Atmanand Prakash Pustak 012 Ank 12

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531144/1

Page #1

||
TE UTMANIND PRAKASH REGISTERED No. B. 431 Ans - ~~ી4િ-~~~- ~ ~~ - 5 OિIL & gટ શ્રીપળિયાનસૂરિશાહો નમ: } $ટ હ8 હિ. કહહહક@ 9998ાહહહ 8:saહલગ૯૯મહલ ઝરલ 29tહલ%
જ શ્રી
-3 -
બહહહહaહહહાજી
आत्मानन्द प्रकाश.
છઠ્ઠરહ8 Page 9
છે vasasaઋગ્રહ હલ 9558888 aataa-2 ૭૩ ૩૭ 25 જામ્ય =as2 295 29 0 { તેથઃ સવા ૬૮ વર્ષથંઃ } gs
शान्तिः स्वान्तारूढा नवति जवततिघ्रान्तिरुन्मूलिता च झानानन्दोह्यमन्दः पसरति हृदये तारिखकानन्दरम्यः । अर्हकाणी विनोदो विशदयति मनः कर्मकताननाम्नः ।
आत्मानन्दप्रकाशो यदि जवति नृणां जावमृद्-हृष्किाशः॥ સરવરટરશ્વર૨૨૨૨૨-
ક્વઝ { પુરત ૨g, } વીર સૈવત ૨૪૪? શશા, ગ્રામ હૈ, gp, { ગ શ રમો
www.૭w wwww
प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा. भावनगर.
વિષયાનુક્રમણિકા ખ૨, વિષય,
પૃષ્ટ નમ્બરે વિષય ૬ ૧ પ્રભ્રસ્તુતિ ૨ ગુરૂસ્તુતિ... ૩૩૯-૪૦ ૯ શ્રી વીરકણું વેદ્ય (વેદ્ય) ... ... ૩૫૧ ૨ ૩ આત્માના ગુરુને વિરતીર્ણ કરવા ૧૦ જૈન દષ્ટિએ એક નરરત્ન ... ... ૩૫ર
a અભ્યર્થના. . . ... ... ... ૩૪૦ ૧૧ આમાના માનસિક કારણો ... ૩૫૮ { ૪ સ્વહિત સાધી લેવા ભવ્યાત્માઓને ૧૨ આ સભા તરફથી શેઠ દેવકરણભાઈ
હિતોપદેશ... ... ... ... ૪૦ મુળજીને આપવામાં આવેલ માનપત્ર૭૭૦ ૫ સુખના અર્થ એ દુઃખના માર્ગથી ૧૩ સુરતમાં માનપવને મેલાવડે... ૩૭૩ એ
" સંચરવું ૧૪ એક સુધારા ... ... * ... ૩૭૪
e ... ૩૪૧ ૧૫ શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિ મહારાજના કે મનુષ્ય જનમની સાર્થકતા કેમ થાય ?૭૪ર સમુદાયના મુનિરાજોના ચાતુર્માસના
૭ સદગુણીના કિંમત કરતા શીખે ! ૩૪૩ નિર્ણય... = ૮ વૈરાગ્યથી શું” ધર્મ પ્રાપ્ત થાય છે ?૩૪૪ ૧૬ વર્તમાન સમાચાર મુનિવિહાર૩૭૫-૭૬
વાર્ષિક–સૂલ્ય રૂા. ૧) ટપાલ ખર્ચ આના ૪ ધી આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલુભાઈ છાયું –ભાવનગર રા, 1.3
G ~* ~É) * ~
**
૩૭૪

Page #2

ખારમા વર્ષની ભેટ.
અને
પ્રમોદી ગ્રાહકોને સૂચના આ વર્ષે આ સભાને વીશમુ ધર્ષ બેસતું હોવાથી તેની ખુશાલીમાં દશ ફોરમને બદલે ત્રીશ કારમના, સુંદર ટાઈપથી છપાવેલી ઊંચા કપડાના પાકા બાઇન્ડીંગથી અલકત કરેલ તેમજ માટો ખર્ચ કરી તૈયાર કરવામાં આવેલ. ૮૬ શ્રી વેતામ્બરીય જૈન ગ્રંથ ગાઈડ નામના ગ્રંથ અમારા માનવન ગ્રાહકોને ભેટ આપવામાં આવેલ છે. જે જે સુજ્ઞ ગ્રાહકોએ તેની કદર કરી સ્વીકારી લીલ છે તેમના ઉપકાર માનવામાં આવે છે. પરંતુ કેટલાક પ્રાદી ગ્રાહકોએ તો મા ચણી અત્યાર સુધી રાખ્યાં છતાં, વી. પી. સ્વીકાર વા માટે પત્ર લખ્યા બાદ ઉડાઉ જવાબ આપેલ અને કેટલાક ગ્રાહકોએ વગર સમજે વી. પી. પાછું" રવાના કરેલ છે અને કેટલા ગ્રાહકો પાસે બે કે તેથી વધારે વર્ષનું લેણુ છતાં અને તેઓ અત્યાર સુધી માસિકના ગ્રાહુક રહેલ છતાં ભેટની બુકનું વી. પી. મોકલતાં લેણું લવાજમ આપવું પડે, તેના કારણથી પણ વી. પી. પાછું મોકલેલ છે, જેથી વી. પી ના ખર્ચે જેટલુ” જ્ઞાન ખાતાને નુકશાન કરતાં પાછલાં લેણાં માટે પણ તેઓ જ્ઞાન ખાતાના દેવાદાર રહેલ છે. જેથી તેવા ગ્રાહકોને વિન’તિ કે આ ધાર્મિક કાર્ય છે જેથી તેને અાગ્ય નુકશાન નહિ કરતાં લેણું" લવાજમ મેકલી ગ્રાહક ન રહેવું હોય તેમ તેમ અમેને જણાવવા વિનંતિ છે.
મુનિરાજ શ્રી અન’નવિજયજી મહારાજના સ્વર્ગવાસ, a પ્રવર્તકજી મહારાજ શ્રી કાન્તિવિજયજી મહારાજના શિષ્ય મુનિ ૨ જ શ્રી અન‘ગવિજયજી મહારાજ ઘણા લાંબા વખતથી ક્ષયરોગની બીમારી ભેળવી ચાલતા માસની સુદ ૯ ના રોજ સવારના નવ વાગે પાટણુ શરે ૬માં સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. ઉકત મહાત્મા ૨વભાવે શાંત, સરલ અને ચારિત્રપાત્ર હતા. ઘણા વખતની બીમારી છતાં છેવટ સુધી ઉકત મુનિરાજ સ્વસ્થ, શાંત, ધર્મક્રિયામાં મશગુલ હતા. પરિણામની ધારા, ઉ પગ અ ત ઘડી સુધી અખંડપણે વર્તતા હતા. આવા એક ઉત્તમ મુનિરાજના સ્વર્ગવાસથી આ સભાને અત્યંત દિલગીરી થઇ છે, એટ. લુજ નહીં પરંતુ પાટણના સઘને પણ પારાવાર દીલગીરી થઈ છે. તેમની પાછળની ક્રિયા દેવ'હનમાં પંન્યાસજી મહારાજ શ્રી આનંદસાગરજી વગેરે શુમારે ૫૩ સાધુ મહારાજ અને ૩૦ સાદૈત્રી મહારાજે ભાગ લીધા હતા. જૈન કે મમાં એક આવા સાધુ રનની ખાટ પડી છે. તે મહામાના પવિત્ર આત્માને પર૫ શ તિ પ્રાપ્ત થારપે એવી પરમાત્મા પ્રત્યે પ્રાર્થના કરીએ છીએ.

