________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ન્ટિી-૨૦]<> <>>]<> <>>>
વ્યાન
ત્રીજા ધર્મધ્યાનના બે પ્રકાર વિચાર્યા પછી, આજે આપણે ત્રીજા તરફ ચકું ફેરવીએ.
વિપાકવિચય -આત્મા અનંત શક્તિને સ્વામી છતાં શા માટે ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના કષ્ટ-દુઃખે એને ભેગવવા પડે છે ? આ વિચારમાં ઉંડું અવગાહન કરતાં દૃષ્ટિ સમક્ષ જ્ઞાનાવરણીય આદિ આઠ કર્મોની જાળ પથરાયેલી તરી આવે છે. આત્માના સાચા ગુણોને આવરનાર જો કોઈ પણ પદાર્થ યા વસ્તુ હોય તે તે આ કર્મો જ છે. આ સ્થાન એ રીતે દયાવાનું છે કે સુખ દુઃખના કારણરૂપ કિંવા જુદી જુદી જાતના જે અનુભવ આત્માને પ્રાપ્ત થાય છે એ નિમિત્ત કારણ તરીકે પૂર્વ સંચિત કર્મો હોવાથી એ વેળા હર્ષ-શેક ન ધરતાં, એ કર્માષ્ટકનું સ્વરૂપ વિચારવું. એમાંથી કયા માર્ગો છૂટી શકાય તે ચિંતવવું.
સંસ્થાનવિચય-જ્યાં ત્રીજા ભેદમાં સંસારવૃદ્ધિના સાધનરૂપ કર્મોની વિચારણું આગળ વધી કે આ ચોથા ભેદમાં નજરે દેખાતા જગત વિષે ઉંડા ઉતરવાનું મન થવાનું જ. એ વેળા સારાયે ચાદરાજ લેકનું એમાનાં સાત લોકમાં આવેલા નરકે, વચમાં તિર્થાલોક અને ઉપરને જોતિષ અને વૈમાનિક દેવ સંબંધી પ્રદેશ, તેમાં રહેલી ભિન્નતાઓ, વિશિષ્ટતાઓ અને વિચિત્રતાઓ સહિત-ચિત્ર સ્મૃતિપટમાં દેરવાનું. એ લેકમાં ધર્માસ્તિકાય આદિ પાંચ અસ્તિકાય, તથા દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાય સબંધી ચિંતવન શરૂ કરવાનું. જેમ જેમ આત્મા આ જાતના જ્ઞાનમાં અવગાહન કરવાનો તેમ તેમ બાહ્ય પદાર્થો પરથી આસક્તિ ઓછી થવાની અને આંતરિક વસ્તુમાં લીનતા વધવાની. તે વેળા મન કઈ અગમ્ય પ્રદેશમાં એકતાર બનવાનું.
ધ્યાનને યાને મહત્વનો પ્રકાર તે શુકલ ધ્યાન. નિર્મળ શુદ્ધ પરાવલંબન વિના આત્માના સ્વરૂપને તન્મયપણે ધ્યાવે તે શુકલયાને સ્વચ્છ ધ્યાન. ૧ પૃથકત્વ વિતક સપ્રવિચાર–જીવથી અજીવ, સ્વભાવમાંથી વિભાવમાં
દ્રવ્યથી પર્યાયને જુદા પાડી વહેંચણી કરવી, તેનું નામ પૃથકૃત્વ. તેને શ્રુતજ્ઞાને સ્થિત ઉપયોગ તે વિતર્ક તે નિર્મળ વિકલ્પ રહિત પિતાની સત્તાને ધ્યાવે. આ વિષય લખવા કરતાં અનુભવથી વધારે સમજાય. એની મર્યાદા આઠમા ગુણસ્થાનકથી અગ્યારમા સુધીની કહી છે.
For Private And Personal Use Only
