખા તત્વજ્ઞાન અને સદાચારને અંગે ઠીક પ્રકાશ પાડે છે. મારવાડમાં કેળવણી વિષયક જેની પરિસ્થિતિના તેમના લેખ તેમની યાત્રાના પ્રવાસ દરમીઆનની તેમના અનુભવની હકીકતથી રજુ થયેલા છે, જે મનનીય છે. હિંદુસ્તાનમાં જૈનોની વસ્તીવિષયક દશાના સાત લેખા રા૦ નરોત્તમ માં. શાહના છે. આ બાબતમાં તે વારંવાર રસ લેતા આવ્યા છે. રા વીરકુમાર સક્રિય જ્ઞાનનો લેખ જ્ઞાનક્રિયાના રહસ્યનુ ઠીક ભાન આપે છે. તદુપરાંત નુતનવર્ષનુ મંગલમય વિધાન માસિક કમીટી તરફથી આપવામાં આવેલું છે અને સ્વીકાર અને સમા લોચનાના ચાર લેખા તથા વર્તમાન સમાચારના બે લેખા રા॰ સેક્રેટરીના છે. મુખપૃષ્ઠ ઉપર શ્રી ઉમિતિભવપ્રપંચા કથાકારના નિષ્પક્ષ દૃષ્ટિવાળા નમસ્કારાત્મક અનુષ્ટુપ શ્લોક છે.
e
પ્રસ્તુત નવીન વર્ષમાં ધર્મજીવનમાં બળની પ્રગતિ થાય તેવી સુંદર શૈલીથા લેખા આપવા ઇચ્છા રાખેલી ઇ દેવ ગુરુ અને ધર્મની શ્રદ્ધા અને કેળવણીની પ્રગતિ વિશેષ પ્રમાણમાં પ્રકટી આત્માનુભવની ઝાંખી થાય તેવા હેતુપુર:સર નવીન વર્ષોમાં લેખા આવશે; આ અમારી ભાવનાની સફળતા સાક્ષર લેખકે ઉપર નિર્ભર છે. પ્રાંતે પૂજ્ય મુનિશ્રી, લેખકા તેમજ સાક્ષર ગૃહસ્થ લેખાને પ્રસ્તુત પત્ર સાથે સહાનુભૂતિ ધરાવનાર તરીકે આભાર માનીએ છીએ તેમજ નવીન વર્ષમાં અમારી ભાવનાઓને ( Noble aspirations ) વિશે બળ મળે તેવી વિચાર-પ્રણાલિકાને લંબાવી સમાજને વિશે ઉપયોગી લેખા આપવા સાદર નિમત્રીએ છીએ.
જૈન
કેટલાક અટપટા બેંગા વચ્ચે આ સભાની સ્થાપનાને ઓગણચાળીશ વર્ષે થઇ ગયા છતાં રૌપ્ય મહેાત્સવ ઉજવવાના સભાએ ઠરાવ ફરેલ હેાવા છતાં ઉજવી શકાયા નથી; પરંતુ સભાના કાર્યવાહકોને આ હકીકત વહેલી તકે પુન: લક્ષ્યમાં લેવા સૂચવીએ છીએ કે જેથી ગુરુભકત, જ્ઞાનોદ્ધાર, સાહિત્ય પ્રચાર અને સમાજસેવા વિગેરેને સંપૂણ હેવાલ તે નિમિત્તે પ્રકટ કરવાનું બને, વિવિધ સાહિત્ય પ્રચાર એ સભાના ઉદ્દેશ ચાલુ રહેલ છે અને

Page #13

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. એટલા જ માટે સીરીઝને ગ્રંથની જન સભાએ કરેલ છે. વસુદવાઉંડી જેવા પ્રાચીનતમ કથાનુયોગના ગ્રંથના બે ભાગનું પ્રકાશન, સ્ત્રીઉપયોગી સીરીઝની યોજના, બહષ્કલ્પસૂત્રછેદ સૂત્રગ્રંથનો પ્રથમ વિભાગ, ચાર કમ ગ્રંથ વિગેરે ગ્રંથે છપાયા છે, પાંચમો-છો કર્મગ્રંથ છપાય છે. સિવાય આત્માનંદ શતાબ્દિ સીરીઝના ચાર ગ્રંથોનું પ્રકાશન થઈ ચૂકયું છે. શતાબ્દિના સ્મારકરૂપે અન્ય ગ્રંથોનું પ્રકાશન તૈયાર થાય છે. આ શતાબ્દિ સ્મારકનીસીરીઝના ગ્રંથનું પ્રકાશનકાર્ય આ સભાને સુપ્રત થયેલ હોવાથી તે માટે અમારે આનંદ વ્યક્ત કરીયે છીયે. અંતિમ પ્રાર્થના
આપણું જીવન કોઈ મહાન અર્થથી ભરેલું છે. આપણે ભાગે જે કાંઈ કાર્યને હિસ્સો આવેલ છે તે બજાવી લેવામાં મહાન્ યેજના પૂર્ણ થવાને કોઈ પરમ કલ્યાણકર સંકેત સમાએલ છેઆપણી અલ્પમતિમાં આપણે વર્તમાન કાર્ય અને સાંપડેલ કાર્યોના મુકાબલે ગમે તેટલું તુછ જણાતું હોય છતાં અનંત જ્ઞાનયુક્ત જ્ઞાનીઓની દષ્ટિને તે તેવું ભાસતું હોતું નથી, તેથી જ આપણે અંતરાત્મ સ્વરૂપ થઇ પરમાત્મસ્વરૂપ તરફ પ્રગતિ કરવાની છે. આ પરમાત્મસ્વરૂપ પ્રાપ્ત કરવાની કળા પ્રત્યેક વાચક પ્રાપ્ત કરેએ આશા સાથે ઉપસંહારમાં તેત્રીશમા વર્ષમાં દેવલોકના સ્વામી ઈદ્રના ગુરૂસ્થાને વર્તતા ત્રાયન્નિશત (૩૩) અધિષ્ઠાયક દેવોનું મંગલમય સ્મરણ કરી નવીન વર્ષમાં તે ગુરૂદેવ પ્રસ્તુત પત્રના વાંચકાના જીવનમાં રસપૂતિ કરે, નેત્રોમાં જ્ઞાનજ્યોત ભરે, બુદ્ધિમાં વિવેક પૂરે, હૃદયમાં શ્રદ્ધાનો ભંડાર ભરે, સમસ્ત જીવનની પરમાત્મા સાથે અભેદ એક્તા ( absorption) કરાવે અને મૂર્તિ માન્ આનંદ ઉત્પન્ન કરી નવચેતના પ્રકટાવે એ માંગલિક પ્રાર્થના સાથે શિવભાગના વિસામારૂપ :- સાગરોપમના આયુષ્યવાળા સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાનથી થવી આદિ તીર્થંકરપદ પ્રાપ્ત કરેલા શ્રી ઋષભદેવપ્રભુ પ્રતિ નીચેને સ્તુતિશ્લેક સાદર કરી વિરમીએ છીએ.
श्रीनाभेयः स वो देयादमेयाः परमा रमाः । यन्नामध्यानतः सर्वाः सिद्धयः स्युः स्वयंवराः ॥
ॐ शांतिः शांतिः शांतिः

Page #14

શ્રવણ અમા
આઠ પ્રકારના પક્ષી: આઠ પ્રકારતા ગુરૂ-~
*
9
ગુરૂના પ્રભાવ અને ગુરૂભક્તિનાં ફળ વિષે સર્વ શાસ્ત્રો પ્રાયઃ એકમત છે. ‘ ગુરૂ વિના જ્ઞાન ન હાય ' એ કથન એક યા ખીજી રીતે સર્વ દેશમાં, સર્વ સાહિત્યમાં ઉતર્યું છે. ચમ્ય ક્ષેત્રે પરામત્તિ; ચથા તેને તથા ગુરો-એ પ્રકારનાં શ્રુતિવચના, પ્રભુભક્તિ અને ગુરૂભક્તિને લગભગ એક જ કાટીમાં મૂકે છે. કેાઈ કાઈ વાર, ભક્તિમાર્ગમાં તે ગુરૂને ઈશ્વરના પ્રતિનિધિસ્વરૂપ પણ વર્ણવ્યા છે.
સદ્ગુરૂની પ્રાપ્તિ, એમના સત્સંગ, એમના ઉપદેશ એ બધું કાઈ પુણ્યશાળીને જ સાંપડે. સદ્ગુરૂને વિષે શ્રદ્ધા અને એમણે દર્શાવેલા માર્ગોમાં ક્રિયાભિરૂચિ એ બહુ કઠિન વાત છે.
સામાન્ય ભક્તજન ગુરૂની પાત્રતા ભાગ્યે જ પરખી શકે છે. વેષ અથવા સ'પ્રદાયનાં બાહ્ય ચિન્હા જ આજે તે ગુરૂનાં અનિવાર્ય લક્ષણા ખની ગયાં છે. સ્વ. શ્રી આત્મારામજી મહારાજ, સામાન્ય જનસમૂહના ખાધને અર્થે વિવિધ પ્રકારના ગુરૂએનાં સ્વરૂપ વર્ણવે છેઃ આઠ પ્રકારના પ`ખી સાથે આ પ્રકારના ગુરૂઓને સરખાવે છે. સામાન્ય જિજ્ઞાસુ પણ એમાંથી ઘણા મેધ મેળવી શકશેઃ સ્વાથી કે દંભી ગુરૂના પાશમાંથી પણ બચી જશે.
( ૧ ) નીલ ચાસપક્ષી ઘણું સુંદર હાય છે, લેાકેા એના શુભ શુકન લે છે; પણ એ રૂપે જેટલુ સુંદર છે તેટલું જ શબ્દમાં અને વહેવારમાં કઠોર છે. એનાં વચન કાનને નથી ગમતા તેમ તે કીડાઓનું ભક્ષણ કરે છે. કેટલાક ગુરૂ, સુવિહિત સાધુના વેષ સર્જે છે,
કરતા હાવાથી અને અસંયમી તથા પ્રમાદી હાવાથી સાથે સરખાવી શકાય.
લક્ષણ કરે છે) પણ એનેા અભાવ ડૅાય છે, મહાવ્રત પ્રરૂપણા શુદ્ધ હાય છે,
( ૨ ) ફ્રેંચ પક્ષી: એ નથી સુંદર, નથી શુદ્ધ આહારી ( એટલે કીડાનુ ધ્વનિ સુંદર હોય છે. કેટલાક ગુરૂમાં વેષને પાળવામાં પણુ અશક્ત હોય છે, પરન્તુ એમની
પણ અશુદ્ધ પ્રરૂપણા
તેમને નીલ ચાસની

Page #15

૧૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
( ૩) ભ્રમરઃ એ નથી સુંદર, નથી હાતા મધુર સ્વરઃ પણુ એની ક્રિયા-પૂળાને કંઇ પીડા કર્યાં વિના મધુસંચય કરવાની કળા-સરસ છે. ગુરૂઆમાં કેટલાક વેષવાળા નથી હાતા-ઉપદેશક પણ નથી ાતા; પરંતુ ક્રિયા ઠીક હાય છે.
(૪) મારઃ મયૂર દેખાવે ખૂબ સુંદર છે, એની કેકા પણ મધુર છે; પરંતુ તે સર્પ આદિનું ભક્ષણ કરે છે. ગુરૂએમાં પણ કેટલાક વેષધારી અને સારા ઉપદેશક હોય છે, પણ એમની ક્રિયા શુદ્ધ નથી હોતી.
( ૫ ) કાકીલઃ એના કઇં અતિ મધુર છે, એ આશ્રમ'જરીના આહાર કરે છે; પરંતુ એ કાગડાથી પણ અધિક કાળી હાય છે. ગુરૂએમાં પણ કેટલાકની ક્રિયા, ઉપદેશ ખરાખર હાય છે; માત્ર વેશ નથી હોતા.
( ૬ ) હંસ: એ સુરૂપ હોય છે, કમળ-નાળના એને આહાર પણ શુદ્ધ છે, પરંતુ એનામાં મધુર સ્વર નથી હાતા. કેટલાક ગુરૂમાં વેષ તથા ક્રિયા હોય છે, પણ ઉપદેશ નથી ાતા-અનધિકારી હોવાથી ઉપદેશ આપી
શકતા નથી.
(૭) પેાપટઃ કેળવાયેલા પાપટ અહીં લેવાના છે. એ રૂપે રમણીય હાય છે, પત્ર પૂળાદિ ગ્રહણ કરતા હોવાથી એની ક્રિયા પણ શુદ્ધ છે અને એનાં વચને પણુ કણુ પ્રિય હાય છે. ગુરૂએમાં આવા ત્રણે ગુણવાળા પુરૂષ પુણ્યાગે જ મળે,
( ૮ ) કાગડોઃ એનામાં નથી રૂપ, નથી શબ્દમાધુર્યં કે નથી ક્રિયાશુદ્ધિ, રંગે કાળા હાય છે, અવાજે કર્કશ હાય છે અને માંસ-મળાદિ આરેાગતે હાવાથી અપવિત્ર પણ છે. એ રીતે કેટલાક ગુરૂએ ઉપદેશ, ક્રિયા અને રૂપે કરીને ત્યાજ્ય ગણાય છે.
જૈન સાહિત્યના પ્રભાવ
હિંદુસ્તાનના સાહિત્યના ઇતિહાસ ( A History of Indian Literarure ) એ નામનું એક પુસ્તક હાલમાં મી. હુટ ગાઉને પ્રસિદ્ધ કર્યું' છે. ટૂંકામાં પણ વ્યાપક શૈલીએ એમણે હિંદુસ્તાનના પ્રાચીન સાહિત્ય અને ઇતિહાસને ઠીક ઠીક પરિચય આપ્યા છે.

Page #16

શ્રવણ અને સંસ્મરણ. દક્ષિણ પ્રદેશમાં જૈન સાહિત્યનો કેટલે પ્રભાવ હતો તે તેમણે એક-બે પાનામાં બહુ સરસ રીતે વર્ણવ્યું છે. એ હકીકત કેટલાકને માટે કદાચ તદન નવીન જેવી પણ જણાશે.
ભારતમાં ભારે દુકાળ પડવાથી આઠેક હજાર જેટલા જૈન મુનિઓ દક્ષિણ તર ગયા. એ વખતે ત્યાં એક પાંડ્ય રાજા રાજ્ય કરતો હતો. પ્રત્યેક મુનિએ એક એક લેક લખી રાજાને અર્પણ કર્યો. પાંડ્ય રાજાને એક પ્લેક માત્રથી સંતોષ ન થયે. તેણે પિલા આઠ હજાર કે પાણીના વહેતા પ્રવાહમાં નાખી દીધા.
આશ્ચર્યની વાત એ બની કે આઠ હજારમાંના ચાર શ્લેક પાણીમાં ભીંજાયા વિના સામે કિનારે પહોંચ્યા. એ શ્લોકો આજે પણ હૈયાત છે અને એમાં રહેલા કલ્પનાવૈભવની બધા પંડિત એક અવાજે સ્તુતિ કરે છે. પિપ નામના એક ગૃહસ્થ એને અંગ્રેજી અનુવાદ પણ તૈયાર કરી બહાર પાડ્યો છે. “નલાદીયર ” એ પુસ્તકનું નામ છે.
વાનકી જે એક પ્લેકાર્થ આ રહ્યો:
સમુદ્રમાં સ્નાન કરવા કેટલાક સજજનો દરીયા કિનારે ગયા. સાગર ગજેતે હત-કિનારા સાથે અથડાઈ એના મોજાં પાછાં વળતાં હતાં. અનામી સંગીત જાણ્યું હતું.
એકે કહ્યું: “ઉભા રહે, ઉતાવળ કરશે મા. આ કેલાહલ શાંત થવા ઘો. પછી આપણે દરિયામાં ઉતરી સ્નાન કરી લઈશું.”
એ જ પ્રમાણે કેટલાક પિતાનું આત્મશ્રેય સાધવા વાંછે છે ખરા, પણ કહે છે: “ઉભા રહોઃ સંસારનાં બધાં કામકાજ પતાવી નાખવા ઘો-નિરાંતેઅંતે પુણ્ય કે પરોપકારનાં કામ કરી લઈશું.”
દરિયે શાંત થવાનું નથી અને સંસારનાં કામકાજ પણ કદિ ખૂટવાનાં નથી.
માનનીય શ્રી ચિંતામણ વિનાયક વૈદ્ય, પિતાના મધ્યકાલીન ઇતિહાસ( ભાગ ત્રીજા) માં, જૈનધર્મના પ્રચાર માટે, જૈન મુનિઓએ કેટલી ધીરજ અને સહિષ્ણુતા દાખવી હતી તેને નિર્દેશ કર્યો છે. ઉત્તર હિંદમાં જૈનશાસનના મૂળ ઊંડા ઉતરી ચૂક્યા હતા. આંધ્ર, તામીલ અને કર્ણાટકમાં હજી તે ખેતી જ ચાલતી હતી. જૈન મુનિઓએ, શ્રમણ સંસ્કૃતિના પ્રચાર તથા વિકાસ માટે કેટલી જહેમત લીધી?