Page #3

Partistkha
k
istakeka
श्री
मा
.ना.
प्र.आ.श..
પુસ્તક ૧૨ મું.
पुस्तक १२ मुं. विक्रम संवत् १९७०-७१ आत्म सं. १९-२० अंक १२
"सेव्य सदा श्री गुरु कल्पवृक्षः" शान्तिः स्वान्तारूढा भवति भवततिभ्रान्तिरुन्मूलिता च ज्ञानानन्दोह्यमन्दः प्रसरति इदये तात्विकानन्दरम्यः। अर्हद्वाणीविनोदो विशदयति मनःकर्मकक्षानलाम्भः आत्मानन्दप्रकाशो यदि भवति नृणां भावभृद्-इद्विकाशः ॥
प्रगट त्ता. શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા–ભાવનગર,
વીર સંવત ૨૪૪૦-૪૧ આત્મસંવત ૧૯-૨૦ ઈ. સ. ૧૯૪૪-૧૫
netde ... वार्षि: भूस्य २. १-०-० पोटे यार मान. Saksixxx
skxide

Page #4

વાર્ષિક અનુક્રમણિકા.
Rode નબર, વિષય
પૃષ્ટ, ૧ વર્ષારભે માંગલ્ય સ્તુતિ. (૫) .. ૨ પ્રભુસ્તુતિ. ... (પદ્યપ૭-૧૧-૧૪૧-૧૬પ-ર૦૧૨૩૩-૨૬૩-૩૩૯ ૩ ગુરૂસ્તુતિ. ... ... ૧-૫૭–૧૪૧-૨૦૧-૧૦૨-૨૬૩-૨૯-૩૩-૩૪૦ ૪ આત્માનંદ પ્રકાશને આશીર્વાદ ૫ અભિનવ વર્ષને ઉદ્દગા .... ૬ પન્યાસજી શ્રી દાનવિજયજી મહારાજના ધર્મ
સંબંધી ભાષણ. ૬-૨૬-૬૬-૯૭-૧૩૩-૧૫૩-૧૭૪-૨૦૨–૨૩૪-૨૬૪ ૭ કીતિથી શુ ધર્મ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે? . ... ••• • ૧૫ ૮ સમાચિત્ત સેવા, ... ... ... ... ... ... ૧૭ ૦ આત્મજાગૃતિ ઉપદેશ પદ અનુવાદ. (પદ્ય) ... ... ... ૨૨ ૧૦ શ્રી પાર્શ્વજીનદર્શન ભાવના, (પદ્ય) • • • ૧૧ વર્તમાન સમાચાર. ૨૩–૫૩-૮૩-૧૪-૧૪-૧૬૩–૧૮૯-૧૯૧-૨૬૧-૨૩ર
૨પ૯૬o-૨૩૨-૨૪-૨૭-૬-૩૩૭–૩૭૫-૭૭૬ ૧૨ ગ્રંથાવલોકન. ... ... ... .... ૨૪-૧૬–૧૧૩-૧૬૬-૨૯ ૧૩ વાર્ષીક ક્ષમા યાચના, (પદ્ય) ... ... ... .. ૧૪ સત્યવિદ્યા સ્વરૂપ, (પદ્ય) ... • • ૧૫ દુખથી શું ધર્મ પ્રાપ્ત થાય છે? ... ... ૧૬ આશ્રવમિમાંસા ... •
૩૦-૧૨૩-૨૦૯-૨૭૮ ૧૭ આત્માની અવસ્થાત્રયનું સ્વરૂપ દર્શન. (પદ્ય) ૧૮ સરલતા. ... ૧૯ શ્રી મહાવીર વિદ્યાલય (મુંબઈ)ને મળેલી વધુ મદદ. ૨૦ ઉપાધ્યાયજી મહારાજશ્રી વીરવિજયજીનું ચતુર્દશ
મુનિ સહુ ગુણગામદર્શક ૫દ, (પદ્ય) .. ૨૧ કેતુથી શું ધર્મ પ્રાપ્ત થાય છે? ... ૨૨ પવિત્ર આશ્વાસન. ... .... ૨૩ અઢાર પાપસ્થાનક (રાગ) (પદ્ય) ... ... .... ૭૬–૧૮૮ ૨૪ સંવત્સરી ખામણાના પત્ર સાથે મહારે સંબંધ અને અને કર્તવ્ય દિન
શા સહુ સહૃદય ... ... ... ... ૨૫ એક લધુ વયના સાધુના સંવત્સરી પત્રને પ્રત્યુત્તર
• ૨૬ એક વયોવૃદ્ધ સાવીના સંવત્સરી પત્રને પ્રત્યુત્તર. . ર૭ સર્વ શાક અને દુઃખનું કારણ પા૫ છે. .. .. • •
' છે
ન ગાત થાય છે ?
..
...
...

