________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૬૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ વિવેકની હદમાં જ વસવું જોઈએ. હમેશાં રકૃતિમાં રાખવું જોઈએ કે શાસ્ત્રાદિ સવ પક્ષ પ્રમાણે કરતાં વિવેક અને વિશુદ્ધ બુદ્ધિનું પ્રમાણુ બળવત્તર છે. શાસ્ત્રવચને એ માત્ર અંગુલિનિર્દેશ જેવા છે અને આંગળી ચીંધવા ઉપરાંત કશું જ અધિક કરી શકતા નથી. વિવેક બુદ્ધિને અજમાવી તેની કસોટી કરવાને આપણે જન્મ હક ગુમાવે એના જેવી બીજી કઈ મુર્ખાઈ હોઈ શકે નહી.
આપણી વિવેક બુદ્ધિ આપણને એમ જણાવે છે કે આપણા સ્થળ સૂકમ કર. ને કષ્ટ આપીને અથવા દમીને તેમને બળહિન બ લાવવા જરૂર નથી, પરંતુ તેના બળને ઉચ્ચતર લયની સિદ્ધિ અર્થે ઉપયોગ કરે છે. અને તેમ થવા માટે તે કરણનું સ્વરૂપ સ્પષ્ટ રીતે સમજવું જોઈએ. આત્માનું સ્થળ કરણ અર્થાત શરીર એ દેખીતી રીતે જ “હું”થી ભિન્ન પ્રતિત થતું હઈને તેનાથી પ્રથકવ અનુભવવું અને “હું” ના આધિપત્ય તળે તેને રાખવું એ સૂલભ છે. પરંતુ સૂક્ષ્મ કરણે આત્માની સાથે એટલે નિકટને સબંધ ધરાવે છે કે તેનાથી આત્માનું. જુદાપણું અનુભવવું એ મૂશ્કેલ છે અને અભ્યાસની અપેક્ષા રાખનારૂં છે. શરીરથી સ્વતંત્ર હોવાનું અનુભવ્યા પછી મનુષ્ય ઘણી વાર પોતાના “હું”ને મને તાવ સાથે સેળભેળ કરી નાખે છે. આ ભૂલ છે. મન તેની વિવિધ પ્રકારની કક્ષામાં અને વિવિધ કાર્યમાં આત્માનું એક હથીયાર માત્ર છે, અને તેના ગમે તેવા સૂકમ કાર્ય પ્રદેશમાં પણ “હું”ની સાથે તેનું એકત્વ નથી. આ મુદ્દાને પ્રધાનપણે લક્ષ્યગત કરાવવા આ લેખમાં હમે ઉદ્યમ કરીશું. બનતા સુધી શાસ્ત્રીય અને પારિભાષિક શબ્દોના ઉપયોગથી છેટા રહી ચોખ્ખી વાત કહેવા પ્રયત્ન કરીશું. વિદ્વાનોએ બાંધેલી જુદી જુદી સંભાવનાઓ (thedry ) મનનું સ્વરૂપ, તેની ઉત્પત્તિ, તેને હેતુ એ વિગેરે ઉપર રોકાઈ ન રહેતાં મનનું પ્રકર મ કરી આત્માનું તેનાથી ભિન્નત્વ દર્શાવવા ઉપર જ હમે હમારૂ પ્રધ ન લક્ષ્ય રાખશું. બુદ્ધિવડે તમે મનનું કાર્ય, તેના વિભાગ સમજી શકશે અર્થાત મનના બળ વડે મન પાસેથી મન પોતાના સ્વરૂપનું જ્ઞાન મેળવી શકશે.
ના માનસ બંધારણના વિદ્વાને ત્રણ વિભાગ કર્યા છે. મન એકને એક હોવા છતાં કાર્ય પર તેના ત્રણ વિભાગ કહી શ કાય અને તે બધા કાર્ય ઉપર આત્માનું સ્વામીત્વ છે. આ ત્રણ વિભાગ આ પ્રમાણે છે:-(૧) સંજ્ઞાત્મક મન અથવા આંતર મન (Instinctive mind or conscious) (૨) બાહ્યમન અથવા બુધ્યાત્મક મન ( outer or-conscious mind) અને (૩) ઉપર મન અથવા દિગ્ય મન spiritual or super-conscious mind.
સંજ્ઞાત્મક મન એ મનુષ્ય તેમજ પશુ ઉભયને સમાન પણ છે. આ પણ
For Private And Personal Use Only