Page #17

આધ્યાત્મિક જીવન--
આધ્યાત્મિકતા શું છે? .2.2 - અનુ-અભ્યાસી.
) આજકાલ આધ્યાત્મિક જીવનના સંબંધમાં અનેક માણસો અનેક જાતની ભ્રાન્ત ધારણાઓ કરે છે એનું એક કારણ તો એ છે કે આધુનિક મને ભાવ ( Modern mentality ) પાશ્ચાત્ય શિક્ષણ દ્વારા ગઠિત થઈ ગયેલ છે. પાશ્ચાત્ય દેશોમાં આધ્યાત્મિક જીવન સંબંધી જે વિચિત્ર ધારણાઓ વર્તી રહેલી છે તે બધી આપણું શિક્ષિત સમાજમાં ઘર કરી બેઠી છે. બીજી બાજુ, આપણા દેશમાં જે લોકોએ પાશ્ચાત્ય શિક્ષણ નથી લીધું હતું, અથવા જેની ઉપર તે શિક્ષણને પ્રભાવ નથી પડે છે તે લોકોએ પણ મોટે ભાગે ધર્મ
સૌ પ્રથમ તે તેમણે દેશની ભાષાઓનો અભ્યાસ કર્યો અને એ જ ભાષામાં એમણે સાહિત્ય રચ્યું. આ સાહિત્યના પ્રભાવે સામાન્ય જનતા જૈનધર્મ તરફ આકર્ષાઈ
| મુનિઓને એટલેથી સંતોષ ન થયો. એમને તે હરકેઈ પ્રકારે અજ્ઞાનતા દૂર કરવી હતી, લોકસમુદાયને ધાર્મિકતાના સંસ્કારવડે સંસ્કારી બનાવો હતો. હજી, એમને પોતાનાં ત્યાગ કે વૈરાગ્યનું અભિમાન અણસ્પર્ફે રહ્યું હતું.
રા. વૈદ્ય કહે છેઃ They again appear to have started Schools for Children: as strangely enough we find in Andhra, Tamil, and Karnataka and even in Maharashtra, that the first sentence taught to children in writing Varnamala is still the Jain salutation. * ૐ નમો સિદ્વાણું ”—
એટલે કે જૈન મુનિઓએ બાળકોને માટે શાળાઓ ઉઘાડી અને વર્ણમાળાના જ્ઞાન સાથે “નમે સિદ્ધાણું” ને પાઠ એમણે ઘેરે ઘેર પહોંચાડ્યો. જે પાઠ આજે પણ જળવાઈ રહ્યો છે. શૈોએ અને બીજા ધર્માનુયાયીઓએ “ નમઃ શિવાય-ગણેશાય નમઃ ” જેવા પાઠેના પ્રચાર માટે ઘણું ઘણું પ્રયત્ન કર્યો, પરંતુ નમઃ સિદ્ધાય, સિદ્ધિરસ્તુ-ઈત્યાદિ આજે વ્યવહરાતા પાઠમાં જૈનધર્મના પ્રચારની–જૈનધર્મના પ્રભાવની અસર બરાબર અંકાયેલી દેખાય છે.

Page #18

૧૬
આધ્યાત્મિક જીવન. સંબધી જેટલા ગતાનુગતિક બાહ્ય આચાર-વ્યવહાર છે તેને આધ્યાત્મિક જીવનના મૂલતત્વ માની લીધા છે. ભારતવર્ષમાં આધ્યાત્મિક જીવનના નામે પ્રચલિત થયેલ ઘેર તામસિકતા વિરૂદ્ધ સ્વામી વિવેકાનંદે જે આજીવન સંગ્રામ કર્યું તેને આપણે દેશના શિક્ષિત સમાજમાં ખૂબ જ સત્કાર મળે છે. પરંતુ તેઓશ્રીની આધ્યાત્મિકતા કયી વસ્તુમાં રહેલી છે, તેમની જીવન સંબંધી નિગૂઢ શિક્ષા શું છે ? એ વાત અત્યાર સુધી પણ લોકોની સમાજમાં બરાબર નથી આવી. એ વાતમાં જરાપણ સંદેહ નથી કે સેવાશ્રમ સ્થાપીને તગ્રસ્ત ભારતમાં તેઓશ્રી એક નવિન યુગની સૂચના કરી ગયા છે, પરંતુ સંસારમાં સેવાશ્રમની કયાં ખોટ છે ? એ કાર્યમાં ભારતવર્ષ અત્યારે પણ જડવાદી પાશ્ચાત્ય દેશની ઘણે જ પાછળ છે. જો કે એક વખતે બૌદ્ધસંઘ દ્વારા ભારતવર્ષે જ સંસારને સેવાધર્મની દીક્ષા આપી હતી. આજકાલ જેટલા કીશ્રીયન મીશને સંસારભરમાં સેવાકાર્ય કરી રહેલ છે તે પ્રાચીન બૌદ્ધ મિશનની પ્રતિષ્કાયા છે. દરિદ્રનારાયણની સેવા, પીડિતેની શુશ્રષા, દેશનું કલ્યાણસાધન, સંસારનું કલ્યાણ સાધન-એ બધા અત્યંત મહાન કાર્યો છે, એ બધાથી આપણું શરીર તથા મનની શક્તિ ખીલે છે, હદય વિશાળ બને છે, આપણે સાંકડી સ્વાર્થ પરાયણતા છોડીને સામ્ય તેમજ મંત્રીનો ભાવ પ્રાપ્ત કરીએ છીએ, પરંતુ આધ્યાત્મિક જીવન એટલું જ નથી. એ સર્વ બાબતેતે ઉપકરણ માત્ર છે, જેને લઈને માણસ આધ્યાત્મિક જીવન માટે એક પગલું આગળ વધી શકે છે. આધ્યાત્મિક જીવનની મૂળ વાત તે આપણું દેહ, પ્રાણ, મન તથા બુદ્ધિથી પર જે આત્મા છે તેમાં છે. જે આત્માવડે આપણે ઈશ્વરની સાથે એક થઈએ છીએ તે આત્માને જાણ, તે આત્માની શક્તિ અને જ્યોતિદ્વારા દેહ, પ્રાણ તથા મનને એવી રીતે શુદ્ધ કરવા કે જ્ઞાન, શક્તિ અને આનંદથી સઘળું પરિપૂર્ણ થઈ જાય—એ જ આધ્યાત્મિક જીવનની મૂળ વાત છે. એ આત્માને મન-બુદ્ધિના તર્કવડે નથી જાણી શકાતે; અવિશ્રાંતિ કર્મ દ્વારા પણ નથી પ્રાપ્ત કરી શકાતે. શ્રી રામકૃષ્ણ કહ્યું છે કે “ જ્યાં સુધી મનન દ્વારા વિચાર કરવામાં આવે છે ત્યાં સુધી નિત્યની પાસે નથી પહોંચી શકાતું. જ્યારે વિચાર બંધ થઈ જાય છે ત્યારે સત્ય જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. એ મનદ્વારા આત્માને નથી જાણી શકાતે આત્મા દ્વારા જ આત્માને જાણી શકાય છે. ” પરંતુ આપણે તે પાશ્ચાત્ય શિક્ષણના પ્રભાવથી એટલું જ શીખ્યા છીએ કે મન-બુદ્ધિદ્વારા જ અમે લેકે સઘળું જોઈ શકશું, સમજી શકશે. પાશ્ચાત્ય મત પ્રમાણે આધ્યાત્મિકતા મન-બુદ્ધિની એક ઉચ્ચતર, સૂકમતર ક્રિયા

Page #19

૧૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ, સિવાય બીજું કશું નથી. આપણું દેશના ઘણા લોકો પણ આજકાલ આને જ આધ્યાત્મિકતા સમજે છે. શ્રી રામકૃષ્ણનું દૃષ્ટાંત અને તેમના ઉપદેશ દેશની સામે હોવા છતાં પણ લેકે પોતાનાં મનમાં આધ્યાત્મિકતાના વિષયમાં આવી બ્રાંત ધારણાનું પોષણ કરી રહ્યા છે તે અતિ આશ્ચર્યની વાત છે.
મનુષ્ય બુદ્ધિજીવી પ્રાણી ( rational creature ) છે. તેની મન-બુદ્ધિ જ તેની વિશેષતા છે. જે પશુઓમાં નથી તે જ તેનું મનુષ્યત્વ છે. મન-બુદ્ધિના યુક્તિ–તકે ત્યાજ્ય નથી કારણ કે એ યુક્તિ-તકની સહાયતાથી આધુનિક વિજ્ઞાને જે જે વાતે શોધી કાઢી છે અને હજુ પણ શોધી રહેલ છે તેનાથી મનુવ્યના અશેષ કલ્યાણને માગે ઉન્મુક્ત થઈ ગયે છે, પરંતુ તે સાથે તે વિજ્ઞાનની ચમક દમકથી આપણું આખે છેડી ઘણું અંધ પણ થઈ ગઈ છે. જે વખતે જગતમાં એ મહાન સત્ય સંપૂર્ણ રૂપે ભૂલાઈ ગયું હતું કે મનુષ્ય મનુષ્યત્વ છોડીને દેવત્વ પણ મેળવી શકે છે, મન-બુદ્ધિને આત્માની દિવ્ય
જ્યોતિની અંદર પણ પ્રતિષ્ઠિત કરી શકાય છે અને કેવળ એ રીતે માનવજાતિ, માનવસમાજની પ્રાચીન કાળથી ચાલી આવતી બધી સમસ્યાઓનું પૂર્ણ સમાધાન કરી શકાય છે. એ સન્ધિના સમયે સંસારને વાસ્તવિક કલ્યાણને માર્ગ દેખાડવા ખાતર શ્રી રામકૃષ્ણને બેંગાળમાં આવિર્ભાવ થયે. આપણે તેમની વાણું ગ્રહણ નહી કરીએ તે આપણા માટે તેમજ આખા જગતને માટે દુર્ભાગ્યની વાત ગણાશે; કારણ કે મન-બુદ્ધિની ચેષ્ટાદ્વારા, અવિશ્રાન્ત કમતત્પરતા દ્વારા માણસ કેટલે દૂર શું કરી શકે છે તેની છેલી હદ દેખાડીને આજે પાશ્ચાત્ય જગત એકદમ દીવાળીયું બની ગયેલ છે. સંસારભરમાં આજે જે સંકટ (crisis, જે વિકટ સમસ્યા ઉપસ્થિત થયેલ છે તેનું વાસ્તવિક નિવારણ, વાસ્તવિક સમાધાન કેઈને નથી મળ્યું; તેથી આજે જડવાડી પાશ્ચાત્ય જગત્ સમક્ષ પિતાના સ્વરમાં ઘોષણા કરી રહેલ છે કે “ To have peace we must undergo something like a spiritual revolution” અર્થાત્ શાંતિ ત્યારે જ થઈ શકશે કે જ્યારે કે મહાન આધ્યાત્મિક કાન્તિ થઈ જાય.” એ યુગોપયોગી આધ્યાત્મિકતાના નિગૂઢ તત્ત્વ સમજાવવા માટે શ્રી રામકૃષ્ણને આવિર્ભાવ થયો હતા. સ્વામી વિવેકાનંદના સંબંધમાં તેઓ કહ્યા કરતા હતા કે–પિતાની અપૂર્વ શક્તિઓને એ ધ્યાત્મિક ગમાં ન લગાડવાની સ્થિતિમાં નરેન્દ્ર (વિવેકાનંદનું પૂર્વાશ્રમનામ) બીજા સઘળા નેતાઓની માફક એક નવીન મત તથા એક નવીન દલની રચના માત્ર કરીને સંસારમાં પ્રસિદ્ધિ મેળવશે, પરંતુ વર્તન માનયુગની જરૂરીયાત પૂરી પાડવા માટે જે ઉદાર આધ્યાત્મિક તત્વની ઉપલબ્ધિ

Page #20

આધ્યાત્મિક જીવન.
અને પ્રચારની આવશ્યકતા છે તેને પ્રત્યક્ષ કરવાનું અને તેની પ્રતિષ્ઠામાં સહાયતા કરીને જગતનું યથાર્થ કલ્યાણ કરવાનુ તેની દ્વારા સંભવિત નથી, કિન્તુ સ્વામી વિવેકાનન્દના કાર્યાંના પૂરો હિસાબ લેવાના સમય હજી નથી આન્યા. હા, વર્તમાન યુગની આવશ્યકતા પૂરી કરવા માટે જે ઉદાર આધ્યાત્મિક તત્ત્વની ઉપલબ્ધિ તથા પ્રચારની જરૂરીયાતની વાત શ્રી રામકૃષ્ણે વારંવાર કહી ગયા છે તેને સારી રીતે સમજવાના સમય તે જરૂર આવી ગયા છે.
જેવી રીતે આજીવન પૂજાપાઠ, સ્નાન, જપતપ, તીર્થં પર્યટન વગેરે કરવા છતાં પણ ભગવાન નથી મળતા, અધ્યાત્મજીવન નથી પ્રાપ્ત થતું તેવી રીતે અવિશ્રાંત દેશહિતકારક, લેાકેાપકારક કાર્ય†માં મગ્ન રહેવા છતાં પણ અધ્યાત્મતત્ત્વની ઉપલબ્ધિ નથી થતી. દેશ, કાળ, પાત્ર-વિશેષ માટે એ સઘળાનું પ્રત્યેાજન છે, ઉપયાગ છે; પરંતુ મૂળ વસ્તુ પ્રાપ્ત કર્યાં વગર એ બધાની અંદર જન્મ જન્મ ચક્કર જ ફરવું પડે છે, એની ઉપર નથી જવાતું. એ મૂળ વસ્તુ છે. આત્માનું ઉદ્બોધન.
૧૫
અહુકારના મેહુને છેાડીને, વાસનાના બધનને કાપીને જેઓ અનન્ય ભાવથી કેવળ ભગવાનને જ ચાહે છે, તેઓ યથાસમય ભગવત્પના લાભ મેળવે છે અને તે સ્પર્શથી જ તેના આત્માનું ઉધન થાય છે. એક વખત તે સ્પર્શ જેને મળી જાય છે તેની અંદર અધ્યાત્મસિદ્ધિ સહસ્રદલ કમળની માફક એક પછી એક દલ ખોલીને પોતાની મેળે પ્રસ્ફુટિત થઇ જાય છે. જોઈએ છીએ માત્ર અહંભાવના ત્યાગ અને અનન્યભાવથી ભગવાનની પ્રાર્થના, ધર્મકર્મની માપૂર્ણ સઘળા કર્મની અંદર આપણું અહં છુપાઇ રહેલું છે તે ગુપ્ત રૂપે રહીને પેાતાની જાતને ફેલાવે છે, યાગ, યજ્ઞ, જનસેવા, દેશસેવા વગેરે દ્વારા આપણે યશ, માન, પ્રતિષ્ઠા મેળવવા ઇચ્છીએ છીએ. જ્યારે આપણે દરિદ્રનારાયણુની સેવા કરીને ગષ્ટ મનીએ છીએ ત્યારે આપણે સંસારમાં દરિદ્રતાને ચિરસ્થાયી કરવા ઈચ્છીએ છીએ. આ અહંભાવથી અત્યંત મહાન ચરિત્રશાળી વ્યક્તિ પણ મુક્ત નથી રહી શક્તી. અહંભાવ આત્માને આચ્છાદિત કરી રાખે છે. અહંભાવથી છૂટકારો મેળવવા માટે દૃઢ સંકલ્પની સાથે કઠાર સાધના કરવાની જરૂર છે. આ સંબંધમાં શ્રી રામકૃષ્ણે અત્યંત સ્પષ્ટ શબ્દોમાં નિર્દેશ કર્યાં છે-“ કહેા કે હે ઇશ્વર, મારા વિષય કર્મ ઓછા કરી દ્યો કેમકે હે ભગવાન, હુ ોઉં છું કે વધારે કામ કરવાથી હું તમને ભૂલી જાઉં છું. મનમાં સમજું છું કે હું નિષ્કામ કર્મ કરી રહ્યો છું, પર`તુ તે સકામ હોય છે. વ્રત, તપ, દાન વગેરે જેટલા વધારે કરૂ છુ, તેટલીજ લેાકમાન્ય બનવાની

Page #21

૪િ૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪ - સિદ્ધ હેમચંદ્ર વ્યાકરણની રચના સંવત્
( લે–મુનિ શ્રી હિમાંશુવિજયજી મહારાજ ) ગુજરાતના પ્રાચીન રાજવીઓમાં ચૌલુકય રાજવીઓને નંબર ઉગે છે, તેમાં પણ વિદ્યા અને વિદ્વાનોના પ્રેમી અને ઉત્તેજક રાજાઓમાં સિદ્ધરાજ જયસિંહનું નામ મોખરે છે. લેકેપગી અને પંડિતોપગી બધાય વિષયનું ઉત્તમ સાહિત્ય સર્જી ગુજરાતનું ગૌરવ વધારનાર પ્રાચીન વિદ્રાનમાં આચાર્ય શ્રી હેમચંદ્રનું સ્થાન પણ ઘણું ઉંચું છે, તેથી આ બને ( નૃપતિ અને મુનિ પતિ ) જ્યોતિર્ધરના સંપૂર્ણ સહકારથી તૈયાર થએલ “સિદ્ધહેમચન્દ્રશાનુશાસન-(વાળ)” નું મૂલ્ય ગુજરાત દેશની દૃષ્ટિએ ઘણું વધી જાય છે. આ વ્યાકરણમાં અને વિશિષ્ટ વિભૂતિઓનાં તેજસ્વી કિરણે પ્રકાશી રહ્યાં છે. એમાં કોઈ શક નથી કે જ્યાં સુધી આ વ્યાકરણ રહેશે ત્યાં સુધી વ્યાકરણ સાહિત્ય તરીકે ગુજરાતનું ગૌરવ વિસરાશે નહિ. સંસ્કૃત વિગેરે સાત ભાષાનું વ્યાકરણ આઠ અધ્યાયવાળા આ પુસ્તકમાં સરલ અને સુંદર રીતે બનાવ્યું છે. આ વિષયને સંપૂર્ણ ગ્રંથ ગુજરાત માટે આ પહેલે જ છે.
વિવિધ દૃષ્ટિએ મહત્ત્વ ધરાવતા આ ગ્રંથ વિષે દરિયાપારના લેકે વિચાર કરે છે. જર્મન પંડિતે આનાં સુંદર એડિસનો કાઢે છે, અમેરિકા અને લંડનના પંડિતે આ ગ્રંથ અને તેના કર્તાવિશે અનેક પુસ્તકો, નિબંધો લખી ગંભીર ઉહાપોહ કરે છે, ત્યારે ગૂજરાતના સમ્રા સિધ્ધરાજ જય સિંહની પ્રાર્થનાથી ગુજરાતની પ્રતિષ્ઠા માટે બનેલ પ્રસ્તુત વ્યાકરણ સંબંધી ગુજરાતના સાક્ષરોનું જોઈએ તેવું ધ્યાન ન ખેંચાય, ગંભીર લેખકો આ વિષયને ન સ્પશે અને ગુજરાતના સમાચકે આ વિષય પરત્વે શેધખળ કરી સમાલોચનાત્મક વિચાર ન કરે એ ખરેખર ગુજરાત માટે દુઃખ અને ન્યૂનતાને વિષય છે. ઈચ્છા પ્રબળ બને છે.” આગળ કહે છે કે “તમે કહો છો કે કે હું સંસારનું ભલું કરીશ તો સંસર એટલે નાનો છે ? વળી તમે કોણ છે જે સંસારનું ભલું કરશે. સાધનાવડે ભગવાનને સાક્ષાત્કાર કરે, તેને પ્રાપ્ત કરે, જ્યારે એ શક્તિ આવશે ત્યારે જ સી કેઈનું ભલું કરી શકશે અન્યથા નહિ.” (ચાલુ)