Page #5

3
૪૬ ૪૭ ૪
•••
૧૩ર
••• ..
(૧૧)
.
નંબર, વિષય ૨૮ શ્રી પાર્શ્વજિન સ્તવન, (પદ્ય) ૨૮ જીવદયાને ફેલાવે. ... ... ૩. અભિનવ વર્ષાભિનંદન. (પદ્ય) . ... ૩૧ ધન અને ધનિક. (પદ્ય) ... ૩ર પૂર્વકાલના જૈનાચાર્યો. .. ૩૩ શ્રી નેમીજિન સ્તવન, (પદ્ય).. ૩૪ અહિંસા ધમની પુષ્ટિ માટે પુરૂષાર્થ સિદ્ધિ ઉપકારે
પ્રતિપાદન કરેલા વા . .. ... ૩૫ આશ્ચર્યથી શું ધમ પ્રાપ્ત થાય છે ! ... મહં.
.. ૧૦૬ ૩૬ સુધારે છે. •
૧૧૪-૩૭૮ ૩૭ વિદ્યાથી જીવન કેવું હોવું જોઇએ? ... ... ૧૬-૧ર-૧૬૬ ૩૮ કર્મબંધની રચના ... ૩૮ આત્મ ઘડીયાળી થવા સંબોધન પદ (પદ્ય) ..
૧૪૦ ૪. મહારા નાથ હારે આધારે (પદ્ય) ...
૧૪૭ ૪૧ સસ્તા ભાડાની ચાલીઓ માટે જૈન શ્રીમંતોને અપીલ ..
૧૪૮ ૪ર વિવિધ વિષયે .
.
૧૫૧ ૪૩ ગણિપદ પ્રદાનકે સમય મુનિ મહારાજ શ્રી હંશવિજયજીને દીયા હુવા બેધ૧૬૧ ૪૪ અહિંસા ચાને દયા ધર્મ. ...
૧૪ ૪૫ જીવદયા સંબંધી સુચના ..
૧૮૯ ૪૬ મુનિ મહારાજાઓને વિનંતી ...
••• ... ૧૦૦ ૪૭ શ્રી જૈન શ્વેતામ્બર કેનફરન્સનું નવમું અધિવેશન ... . ૧ર ૪૮ પં. દાનવિજયજીના વ્યાખ્યાન પરત્વે આલેચનાકારની અજ્ઞાનતા ૨૧૮ ૪૯ પૂર્ણ સ્વરૂપાક (પદ્ય) •
• ૨૨૨ ૫૦ મુનિ વિહારથી થતા લાભ • •••
... રર૩-૩૩૩ ૫૧ વિવેકાચરણ. •
- - ૨૨૬ પર જેનેન્નતિ ..
૨૮-૨૯૦-૩૦૭ પક વ્યવહારથી શું ધર્મ પ્રાપ્ત થાય છે? ... ... .. ૫૪ યતિઓની સાહિત્ય સેવા ..
૨૫૦૩૧૩ પ૫ એક મને રંજક પ્રભાત ..
.. ૨૫૧ ૫૬ ભાવથી શું ધર્મ પ્રાપ્ત થાય છે ? . પણ શ્રી જૈન વેતામ્બર કેનફરન્સનું બંધારણ અને તેને લેકપ્રીય કરવા થ ઉપાય જવા જોઈએ ? .
••• ••••••
૨૭૬ ૫૮ પરતુણું વિરમણ ૫દ અનુવાદ (પદ્ય) ... ... ... ... ૫૯ જુની જેમ સાહિત્ય પ્રવૃતિને નિભાવી રાખવાની જરૂર... .. પર ૬૦ વાલીક મહત્સવ પ્રસંગે શ્રી સિદ્ધગીરી રસુતિ (પદ્ય) ... .
૨૭ર
૨૮૯

Page #6

૩૦૧
. નબર. વિષય
પૃષ્ઠ દર જિન અને જેને શબ્દ સબ ધી સાદી સમજ . . ૩૦૦ દર શું કુલાચારથી ધર્મ પ્રાપ્ત થાય છે? - ૬૩ દુલભ મનુષ્ય દેહ વ્યર્થ ગુમાવવા વિર પુત્રને વિજ્ઞપ્તિ (પદ્ય) .. ૩૦૫ કેજ નીતિ અને નૈતિક કેળવણ . . .
. ૩૫ ૬૫ આત્મા અથવા “હું” ને સાક્ષાત્કાર... • • • ૩૨૫ ૬૯ જ્ઞાનદાન (પદ્ય) . . . . . .. ૩૩૦ ૬૭ મંદસેરની ઉત્પત્તિને ઇતિહાસ. ...
૩૩ ૬૮ શ્રી જૈન આત્માનંદ સભાને વાષક મહોત્સવ..
૩૩૬ ૬૯ વિજયાનંદ સૂરિશ્વરના પરિવાર મંડળના મુનિરાજ ચાતુમાસને
નિર્ણય. ... ... ... ... .. ••• ૩૩૮-૩૭૪ s૯ શ્રીમદ વિજયાનંદ સૂરિશ્વરની જયંતિ.... ... ૭૧ આત્માના ગુણેને વિસ્તીર્ણ કરવા અભ્યર્થના.
.. ૩૪ ૭૨ શીધ્ર સ્વહિત સાધી લેવા ભવ્યાત્માને યોગ્ય હિતેપદેશ. .. .. ૩૪૦ ૭૩ સુખના અર્થીએ દુખના માર્ગથી પાછા ઓસરી સુખના માર્ગેજ સંચરવું જોઈએ. ..
" - - ૩૪ ૭૪ મનુષ્ય જન્મની સાર્થકતા કે શા છે
૩૪૨ ૭૫ સદગુણને અનાદર નહીં કરતા તેમના ગુણની કિંમત કરતા શીખે. ૩૪૩ ૭૬ વિરાગ્યથી શું ધમ પ્રાપ્ત થાય છે?
. . . ૩૪૪ ૭૭ શ્રી વીરકર્ણ વેદ્ય, (પદ્ય) ... ...
૩૫૧ ૭૮ જૈન દષ્ટિએ એક નરરત્ન. • •
૩૧ર ૯ આત્માના માનસિક કારણે
૩૫૮ ૮૦ આ સભા તરફથી શેઠ દેવકરણભાઇ મુળજીને
માનપત્ર આપવાને કરવામાં આવેલા મેળાવડો ૮૧ સુરતના શ્રી જૈન સમાજે રાધનપુરવાળા બેન
ગેલબીબાઇને આપેલ માનપત્ર,

