________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
- ૩૬૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
કે જ્યારે પશુ અથવા જંગલી મનુષ્ય તે અધમ વૃત્તિઓ ઉપર મુલ કાબુ રાખી શકતે નથી, ત્યારે કેળવાએલે મનુષ્ય ન્યુનાધિક અંશે તેને પિતાના કાબુમાં રાખી શકે છે. અને જેટલા અંશે તેમ કરવાને શકિતમાન હોય છે તેટલે અંશે તે પશુ કરતા ચઢીઆ અથવા મનુષ્યના અભિધાનને યોગ્ય બનતું જાય છે. મનમાં જે ઉચ્ચ પ્રકારની મહત્વાકાંક્ષાઓ રહેલી છે, તે આ પ્રદેશ ઉપર નથી પરંતુ તે દિવ્ય મન ઉપર રહેલી છે. જેનું સ્વરૂપ હમે હમણાજ કહેવાના છીએ.
આ સંજ્ઞાત્મક મન ઉપર માત્ર પશુને સહજ વૃત્તિઓ (animal nature) રહેલી હોય છે. આપણા વિકારો સાહજીક આવેગે અને લાગણએ આ મનન આધિન છે. સુધા, તૃષા, સંગ, ઈચ્છા, સ્થળ પ્રકારના રાગ, દ્વેષ, મોહ, તિરસ્કાર, ઈક, વેર, એ સર્વ જે આપણામાં પ્રસનેપાત ફાટી નીકળે છે, તેમને સ્થાયી મુકામ મનના આ પ્રદેશ ઉપર હોય છે. ઉચ્ચ ઉદ્દેશ વિનાના અન્ય સ્વ થી હેતુઓને લક્ષ્યમાં રાખી આપણે જે સ્થળ સામગ્રી એકત્ર કરીએ છીએ તે કરવાની વૃત્તિ પણ મનને આ વિભાગમાંથી ઉદ્દભવે છે. ભેગેષણું, ચક્ષુર ગ, ઈન્દ્રિઓને વિલાસભાવ, એ બધુ આ મન ઉપર અવલંબીન રહેલું હોય છે.
આમ કહીને હમે આ વિકારને તિરસ્કાર કરીએ છીએ અથવા તેની નિંદાના પ્રકરણમાં ઉતર્યા છીએ એમ માનવાનું નથી. હમારૂ તે એમ જ માનવું છે કે એ સર્વને એક વખત પિત પિતાનું વ્યાજબી સ્થાન આપણામાં હતું. ભૂત જીવનમાં આપણને ઉપગી અને ઉન્નતિક્રમમાં સાહુ યક હતું અને હજી પણ આંતર મનના કેટલાક કાર્યો આપણું ભૈતિક જીવન નિભાવવા અથે અનિવાર્યપણે આવશ્યક છે. જેને આપણે નરસુ” કહીયે છીએ તે પિતા પિતાના સ્થાને હમેશાં યેગ્ય જ હોય છે. જ્યારે તે પિતાના યેગ્ય સ્થાનથી બીજે જાય છે, અથવા જે ભુમિકાએ તે હોવું જોઈએ તે કરતા બીજી ભુમિકાએ હોય છે ત્યારે જ તે “નરસુ” સંજ્ઞાને પામે છે અને તેમાં પણ જયારે તે “નરસુ” આપણા ઉપર પોતાનું આધિપત્ય સ્થાપી આ પણને તેના કાબુ રાખે છે ત્યારે તે ખરી રીતે “નરસુ” ગણવા ગ્ય છે. આપણા કમિક વિકાસમાં જે જે લક્ષણને હવે આપણે વળેટી ગયા છીએ અને જેની વર્ત.
માન ભુ મકાએ જરૂર નથી તેવા લક્ષણેને જયારે આપણે સ્વીકારીએ છીએ, ત્યારે - તે લક્ષણે નરસા” કહેવાય છે. બાકી વસ્તુતઃ તે લક્ષણે ખરાબ નથી. ક્યા લક્ષ
છે સારા અને કયા નરસા એ શિક્ષણને આ વિષય સાથે સબંધ નથી. હમારે કહેવાને આશય એટલે જ છે કે આ બધા લક્ષણે હજી આપણું આંતર મનમાં રહેલા છે અને તક મળતા તે મનની બહારની સપાટી ઉપર તરી આવે છે. આ બધું જણાવીને જે કાંઈ કથીતવ્ય છે તે એ જ છે કે આ લક્ષણે એ “હું” નથી, પણ આપણુ વાસ્તવ સ્વરૂપથી પર છે. તમે જેને “હું” કહે છે તેને આ લક્ષણે વિભાગ નથી. તમારે આ લક્ષણે સાથે ગુણ ગુણ સંબંધ પણ નથી પણ તમારા
For Private And Personal Use Only