Page #22

સિદ્ધ હેમચંદ્ર વ્યાકરણને રચના સંવત .
૧૭ રાષ્ટ્રકીર્તિને ટકાવવા માટે આ વ્યાકરણ સજોયું છે. યુરોપ, અમેરિકા કે બંગાલાદિ દેશોમાં આ ગ્રંથ પ્રસ્તુત ઉશને લઈને હસ્તિમાં આવ્યો હોત તે તે દેશના વિશેષજ્ઞ સાક્ષર લેકેએ ગ્રંથ અને ગ્રંથકાર વિષે અનેક મહત્વનાં લખાણે કરી પુષ્કળ પ્રકાશ પાડ્યો હોત. અસ્તુ.
આ વ્યાકરણ સંબંધી ઘણી ધખેળ કરવા જેવી છે. તેની પજ્ઞલઘુવૃત્તિ ( હેમાચાર્યની જ બનાવેલ વૃત્તિ ) સહિત પ્રસ્તુત વ્યાકરણને સંશોધિત કરવાનું કાર્ય સદ્ભાગ્યે મને મળ્યું છે. લગભગ ત્રણ વર્ષ જેટલા લાંબા કાળમાં મારી ગ્યતા મુજબ પ્રયાસ કરી આનું સંપાદન કરતાં આ માલિક ગ્રંથ, તેની પદ્ધતિ, તેના કર્તા આદિ વિષે મને અનેક અનુભવે થયા છે. વિવિધ વિચારો ઉપજ્યા છે. તે બધાને રીતસર લખવામાં આવે તે એક ખાસુ પુસ્તક થઈ જાય તેમ છે.
જે જે વિષયના મને અનુભવો થયા છે તે જુદા જુદા અનેક લેખમાં જ લખી શકાય. આ સ્થળે ‘પ્રસ્તુત વ્યાકરણ કયા વર્ષમાં અને કેટલા સમયમાં બન્યું?” તે પરત્વે લખવાનું મેં નક્કી કર્યું છે.
જે વિષયના સંબંધમાં હું અહીં લખવાને છું તે વિષય ઘણું મહત્ત્વને છે. આ વ્યાકરણના નિર્માણને સમય નકકી થવાથી હેમચન્દ્રાચાર્યના બીજા સાહિત્ય નિર્માણકાળને પણ ઉકેલ આણી શકાશે, તેમ સિદ્ધરાજના છેલ્લા ઈતિહાસ ઉપર પણ પ્રકાશ પડી શકશે.
આ વિષય જેટલો મહત્ત્વનું છે તે કરતાં વધારે ગુંચવણાયે પણ છે. ભિન્ન ભિન્ન ગ્રંથમાં અનેક જાતનાં લખાણ-ઉલ્લેખોથી બુદ્ધિ ચક્કરમાં પડી જાય છે. તેમ કેઈ ગ્રંથમાં આ વ્યાકરણ સંબંધી નિશ્ચયાત્મક સંવત્ , માસ કે તારીખ લખેલ મળ્યાં નથી. એટલે ઘણે ભાગે અનુમાન અને આસપાસના પ્રસંગેને આધારે કામ લેવું પડશે. હું અહીં જે લખીશ તે બનતાં લગી યુક્તિ અને પ્રમાણેથી લખીશ.
પ્રસ્તુત વિષયને સ્પષ્ટ બનાવવા માટે આની સાથે સંબંધ ધરાવનારી ચાર બાબતેને વિચાર કરે અગત્યનું છે. ૧ સિદ્ધરાજ જયસિંહે માલવાના રાજા યશોવર્માને કયારે છ ? અને
પાટણમાં પ્રવેશ કયારે કર્યો?
૧ આ ગ્રંથ હમણાં શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢી અમદાવાદ તરફથી બહાર પડયો છે. આમાં મેં સાત પરિશિષ્ય થયાં છે.

Page #23

૧૮
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ, ૨ હેમાચાર્યો સિદ્ધહેમચન્દ્ર વ્યાકરણની શરુઆત કયારે કરી ? ૩ પ્રસ્તુત વ્યાકરણનું પરિમાણ કેટલું ? તેના કેટલા ભાગ ને કેટલા સમ
યમાં કયારે ર. ? ૪ સિદ્ધરાજે સોમેશ્વર, ગિરનાર અને શત્રુંજયાદિની યાત્રા ક્યારે કરી ? તેની સાથે હેમાચાર્ય હતા કે નહિ ? આ ચારે બાબતોને હવે આપણે ક્રમશઃ વિચાર કરીએ.
સિધ્ધરાજને વિજય અને પાટણમાં પ્રવેશ.” લગભગ એક સૈકાથી ગુજરાત અને માળવાના રાજાઓ વચ્ચે વૈમનસ્ય ચાલતું હતું. મિનળદેવી સોમેશ્વર યાત્રા કરવા ગઈ હતી. ત્યારબાદ
જ્યારે સિ. જયસિંહ બીજે સ્થલે ગમે ત્યારે લાગ જોઈને માલવાના રાજા યશોવર્માએ ગુજરાત ઉપર ચઢાઈ કરી; પણ બહાદર અને કાર્યદક્ષ શાંતુ વિગેરે મંત્રીઓએ ગુજરાતને આંચ આવવા દીધી નહિ. સિદ્ધરાજે તે વાત જાણી. માલવપતિની ઉદ્ધતાઈને તે સાંખી શક્યો નહિ. તે મહાપ્રતાપી હિતે અને તેની પાસે સૈન્યબળ પણ બહોળું હતું. સિદ્ધરાજે ચઢાઈ કરી. માલવાની રાજધાની ઉજજૈનનગરીને ઘેરી લીધી. ત્યાંથી ધારાનગરીમાં નાસી ગએલ યશોવર્માને પકડી કેદ કરી ત્યાં (માલવામાં) પોતાની આજ્ઞા વર્તાવી. આ વિયથી સિદ્ધરાજને ઘણું જ સંતોષ થયો. તેની કીતિ ચોમેર પ્રસરી, કેમકે યશવમ માલવાને પ્રતાપી અને મોટે રાજા હતા.
માલવાથી પાછા ફરી સિજયસિંહ રાજા પાટણમાં આવ્યું. ભારતીય રિવાજ મુજબ ત્યાંની પ્રજાએ તેનું રૂડું સ્વાગત કર્યું. રાજા અને પ્રજાએ મેટે વિજયોત્સવ કર્યો. જીતી આવેલા ગુર્જરપતિને અનેક બ્રાહ્મણ,
૧ સિદ્ધરાજના દાદા ભીમ સાથે માલવાના રાજા ભેજની ચકમક ખૂબ ચાલી હતી. જુઓ-પ્રબંધચિને ભેજ-ભીમ પ્રબં. ભીમને રાજ્યકાલ વિ. સં. ૧૦૭૮ થી ૧૧૨૦, કર્ણને ૧૧૨૦ થી ૧૧૫૦ અને સિદ્ધરાજનો રાજ્યકાલ ૧૧૫૦ થી ૧૧૯૯ સુધી છે.
૨ પ્રબંધચિં, સિદ્ધરાજ પ્રબંધ પૂ૦ ૫૮. આનો રચનાકાળ વિ. સં. ૧૩૬૧ છે.
૩ જૂઓ સંસ્કૃતાશય કાવ્ય સર્ગ. ૧૪. પ્રબંધચિંતામણિમાં રાજાએ સીધા ધારાનગરીમાં જઈ યશોવર્માને કેદ કર્યો, એવો ઉલ્લેખ છે અર્થાત્ યશોવર્માની રાજધાની ધારામાં હતી.

Page #24

સિદ્ધહેમ'દું વ્યાકરણના રચના સવત્.
૧૯
કવિએ અને ધમ ગુરુએ આશીષ અને અનુમોદન આપવા ગયા. આશીર્વાદ આપનારા ધર્મગુરુઓમાં હેમાચાય પણ એક હતા કે જેમને સિદ્ધરાજ સાથે પહેલા પરિચય ઘણા વર્ષો અગાઉ થઈ ગયા હતા.૧
હવે અહીં આપણે એ વિચારવું છે કે સિદ્ધરાજે આ વિજય કયા વર્ષે મેળળ્યે ? અને પાટણમાં પ્રવેશ કયારે કર્યાં?
આ
તરત જ
દ્વાશ્રયથી લઇ પ્રખ ધકેાષ કે તે પછીના જૂના કે નવા ગ્રંથોમાં પ્રસ'ગની કોઈ ખાસ તારીખ જડતી નથી. ડૉ. જી. ખુલૢર (DR. G. Buhler ) હેમાચાર્યના જીવનચરિત્રમાં ( પૃ. ૩૩) લખે છે કે યોાવર્માએ (વ. સ. ૧૧૯૨ ના માહુ મહિનામાં કાઇને જમીનનું દાન કર્યુ હતું ત્યારે તે માલવાને સ્વતંત્ર રાજા હતેા એમ લાગે છે. જો આ વાત સાચી હાય તે તે પછી જ સિદ્ધરાજના વિજય ઘટી શકે. દાનના પ્રસંગ પછી સિદ્ધરાજે જિત મેળવી હાવી જોઇએ, તેથી એમ માનવું અનુચિત તે વર્ષના રચામાસા પહેલાં સિદ્ધરાજે જિત મેળવીને તરત જ પાટણમાં પ્રવેશ કરી લીધે હશે. એ હિસાબ મુજબ માલવાનું જિતવું, પાટણમાં પ્રવેશ અને વિજયાત્સવ એ બધુ' કાય લગભગ વિ. સ`. ૧૧૯૨ ના શ્રાવણ મહિના સુધી પતી ગયુ હશે એમ મને લાગે છે. વિ. સ. ૧૧૯૪ ના એક શિલાલેખમાં સિદ્ધરાજને માળવાના રાજા તરીકે લખેલા છે.
નથી કે
હૈમ વ્યાકરણની શરૂઆત
તે વખતના અને પાછળના બધાય ગ્રંથકારા એકમતે કહે છે કે માલવાના વિજય પછી સિધ્ધરાજે હેમચન્દ્રાચાય પાસે આ વ્યાક
૧ પ્રભાવકચ૰માં હેમચંદ્ર ચરિત્ર ક્ષેાક ૬૯. પ્રબંધચિંતામણિમાં માલવાને જિતી આવ્યા પછી સિદ્ધરાજ અને હેમચન્દ્રાચાર્યના મેળાપ ટાંકયા છે, પણ વિચાર કરતાં તેનાથી ઘણા વર્ષો અગાઉ તે બન્ને વચ્ચે સબંધ થયા હશે એમ લાગે છે; કારણ કે જ્યારે વિ. સ. ૧૧૮૧ માં વાદિદેવસાર અને કુમુદચંદ્રના શાસ્ત્રાર્થ સિદ્ધરાજના પ્રમુખપણા હેઠળ થયા ત્યારે હેમચંદ્રની હાજરી ત્યાં હતી એ વાતની નોંધ પ્રભાવકચરિત્રમાં ( દેવસિર પ્રબંધમાં ) અને પ્રબંધચિંતામણિમાં ( પેજ ૬૭ ) માં છે.
૨ યુદ્ધ કરવા માટે ચોમાસાની ઋતુ અનુકૂળ નથી એટલે વરસાદ પહેલાં તે કામ પતી ગયું હશે.
૩ જૂએ ( પુરાતત્ત્વ ' પુસ્તક ૪ માં.
"

Page #25

२०
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. રણુ બનાવરાવ્યું તેમ આ જ વ્યાકરણના “હયાતે થે” (પારા ૮) સૂત્રની પણ પુત્તિ અને વૃત્તિ માં “ઉજwત્ત વિદ્વાનોલવન્સી” ( સિદ્ધરાજે ઉજજૈની નગરીને ઘેરી ) એમ વ્યાકરણકાર હેમાચાય પિતે કહે છે, અને આની પ્રશસ્તિમાં ( શ્લોક ૧૯ થી ૨૯ સુધી) પણ માલવાના વિજયનું વર્ણન હેમાચાર્યો કર્યું છે. એટલે એમાં જરા ય શંકા જેવું નથી. પ્રભાવક ચરિત્રકાર કહે છે તેમ માલવાની { ઉજજૈનની ) લૂંટમાં ત્યાં એક ગ્રંથભંડાર પણ પાટણ આવ્યું હતું. તેમાં “ભે જ વ્યાકરણ' જયસિંહરાજાએ દીઠું, તેથી તેવું નવું વ્યાકરણ બનાવરાવવાની તેની ઈચ્છા થઈ. તેનામાં રાષ્ટ્રપ્રેમ હતુંગુજરાતના લોકો ગૂર્જર પંડિતેના જ ગ્રંશે ભણે એમ તે ચાહતે હતે. એમ એક સારા વ્યાકરણની બોટ પણ તેને લાગતી હતી તેથી સર્વાગ પૂણું વ્યાકરણું બનાવવાની પ્રાર્થના તે રાજાએ હેમચાર્યને કરી. જૈન સાહિત્ય નિર્માણનું એક વ્યસન હોય તેને માટે આવી પ્રાર્થના “ભાવતું હતું અને વૈધે કહ્યું ” જેવી થાય. હેમાચા આનંદપૂર્વક ગૂજરપતિની પ્રાર્થનાને વધાવી લીધી. પ્રભાવકચરિત્ર, પ્રબંધચિંતામણિ, દ્વાશ્રય કે આ વ્યાકરણમાં આને શરુઆત કયારે થઈ તેની તારીખ, માસ કે વર્ષ નથી, પણ તેના વર્ણનથી લાગે છે કે સિદ્ધરાજને પાટણમાં પ્રવેશ થયા પછી તરત જ આને પ્રારંભ નહિ થયે હશે. સંભવતઃ ૧૧૯૨ નું આખું વર્ષ પૂરું થયા પછી આને પ્રારંભ થયે હશે, કેમકે પાટણમાં પ્રવેશ કર્યા પછી પણ સિદ્ધરાજ બીજા રાજ્યકામાં થોડા સમય સુધી જરુર રોકાયે હશે અને કાશમીરથી પુસ્તક વિગેરેના સાધનો મેળવવામાં પણ સમય વીત્યે હશેએટલે કે વિ. સં. ૧૧૭ ના
૧ જુઓ પ્રભાવક ચરિત્રમાં હેમચં. ચ૦ માં ૭૦ થી ૯૫ શ્લેક સુધી. રાજાને એક સરલ અને સંપૂર્ણ વ્યાકરણની ઉણપ ખટકતી હતી, તે માટે આ વ્યાકરણની પ્રશસ્તિના છેલ્લા પદ્યમાં હેમાચાર્ય પોતે પણ લખે છે. જેમ – તેનાજિકૂતરાનાનવિઠ્ઠીરાના=શાસનનુકૂદન | अभ्यर्थितो निरवमं विधिवद व्यधत्त शब्दानुशासनमिदं मुनिहेमचन्द्रः ॥ ३५ ॥
પ્રસ્તુત-હેમ વ્યાકરણના મહત્વ વિષે વધુ જાણવું હોય તો જુઓ ગુજરાતનું પ્રધાન વ્યાકરણ” નામનો નિબંધ, “ જે આઠમી ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ ” માં મંજુર થયો હતો. આ આખો ય નિબંધ “ પુરાતત્વ ' ના પુસ્તક ચોથામાં (પેજ ૬૧ થી ) છપાયો છે.

Page #26

:
-
મહાન તકરો
M aa- ચાર કષાય નહી કહે કષાય શબ્દનો અર્થ એ થાય છે કે-“ જેનાથી સંસારને લાભ થાય તે કષાય” અર્થાત-કષાય પ્રવૃતિથી આત્માનું એકાંતે અહિત અને સંસારની વૃદ્ધિ થયા જ કરે છે. આ કષાય મુખ્યત્વે શાસ્ત્રકારોએ ક્રોધ-માન-માયા અને લેભરૂપ ચાર પ્રકારના બતાવ્યા છે. તે કષાયે પ્રસંગે પ્રસંગે લાગ જોઈને મનુષ્યને છળીને તેનામાં પ્રવેશ કરે છે અને તે મનુષ્યની પાગલના જેવી સ્થિતિ કરી મૂકે છે. એ કષાયોને તસ્કર યાને ચાર ચોરની ઉપમા પણ આપી શકાય છે. ચોરો તો અટવીમાં માણસને એકલે જોઇને લુંટે છે, તેમજ માત્ર બાહો ધન લઈ લયે છે. પરંતુ આ કષાયરૂપી તસ્કરે તે મનુષ્ય સમૂહની મધ્યમાં માણસના પ્રીતિ, વિનય, મિત્રતા અને સર્વ કાંઈને હરી યે છે; એ ખરે જ આશ્ચર્યજનક છે. વળી ચારે તે આપણા જેવા મનુષ્યો હાઈ તેનો પ્રતિકાર પણ થઈ શકે છે, પરંતુ આ કષાયે દૃશ્યમાન-રૂપી પદાર્થ નથી કે જેથી તેને પ્રતિકાર થાય, મનુષ્યમાં પ્રારંભમાં હેમાચાયે આ વ્યાકરણ બનાવવાની ઇથ શ્રી—શરુઆત કરી હોય એમ મારી કલ્પના છે.
હિંમ વ્યાકરણનું પ્રમાણ કેટલું ? ગુજરાત રાષ્ટ્રની દૃષ્ટિએ રાજાની પ્રાર્થનાથી આ વ્યાકરણ બનાવવાનું હોવાથી હેમાચાર્યો અને આકર્ષક અને સંપૂર્ણ બનાવવામાં તેમનાથી બનતે પ્રયાસ જરુર સેવ્યો છે. આ વ્યાકરણ માટે બીજા દેશના લોકો કિન્તુ પણ કહે એમાં હેમાચાય પિતાને માટે જ નહિ, બલકે ગુજરાત માટે પણ કલંક સમજતા, તેથી “સૂત્ર ગણપાઠ સહિત વૃત્તિ, લિંગાનુશાસન, ધાતુપાઠ અને ઊણુદિ એ કુલ વ્યાકરણનાં પાંચ અંગોની રચના તેમણે નિપુણતાથી એક હાથે કરી. તેનું પ્રમાણ કેટલું છે તે વિષે પ્રબંધચિંતામણિ વગર બીજે કયાંય લખાણ જડતું નથી. પ્રાચિંગમાં મેરૂતુંગ આખા હૈમ વ્યાકરણનું પ્રમાણ સવાલાખ શ્લેક જેટલું કહે છે. હવે હૈમ વ્યાકરણ કેટલા ટાઈ મમાં બન્યું વગેરે આવતા અંકમાં આપીશું.
(ચાલુ) ૨. xxx છો ટ્રેનવા : શ્રોસિઝનમવાનું શfમન પ્રજ્ઞા વાવ સાક્ષસ્થuri સંવત્સરે રજવા પ્ર, ચિં. પૃ. ૬૦ (શ્રી જિનવિ. સંપાદિત)