Page #7

SO956066609ORICCCCRED9510998399999999359sssssccessesHEN
श्री
Prevealentee HDCOHORE
आत्मानन्द प्रकाश
APEHBC
.
eGSCORCHOOTrekosiOCTS. COUGHTTCSBTCHECERDESCRIPEACOCK-
HTCSCrejiSTHTCG.
t...
.
इह हि रागोषमोहायनिनूतन संसारिजन्तुना शारीरमानसानेकातिकटुकःखोपनिपातपीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्थ परिज्ञाने यत्नो विधेयः॥
पुस्तक १२ ] वोर संवत् २४४१, अषाड. आत्म. संवत् २० [अंक १२ मो.
उत्तम मार्ग संचरवा प्रभु प्रार्थना.
(शिभरिणी.) હમારા સંપર્ક મન વિષમ વાઘાત હરવા, લહી અંતષ્ટિ ગુણ ગુણ વિષે સ્થિર કરવા, સદા આત્મા પ્રેરી પરમહિત પંથે વિહરવા, પ્રભો ! એવું બળ દુઃખદ સંસાર તરવા.
गुरुतत्वनी साधनामां प्रवृत्तिमय उद्गार.
(गीति.) સમયબળ એ શેધી! ગણના સાધી સમર્થ ગુરૂત, हितरी-प्रवृत्ति,-४२२ तु विश्व शुल सत्त्वे.
विजय.
૧ સંગથી ૨ સમસ્ત

Page #8

૪૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
-~
-
ક
गुरु वचनामृतनी शोध.
(ગીતિ) સદગુરૂ વચનામૃત એ, યાંથી મળશે? વિચાર ઉદ્ભવતા; જાયું ગુરૂ પદ સેવા,-થાનેથી નિઝરે સદા દ્રવતા.
વિનય,
आत्माना गुणोने विस्तीर्ण करवा अभ्यर्थना.
(શિખરિણી) પ્રભુતા સંભારી પ્રતિ હૃદય માધુર્ય ભરીશું, મને વાકાયાથી પરહિત તણી તૃપ્તિ લહીશું; વળી જૈની દષ્ટિ વિધ વિધ નયોમાં નિરખીશું, વણી અંતે આત્મા સહ શુભ ગુણે સ્વાંગ બનશું.
શીઘ્ર સ્વહિત સાધી લેવા ભવ્યાત્માને મેગ્ય હિતેપદેશ.
(લેખક શાંતમતિ મુનિરાજ શ્રી પૂરવિજયજી મહારાજ).
એ મેહ માયાને વશ પડેલા માનવી ! દ્રવ્ય મેળવવાની તૃષ્ણ તજી દે, મનમાં આશા તૃષ્ણા વગરની સુબુદ્ધિ ધારણ કર. નિજ કમ અનુસાર જેટલું દ્રવ્ય ન્યાય માગે પ્રાપ્ત થાય, તેટલાથી હે ભેળા ! તું સંતોષવૃત્તિ ધારણ કરી
૨ અર્થ–દ્રવ્ય ધન અનર્થનું કારણ છે, તેનાથી અનેક અનર્થ પ્રભવે છે. એમ સદા ચિન્તવ. તે દ્રવ્યથી લેશ માત્ર સત્ય સુખ સંભવતું નથી. નિજ પુત્ર થકી પણ ધનવંતને ભય રહે છે કે રખે તે દ્રવ્ય લેભથી પિતાને પણ મારી નાખે. સમ સર્વત્ર એ રીતે ચાલતું જ આવ્યું છે અને આવે છે.
૩ મ્હારી સ્ત્રી કઈ અને પુત્ર કેણ? આ દેખાતાં સ્ત્રી પુત્રાદિકત સહુ સ્વાર્થના જ સંબંધી છે. આ સંસાર અત્યંત વિચિત્ર જણાય છે. તું કોને? અને કયાંથી આવ્યા? હે ભાઈ! આ તત્વનું ચિત્તવ.
- ૪ હે ભેળા ! સ્વજન, ધન અને, જોબનને ગર્વ તું ન કર. પલક માત્રમાં કાળ સવ કંઇ હરી લે છે. આ બધી ખોટી માયામમતા તજીને સત્ય પર માત્મા સ્વરૂપને ઓળખી તેની પ્રાપ્તિ માટે પ્રયત્ન કર. ૧ રચનાં ઝરણાં. ૧ પ્રત્યેક પ્રાણુના અંતઃકરણમાં ૨ પ્રસુરેપ

Page #9

સુખના અર્થીએ દુ:ખના માર્ગથી પાછા ઓસરી સુખના માર્ગેજ સંચરવું જોઈએ, ૩૪૧
૫ કામ કેોધ, લેભ અને મેહને તજી આત્મ વિચાર કર કે હું કોણ છું ? હારૂં શું સ્વરૂપ છે ? મહારૂં શું કર્તવ્ય છે ? અરે! આ જ્ઞાન વગરના મૂઢ જને નકદિ સંબંધી દુઃખ દાવાનળમાં જઈ પથાય છે.
૬ જે તે શીધ્ર શુદ્ધ તત્વ પ્રાપ્ત કરી લેવા વાંછતે જ હેતે શત્રુ, મિત્ર, પુત્ર અને બંધુ ઉપર દ્વેષાદિક તજી સમ સત્ર સમા ભાવ ધારણ કર. કષાય તાપ બુઝવી હૃદય શાન્તિ પ્રાપ્ત થયે સર્વ સુંદર થાય છે.
૭ કમળના પત્ર ઉપર રહેલા જળ બિંદુની જેમ જીવિત અત્યંત ચપળ છે. અને સમસ્ત જગત્ - યાધિ અને અભિમાનથી વ્યાસ તથા શેકાકુળ છે એમ સમજી શીધ્ર સ્વહિત સાધી લેવા ઉજમાળ થા.
૮ પ્રથમ વયમાં થોડું પાણી પીધેલું સંભારીયા નાળીએરનાં ઝાડ માથે ઘણે ભાર છતાં મનુષ્યને જીવિત પયત અમૃત જેવું મીઠું પાણી આપ્યાં કરે છે. ખરૂં છે કે સજજન પુરૂ કરેલા ઉપગારને કદાપિ વિસરી જતા નથી.
૯ છતી આંખે અકાર્ય કરે તેજ અંધ, છતે કાને હિત વચન શ્રવણ ન કરે તે જ બધિર, અને છતી જીભે અવસર ઉચિત ન જાણે તે મૂંગો; એમ સમજી સુજ્ઞ જનેએ પ્રાસ સામગ્રીને સદુપચોગ કરી લેવા ચીવટ રાખવી.
કિમ્બહુના
સુખના અર્થીએ દુઃખના માર્ગથી પાછા ઓસરી સુખના માર્ગેજ
સંચરવું જોઈએ. (લે. શાંતમૂર્તિ શ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ) સુખ સહુને સારું લાગે છે, દુઃખ સારું લાગતું નથી. તેમ છતાં સુખના ખરા માર્ગે થોડાજ સંચરે છે દુખનાજ માગે ઘણું ચાલતા હોય છે. ન્યાય-નીતિ અને ધર્મના માર્ગે ચાલવાથી જ ખરું સુખ મળી શકે છે. અન્યાય-અનીતિ અને અધ ર્મના માર્ગે ચાલવાથી તે દુઃખજ પમાય છે. તેમ છતાં મુગ્ધ અજ્ઞાની જીવે ગેરમાર્ગે જ અંધવત ચાલતા જણાય છે. એવા મુગ્ધ જીવોને પાપ માર્ગથી દૂર રહી સુખી થવા માટે તેની કંઈક સમજ આપવી ઉચિત જણ અત્ર તેનું સંક્ષેપ થી ધ્યાન કરવામાં આવે છે. સુખ દુઃખની લાગણી સહુને સમાન છે અને આપણે જેવું વાવી છે તેવું લણીએ છીએ. જે સુખનાં બીજ વાવીએ તે સુખ-ફળ અને દુઃખનાં બીજ વાવીએ તે દુઃખ-ફળ પામીએ છીએ. મન, વચન અને કાયાના માઠા વ્યાપાર જેમ આપણને પ્રતિકૂળ લાગે છે, તેમ બીજાને પણ લાગે જ. એમ