Page #27

૨૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
અમુક પ્રકારના ગુણૢા લુસ થઇ તેને સ્થાને તેથી વિપરીત અવગુણુ સમૂહ સ્થા પિત થાય અને અચેાગ્ય આચરણ થાય ત્યારે જ જાણી શકાય છે કે આ મનુષ્યમાં અત્યારે અમુક કષાયના આવિર્ભાવ વર્તે છે. વળી ચારામાં પણ અધા સરખા બળવાન નથી હાતા પણ અળની ન્યુનાધિકતા હાય છે. તેમ આ ચારે જાતિના કષાયે એક સરખા નથી પણ તે દરેકના ચાર ચાર ભેદ છે. એટલે દરેક કષાયના મળીને સેાળ પ્રકારના ભેદ થાય છે. તેના નામ અનુક્રમે અનંતાનુબંધી, અપ્રત્યાખ્યાની, પ્રત્યાખ્યાનો અને સંજવલન છે. તેમાં પ્રથમના કષાય માજીવન પર્યંત રહે છે અને મૃત્યુ પામીને મનુષ્ય નરકગામી બને છે. દ્વિતીય પ્રકારના કષાયની સ્થિતિ આર માસની છે અને તે માણસની ગતિ તિય`ચમાં થાય છે. ત્રીજા કષાયની સ્થિતિ ચાર માસની અને ગતિ મનુષ્યની થાય છે અને ચેાથા સંજવલન નામના કષાયની સ્થિતિ એક પક્ષની છે અને તે મનુષ્યની ગતિ ધ્રુવની થાય છે. આ પ્રમાણે કષાયના જુદા જુદા પ્રકારોની વ્યાખ્યા જોયા પછી હવે ક્રોધાદિ મૂળ કષાયનું અલગ પૃથક્કરણ કરીએ.
ફ્રાય
ક્રોધ એ મહાન ચાર છે, ક્રોધ એ મહાત્ વિષધર સપો છે, ક્રોધ એ મહાન ચાંડાલ છે, ક્રોધ એ મહાન્ અનલ-અગ્નિ છે અને ક્રોધ એ પ્રીતિરૂપ ગુણુવનને હાસ કરનાર મદોન્મત્ત ગાંડા હસ્તી સમાન છે. સર્પના વિષથી તે મનુષ્યનુ એક જ વખત મૃત્યુ થાય છે પરંતુ આ ક્રોધરૂપ સર્પના દશથી તે આત્માનુ ભાવ-મરણ થઇ ભવાંતરમાં પણ તે સકારા સાથે જાય છે. સપના વિષને ઉતારનાર ગારૂડીએ પાતાના મંત્રખળવડે કરીને મનુષ્યને નિષિ કરી શકે છે, તેમ આ કષાયાના દારૂણ ઝેરને ઉતારનાર સદ્ગુરૂએપ ગાડીએ હાય છે પરંતુ ક્રોધરૂપ સ થી ડસાયેલ મનુષ્યને તેવા આસજનની વાણી સાંભળવી જ નથી ગમતી ત્યાં તેના ઉતારની તે વાતજ શી કરવી ?
ક્રોધ એ આત્માને દુર્ગતિમાં લઇ જનાર છે અને આત્માના ગુણાને સતત હરનાર ચાર છે. ઘણા વખતના પ્રયાસથી સંચય કરેલ ચીજો પર અગ્નિની એક જ ચીનગારી મૂકવાથી ત્યાં મહાન દાવાનલ પ્રગટે છે અને બહુ પ્રયાસના પરિણામે પ્રાપ્ત કરેલી મૂલ્યવાન વસ્તુએ તેમાં બળીને ખાખ થઇ જાય છે તેવી જ રીતે ઘણા વખતને સંચિત થયેલ ગુણસમૂહ એક જ સમયના ક્રોધથી મળી જાય છે. “ ક્રોધે ક્રોડ પૂરવતણું સજમ ફ્ળ જાય' એ નિશંક છે.
અગ્નિમાં મૂલ્યવાન ચીજો મળી જતાં માણુસને શાક થાય છે, જ્યારે ક્રોધાગ્નિમાં આત્માના અનેક આંતરિક ઉત્તમ ગુણી અને પ્રગટપણે પ્રિતી યાને મિત્રતારૂપ ગુણ્ણા મળી જાય છે તે છતાં મનુષ્યેાને તેને લેશ પણ શેક થતા નથી એ કેટલુ આશ્ચર્યજનક છે ?

Page #28

-
-
ચાર કષાયા-મહાન તસ્કર.
૨૩ પૂર્વના સમયમાં કોઈ ગૃહસ્થને ઘેર સાત પુત્ર ઉપર એક પુત્રી ઉત્પન્ન થઈ. એટલે તેનું અચંકારી ( આશ્ચર્યકારી) એવું ગુણનિપન્ન નામ ૨ખ્યું, દ્વિતીયાના ચંદ્રની જેમ તે બાલિકા દિવસે દિવસે રૂપ, ગુણ, વય અને કળાકૌશલ્યમાં અધિકાધિક વધતી ગઈ. વિવાહને 5 એવી તેની વય થતાં તેના માતા-પિતાની પાસે તેના માટે અનેક સારા સારા ઠેકાણેથી માગાઓ આવવા લાગ્યા. લાડકોડમાં ઉછરેલી પુત્રીને માતાપિતા વિવાહની સંમતિ માટે જ્યારે પૂછે છે ત્યારે અચંકારી કહે છે કે–હે પિતાજી! મારે પ્રતિજ્ઞા છે કે જે પુરૂષ પ્રત્યેક બાબતમાં હું કહું તેમજ તે, પણ પોતાની સ્વેચ્છાએ કંઈ પણ કાર્ય ન કરે એવા પ્રકારના વચનથી જે પુરૂષ મારી સાથે બંધાય તેની સાથે હું પરણવા ઈચ્છું છું; અન્યથા ગમે તેવા ઉત્તમ પુરૂષ સાથે પણ હું પતંત્રપણે પરણવા ચાહતી નથી. તેની આવી પ્રતિજ્ઞાથી માત-તાત વિમાસણમાં પડ્યા તેમજ સ્ત્રીના વચનને આધીન રહેવાની પ્રતિજ્ઞા પણ ક્યો સત્વશાલી પુરૂષ કરે ભલા ?
કેટલોક સમય એમ ને એમ વ્યતીત થયા બાદ એક વખતે અચંકારી નગરના રાજમાર્ગ પરથી ચાલી જાય છે. તે જ સમયે રાજાને મહા અમાત્ય પણ ત્યાંથી પસાર થાય છે, અને તેનું લક્ષ તે પ્રત્યે ખેંચાવાથી પિતાના કર્મચારીઓને તે મહાસચિવ પૂછે છે કે આ ભરયુવાવસ્થાવાળી છતાં કુમારિકા સમાન જણાતી સોંદર્યવાન બાળ કેણુ છે ? જવાબમાં પ્રધાનના માણસે આપણી કથાનાયિકા સંબંધીની સર્વ હકીકત પ્રધાનને વિદિત કરે છે. કાળની પરિપકવતાથી અને ભાવિની પ્રબળતાથી પ્રધાન અચચંકારીના પિતાને, અચં. કારીની શરતે પોતાને માન્ય છે તેમ જણાવી પોતાની સાથે તે બાળાના લગ્ન કરવા જણાવે છે અને પ્રાંતે બનેના ધામધુમથી લગ્ન થાય છે.
ગર્વિષ્ટ એવી અર્ચકારી ભટ્ટ “મધુરજની'એ-પ્રણયની પહેલી જ રાત્રીએ પિતાને પતિદેવને ફરમાવે છે કે તમારે રાજકાજમાંથી વહેલાસર નિવૃત થઈને ઘેર આવી જવું, પણ આ પ્રમાણે પ્રહર રાત્રી વ્યતીત થયે આવશે તે ચાલશે નહીં. પ્રિયતમાની તે વાતને અંગીકાર કરીને પ્રધાન તેને નિયત સમયથી વહે લાસર સ્વગૃહે આવી જાય છે
રાજાને અને પ્રધાનને દરરોજ રાત્રીના સમયે મળીને વિનેદવાર્તા કરવાની આદત હતી એટલે રાત્રીના સમયે હવે પ્રધાનની ગેરહાજરી રહેતી હોવાના કારણે રાજાને ચેન નહીં પડવાથી પ્રધાનને પૂછયું કે-હે મંત્રીશ્વર ! પૂર્વની માફક તમે હવે રાત્રે મારી પાસે કેમ આવતા નથી ? કઈ અડચણ હોય તે કહે કે જેથી તેને દૂર કરી શકાય; પરંતુ ગમે તેમ કરીને પણ તમારે રાત્રે તો મારી પાસે આવવું જ કે જેથી મને આનંદ પ્રાપ્ત થાય. રાજાના આવા વચનોથી પ્રધાને વિચાર્યું કે માતાપિતા, ગુરૂ અને ૨જા એટલા પાસે ગુપ્ત વાત કહેવામાં

Page #29

શ્રી આ
નંદ પ્રકાશ,
સંકેચ ન રાખવો, અસત્ય ન સેવવું જોઈએ; માટે હું સર્વ હકીકત રાજાને જણાવી દઉં કે જેથી તેઓ સ્વેચ્છાએ જ મને રાત્રે આવવાની ફરજમાંથી મુકત કરશે. આ પ્રમાણે પ્રધાને મનમાં વિચારીને રાજા પાસે અચંકારી સાથેના કરેલા શરતી લગ્નની વાત કરો અને પ્રાંતે કહ્યું કે હે પૃથ્વી પતિ ! હવે મારી આપના પ્રતિ વિજ્ઞપ્તિ છે કે કૃપા કરીને રાત્રી સમયે આપની પાસે આવવાની ફરજમાંથી આપ મને મુકત કરી સેવકને ઉપકૃત કરશે. રાજહઠ તે પ્રસિદ્ધ જ છે એટલે તેવા પ્રકારની હઠથી અને કંઈક વિદથી રાજાએ તે રાત્રીએ પ્રધાનને વહેલાસર ઘેર જવા ન દીધે. પ્રધાનની આજીજી સર્વ વ્યર્થ ગઈ. એ રીતે લગભગ બે પ્રહર રાત્રી વ્યતીત થયેથી પ્રધાનને ત્યાંથી તેને ઘેર જવા દીધો. આ તરફ અચંકારી તે પોતાના પતિની રાહ જોઇને બેસી જ રહી. નિયત કરેલા વખતે જ્યારે પ્રધાન ઘેર ન આવ્યો ત્યારે અચંકારીમાં ઉગ્ર ક્રોધને આવિર્ભાવ થયે નેત્રો રક્તવણું થઈ ગયા અને બ્રકુટ્ટીઓ ક્રોધાવેશથી ભેળી થઈ ગઈ, અધરોષ્ટ કંપવા લાગ્યા. કપોળ પ્રદેશ પર લોહી ચડી આવ્યું અને સમગ્ર શરીર પ્રલયકાળના વાયુથી કંપતી દિશાઓની જેમ કંપવા લાગ્યું. બસ એક જ વિચારો મનમાં ઘોળાવા લાગ્યા કે પ્રથમ ગ્રાસે મક્ષિકાપાતની જેમ અત્યારથી જ વચનભંગ થયો છે તો
આ પ્રમાણે પરતંત્ર જીવન કેમ કરીને વ્યતિત થશે ? ખેર ! લગ્ન થતાં તો થઈ ગયા પરંતુ હવે પ્રધાન ઘેર આવે તે ઘરના દ્વાર જ ઉઘાડીશ નહીં. આવા પ્રકારનો નિરધાર કરી, ક્રોધાવેશમાં અસ્તવ્યસ્ત થયા છે કપડા જેના અને અવ્યવસ્થીત થયા છે વાળ જેના એવી અચંકારી ભટ્ટા મૌન પણે છત્રી પર્યકમાં પડી બીજી તરફથી રાજા પાસેથી મુક્ત થતાંજ પ્રધાન પશ્ચાતાપથી જલતા હદયે જલદી જલ્દી ઘેર આવે છે. અને ઘરના દ્વારે બંધ જોઈ તેને ખેલવા માટે અચંકારીને નમ્રતા પૂર્વક જણાવે છે. આપણી કથા નાયિકા અત્યારે સારાસારને વિવેક ભૂલીને ક્રોધાવેશમાં મનપણે જાગતી સુતી છે એ આપણે જોઈ ગયા છીએ. એટલે પતિના વચનો સાંભળવા છતાં તેણું કમાડને ખોલતી નથી. હારથી પ્રધાનના સ્વરે આવે છે કે દેવી! શું કરું છું કે હું અદ્યાપિ પર્યત નિરૂપાયે માત્ર રાજાજ્ઞાથીજ રેકાર્યો હતો, પરંતુ મોડું કરવામાં મારો બીજે કંઈપણ આશય નહીં હતે. માટે તું રૂછમાન નહીં થતાં ઉઠ અને ઘરના દ્વાર ખેલ. વળી તું કહીશ તે કાલથી જ રાજની નોકરી છેડી દઈશ પણ આ એક વખતની ભુલને તું ભૂલી જા અને કમાડ ખેલ. કહેવત છે કે ઉંઘતે બેલે પણ જાગતે ન બોલે એ યાયે અચંકાર તો પુર્વવત શુન્યપણે પોતાના ક્રોધમાંજ પડા છે છેવટે પ્રધાનના અતિ કાકલુદી ભર્યા વર આવવા માંડ્યા ત્યારે પોતે સુજ્ઞ હેવાથી વિચાર્યું કે આ પ્રમાણે વર્તન કરીને પતિને દુઃખ દેવું તે ઇષ્ટ નથી માટે ઘરના દ્વાર ખોલીને અત્યારે જ આ શહેરમાં મારૂં પિતૃગૃહ છે ત્યાં ચાલી જવું મારે માટે એગ્ય છે. અને ફરી કદી આ ગૃહે ન આવવું તે શ્રેયકર છે. આમ વિચારી તેણે બારણું ખોયું અને કંઈપણ બેલ્યા સિવાય

Page #30

ચાર કષાયા–મહાન તસ્કરો,
૫
સડાટ
પિતૃગૃહે જવા માટે બ્હાર ચાલી ગઈ. ( સ્ત્રીનુ જોર એ ઠેકાણે જ ચાલે ને ? એક તે રડવામાં અને બીજું પિતાને ઘેર જવામાં ) અચ્ચકારીના આવા નિય વર્તનથી પ્રધાનનું પુરૂષ હૃદય ધવાયુ કે અહા ! આ સ્રી કેટલી હઠાગ્રહી છે કે મારી આટલી ઋષી ભારોભાર નમ્રતા છતાં મને અવગણીને કઠારતાથી તે ચાલી ગઇ ખેર ! ભલે ગઇ. જઇ જઈને ક્યાં જશે? તેના પિતાને ધેર જશે અને છેવટે કટાળીને એની મેળે જ અહીં આવશે માટે મારે પણ હવે આ ક્રોધાંધ સ્ત્રીને મેલાવવા ન જવુ એ જ ઇષ્ટ છે.
અચ્ચકારી સ્વગૃહેથી નીકળી પિતાને ઘેર જવા અર્ધરાત્રિના સમયે એકલી ચાલી નીકળી એ આપણે જોઇ ગયા છીએ. ત્યાંથી નીકળી શહેરના રાજમાર્ગ પર તે આવે છે ત્યારે તેને તસ્કર લેાકેાના ભેટા થાય છે. ચારા તેણીને જોઈને વિચારે છે કે-અનાયાસે અને વિના પ્રયાસે અનેક આભૂષણેાથી યુક્ત એવી આ સાÖવાન સ્ત્રી આપણુને મળી ગઇ માટે હવે ખીજે ચારી કરવાથી સર્યું. આને જ લુંટીને તેણીને આપણા સરદારને સાંપશુ અને તેને સરદાર પત્ની મનાવીશુ. આમ વિચારી તેઓ અશ્ર્ચકારીને લુંટીને પેાતાના સ્થાન પર લઇ જઇ સરદારને સુપ્રત કરે છે. ચારાને નાયક પેાતાની સ્ત્રી બનાવવા માટે તેને અનેક પ્રકારે સમજાવી રહ્યો છે, પરંતુ અચ્ચારી તેની વાતને ધૂતકારી કાઢે છે. તેણીમાં જો કે ક્રોધનું મહાન દુષણ હતું, પણ તેની સાથે તેનામાં શિયળના મહાન ગુણ પણ હતા કે જેની ખરી કસાટી આવા કપરા સમયમાં થાય છે. ચારના સરદારે નાના પ્રકારની સમજાવટ તેમજ દંડ-ભેદ ઇત્યાદિ સર્વ નોતિ અજમાવી જોઇ, પણ તેની વાતના અચ્ચકારીએ તેા સાફ્ ઇન્કાર કર્યાં કે ક્ષણુ પછી પ્રાણ જતા હાય, આ ક્ષણે જ ભલે જાએ પણ જ્યાં સુધી આ દેહમાં આત્મા છે ત્યાં સુધી તેા એ વાત કાઈ પણ રીતે શકય બનશે જ નહી. તે કાઇ પણ રીતે ન સમજી એટલે તેઓએ કટાળીને તેના ખબર કુળમાં વિક્રય કર્યો–વેચી નાખી કે જે મ ર કુળના લેાકાના વ્યવસાય કપડા રગવાના હતા. કવચિત્ તેઓ મનુષ્યના રૂધિરથી પણ કપડા રંગતા હતા. આવા ક્રૂરજનાની મધ્યમાં પણ પેાતાના શિયળને રક્ષતી, ધમને કદી ન વિસારતી અને પોતાના ક્રોધ માટે પશ્ચાત્તાપ કરતી શ્રીમતી અચકારી ભટ્ટા દુષ્કર્મના પ્રભાવથી આવી. તે લેાકેાએ પણ તેના શિયળના ભંગ કરવા માટે સર્વ પ્રકારના પ્રયાસેા કરી જોયા, પરંતુ તેઓના સ યત્ના નિષ્ફળ ગયા. પ્રલયકાળના પ્રચંડ વાયુથી કદાચિત અન્ય પર્વત કંપી ઉઠે પરંતુ તેવા પવનથી પણ શુ' સુમેરૂ પર્વના શૃંગા ઢાલાયમાન થાય ખશ કદાચિત પશુ નહીં જ. તેવી જ રીતે અચકારી પણ અડગ રહી. પોતાના શિયળના રક્ષણુને માટે ભવિષ્યમાં આવનારી સદુઃસ આતોને માટે તૈયાર થઇ રહી, પરંતુ