Page #10

૩૨
શ્રી આભા પ્રકાર
સમજી કઈ જીવ પ્રત્યે પ્રતિકળતાવાળું આચરણ મન વચન કાયાથી કરવું, કરાવવું કે અનુમોદવું નહિ. આપણા પ્રાણુ જે સહુને પિતાને પ્રાણ હાલે હોય છે, એમ સમજી કોઈને પ્રાણ હાનિ થાય તેવું કરવું નહિ. જૂઠું બોલવાથી કે પારકા મર્મ ખોલવાથી કે કઠેર ગાળે દેવાથી પોતાને અને પરને ઘણી હાનિ થાય છે તેથી તેવું ભાષણ કરવું નહિ. અગીયાના પ્રાણ જેવું પરદ્રવ્ય અ૫હરી લેવાથી સામાના પ્રાણ ઊડી જાય છે અને એવી 'નીતિ કરનારને પણ દંડ કે કેદ પ્રમુખથી ઘણું મહાન હાનિ અહીં જ થાય છે અને તે ઉપરાંત પરલોકમાં નિર્માદિકનાં ભારે દુઃખ ભેગવવાં પડે છે, પરસ્ત્રી કે વેશ્યા સાથે ગમન કરવાથી પૈસાના અને આબરના કાંકરા થાય છે, અને પરભવમાં પરમાધામી તેને ધગધગતી લેઢાની પુતળી સાથે પરાણે આલિંગન કરાવે છે. એ જ રીતે પરપુરૂષ સાથે ગમન કરનારી સ્ત્રીઓને પણ પરાધીનપણે ભારે કષ્ટ સહન કરવો પડે છે. દ્રવ્યાદિક ઉપર પેટી માયા મમ તા રાખવાથી વધારે જીવ ઉપાધિગ્રસ્ત બની બહુ દુઃખી થાય છે. અને એનેજ લઈ અજ્ઞાન છવધ, માન, માયા અને ભરૂપ કષાયનું સેવન કરી, રાગ દ્વેષને વશ થઈ અને કલેશ કંકાસને હરી લઈ ખુવાર થાય છે પાપની કે પરભવની વ્હીક નહિ હોવાથી અન્ય ઉપર ખેટાં આળ ચઢાવે છે. પારકી ચાડી-ચુગલી કરે છે, મન ગમતું કામ થતાં હર્ષ અને અણગમતુ થતાં બંદ કરે છે. પારકી નિદાખણખેદ કર્યા કરે છે, કૂડ કપટ કરી બીજાને છેતરે છે અને દુરંત દુર્ગતિદાયક નિઘ અને વિપરીત માર્ગને હિતરૂપ સમજી આદરે છે. આ સઘળાં પાપથાનકે પાપ માગમાં ગાઢ પ્રીતિને લઈ સેવાય છે. એના પરિણામે જીવ બહુ દુઃખી થાય છે. દુર્ગતિમાં જાય છે અને પામેલી સઘળી સામગ્રી હારી જાય છે જે ફરી સાંપડવી મુશ્કેલ છે. પાપથી ડરે તેજ સુખી થાય છે.
ઈતિશમ
મનુષ્ય જન્મની સાર્થકતા કેમ થાય?
(લે. શાંતમૂર્તિ શ્રી કપૂરવિજ્યજી મહારાજ) ૧ આર્યદેશમાં અવતાર આરોગ્ય-નિગી કાયા પાંચે ઈન્દ્રિયોની પટુતાકુશળતા, દીઘ આયુષ્ય, ઉત્તમ કુળ અને જાતિમાં જન્મ ઉત્તમ બુદ્ધિ-બળ અને શુદ્ધ તત્વની ગવેષણ, સમકિત રત્નની પ્રાપ્તિ અને નિર્દોષ ચારિત્રનું સેવન કરવું એ પ્રબળ પુન્યાગે હળવા કર્મી મનુષ્યને જ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે.
૨ પૂર્વ પુગે આ મનુષ્ય જન્માદિ ઉત્તમ સામગ્રી પામ્યા છતાં તેની સફળતા કરવા જીવને દુષ્ટ પ્રમાદાચરણ અંતરાયરૂપ થાય છે.
૩ એકાન્ત હિતકારી એવાં જ્ઞાનીનાં વચનને અનાદર કરી કેવળ સ્વરછેદ વૃત્તિથી મન વચન કાયાને મેકળાં મૂકવાં જેમકે માદક (મર ઉપજાવે એવા)

Page #11

સદગુણીના ગુણની કિંમત કરતાં શીખે.
૩૪૩ પદાર્થનું સેવન કરવું, વિષયાસક્ત બનવું, લિષ્ટ કષાયને વશ થઈ જવું, આલસ્ય સેવવું. અને નકામી કુથલી (વિકથા) કરવી એને જ્ઞાની પુરૂષ પ્રમાદાચરણ કહે છે.
૪ ઉકત પ્રમાદ જે કોઈ પ્રબળ શત્રુ નથી અને આત્મકલ્યાણ સાધી લેવા માટે સેવવામાં આવતા સદ્દઉદ્યમ સમાન કે મિત્ર નથી.
પ ન્હાના મહેટા, ત્રસસ્થાવર સઘળા જીવોને આત્મ સમાન લેખી હાલતાં ચાલતાં, બેસતાં, ઉઠતાં, ખાતાં, પીતાં, સુતાં-શયન કરતાં, કે બોલતાં જે બનતી સંભાળ રાખવામાં આવે છે તે તેથી સ્વપર પ્રાણને બચાવ થાય છે અને આપણે આત્મા પાપથી મલીન થતું નથી એમ સમજી કેઈ કામ ધસમસીને નહિ કરતાં જ્યણાથી કરવું.
૬ પ્રિય પચ્ચ અને તથ્ય (અન્યને પ્રિય લાગે અને હિતરૂપ થાય) એવું જ સત્ય વચન વદવું, અન્યથા મન ધારણ કરવું યુક્ત છે.
૭ પરદ્રવ્યને પથ્થરની જેમ ઉવેખી ન્યાયનીતિને પ્રમાણિકપણે કપાર્જન કરી સ્વકુટુંબ પોષણ અને સ્વધર્મરક્ષણ કરવું.
૮ સુજ્ઞ ભાઈઓએ પરસ્ત્રીને સ્વમાતા-બહેન કે પુત્રી તુલ્ય ગણવી અને સુજ્ઞ બહેને પરપુરૂષને સ્વપિતા, બંધુ કે પુત્ર તુલ્ય જ લેખ.
૯ અપરિમિત દ્રવ્યની આશા-તૃણ છેવા માટે પરિમિત દ્રવ્યનું પ્રમાણ કરી સનતેષ ધરી સ્વોપાર્જિત દ્રવ્યને સક્ષેત્રમાં એવી કુનેહથી સદ્વ્યય કરે કે તે તમને પરિણામે અનંતગુણે લાભ આપે.
ઈતિશમ
સગુણને અનાદર નહિ કરતાં તેમના ગુણની કિંમત કરતાં શીખે.
(લેખક–શાંતમુતિ શ્રી કરવિજયજી મહારાજ) ૧ વિદેશમાં જન્મેલે ગમે એટલે ગુણવાન હોય તે પણ નિરંતરના પરિ ચયને લીધે તેની ખરેખર અવજ્ઞા થાય છે. જોઈએ એવી કદર થઈ શકતી નથીજ. જૂએ ! પોતાની સ્ત્રી ગમે તેટલી રૂપવંતી હોય તે પણ તેને અનાદર કરી મુગ્ધ લોકે પરસ્ત્રીને સંગ કરે છે અથવા ગંગા ગામને પાદરે વહેતી હોય તેને તજી લોકે કૂવાનું પાણી વાપરે છે તેથી જ કહેવત ચાલે છે કે “ અતિ પરિચયાત્ અવજ્ઞા ”
૨ સુવર્ણમાં સુગંધ નથી. શેલડીને ફળ બેસતું નથી. ચન્દનનાં વૃક્ષને ફલ બેસતાં નથી. વળી વિદ્વાન લક્ષમીપાત્ર થતો નથી. અને કદાચ તેમ થયે તે પણ

Page #12

શ્રી આત્માને પ્રકાશ લાંબુ જીવતું નથી તેથી સમજાય છે કે પહેલાં વિધાતાને કે ભલે બુદ્ધિશાળી સલાહકાર મળેલ નથી.
૩ ફણધરના માથે રહેલ રત્ન ઉપર, કૃપણના ધન ઉપર, સતી પતિવ્રતા સ્ત્રીનાં સ્તન ઉપર. કેસરી સિંહની યાળ (કેશ જટા) ઉપર અને સ્વાભિમાનીને શરણે ગયેલા ઉપર, મૃત્યુ વશ થયા વગર કોઈ હાથ નાખી શકે નહિ. તેમને આં. ગળી અડાડવી પણ ભારે થઈ પડે છે તે પછી તેમને પરાભવ કરવાનું તે કહેવું જ શું ? તેમને પરાભવ કરવા જતાં પિતાનાજ પ્રાણુને નાશ થવા પામે છે.
૪ મૂખ-અજ્ઞાનને મહા ધનાઢ્ય દેખીને વિદ્વાન માણસે નિર્દોષ વિદ્યાને અનાદર કર નહિ, કુલટા વેશ્યાઓને રત્નનાં મુગટવાળી દેખીને આર્ય નારીઓ (પવિત્ર પતિવ્રતા સ્ત્રીઓએ કુલટા થઈ જાય શું ? નહિ જ. જેમ સતી સ્ત્રીએ પતાના પવિત્ર શીલને જ સાર-શણગાર -અલંકારરૂપ લેખે છે તેમ વિદ્વાન પુરૂષ પણ વિદ્યા ધનને જ સર્વધનમાં પ્રધાન ધન સમજી યત્નથી તેનું સંરક્ષણ કરે છે.
૫ જે જેના ગુણાતિશય ( ગુણ ગેરવ) ને જાણતા નથી તે તેની સદાય નિંદા-અવજ્ઞા-આશાતના કર્યા કરે છે તેમાં કંઈ વધારે નવાઈ જેવું જણાતું નથી. જૂઓ ! ભીલડીને હાથીના કુંભસ્થળમાં પાકતા સાચા મોતીની કંઈ પણ કિંમત નહિ હેવાથી તેને અનાદર કરી એ બાપડી રાતી ચણોઠી ઉપર મહી પદ્ધ તેને જ ધારણ કરી લે છે. તેમ જે નિગુણી હોય તે ગુણવંતની કદર કરી શકે નહિ. ઝવેરી હેય તેજ રત્નની પરીક્ષા કરી જાણે.
ઈતિમ
वैराग्यविषये धर्म. શુ વૈરાગ્યથી ધર્મ પ્રાપ્ત થાય છે? લેખક–મુનિ મણિવિજયજી મુ. લુણાવાડા,
(પુષ્પ છેલ્લું) વૈરાગ્ય પ્રિય » ધવ! વૈરાગ્ય એટલે ભવનિર્વેદ, સંસાર થકી ઉદ્વિમ થવું, સંસારની અસારતાનું ચિંતવન કરવું તથા શુદ્ધ ચિત્ત કરી સંસારના દરેક પદાર્થ ઉપરથી મૂચ્છ ઉતારી પરમ ભાવના ભાવવી. તે એવી રીતે આત્માને સમજાવ, કે હે ચેતન ! દુનિયાના દરેક પદાર્થો કેવળ કમવૃદ્ધિના હેતુભૂત છે માટે તે ઉપર જે મહદશા છે, તેના થકી તું વિરામ પામ. આવી રીતે વિચાર કરી યુગલની તેમજ સંસારની અનિત્યતાનું ચિંતવન કરવું તેને વૈરાગ્ય કહેવામાં આવે છે. કહ્યું છે કે