Page #31

--
-
--
-
• -
-
---* * * --
~
-
-
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. લેશ પણ મનમાં દુર્થાન ન કર્યું. છેવટે તે દૂર જનોએ તેના શરીર પરની સર્વ ત્વચાને ઉતારી લઈને તેના લેહીથી કપડાં રંગવા માંડ્યા. વિચારો કે જેણે કદી પણ સંસારના ઉહા વા પણ જોયા નથી અને જેણે સદા સર્વદા સુખમાં જ દિવસે નિર્ગમન કર્યા છે તેવી સુકમળ અબળાની શરીરની ચામડી ઉતારી હશે ત્યારે તેને કેટલી અતીવ વેદના ઉદ્દભવી હશે? તેમ છતાં પોતાના શિયળના રક્ષણને અથે અબળા ગણાતી છતાં બળા એવી મહાસતી અચંકારીએ તે મહાન દુઃખને ઘેર્યપૂર્વક સહન કર. નમસ્કાર હે આર્યાવર્તની આવી મહાન શિયળવતી સતી સ્ત્રીઓને ! ઉપર દર્શાવ્યા પ્રમાણે નિર્દયપણે તેણીના શરીરની ચામડી ઉતારવાની ક્રિયાની પુનરાવૃત્તિ છ-છ માસે થવા લાગી. આ પ્રમાણે કેટલાક કાળ વ્યતીત થયા. હવે આપણે તેના પિતૃગૃહ તરફ દષ્ટિપાત કરીએ. પતિના મનમાં એમ જ છે કે અચંકારી તેના પિતાને ઘેર ગયેલ છે, માટે હવે મારે તે તેને બોલાવવા નજ જવી જ્યારે બીજી તરફ તેના પિતાને ત્યાંના સર્વ સ્વજને એમજ સમજે છે કે અચં. કારી તેના પતિના ગૃહેજ છે. આમ બન્ને પક્ષો સબ્રમ અવસ્થામાં છે.
અચંકારીના ભાઈઓ કપડાના વિક્રયને વ્યવસાય કરે છે. એટલે એક વખત તેને વડિલ સહેદર બબ૨કુળમાં આવેલ છે. બરાબર તે જ વખતે અચં. કારીના શરીરની ખાલ ઉતારી, તેના બદન માંહેનું લેહી લઈને તેના મૃતપાયઃ થઇ ગયેલા દેહને હાંગણમાં ફેંકી દીધેલ છે. તેના ભાઈની દષ્ટિ ચિંકારીના ત્વચા-વિહણું શરીર પર પડે છે અને તે કમકમાટી અનુભવે છે. તે વખતે તેને વિચાર સ્ફરે છે કે–અહો! મારી ભગિનીના હસ્તપાદમાં આ બાઈના જેવા જ શુભ લક્ષણે હતા તથા આવી જ મળતી આકૃતિ પણ તેની છે, પણ તે અહીં કેમ સંભવી શકે? તે તે ન જ હોય. તે પણ ભૂતદયાની લાગણીથી મારી ફરજ છે કે તેને આ સ્થાનમાંથી ગમેતેમ કરીને પણ છોડાવવી જોઈએ. આમ વિચારી તેનો યોચિત બદલો દઈ તેણીને બર્બરકુળમાંથી છોડાવીને વૃણસંજીવિની નામક એષધીમાં ત્રણ અહોરાત્રપર્યત રાખી. કે જે વનસ્પતિના પ્રભાવથી તેણી પૂર્વવત્ ત્વચા અને કાંતિને પ્રાપ્ત કરીને બેઠી થઈ. નજીકમાં પિતાના માતૃજાયા વડીલ ભ્રાતાને જોઈને દુઃખના અતિભારથી તે ધાર
અશ્રુએ બન્ને આંખમાંથી શ્રાવણ-ભાદર વરસાવવા લાગી. તે પોતાની બહેન જાણી ભાઈ તેને આશ્વાસન આપે છે અને તેને પોતાની આપવીતી કહેવાનું કહે છે ત્યારે અચંકારી અથથી માંડી ઈતિપર્યત પોતાની સર્વ વાતથી ભાઈને માહિતગાર કરે છે. જે બીનાને સાંભળી ને તેને ભાઈ પણ ગદગદિત થાય છે. પરંતુ જે બનવાનું હતું તે બની ગયું. હવે “ ન જ ક મિ ના

Page #32

ચાર કષા-મહાન તસ્કરે.
૨૭ ન્યાયે શાંતિ રાખી બને ભાઈ-ભગિની પિતાના નગરે આવે છે. અને તે સર્વ સ્વજને પ્રધાન સુદ્ધાં આપ્તજનેની હાજરીમાં અચંકારીને ભાઈ તેણીના ઉપર વિતેલી સર્વ વીતકકથાને કહી સંભળાવે છે જે સાંભળી સર્વના હૃદય દ્રવીભૂત થાય છે. અને સર્વ દુઃખના કારણભૂત એવા ક્રોધ પ્રત્યે સૌ તિરસ્કાર દર્શાવે છે. અચકારી પણ પોતાના પતિની બહુ પ્રકારે ક્ષમા યાચી પતિગૃહે જાય છે અને પિતાને ગૃહસ્થસંસાર સુખે ચલાવે છે. તે અરસ માં ઈકસભામાં સર્વ દેવતાઓની સમક્ષ ઈદ્ર મહારાજ મનુષ્ય લોકમાં રહેલ આપણું કથાનાયિકા શ્રીમતી અચંકારી ભટ્ટાના શિયલ મહાગુણની અને ક્ષમાગુણની પ્રશંસા કરે છે. એ બીનાને અણસડતાં થકાં બે દેવતાએ સાધુનું રૂપ કરી અચંકારીને ઘેર આવે છે. સાધુને જોતાં જ અચંકારી હર્ષપૂર્વક નમસ્કાર કરી પૃછા કરે છે કે હે સ્વામિન ! આપનું આગમન શા કારણ માટે થયું છે તે કૃપા કરીને જણાવે ? પ્રત્યુત્તરમાં સાધુરૂ પધારી દેવ કહે છે કે હે બહેન ! એક સાધુને કઢરોગ થયેલ છે તેની શાંતિ અર્થે અમને લક્ષપાક તેલ (જે તેલ તૈયાર કરવામાં એક લક્ષ વસ્તુઓ જેઈએ અને જેની એક બાટલીની કિંમત એક લાખ રૂપિયા હોય તે લક્ષપાક તેલ ) ની જરૂર છે. અમે સાંભળ્યું છે કે તે તેલ તમારે ત્યાં તે તેને વહોરા સાધુના આવા વચને સાંભળી હર્ષથી પુલકિત થયા છે કે જેના અને વિકસ્વર થયેલી છે રામરાજી જેની એવી અચંકારી ભટ્ટા દાસીને તે તેલને શીશે લાવવા કહે છે. દાસી લઈ આવે છે અને દેવાભાવથી અર્ધમાગે જ તેના હાથમાંથી તે અમૂલ્ય તેલને શીશે પડી જાય છે આમ બનવા છતાં દાસી પર લેશ પણ કપાયમાન ન થતાં અચંકારી તેને ફરીવાર બીજે શીશ લાવવા કહે છે. ફરી વખત પણ દેવપ્રભાવથી પૂર્વવત તેલની બાટલી પડી જાય છે, તે પણ સત્વશાળી એવી શ્રીમતી અચંકારી દાસી પર કિચિત પણ કોઇને ન આણતાં ત્રીજી વાર પિતે ઘરમાંથી તેલને લેવા જાય છે. તે વખતે તેના શિયળ અને ક્ષમાગુણના પ્રભાવે દેવશક્તિ પણ કુંઠિત બની જાય છે અને મુનિઓને તેમની બાટલી વહેરાવે છે. તે વખતે દેવતાએ પિતાનું અસલ રૂપ પ્રગટાવી તેના પર પુષ્પવૃષ્ટિ કરી તેની પ્રશંસા કરે છે અને ઈંદ્રમહારાજે જણાવેલ બોનાને સદડતાં થકાં દેવજને સ્વર્ગે સીધાવે છે. વંદન હો અચંકારીને !
આ કથા પરથી આપણે એ જોવાનું છે કે એક માત્ર કોધના કારણથી આવી મહાસતીને કેટલું મહાન દુઃખ પડયું ? એ વિચારી દરેકે ઉગ્ર કેધનું નિમિત્ત મળે તે પણ શાંતિ રાખવા પ્રયત્ન કરે એ સ્વાત્મહિતકર છે. (ચાલુ)
રાજપાળ મગનલાલ લહેરા

Page #33

ન્ટિી-૨૦]<> <>>]<> <>>>
વ્યાન
ત્રીજા ધર્મધ્યાનના બે પ્રકાર વિચાર્યા પછી, આજે આપણે ત્રીજા તરફ ચકું ફેરવીએ.
વિપાકવિચય -આત્મા અનંત શક્તિને સ્વામી છતાં શા માટે ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના કષ્ટ-દુઃખે એને ભેગવવા પડે છે ? આ વિચારમાં ઉંડું અવગાહન કરતાં દૃષ્ટિ સમક્ષ જ્ઞાનાવરણીય આદિ આઠ કર્મોની જાળ પથરાયેલી તરી આવે છે. આત્માના સાચા ગુણોને આવરનાર જો કોઈ પણ પદાર્થ યા વસ્તુ હોય તે તે આ કર્મો જ છે. આ સ્થાન એ રીતે દયાવાનું છે કે સુખ દુઃખના કારણરૂપ કિંવા જુદી જુદી જાતના જે અનુભવ આત્માને પ્રાપ્ત થાય છે એ નિમિત્ત કારણ તરીકે પૂર્વ સંચિત કર્મો હોવાથી એ વેળા હર્ષ-શેક ન ધરતાં, એ કર્માષ્ટકનું સ્વરૂપ વિચારવું. એમાંથી કયા માર્ગો છૂટી શકાય તે ચિંતવવું.
સંસ્થાનવિચય-જ્યાં ત્રીજા ભેદમાં સંસારવૃદ્ધિના સાધનરૂપ કર્મોની વિચારણું આગળ વધી કે આ ચોથા ભેદમાં નજરે દેખાતા જગત વિષે ઉંડા ઉતરવાનું મન થવાનું જ. એ વેળા સારાયે ચાદરાજ લેકનું એમાનાં સાત લોકમાં આવેલા નરકે, વચમાં તિર્થાલોક અને ઉપરને જોતિષ અને વૈમાનિક દેવ સંબંધી પ્રદેશ, તેમાં રહેલી ભિન્નતાઓ, વિશિષ્ટતાઓ અને વિચિત્રતાઓ સહિત-ચિત્ર સ્મૃતિપટમાં દેરવાનું. એ લેકમાં ધર્માસ્તિકાય આદિ પાંચ અસ્તિકાય, તથા દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાય સબંધી ચિંતવન શરૂ કરવાનું. જેમ જેમ આત્મા આ જાતના જ્ઞાનમાં અવગાહન કરવાનો તેમ તેમ બાહ્ય પદાર્થો પરથી આસક્તિ ઓછી થવાની અને આંતરિક વસ્તુમાં લીનતા વધવાની. તે વેળા મન કઈ અગમ્ય પ્રદેશમાં એકતાર બનવાનું.
ધ્યાનને યાને મહત્વનો પ્રકાર તે શુકલ ધ્યાન. નિર્મળ શુદ્ધ પરાવલંબન વિના આત્માના સ્વરૂપને તન્મયપણે ધ્યાવે તે શુકલયાને સ્વચ્છ ધ્યાન. ૧ પૃથકત્વ વિતક સપ્રવિચાર–જીવથી અજીવ, સ્વભાવમાંથી વિભાવમાં
દ્રવ્યથી પર્યાયને જુદા પાડી વહેંચણી કરવી, તેનું નામ પૃથકૃત્વ. તેને શ્રુતજ્ઞાને સ્થિત ઉપયોગ તે વિતર્ક તે નિર્મળ વિકલ્પ રહિત પિતાની સત્તાને ધ્યાવે. આ વિષય લખવા કરતાં અનુભવથી વધારે સમજાય. એની મર્યાદા આઠમા ગુણસ્થાનકથી અગ્યારમા સુધીની કહી છે.

Page #34

-
ધ્યાન,
૨ એકવ વિતર્ક અપ્રવિચાર–ગુણ પર્યાયની એકતા કરી યાવે તે શ્રુતજ્ઞાના
વલંબીપણે વિકલ્પ રહિત દર્શન-જ્ઞાનને સમયાંતરે કારણુતા વિના રત્નત્રયીને એકસમયી કારણ કાર્યતાપણે જે ધ્યાન, વીર્ય ઉપગની એકાગ્રતા તે આ ધ્યાન બારમા ગુણસ્થાનકે ધ્યાવે. આમ જ્યાં આ ગુણસ્થાનક પ્રાપ્ત થયું કે સિદ્ધદશા પ્રાપ્ત થવાની નિશ્ચિત્ત થાય છે. ઘનઘાતી આ ચાર કર્મને અહીં નાશ થાય છે. કેવલજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે.
તેરમાના અંતે અને ચૌદમામાં પ્રવેશતાં સૂકમ મન-વચન, કાયાના ગ રૂપે શેલેશીકરણ કરી અગી થાય તે ત્રીજો ભેદ. સૂક્ષ્મક્રિયા અપ્રતિપાતિ અને જ્યાં એગ નિરૂંધ કર્યા પછી સર્વ ક્રિયારહિત થવાની દશા પ્રાપ્ત થવાની પળ આવતાં જે ધ્યાન ચાલુ હોય છે તે ચે ભેદ ઉછિન્ન ક્રિયા નિવૃત્તિ. આ આખેય વિષય અનુભવગમ્ય છે.
ધ્યાનના બીજી રીતે નીચે પ્રમાણે ચાર ભેદ થાય છે. ૧ પદસ્થ-અરિહંતાદિક પાંચ પરમેષ્ઠીના ગુણ સંભારવા. મનમાં ચિંતવન કરવું તે. રપિંડસ્થ દેહમાં રહેલ પિતાના આત્માને વિષે અરિહંતાદિ પાંચ પરમેષ્ટીના
ગુણોનું આપણુ કરી ચિંતવન કરવું તે. ગુણીના ગુણે વિષે એકત્વતાને
ઉપયોગ કરે તે. ૩ રૂપસ્થ-રૂપવાળો દેહધારી આત્મા, વસ્તુતઃ અરૂપી અને અનંત ગુણને
ધર્યું છે. ઇત્યાદિ વિચારણ. ૪ રૂપાતીત-નિરંજન નિર્મળ સંકલ્પ વિકલ્પ રહિત અભેદ એક શુદ્ધિ સત્તા
રૂપ ચિદાનંદ સ્વરૂપી અસંગ અખંડ અનંત ગુણપર્યાયરૂપ આત્મદશા વિચારવી. આ ધ્યાન મુક્તિના કારણરૂપ છે.
ધ્યાનને વિષય અહી સંપૂર્ણ થાય છે અને એ સાથે તપરૂપ પાંચમું કર્તવ્ય પણ પૂર્ણ થાય છે, છઠ્ઠા દાન પરત્વે હવે પછી વિચાર કરશું.
ચેકસી

Page #35

૩૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
- +
પ ા
વર્તમાન સમાચાર, શ્રી ઉમેદપુર પાશ્વનાથ જૈન બાલાશ્રમના તમામ કારભાર ત્યાંના સ્થાનિક કાર્યવાહક તરફથી શ્રી હા સાહેબને પાણો છે. પ્રથમ પણ તેઓશ્રીએ સેવા કરી હતી. હાલ સોંપવાથી સારી પ્રગતિમાં આવશે.
સુખી સફર-શાહ રતિલાલ ઉજમશી બી. એસ. સી. ની પરીક્ષામાં પ્રથમ નંબરે પાસ થઈ બી. એસ. સી. ટેકનીકલને વધુ અભ્યાસ કરવા માટે તા. ૧૭-૮-૩૫ ના માનચેસ્ટર તરફ જવાના હોઈ તેમની સફરની સફળતા ઈચ્છવા અને અભિનંદન આપવા માટે એક જાહેર મેળાવડો તા. ૯-૮-૩૫ શુક્રવારે બપોરના શ્રીમન હેમચંદભાઈ રામજી મહેતા એલ. સી. ઇ, એમ. આઈ. ઈ. ના પ્રમુખપણું નીચે શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા તરફથી સંસ્થાના વિશાળ હાલમાં યોજવામાં આવ્યો હતો. જ્યારે ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસ, શેઠ કુંવરજી આણંદજી તથા શેઠ દેવચંદ દામજીએ સમયોચિત વિવેચન કરતા અત્રેના નામદાર મહારાજા સાહેબે તેમને આપેલ સંપૂર્ણ ઉદાર મદદ તથા જવા-આવવાનો સેકન્ડ કલાસ પાસપોર્ટ આપવા માટે ઉપકાર માનતાં જૈન કમ તરફથી મુબારકબાદી ઈચ્છા હતી; અને ભાઈ રતિલાલે ના. મહારાજા સા. પટ્ટણી સાહેબ તથા જૈન સમાજની લાગણી માટે આભાર માન્યો હતો.
મેળાવડાના પ્રમુખશ્રીએ જણાવ્યું કે ભાઈ રતિલાલને આગળ અભ્યાસ કરવામાં મદદના અભાવે બે વર્ષ એવાં પડયાં તે જૈન સમાજ માટે શરમાવા જેવું ગણાય. જેનો એક વખત રાજસ્થાને હતા, તે પછી મંત્રી સ્થાને હતા અને આજે સંખ્યામાં અને સત્તામાં જોવાતા નથી. જેનોએ આ સ્થિતિમાં ચેતવા અને કેળવણીના વિકાસની અગત્ય તરફ ધ્યાન ખેંચ્યું હતું અને કોમીય ભેદ દૂર કરવા માટે ભાર મૂકયો હતો. ત્યારબાદ દુધપાટી આપી મેળાવડો વિસર્જન કરવામાં આવ્યો હતો.
સ્વીકાર–સમાલોચના.
પ્રાચીન ભારતવર્ષ–પ્રથમ વિભાગ લેખક ડોકટર ત્રિભુવનદાસ લહેરચંદ શાહ. પ્રકાશક શશિકન એન્ડ કુ. રાવપુરા વડોદરા. કિંમત રૂા. ૫-૦-૦ આ ગ્રંથમાં ઈ. સ. પૂર્વે ૯૦૦ થી ઈ. સ. ૧૦૦ સુધી એક હજાર વર્ષને ઈતિહાસ ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ શુમારે પચીસ વર્ષ સુધી તેનો અભ્યાસ અને પરિશ્રમ સેવી લેખક મહાશયે આ કૃતિ ચાર વિભાગમાં પ્રગટ કરવા તૈયાર કરેલ છે જેનો પ્રથમ વિભાગ છે, તેમાં પ્રમાણભૂત આગમ અને ઐતિહાસિક ગ્રંથોમાંથી તેમજ પ્રાચીન શિલાલેખો, સિક્કાઓ અને ઇતિહાસિક, રાજકીય, સામાજિક વગેરે હકીકતો ઉપર સારો પ્રકાશ પાડ્યો છે. ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ સર્વ ઉપયોગી હોવા છતાં ભારતના પ્રાચીન ઇતિહાસ લખનારને ખાસ સહાયરૂપી આ ગ્રંથ છે. કિંમત પાંચ રૂપિયા યોગ્ય છે.