Page #13

શું વિરાગ્યથી ધર્મ પ્રાપ્ત થાય છે?
૩૪૫
....જય થત —– • अायुर्वर्षशतंनृणां परिमितं रात्रौ तर्धगतं, तस्यास्यकदाचिदमधिकं वाईवा बाध्यगतं । शेष व्याधिरियोगशोकसाहितः सेवादि निर्नियते,
जीव वारितरंग चंचलतरे सौख्यंकुतः माणिनां ॥१॥ ભાવાર્થ-આ દુષમ કાળને વિષે મનુષ્યનું આયુષ્ય સો વર્ષના પ્રમાણવાળું કહેવાય છે, તેમાં પણ અર્ધ આયુષ્ય રાત્રિને વિષે ગયું, તેનું અર્થ કાંઈક વિશેષ બાલ્યા અવસ્થામાં તથા વૃદ્ધાઅવસ્થામાં ગયું તથા બાકી રહેલું વ્યાધિ વિયેગ, શેક, સેવાદિ કર્તવ્યમાં ગયું. પાણીના કલોલના માન જેને ચંચળ પ્રાણ રહેલા છે, એવા સંસારી પ્રાણીઓને સુખ કયાંથી હોય? વળી પણ કહ્યું છે કે–
થતાकचिहणानादः कचिदपि हहाहेति रूदितं, कचिदिगोष्टी कचिदपि सुरामत्त कलहं। कचिदम्यारामा कचिदपि जराजर्जर तनु,
नजाने संसारे किम मृतमयः किं विषमयः ॥१॥ ભાવાર્થ–-આ દુનિયાને વિષે કોઈ જગ્યાએ વીણાના મનહર શબ્દ વાગી રહ્યા છે, કઈ જગ્યાએ હા! હા! હા! ઈત્યાદિ પ્રકારના વિલાપના શબ્દોના સાથે હાય પીટ થઈ રહી છે, કઈ જગ્યાએ વિદ્વાન પુરૂષોની જ્ઞાનમય નાના પ્રકારની ગોષ્ઠી વાર્તા–ચર્ચા ચાલી રહેલી છે, કઈ જગ્યાએ દારૂના પાન કરવાથી મર્દોન્મત્ત થઈ ગયેલા દારૂડીયા લેકે કલેશને કરી રહેલા છે, કોઈ જગ્યાએ ઉત્તમ પ્રકારના શૃંગાર વસ્ત્રાભૂષણને ધારણ કરનારી મનહરા એવી નવવના વયવાળી સ્ત્રી વિવિધ પ્રકારની ક્રિડાને કરી રહેલી છે, ને કઈ જગ્યાએ વૃદ્ધાવસ્થાથી સર્વથા જજે રીભૂત થઈ ગયું છે શરીર જેનું એવી વૃદ્ધ સ્ત્રી ઘરના એક ખુણાને વિષે શૂન્ય ચિત્તે પડી રહેલી છે. અહો ! અહા ! મહા આશ્ચર્યની વાત છે કે આ સંસારને વિષે અમૃતમય શું છે? અને ઝેરમય શું છે? તેની ખબર પડી શકતી નથી. સં. સારને વિષે ઝેરમય પદાર્થને અમૃત સમાન પ્રાણીઓ માને છે તે તેની અજ્ઞાન દશાજ છે, પરંતુ બીજું કાંઈ પણ નથી. તત્વ દષ્ટિથી વિચાર કરે તે સંસાર કેવળ ઝેરને જ ભરેલો છે. તેને વિષે અમૃતને લવલેશ માત્ર નથી. વળી પણ કહે છે કે–
થત:कुमुदवनमपथि श्रीमदंनोजखमं, त्यजतिमुदमुलूकः प्रीतिमांश्चक्रवाकः । उदयमहिमरश्मिर्याति शीतांशुरस्तं, हत विषिललितानां ही विचित्रोविपाकः ॥१॥