Page #36

શ્રી જૈન આત્માનંદ સમા ભાવનગરની વર્તમાન સ્થિતિ. (સંવત ૧૯૯૦ ).
ગયા વર્ષમાં આ સભાએ શું પ્રગતિ કરી તેની ટુંક નોંધ આ નીચે આપીએ છીએ. આ રીતે સભાની કાર્યવાહીનું સંક્ષિપ્ત વર્ણન આપવાથી આ સભાના દરેક સભાસદ બંધુઓ, સભા ઉપર પ્રેમ ધરાવનાર ભાઈઓ હિતેચ્છુઓ અને સમાજ વગેરેને જાણ થતાં હવે પછીના માટે સભાની ઉન્નતિ માટે કંઈ સલાહ-સૂચના કે વિચાર તેઓશ્રી જણાવી શકે તેવા હેતુથી જ આવી રીતે ટુંક નેંધ દરવર્ષે અપાય છે.
આ સભાને સ્થાપન થયાં આજે ઓગણચાલીશ વર્ષ પુરા થતાં ચાલીશમાં વર્ષમાં પ્રવેશ કરે છે નિમિત્ત ગુરૂભક્તિ, આત્મિક કલ્યાણ અને ધાર્મિક સેવા વગેરે છે. તેના ઉદ્દેશ પ્રમાણે સભા કાર્ય કર્યું જાય છે. કુલ સભાસદે
૧ આ સભાના ચાર વર્ગમાં થઈ ગઈસાલની આખર સુધીમાં ૩૭૮) સભાસદે, છે. તેમાં બે પેટન સાહેબે, ૧૦૯) પહેલા વર્ગના લાઈફ મેમ્બરો, ૨૨૭) બીજા વર્ગના લાઇફ મેમ્બર, ૧૨) ત્રીજા વર્ગના મેમ્બર, ૨૧) પહેલા વર્ગના વાર્ષિક મેમ્બરો અને ૮) બીજા વર્ગના વાર્ષિક મેમ્બરો ભાવનગર અને બહારગામના મળીને કુલ છે. બહારગામની કેટલીક જૈન સંસ્થા પણ લાઈફ મેમ્બરો છે તેને તેમાં સમાવેશ થાય છે. નવા સભાસદો થાય તેના નામે શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ માસિકમાં તરત જ પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવે છે. આ સભામાં જે જે મેમ્બરોની જે જે ફી (લવાજમ) છે તે લઈને તે જ વર્ગમાં દાખલ કરવામાં આવે છે. લાઈફ મેમ્બરને ભેટના પુષ્કળ સારાં સારાં ગ્રંથને વિવિધ જૈન સાહિત્યને લાલ ધારા પ્રમાણે અપાયે છે–અપાય છે. તે તે અમારા માનવંતા સભાસદને સુવિદિત છે. ત્રીજા વર્ગના લાઈપૂ મેમ્બર અને બીજા વર્ગના વાર્ષિક મેરને વર્ગ કેટલાક વખતથી સભાએ કમી કરેલ છે.
કાર્યો.
૧ લાઈબ્રેરી કી- વાંચનાલય
આ વાંચનાલયમાં સાત વર્ગો છે. ધાર્મિક, નૈતિક, નોવેલ, સંસ્કૃત, ઈંગ્રેજી અને ધાર્મિક આગમ વગેરે ગ્રંથ છે. લખેલી પ્રતોનો ભંડાર જે ૧૫૦૦) ની સંખ્યામાં છે તે જુદે છે, તથા યુસપેપરોમાં ડેઈલી, વિકલી, માસિક વગેરે વગેરે સારાં સારાં આવે છે. જૈન અને જૈનેતર ભાઈઓ સારા પ્રમાણમાં લાભ લે છે. કક્કાવારી પ્રમાણે વાચકોની સુગમતા ખાતર તમામ બેંકનું લીસ્ટ છપાયેલ છે. લાઈબ્રેરીની સુવ્યવસ્થા માટે યુરોપીય વિદ્વાનો મીસ કો, જમન પ્રોફેસર સુબ્રીજ સાહેબ અને શ્રી ગાયકવાડ સરકારના સે લ લાઈબ્રેરીના આ૦ કયુરેટર સાહેબ મોતીભાઈ અમીન

Page #37

છે.
શ્રી જેન આત્માનંદ સભાની કાર્યવાહી. વગેરે તેમજ અનેક સંસ્થા અને જાહેર પુરૂએ ઉંચા અભિપ્રાય આપેલ છે. આ શહેરમાં આવી કી લાઈબ્રેરી બીજી નથી.
સં. ૧૯૮૯ ના આસો વદ ૩૦ સુધીમાં સાત વર્ગોમાં કુલ પુસ્તકો ૮૧૩૮ રૂા. ૧૩૩૪૪–૧૦–૦ ના હતા, જેમાં ગઈ સાલની આખર સુધીમાં રૂા. ૩૦૯-૨-૦ ના પુસ્તકે ૧૨ ને વધારો થતાં તે મળી કુલ પુસ્તકો ૮૨૯૦ રૂા. ૧૩૬પ૩-૧૨-૦ ના થયા છે. લખેલી પ્રતેની કિંમત ઘણી મોટી હોવાથી તેને સમાવેશ તેમાં થતું નથી તે મળી દશ હજાર ઉપરાંત ગ્રંથ આ લાઈબ્રેરીમાં છે. ૨ જ્ઞાનેદાર ખાતું સાહિત્ય પ્રકાશન ખાતું તે
ચાર પ્રકારે સાહિત્યવૃદ્ધિ-પુસ્તક પ્રકાશન ખાતું સભા કરે છે. (૧) સંસ્કૃત માગધી ગ્રંથ (૨) ગુજરાતી ભાષાના ગ્રંથ, (૩) પ્રવર્તક શ્રી કાન્તિવિજયજી ઐતિહાસિક ગ્રંથમાળા ) શ્રી સીરીઝ ખાતું, અને સાધુ-સાધ્વી મહારાજ તથા જ્ઞાન ભંડારોને ખાસ ભેટ માટેનું પ્રકાશન કરે છે, અને આ વર્ષમાં શ્રી આત્માનંદ જૈન શતાબ્દિ સીરીઝનું પ્રકાશન કરવાનું માન પણ સભાને પ્રાપ્ત થયું છે.
સભા તરપૂથી પ્રકટ થતા સભાની માલકીના ગ્રંથ ( સહાય મળી હોય તો) સંસ્કૃત-માગધી અડધી કિંમતે, ગુજરાતી ગ્રંથે મુદ્દલ કિંમતે, સીરીઝના ગ્રંથ ધારા પ્રમાણેની કિંમતે મંગાવનારને અપાય છે. સંસ્કૃતના ખપી-અભ્યાસી લાઈફ મેમ્બરો અને પેટ્રન સાહેબે મંગાવે તેને જ સંસ્કૃત અને ગુજરાતી ભાષાના તથા સીરીઝના બધા ગ્રંથે ધારા-ધોરણ પ્રમાણે પેટ્રન સહેબ, અને લાઈફ મેમ્બરને ભેટ આપવામાં આવે છે. અત્યાર સુધીમાં તે રીતે તમામ ગ્રંથે તે રીતે ભેટ અપાયા છે.
ઉપર બતાવેલ ચારે પ્રકારના ગ્રંથો મળી અત્યારસુધીમાં રૂા. ૧૯૨૨મા ના ગ્રંથ સાધુ-સાધ્વી મહારાજ તેમજ અન્ય સંસ્થાઓ, જ્ઞાનભંડારો વગેરેને ભેટ અપાયેલા છે. લાઈફ મેમ્બરોને અત્યાર સુધીમાં અપાયેલ ગ્રંથની થતી હજારોની રકમ તે જુદી છે. અમારા જાણવા પ્રમાણે હિંદુસ્તાનની કોઈ પણ જૈન સંસ્થાએ આટલે માટે પ્રચાર અને ભેટનું કાર્ય કરેલ નથી; તે થવાનું કારણ ગુરૂકૃપા છે.
સં. ૧૯૮૯ની આખર સાલ સુધી સંસ્કૃત-માગધી ૮૨, ગુજરાતી ૬૮ તથા પ્રવર્તક શ્રી કાંતિવિજયજી ઐતિહાસિક ૭ મળી કુલ ૧૫૭ ગ્રંથે આ સભા તરફથી પ્રગટ થઈ ગયા છે. આ કાર્ય સતત ચાલ્યા કરે છે. સીરીઝનું કાર્ય સભાએ હાથ ધરતાં રૂા. એક હજાર આપનાર બંધુના નામથી ઉત્તરોત્તર ગ્રંથ પ્રકટ થતાં હોવાથી, જ્ઞાનોદ્ધાર સાથે આત્મકલ્યાણ પણ થતું હોવાથી તે રીતની રકમ અત્યાર સુધીમાં ઘણા ગૃહસ્થા તરફથી મળી છે, અને દર વર્ષે નવા જૈન બંધુઓ સાહિત્ય પ્રકાશન માટે સભાને તેવી રકમ આપી જ્ઞાનનો ઉદ્ધાર કરી જ્ઞાનની ભક્તિ કરી રહ્યા છે. અનેક ગ્રંથે સીરીઝ તરીકે પ્રગટ થયેલા છે. સભાને મળતી મદદથી અનેક ઉત્તમોત્તમ ગ્રંથે પ્રસિદ્ધ થતાં હોવાથી જૈન સાહિત્યની અભિવૃદ્ધિ અને

Page #38

આ સભાની વત માન સ્થિતિ.
3
આ સભાના લાઇફ મેમ્બરાને મ્હોળા પ્રમાણમાં તેટલા લાભ મળે છે જેથી ઘેાડા વખતમાં સસ્તુ જૈન સાહિત્ય અને અડાળે પ્રચાર અલ્પ કિમતે સભા કરી શકશે તે નિ:સદેહ વાત છે.
૩ કેળવણીને ઉત્તેજન—દર વર્ષે રૂા. ૩૦૦) જૈન વિદ્યાર્થીઓને સ્કાલરશીપ તરીકે, રૂા. ૧૨૫) શ્રી ઉજમબાઈ જૈન કન્યાશાળાને મદદના મળી શુમારે સવા ચારશે' રૂપીયા અપાય છે. અનુકૂળતાએ વિશેષ આપવા સભાની શુભ આકાંક્ષા છે. ગામ કેકડી-મારવાડ જૈન વિદ્યાલય અને જૈન પાઠશાળાને બે વર્ષ થયાં રૂા. ૬૦) ની
રકમ મદદ તરીકે અપાય છે
૪ શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ-માસિક ખત્રીશ વર્ષથી પ્રકટ કરવામાં આવે છે. ઉત્તમ લેખા, પુસ્તકની સમાલાચના, વર્તમાન સમાચાર વગેરે આપવામાં આવે છે. અને કોઇપણ માસિક દરેક વખતે જે અત્યાર સુધી નથી આપી શકતુ' તેવા, સારા સારા અનેકવિધ સાહિત્યના ઉત્તમ ગ્રંથા વધારે, ખર્ચ કરી માસિકની આવક કે કમાણીની દરકાર નહિ રાખી ગ્રાહકોને ભેટ દરવર્ષે અપાય છે. અને માસિક મુલથી એછા લવાજમે ગ્રાહકને અપાય છે. જેથી આત્માનંદ પ્રકાશના ગ્રાહકેાની સંખ્યા પણુ દિવસાનુદિવસ વૃદ્ધિ થતી જાય છે.
૫ સ્મારફડા- —આ સભા હસ્તક શ્રીયુત મૂળચંદ, નથુભાઈ કેળવણી ઉત્તેજન સ્મારક ક્રૂડ, તેમજ ખાભુ પ્રતાપચ’જી ગુલાબચંદજી સ્કોલરશીપ પૂંડ, તથા કેળવણી મદદ પૂડ અને શ્રીયુત ખાડીદાસ ધરમચંદ નિરાશ્રીત મદદ પૂ`ડ ચાલે છે, જેમાં તેના ઉદ્દેશ પ્રમાણે તે તે ખાતામાં સહાય અપાય છે.
૬ શ્રી ઉજમબાઇ જૈન કન્યાશાળાઃ—ને વહીવટ આ સભાને તેની કમીટી તરપૂથી સુપ્રત થયેલ હાવાથી તેને વહિવટ મદદ આપવા સાથે કરે છે.
૭ જયંતીએ —પ્રાતઃસ્મરણીય ગુરૂરાજ શ્રી વિજ્યાન ંદસૂરીશ્વરજીની જેઠ શુઇ ૮ નારાજ શ્રી સિદ્ધાચલજી ઉપર તથા પૂજ્યપાદ ગુરૂવર્ય શ્રી મૂળચંદજી મહારાજની માગશર વિદ ૬, શાંતમૂર્તિ શ્રી વિજયકમળસૂરિજીની આસે શુદ ૧૦ ના રાજ આ શહેરમાં દેવગુરૂભક્તિ-પૂજા-સ્વામીવાત્સલ્ય વગેરેથી દર વર્ષે સભા તરફથી ઉજવાય છે.
૮ સભાની વર્ષગાંઠઃ---દર વર્ષે જે શુઇ ૭ ના રોજ સભાના મકાનમાં પ્રભુ પધરાવી પૂજા ભણાવવા વિગેરેથી સભાના મકાનમાં દેવગુરૂભક્તિ-કરવા સાથે શેઠ હઠીસંગભાઈ ઝવેરચંદ વારાની તર થી સ્વામીવાત્સલ્ય કરવા સાથે ઉજવવામાં આવેલ છે.
૯ અ નદ મેલા પઃ---દર બેસતે વર્ષે જ્ઞાનપૂજન કર્યાં પછી દૂધપાર્ટી ઉ પ્રમુખ શેઠ ગુલાબચંદભાઇ આણંદજીએ તે ખાતે આપેલ રકમના વ્યાજમાંથી સભાસદોને આપવામાં આવે છે,

Page #39

-
આ સભાની વર્તમાન સ્થિતિ. ૧૦ જ્ઞાનભક્તિ –દર વર્ષે જ્ઞાનપંચમીને દિવસે જ્ઞાન પધરાવી ભક્તિ કરવામાં આવે છે.
૧૧ જનબંધુઓને મદદા–નિરાધાર કે અશક્ત સ્થિતિના જૈન બંધુઓને સભાને અમુક બંધુઓ તરફથી આવેલી રકમથી તેમની ઇચ્છા પ્રમાણે અર્થિક સડાય અપાય છે.
ઉપરોક્ત હકીકત તથા સાથેની સભાની વહીવટ તથા સરવૈયા સંબંધી હકીકત વહીવટી ચોપડામાંથી જોવા માટે ખુલ્લી છે. શ્રી ગુરૂભક્તિનો આનંદજનક પ્રસંગ અને તેને અંગે સભાને
ગુરૂભક્તિ કરવાનું મળેલું વિશેષ માન. સંવત ૧૯૨ ના ચૈત્ર સુદ ૧ રોજ પ્રાતઃસ્મરણીય શ્રી વિજયાનંદસૂરીશ્વરજી (આમારામજી મહારાજના ઉપકારક જીવનનાં સે વર્ષ પુરા થતાં હોવાથી તે કપાળુશ્રીની શતાબ્દિ હિંદમાં જૈન સમાજ તરફથી ઉજવાય અને તે રીતે ગુરૂભક્તિ થાય તેવી પ્રવર્તકજી મહારાજ શ્રી કાતિવિજયજી મહારાજ, શાંતતિ શ્રી હંસવિજયજી મહારાજ અને આચાર્ય શ્રી વિજયવલભસૂરિશ્વરજી મહારાજ વિગેરે મુનિ મહારાજની પ્રબલ ઈરછા થતાં તે કાર્ય આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયવલ્લભરારીશ્વરજી મહારાજે ઉપાડી લીધું અને તે માટે ઉપદેશ શરૂ કર્યો, અને આચાર્ય મહારાજના પ્રશિષ્ય ઉમરગવિજયજી મહારાજના શિષ્ય મુનિરાજ શ્રી ચરણવિજયજી મહારાજે પણ આચાર્ય મહારાજની સાથે રહી તેઓશ્રીની આજ્ઞા પ્રમાણે યોજનામાં મુખ્ય ભાગ લેવો શરૂ કર્યો. અમોને જણાવતા આનંદ થાય છે ગુરૂન રાજની શતાબ્દિની યોજના સાંભળતાં આ આચાર્ય મહારાજે મુંબઈ પધારતાં સુધીમાં જ્યાં જયાં ઉંહાપોહ કર્યો તે તે શહેરમાં પણ પ્રોત્સાહન મળ્યું અને સહાયતા પ્રાપ્ત થઈ મુંબઈ ચાતુર્માસ બિરાજમાન છે ત્યાં તે શ્રી સંઘે તે કાર્યને સારી રીતે વધાવી લીધું. તે માટે વિશ્વાસપાત્ર કમીટી મુંબઈમાં નીભાઈ કંડની શરૂઆત પણ ઠીક થઇ. તે ફંડમાંથી શતાદિ ઉજવવા ઉપરાંત વધારેની રકમ જે રહે તેમાંથી મહારાજની કૃતિની ગ્રંશે અને પ્રાચીન સાહિત્યના ગ્રંથ અ૯૫ મૂલ્ય પ્રકટ કરી તે રીતે તેને વ્યય કરવાનો ઠરાવ થયો. શતાબ્દિ નિમિત્ત જીવનચરિત્ર છપાઈ ગયેલ છે અને એક સ્મારક અંક તયાર થાય છે. આ બધું થવા છતાં આચાર્ય મહારાજ શ્રીવિજયવલભસૂરીશ્વરજી મહારાજની કૃપાવડે અને આજ્ઞા મુજબ આ શતાબ્દિના સ્મારક નિમિત્તે એક સીરીઝ ગ્રંથમાળા શરૂ કરવાનો નિર્ણય થતાં તે કાર્ય મુનિરાજ શ્રીચરણવિજયજી મહારાજે ઉપાડી લીધું અને જેન બંધુઓએ તે માટે પણ સહાય આપવાથી તે સીરીઝના પ્રકાશનનું માન આ સભાને મળ્યું છે, તેથી આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજય વલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજ તથા મુનિરાજ શ્રીચરણ વિજયજી મહારાજને આ સભા ઉપકાર માને છે. આ સીરીઝના ગ્રંથો મુદ્દલથી ઓછી કિંમતે, અ૫ કિમત કે ભેટ છે જે વખતે જે જે સંયોગો હશે તે પ્રમાણે તથા આર્થિક રાહાય આપનારની ઇચ્છા મુજબ વ્યય કરવામાં આવશે.
આ સીરીઝના છપાતાં ગ્રંથોમાં જ્યાં જયાં જરૂર હશે ત્યાં તેમાં મુનિરાજ શ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજ ને મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજશ્રીએ રાસલાહ, સંશોધન કાય તપાસવા વગેરેનું કાર્ય પણ કરવા કૃપા દશાવી છે તે માટે આભાર તેઓ સાહેબને પણ માનીયે છીયે. પ્રાચીન અપૂર્વ જૈન સાહિત્યનું પ્રકાશનનું કાર્ય છે કે ખરેખરી જ્ઞાનભક્તિ છે. તે યથાશક્તિ સભા એ ઉપકારી મુનિ મહારાજની કૃપાથી કરતી હોવાથી સભાને ગુરૂભક્તિ, જ્ઞાનભક્તિની અપૂર્વ સેવા પ્રાપ્ત થઈ છે તે માટે આ સભા ઉપકાર માનવા સાથે પોતાને અપૂર્વ આનંદ પ્રક્ટ કરે છે

Page #40

.
.
.
.
..
-
-
-
૫
આ સભાની વર્તમાન સ્થિતિ. શ્રી સભાનું વહીવટી ખાતું ( સં. ૧૯૯૦ ની સાલનો હિસાબ ) ૧ શ્રી સભા નિભાવ ફંડ ખાતું.
૧૨૦૧) બાકી દેવા.
પ૮) ખર્ચમાં તૂટતો હવાલે. ૫૮) વ્યાજ.
૧૫૫૧) બાકી દેવા. ૩૫૦) લાઈફ મેમ્બરો સ્વર્ગવાસ
૧૬ ૦૯) પામતાં આવેલ લવાજમને હવાલે. ૧૬ ૦૯)
૨ સભાસદોની ફી ખાતું.
પ૩રાના બાકી દેવા
૮પા વાર્ષિક મેમ્બર ફીના ૧૧૪૧ લાઈફ મેમ્બર ફીના વ્યાજના ૧૭પલાના
૩૫પા મેમ્બરોને માસિક ભેટ મોક
લ્યા તેનો ખર્ચનો હવાલે. ૧૧૨૨ાના ખર્ચ ખાતાનો હવાલે
૭) મેમ્બરોના લવાજમ ન
પતવાથી માંડી વાળ્યા ૨૩ બ કી દેવા ૧૭૫૯માત
પહેલા વર્ગના લાઇફ મેમ્બર ખાતું.
૧૦૮૦૧) બાકી દેવા.
૨૦૧) નવા બે મેમ્બરની ફીના. ૧૧૦૦૨)
૧૦૧) મેમ્બર એક સ્વર્ગવાસ પામતાં
સભા નિભાવકુંડ ખાતે હવાલે ૧૦૯૦૧) બાકી દેવા. ૧૧૦૦૨)
૪ બીજા વર્ગના લાઇફ મેમ્બર ખાતું.
૧૧૦૦૧) બાકી દેવા,
૩૫૦) નવા મેમ્બરોની ફીના. ૧૧૬૫૧)
૩૦૦) મેમ્બરો સ્વર્ગવાસ પામતાં
સભા નિભાવ ફંડ ખાતે હવાલે ૧૧૩૫૧) બાકી દેવા. ૧૧૬૫૧)
-
-
-

Page #41

આ સભાની વર્તમાન સ્થિતિ. ૫ ત્રીજા વર્ગના લાઇફ મેમ્બર ખાતું.
૩૦૦) બાકી દેવા.
૬ શ્રી આત્માનંદ ભવન (મકાન) ખાતું.
૨૦૩૯૪ાનો બાકી લેણું
૬ વીમો જાત્રા રીપેરીંગ ખર્ચ ૧૯) વ્યાજ (બાર માસના ભાડાના
બાદ જતાં)
૨૦૬૧૦
૭ શ્રી આત્માનંદ ભવન ઉત્તર બાજુનું નવા મકાન) ખાતું.
૧૨૦) ભાડાના. ૩૩૭ બાકી દેવા ayoll
૩૪૯૦ સભાના મકાનની ઉત્તરે આવેલ
વોરા નાનચંદ ખોડીદાસનું મકાન ખરીદ કર્યું તેના. ૩૩૧) મકાન વેચાણ લીધું તેના ૯૯) ચોથના નામદાર
દરબારશ્રીને ૮)- પરચુરણ ખર્ચ ૩૪૦૮ના)
૫) વીમો ૭૭ના વ્યાજ Sycolll
૮ શ્રી સાધારણ ખર્ચ ખાતું.
૨૪વાના બાકી દેવા ૫ના પુસ્તક વેચાણમાંથી 3 હાંસલ ૨૯૪માં
૪૩). ફરનીચર રીપેર ગ ખર્ચ ૨૫૧માત્ર બાકી દેવા ૨૯૪lief

Page #42

આ સભાની વર્તમાન સ્થિતિ, ૯ શ્રી સિદ્ધાચલજી ઉપર શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિશ્વરજી મહારાજની દહેરી
રીપેર તથા જયતિ (સાધારણ) ખાતું.
૧૩૦૪ બાકી દેવા
૧૦ શ્રી મૂળચંદભાઈ સ્મારક ફંડ ખાતું.
૫૦૦માાટ બાકી દેવા રૂ. ૧૦૦૦) ના બેન્ડ ૧૨૭)દ સ્કેલરશીપના
ટ્રસ્ટીઓના નામે છે તે ઉપરાંત ૪૪૭) બાકી દેવા ૭ વ્યાજ બેન્ડ ત્યા ઉપરની રકમનું ૫૭૪)= ૫૭૪)
૧૧ શ્રી બેડીદાસભાઇ સ્મારક ફંડ ખાતું.
૧૦૩ બાકી દેવા રૂા. ૧૦૦૦ ના બોન્ડ
ટ્રસ્ટીઓના નામે છે તે ઉપરાંત પ૭) વ્યાજ ૧૬ના
૧૩ શ્રી જ્ઞાન ખાતું.
૧ટાર બેસતા વર્ષના જ્ઞાનપૂજનના ૩૧૨કાના બાકી લેણું જ્ઞાનખાતાનો સ્ટોર ૨ જ્ઞાનપંચમીના જ્ઞાનપૂજનના
કબાટો વિગેરેના ૧૫માત્ર પુસ્તક વેચાણમાંથી હાંસલ ૩ ૧૧૨ા વીમાનો ખર્ચ ૮૩ાાને પરચુરણ કસર વગેરેના
૩૯) વખાર ભાડું ૧૨૨૮ના વ્યાજ તથા પરચુરણ બેન્ડ ૧૬પાલા માસિક વર્તમાન પેપર લાઈવેચતા વટાવના
બ્રેરી ખાતે ૪૦) કમીશનના
૧૭૭) વો લાઈબ્રેરીના પુસ્તક ખરીદ કર્યા
૪૭૭માાાા આત્માનંદ પ્ર. પુ. ૩૧ ની બેટ ૧૫૧૭ીદો
ભેટની બુક સહિત. ૩૪૪છાડ્યા બાકી લેણા
૧૨૫) ઉજમબાઈ કન્યાશાળાને મદદ ૪૯૬૫
જાટ કમીશન સીરીઝમાં ૫૧૮ાા ઉઘરાણી ન પતવાથી માંડી વાળી ૩૦) પંચાંગ છપાઈ

Page #43

4
or
૧૩૭૪૫
2
૪૧મા
લવાજમ
૩૫માા મેમ્બર રી ખાતેથી
જાડાના ખાટના જ્ઞાનખાતેથી
૧૨૫)ના જૈન ધર્મ ભેટનો બુકના પુસ્તક વેચાણ ખાતેથી
૧૨૪૮૬)ના ૧૬૧૧૭
૧૪૧
૧૩૫ના
૩૦૩૯૦ના
૧૬૩૨ાન
૩૪૦′lle
૫૯૨૮
૧૯૧
૧૮૪)
૪૩૨
૭૪૩૬૨)૦ા
આ સભાની વત માન સ્થિતિ.
૧૩૩)ના
પાના
૪૯૬પા
૭૪૪૩૪મા
૬૨ શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ પુ ૩૩ નું ખાતું,
૧૦૧૦)ના
મેમ્બરૈના દેવા
લાઇબ્રેરીના ડીપેઝીટ
ઉભળેક દેવુ
છરાજ્જા ફેર છે તે હજી જોવાય છે.
૧૪૫૧ાાના
૧૬૫
૩૮ll
નશી
૧૩૭૪મા
સ. ૧૯૯૭ ના આસો વદ ૦)) સુધીનું સરવૈયુ
શ્રી જ્ઞાન ખાતે પુસ્તકા બાબત
સીરીઝ ખાતાના અનામત પરચુરણ દેવું
આત્માનં પ્ર. પુ. ૩૨ મુ સાધારણ લા મેમ્બર રી
મકાન કુંડ વગેરે
જયંતી કુંડ ખાતે
કેળવણી વગેરે સહાયક
કુંડ ખાતે
શરાકી ખાતા
૧૭૭૬૮
પુસ્તકા ભેટ આપ્યા પેકીંગ તથા પરચુરણ ખર્ચ
૬૯૨૫) ૨૬૮પાાા
૧૭ ના
૧)
૬૮૪૩ !!
છપાઇ બડીંગ કાગળ
પાસ્ટ ખ
ભેટની બુકના
લી. પી. પાસ્ટ ખર્ચના લખાઈ મેટરની
૨૪૬૯૯ાના શ્રી આત્માનંદ ભુવન(મકાનો) ખાતે શરાફી ખાતે
૨૧૫૩૪ાદ
૧૧૪૬૫
પુસ્તક તથા છાપવાના કાગળ વગેરે જ્ઞાન ખાતે. સીરીઝના પુસ્તકા પુરાંત છે તેના છાપખાના તથા મુકસેલા પાસે લેણુ
મેમ્બરાના ખાતે ઉબળેક લેણા
શ્રી પુરાંત બાકી આસા વદ ૦))

Page #44

શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગુરૂકુળ-પાલીતાણા, પત્રિક.
श्री यशोविजयजी जैन गुरुकुळ-पालीताणा.
વાર્ષિક કર્તવ્ય.
વધમી બંધુઓ અને બહેને,
આ સંસ્થાના કાર્યથી આપ માહિતગાર હશે જ. વિશેષમાં આ પત્રિકા પ્રકટ થાય છે તેથી વધુ પરિચય થશે.
ગયા વર્ષમાં ટોટો પડ્યો હતો તેમ ચાલુ સાલમાં અશાડ સુધીની આવક જોતાં રૂ. ૫૦૦૦ નો ટેટો પડે તેમ જણાવાથી આપ તરફ વિનંતિ કરવા જરૂર પડી છે કે, આપ આ વર્ષે પણ યોગ્ય મદદ મોકલી આભારી કરશેજી. વાર્ષિક ખર્ચ રૂા. ૨૫૦૦૦)ને છે.
વિદ્યાર્થીની સંખ્યા ૧૫૧ ની છે. જુદા જુદા ૮૦ ગામના સ્વધર્મીભાઈઓના બાળકે છે. હાઈસ્કૂલમાં ૩૭ જાય છે. બાકીના ગુરૂકુળ વિદ્યાલયમાં ભણે છે. ધાર્મિક અને ઔદ્યૌગિક શિક્ષણની ખાસ ગોઠવણ છે. વ્યાયામની પણ ગોઠવણ સારી છે અને તે માટે શેઠ હીરાચંદ વસનજીની મદદથી ખાસ મકાન આ વર્ષે તૈયાર થઈ ગયું છે.
ધાર્મિક ક્રિયા અને તપ આદિ વિદ્યાર્થીઓ ઘણી જ સારી રીતે પ્રેમપૂર્વક કરે છે. આંબિલ તપ તો ચાલુ જ છે. ઈિગની સંખ્યા માત્ર ૨૪ ની છે. હાફઈિગની અને સારાભાઈ આદિના ઑલરની સંખ્યા ૬ ની છે; જ્યારે તદન કી ૬૬ છે.
સર્વે દાનમાં જ્ઞાનદાન શ્રેષ્ઠ છે. તેમાં પણ વ્યવહારિક સાથે ધાર્મિક જ્ઞાન વ્યવસ્થિત રીતે અપાય તેવી સંસ્થાઓને નિભાવવા-ખીલવવા હરેક જૈન બંધુએ યથાશક્તિ વાર્ષિક મદદ મોકલવી જ જોઈએ.
શક્તિવાળે બને તે જાતે આપવું, બીજાઓએ શકિતશાળી પાસેથી મેળવી મોકલાવવા બનતું કરવું. કાર્યવાહકો બધે ન પહોંચી શકે. બધે ઉપદેશ મોકલવાનું પણ ન પાલવે. મંદીના ટાઈમમાં પણ ભાગ્યશાળીઓ કમાઈ કરે છે. તેમને ધનને સદુપયોગ કરવા ખાસ ધ્યાન ખેંચવા જરૂર છે.
પૂજ્ય મુનિરાજે, જેઓએ આ ખાતાની મુલાકાત લીધી છે અને બીજી રીતે પણ તેના ઘર્ષથી માહિત છે, તેઓ તે યોગ્ય સમયે મદદ મોકલવાનો સદુપદેશ આપવા ચુકતા નથી, છતાં આ પવિત્ર પર્યુષણ પર્વ પ્રસંગે અનેક પ્રકારના થતા દાન વખતે આ ગુરૂકુળને વધુ યાદ કરવા કૃપા કરે તેવી વિનંતિ છે.
શ્રીમાને અને શ્રીસંઘ પ્રત્યે કાર્યવાહક સંસ્થાની સ્થિતિ અને જરૂરીઆત રજુ કરે, પણ તેને બે સત્કાર થાય તો વધુ ઉત્સાહ આવે, માટે પર્યુષણ પર્વમાં વિશેષ ધ્યાન આપવા વિનંતિ છે. જુદા જુદા ૮૦ ગામના સ્વધમી બંધુઓનું હમેશનું સ્વામીવાત્સય આ ખાતાને મદદ કરવાથી થાય છે. તિથિઓ હવે જુજ બાકી છે. આ વર્ષે છુટક મદદ વડે વર્ષ આખરે કંઇ ટેટ ન રહે તેવી નાનીમારી મદદ કરવા ખાસ જરૂર છે. બીજી રીતે મદદના માર્ગો નીચે મુજબ છે.

Page #45

(૧) એક ટંક કે એક દિવસ પુરતાં ખર્ચના માટે રૂ. ૨૫) કે રૂા. ૫૦) મોકલી–મોકલાવી ખાડો પર કરાય. સાધનસંપન્ન બંધુ તરફ આ માગણી વધુ નથી. નાના ગામો અને શ્રી સંઘો સામુદાયિક ટીપ કરે છે તેમાંથી આ ખાતાને સારી રકમ મોકલવા જરૂર યાદ કરે અને ૫૦-૧૦૦ સ્થળે તેનું અનુકરણ થાય તે જરૂરી કાર્ય ઠીક થાય.
( ૨ ) કાયમી તીથીરૂપે રૂા. ૨૫૧) કે રૂ. ૫૦૧) લેવાય છે, તે હવે થોડી બાકી છે અને ચાલુ આયંબીલ અંગે આયંબીલની તીથી રૂા. ૫૧) માં સેંધાય છે. પાંચથી વધુ તીથીઓ નોંધાવનાર ત્રીજા વર્ગના લાઈફમેમ્બર થાય છે, હવે તીથીજ થોડી બાકી છે આ રીતે પણ મદદ મોકલી શકાય છે.
(૩) મકાન ખાતે મેટી રકમનું લેણું ખેંચાતું હોવાથી એવી યોજના કરવી પડી છે કે, રૂા. ૧૦૦૧) રૂ. ૫૦૧) રૂા. ૨૫) મુજબ રકમ આપના ગૃહસ્થોનાં નામે શયનગૃહ અને સ્ટાફ નિવાસગૃહનાં મુખ્ય બારણાની પડખે (દર્શનીય ભાગે ) આરસની તક્તીમાં નામ લખવાં અને પહેલા-બીજા અને ત્રીજા વર્ગના લાઈફ મેમ્બર ગણવા. (પ્રથમ વર્ગના લાઈફ મેમ્બરો અને પિનના ગુરૂકુળના મકાને ફોટાઓ રખાય છે.) આ રીતે શ્રીમાનો સંસ્થાને ઉત્તેજિત કરી શકે છે અને બીજાઓને અનુકરણીય થાય છે.
દવાખાનાને અંગે ચાલુ ખર્ચ થાય છે તે માટે યોગ્ય રકમ આપી નામ જોડવા. તથા ઉદ્યોગગૃહને નામ જોડવાની શ્રીમાનો પ્રત્યે વિનંતિ છે,
કેમરશીયલ (નામ) કલાસ (શિક્ષણ) ન્યાય, વ્યાકરણાદિ ઉચ્ચ ધાર્મિક જ્ઞાનના વર્ગો તથા પ્રકારની મદદ મળે શરૂ કરવાની ભાવના છે.
ગુરૂકુલમાં ચાલતા વિદ્યાલયને પણ સારી રકમ આપી નામ જોડવાની કેળવણીપ્રિય શ્રીમાન પ્રત્યે વિનંતિ છે.
| શેઠ સારાભાઈ લોન ફંડ પુરૂં થવા આવ્યું છે, જેથી તેમના તરફના ૨૦ વિદ્યાર્થીઓ ચાલુ છે તે બંધ થવા અગાઉ રૂા. ર૦૦૦) એક સાથે અથવા વાર્ષિક રૂ. ૧૨૦ (ઓછામાં ઓછા પાંચ વર્ષ માટે ) આપીને પોતાના નામે બને તેટલા વિદ્યાર્થીઓ નિભાવવા શ્રીમાનોએ જરૂર મદદ કરવી.
યાદ રાખી નીચેના સ્થળે-તાકીદે મદદ મોકલી આભારી કરવા ફરીથી વિનંતી કરતા.......
..................અમો છીએ.
શ્રી સંધના સેવકો. ૭૩-૭૦ ઘીયા નિવાસ. મુંબઈ. . ૨ |
ફકીરચંદ કેશરીચંદ છે. સંવત. ૧૯૯૧ શ્રાવણ વદ ૧ } નાનચંદ કસ્તુરચદ મોદી. શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગુરૂકુળ.
લલુભાઈ કરમચંદ દલાલ.
ઓ. કેટરીઓ

Page #46

श्री यशोविजयजी जैन गुरुकुळ-पालीताणा. રૂા. પ૧) માં આયંબીલની કાયમ તિથિનો તેમ રૂા. ૧૨૫) માં એક દુગ્ધ (દૂધ) પાન અને નાસ્તાની કાયમ તિથિનો
અપૂર્વ લાભ લ્યો ! સાધમ બંધુઓ તથા બહેનો! સૌ કોઈ શ્રી યશોવિજયજી જેન ગુરુકુલ સંસ્થાથી પરિચિત છે, તેની અંદર લગભગ એંશી ગામના મળી ૧૫૧ વિદ્યાથીઓ લાભ લે છે, જેમાં અડધા ઉપરાંત વિદ્યાથીઓ કી તરીકે લાભ યે છે.
જે સદ્દગૃહસ્થ રૂા. પ૧) આપે તેમના નામની એક આયંબીલની તેમજ રૂા. ૧૨૫) આપે તેમના નામની એક દુગ્ધપાનની તિથી અત્રે નોંધાય છે.
રકમ કાયમ રાખી ફક્ત વ્યાજ જ વપરાય છે. આયંબિલની લગભગ સવા આઠ માસની તિથિઓ ભરાઈ ગઈ છે અને દુગ્ધપાન અને નાસ્તાની નવી તિથિઓ હમણાં જ શરૂ થઈ હોવાથી ત્રણ નોંધાઈ છે. આયંબીલની પાંચ તિથિ ભરનાર સ્વામીવાત્સલ્ય ટ્રસ્ટપેડના ત્રીજા વર્ગના સભાસદ થઈ શકે છે તેમ દુગ્ધપાનની બે તિથિ ભરનાર પણ ત્રીજા વર્ગના કાયમ સભાસદ થઈ શકે છે.
આ સંસ્થાના પ્રતિવર્ષના રિપ બહાર પડે છે. તેમ તેને માસિક એહવાલ પણ જૈનપત્રમાં “ ગુરૂકુલ પત્રિકા' ના નામથી જૈન જનતાની જાણુ માટે ( કાર્યવાહી અને મદદન ) પ્રગટ કરવામાં આવે છે.
કેળવણીની સંસ્થાઓ, એ આપણી ભાવિ પ્રજાની આબાદિ તેમજ ઉન્નતિનું કેન્દ્રસ્થાન છે. અને તેની સંગીનતા, સ્થિરતા અને સબળતા ઉપર જ આપણું ભાવી પ્રજાની ઉત્ક્રાંતિનો તેમજ પ્રગતિનો સઘળો આધાર છે, અને તે શુભ હેતુથી જ કાયમી તિથીઓની ચેજના પ્રસંગવશાત્ અને જરૂર જણાતાં કરાય છે અને તે એક જ શુભાશયથી કે સંસ્થાનું જીવન લંબાય.
સમયાનુસાર રકમ નાની હોય તે ઘણું બધુઓ તથા બહેને તેને લાભ સહેલાઈથી લઈ શકે, તે માટે પણ ઉપરોક્ત તિથીએ નિયત કરવાને કમીટીને શુભ હેતુ છે, જેથી શાસનના હિતેચ્છુઓ તેમજ સાધમ વાત્સલ્ય ઈચ્છક બધુઓ તેમજ સંસ્થા પ્રત્યે સહાનુભૂતિ ધરાવનાર સજજને, ખાલી તિથિઓ નોંધાવશે અને પિતાનું યા નહિં તે પિતાના વડીલોનું કે આપ્તજનનું મુબારક નામ અમર કરી સંસ્થાને સદાને માટે આભારી કરશો.

Page #47

સ્વામીવાત્સલ્ય ફંડમાં તિથીઓ ખાલી થેલી હોવાથી અને વિદ્યાર્થી ૭૫ વખતે કરેલ યોજના ૧૫૦ વિદ્યાર્થી માટે ઓછી જણાયાથી ખર્ચને પહોંચી વળવા અને તે માર્ગે સર્વને મદદ કરવાનું વધુ યોગ્ય જણાયાથી આયંબીલ અને દૂધ તથા નાસ્તાની તિથિઓ લેવી શરૂ કરેલ છે.
આ સાથે દરેક યાત્રિકબધુઓ તથા બહેનોને વિનંતિ કે અત્રે કલકત્તાનિવાસી શ્રીમાન શેઠ રામચંદ જેઠાભાઈ તરફથી રૂા. ૮૦૦૦) ના ખર્ચ સંસ્થામાં બંધાવી આપવામાં આવેલ ભવ્ય જિનપ્રાસાદમાં શ્રી સુમતિનાથ પ્રભુની અલૌકિક અને પ્રભાવિક મૂર્તિ બીરાજમાન કરવામાં આવી છે, જે સંપ્રતિ રાજાના વખતમાં ભરાવેલ બિંબ છે અને આબુજી જેવા જુનાપુરાણ તીથ ઉપરથી લાવવામાં આવેલ છે, તેમના દર્શનાર્થે અવશ્ય સંસ્થામાં પધારી દર્શનનો લાભ લેશે. બીજું આ જિનાલયના રંગમંડપની બહારના ભાગમાં અપૂર્વ કારીગરીનું-આપણી પુરાતન જાહોજલાલી બતાવનારૂં જુનું પુરાણું સુખડનું સુંદર કોતરણીવાળું અને આબુજી ઉપરના દેરાણી જેઠાણીના ગોખલાની જગવિખ્યાત અનુપમ કારીગરીની ઝાંખી કરાવતું જિનમંદિર છે, જે ગુર્જરભૂમિના પાટનગર પાટણથી અમદાવાદના ઝવેરી મોહનલાલ મગનલાલ તરફથી મળેલું છે. તે તથા વિદ્યાર્થીઓની સગવડ અર્થે–વિદ્યાર્થીગૃહ, શયનગૃહ, વિદ્યાભવન, વ્યાયામશાળા, ઉદ્યોગગૃહ, ભોજનાલય અને આરોગ્યભુવન આદિ મકાને અને વિદ્યાર્થીઓની ધાર્મિક અને વ્યવહારિક નિયમીત પ્રવૃત્તિઓ અવકાશ લઈને ખાસ જોવા માટે ધ્યાન ખેંચીએ છીએ.
ખાલી તિથીઓનું લીસ્ટ મંગાવ્યાથી અથવા હેડ ઓફીસેથી જેવા માગવાથી મળી શકશે.
વિદ્યાર્થી દીઠ રૂા. ૨૦૦૦) એક સાથે અથવા વાર્ષિક રૂા ૧૨૦) આપી પિતાના નામે બને તેટલા વિદ્યાર્થીએ ફી રાખવા શ્રીમાનોનું ખાસ ધ્યાન ખેંચવા રજા લઈએ છીએ. મકાનો ખાતે મોટી રકમ લેણી ઉભી છે, તે માટે શયનગૃહના મુખ્ય દરવાજે રૂા. ૫૦૧) થી રૂા. ૨૫૦૧) સુધીની રકમ આપનારનાં તથા રૂા. રપ૧) થી રૂા. પ૦૦) સુધીની રકમ આપનારનાં નામ સ્ટાફગૃહ સાથે આરસના પાટીયામાં લખાશે. માટે તે માર્ગે પણ મદદ કરી નામ અમર કરવું અને બીજાને અનુકરણીય થઈ પડવાની ફરજ બજાવવી.
અમો આપને રૂબરૂ મળીને જ આ માગણી કરીએ છીએ તેમ માની સંસ્થાને યથાશક્તિ મદદ આપશે અને અપાવશો તો અમોને સેવાના કાર્યમાં વધુ ઉત્સાહ મળશે.

Page #48

ઘણી થાડી નકલે છે. જલદી મંગાવે...
| શ્રી કમગ્રંથ, (૪) મૂળ. છેલ્લામાં છેલ્લી ઢબે તૈયાર કરેલ શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિકૃત પણ ટીકા યુકત ચારકર્મગ્રંથ કે જે આગળ બહાર પાડેલ આવૃત્તિઓમાં રહેલ અશુદ્ધિઓનું તેમજ આખા ગ્રંથનું (અગાઉ છપાયેલ કાઈ આવૃત્તિઓનો નહિ, પરંતુ બે તાડપત્રીય પ્રાચીન પ્રતો અને ત્રણ પ્રાચીન કાગળની પ્રતોનો ઉપયોગ કરી એનું સંશોધન ઘણીજ પ્રમાણિક રીતે કર્યું છે. કાળજીપૂર્વક સંશાધન મુનિરાજ શ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજે તેમજ તેમના વિદ્વાન શિષ્ય સાક્ષરોત્તમ મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે આ ગ્રંથને સુધારવા તથા સંપાદનને લગતાં કાર્યમાં કિંમતી હિસ્સો આપવાથી જ આ શુદ્ધ અને સુંદર કર્મગ્રંથના અભ્યાસીઓ માટે અતિ ઉપયોગી અને ઉપકારક આ ગ્રંથ અમે પ્રગટ કરી શકયા છીએ.
સ્થળે સ્થળે પેરેગ્રાફ પાડીને વિષયોને છુટા પાડેલા છે અને દરેક સ્થળે પ્રમાણ તરીકે અનેક શાસ્ત્રીય પાડે, તે કયા ગ્રંથો માંહેના છે તેના પણ નામ, તેના ટીપ્પણો આપેલા છે. છેવટે છ પરિશિષ્ટોમાં પ્રથમ ટીકાકારે પ્રમાણ તરીકે ઉદ્ધરેલ શાસ્ત્રીય પાઠ, ગાથાઓ અને શ્લોક વગેરે અકારાદિક્રમ પ્રમાણે આપેલ છે. બીજા અને ત્રીજામાં ટીકામાં આવતા ગ્રંથો અને ગ્રંથકારોના નામોનો ક્રમ ચોથા કર્મગ્રંથમાં અને ટીકામાં આવતા પારિભાષિક શબ્દને કાપ, પાંચમાં ટીકામાં આવતાં પિંડપ્રકૃતિસૂચક શબ્દોનો કાષ અને છેલ્લામાં વર્તમાનમાં ઉપલબ્ધ થતાં શ્વેતામ્બર-દિગમ્બર સંપ્રદાયના કર્મવિપયિક સમગ્ર સાહિત્યની નોંધ આપવામાં આવી છે.
ઉંચા એન્ટ્રીક કાગળ ઉપર નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં સુંદર શાસ્ત્રીય ટાઇપોથી છપાવી સુંદર આઈડીંગથી અલ કત કરવામાં આવેલ છે. આ ચ થને અંગે મળેલ આર્થિક
હાય થયેલ ખચમાંથી બાદ કરી મ – રૂા. ૨-૦ ૦ બે રૂપીયા (પાસ્ટેજ જુદુ) કિંમત રાખવામાં આવેલ છે.
| —:લખા:— | શ્રી જેન આત્માનંદ સભા–ભાવનગર.
| o
o _
કલકત્તાવાળાના વિવિધ રંગોના મનોહર મોટી સાઈઝના ફોટાઓ. શ્રી નેમનાથ સ્વામીના લગ્નનો વરઘોડે ૧૨-૦ શ્રી ગીરનારજી સિદ્ધક્ષેત્ર. શ્રી મહાવીરસ્વામીનું સમવસરણ તથા
શ્રી રાજગિરિ-સિદ્ધક્ષેત્ર.
૦-૬-૦ શ્રેણિક રાજાની સ્વારી ૦-૧૨ ૦ છ લેસ્યા.
૦-૬-૦
૦-૬-૦ શ્રી કેસરીયાજી મહારાજ.
શ્રી મધુબિંદુ. પાવાપુરીનું જલમંદિર..
૦-૮- ૦ શ્રી ચંદ્રગુપ્તના સોળ સ્વમ. ૦-૮-૦
સમેતશિખર તીર્થ ચિત્રાવળી શ્રી ત્રિશલા માતાના ચૌદ સ્વનિ, ૦-૮-'
સેનેરી બાઈન્ડીગ સાથે. ૨-૮-૦ શ્રી ગૌતમસ્વામી.
૦-૮-૦
જંબુદ્દીપને નકશા રંગીન. ૦- ૬-૮ શ્રી સમેતશિખર૧૦ સિદ્ધક્ષેત્ર, ૮-૮-૦
નવતત્વના ૧૧૫ ભેદનો નકશે.રંગીન ૦-ર-૦ શ્રી રાજગિરિ પંચપહાડ.
૮-૮-૦
શ્રી સિદ્ધચક્ર યંત્ર રંગીન બહુજ શ્રી પાર્શ્વનાથ પદ્માવતી.
૭-૮-૦
| મોટી સાઈઝ ૬-૬

Page #49
- Reg. No. B, 481. અમારું પ્રકાશન ખાતું.. છપાયેલા ગ્રંથા. 1 શ્રી વસુદેવહુડિ પ્રથમ ભાગ. રૂા. 3-8-0 2 શ્રી વસુદેવહિંડિ પ્રથમ ભાગ દિતિય અંશ. રૂા. 3- 8-0 3 શ્રી બહુતકેમ્પસૂત્ર પ્રથમ ભાંગે. રૂા. 4-0-0 શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિચિત ટીકા ચાર કર્મગ્રંથ (શુદ્ધ ) રૂા. 2-0-0 . છપાતાં ગ્રંથા. 5 શ્રી વસુદેવ હિંડિ ત્રીજો ભાગ. - - શ્રી બહë૯પસૂત્ર બીજો ભાગ. - - 7 પાંચમે છઠ્ઠો કર્મગ્રંથ. 8 શ્રી ગુણ ચંદસૂરિ કૃત શ્રી મહાવીર ચરિત્ર. ભાષાંતર ગુજરાતી થા. 1 શ્રી શત્રુંજય તીર્થનો પંદરમો ઉદ્ધાર. ( તૈયાર છે. ) રૂા. ૦-ર-૦ 2 શ્રી સામાયિક સૂત્ર. મૂળ ભાવાર્થ વિશેષાર્થ સહિતં. ( શ્રી જૈન એજ્યુકેશનબાડે | | જૈન પાઠશાળાઓ માટે મંજુર કરેલ). રૂા. 0-2-6 શ્રી દેવસિરાઈ પ્રતિક્રમણ ,, ,, રૂા. 0-10-00 - શ્રી પંચ પ્રતિક્રમણ સુત્ર ) રૂા. 1-4-0 શ્રી જૈન આત્માનંદ શતાબ્દિ સિરિઝ. ( 2 થમાળા ) તરફથી પ્રકાશિત થયેલા અને થતાં પુસ્તક. 1 શ્રી વીતરાગ મહાદેવ સ્તોત્ર મૂળ 2 પ્રાકૃતવ્યાકરણ ( અષ્ટમાધ્યાય સૂત્રપાઠ ) . | 0-4-0 3 શ્રી વીતરાગ-મહાદેવ સ્તોત્ર મૂળ સાથે ભાષાંતર 0 -40 જે શ્રી વિજ યાનંદસૂરીશ્વરજી (શ્રી આત્મારામજી | મહારાજ ) નું જીવનચરિત્ર 08-0 છપાતાં ગ્રંથા. 1 .ારિત્રપૂજા, પંરાતી, પૂજા, શ્રી પંચપરમેષ્ઠી પૂજા ( ગુજરાતી અક્ષરમાં) 2 શ્રી નવમરણાદિ સ્તોત્ર સન્તાહુ. 3 શ્ર. ત્રિષષ્ઠિલાકા પુરૂષ ચરિત્ર ( મૂળ દશ પવ) પ્રત તથા બુકાકારે. ( નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં ) 4 ધાતુ પારાયણ, 5 શ્રી વૈરાગ્ય ક૯૫લતા (શ્રી યશોવિજયજી કૃત) - આનં૬ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસમાં શેઠ દેવચંદ દામજીએ છાપ્યું. - ભાવનગર. 0-20 For Private And Personal Use Only