Page #14

૩૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ ભાવાર્થ-જ્યારે ઉદય ચલ ઉપર સૂય ઉદયને પામી ગગન મંડળને શેભાવે છે, ત્યારે રાત્રિ વિકાશિત કમળનું વન જે છે તે સકેચાઈ જાય છે અને સૂર્ય વિકશિત કમળના વને જે છે તે વિકસ્વરપણાને પામે છે, તે સમયે ઘુવડ પક્ષી હર્ષને ત્યાગ કરે છે અને ચક્રવાક પક્ષી પ્રીતિને ધારણ કરે છે, કારણ કે ચં. દ્રમાના ઉદયથી ચક્રવાકને ચક્રવાકીને વિજોગ થાય છે અને પ્રભાતે સૂર્ય ઉદય થયાથી બન્નેને પાછો સંગ થાય છે તેથી ચક્રવાક પક્ષી પ્રીતિને ભજવાવાળે થાય છે; વળી સૂર્યના ઉદય પામવાથી ચંદ્રમા અસ્તપણાને પામે છે. કર્મની ચિત્ર વિચિત્રતાવાળા પ્રાણોને વિપાક પણ તેવી રીતે ચિત્ર વિચિત્ર જ રહે છે. કહેવાને તાત્પર્ય એ છે કે એક જ સૂર્યના ઉદયથી કેને શોક તેમજ કેઈકને હર્ષ થાય છે, તેમજ આ અસારે સંસારને વિષે પ્રાણીને કાંઈક દુઃખ ને કાંઈક સુખ તથા કેટલાક પ્રાણીને એકાંત દુઃખ પણ રહેલું છે, તથાપિ પામર પ્રાણ તેને સુખ માને છે તે પણ કમની વિચિત્રતા વિના બીજું કાંઈ પણ નથી. આવા દુઃખમય સંસારને વિષે છે બિચારા પરિભ્રમણને કર્યા જ કરે છે. કહ્યું છે કે
यतः उक्तंसिद्धांतेऽपि एगिदिश्रा ज सव्वे, असंखनस्सप्पिणीसकायंम्मि ।
नववज्जतिमरंति, अणंत काया अणंताज ॥ १ ॥ ભાવાર્થ-એકેન્દ્રિય સર્વે અસંખ્યાતિ ઉત્સપિણ અવસર્પિણી સુધી સ્વ કાયને વિષે ઉત્પન્ન થાય છે ને મરણ પામે છે, તેમજ અનંતકાયના જી સ્વીકાયને વિષે અસંતી વાર જન્મ મરણને કરે છે. તથા
થતદसंखिज्जसमा विगला, सत्तह नवापणिदितिरिमाणुआ ।
उक्वजतिसकाए, नारयदेवानोचेव ॥१॥ ભાવાર્થ-વળી વિકલૈંદ્રિય એટલે હૃદ્ધિ ત્રિદ્ધિ તથા ચતુરિટ્રિયે જે તે સ્વકાયને વિષે સંખ્યાના જન્મ મરણને કરે છે, તિર્યંચ પચંદ્ધિ તેમજ મનુ જે સ્વકાયને વિષે સાત આઠ વાર ઉત્પન્ન થાય છે, નારકી તેમજ દેવતા મરીને પિ તાની કાયમાં ઉત્પન્ન થતા નથી. એટલે નારકી મારીને નારકીમાં અને દેવ મરીને દેવ થતા નથી. વળી પણ કહ્યું છે કે –
न सा जाइ न सा जोणी, न तं गणं न तं कुलं । न जाया न मिया जत्थ, सव्वे जीवा अपंतसो ॥१॥

Page #15

શું વિરાગ્યથી ધર્મ પ્રાપ્ત થાય છે?
૩૪૭ ભાવાર્થ-એવી કઈ પણ જાતિ નથી, એવી કોઈ પણ એનિ નથી, તેમજ એવું કોઈ પણ સ્થાન નથી કે કુળ નથી કે જેને વિષે સર્વે જીવો અનંતીવાર ઉત્પન્ન થયા નથી ને અનંતીવાર મરણ પામ્યા નથી. અર્થાત્ જ અનંતિ અનંતિવાર એકેક જાતિ, એકેક એનિ, એકેક સ્થાન તેમજ એકેક કુળને વિષે અનંતીવાર જન્મ મરણ પામેલા છે. વળી પણ કહ્યું છે કે –
યુતचउदसरज्जुपमाणे, लोगे गणंपि तिनतुसपमाणं, तं नस्थि जत्थ जावा, नय पत्ता जम्प मरणाणि ॥१॥
ભાવાથ–ચોદરાજ પ્રમાણવાળા લેકને વિષે એક તિલતુષમાત્ર ( જગ્યા વાળું સ્થાન બાકી નથી કે જે સ્થાનને વિષે છ જન્મ મરણને નથી પામ્યા. વળી કહ્યું છે કે
થતआनंदाय न कस्य मन्मथकथा कस्य प्रिया न पिया, लक्ष्मीः कस्य न बनना मनसि नो कस्यांगजः क्रीमति, तांबूनं न सुखाय कस्य न मतं कस्यान्नशीतोदकं,
सर्वाशाद्रुमकर्तनैकपरशुभ्रत्युर्न चेत्स्याज्जनः ॥ १॥ ભાવાર્થ–પાણીની સર્વ આશારૂપીવૃક્ષને કાપવામાં કુહાડા સમાન એક મૃત્યુ ન હતા તો કામદેવની વિષયજન્ય કથા કેને વહાલી ન લાગત? અત્યંત મહરા સ્ત્રી કોને પ્રિય ન હત? લદ્દમી પણ કેને વલ્લભ ન હત? કે ના મનને પુત્રક્રિડા આનંદજનક ન લાગત? તાંબૂલ કેના સુખને માટે ન થાત ? ઉત્તમ પ્રકારના ખાનપાન તેમજ શીતલ પાણી કેને હણ ન ઉપજાવત ? પરંતુ પુગલને શડન પડન વિદવંસતાને સ્વભાવ હોવાથી સંસારના તમામ પદાર્થો કેવળ દુઃખદાયીજ છે વળી કહ્યું છે કે
યત – धर्मस्थावसरोस्ति पुद्गलपरावरनंतैस्तवायातः संपति जीव हे प्रसहतो दुःखान्यनंतान्ययं । स्वल्पाहः पुनरेष उर्सनतमश्चास्मिन् यतस्वाहतो,
धर्म कर्तुमिमं विना हि नहि ते दुःखक्षयः कर्हि चित् ॥१॥ ભાવાર્થ–હે છવ તું અનંત પુગલ પરાવર્તન સંસાર ચક્રવાલને વિષે ભયે અને ભમ ભમતે મહા પુન્યદયથી આ સમયે તું માનવ ભવને પામેલે

Page #16

૩૪૮
શ્રી આત્માન પ્રકાશ
છે. વળી અનંત ભવેને વિષે અનંતા દુઃખને સહન તે કર્યા છે, તે આ માનવભવને વિષે આયુષ્યની અસ્થિરતા હોવાથી હાલમાં ત્યારે ધર્મકરણ કરવાના થડાજ દિવસે છે, માટે તું ધમકરણ કરી લે, ફરી ફરીને તને માનવભવ પ્રાપ્ત થો મહા દુર્લભ છે, માટે ધમને વિશે ઉદ્યમવંતુ થા. આરંતુ કહેતા જિનેશ્વર મહારાજના કથન કરેલા ધર્મ વિના કેટીકાળે પશુ સહારા દુઃખને ક્ષય થવાનો નથી. જે માટે કહ્યું છે કે –
વતઃ–– शरीरं मुरूपं तथा वा कलत्रं, धनं मेरुतुल्यं वचश्चारुचित्रम्,
जिनेंद्रांघ्रियुग्मेमनश्चेन दत्तं, ततः किं ततः किंततः किं ततः किम् ॥१।।
ભાવાર્થ-રૂપવાનું શરીર હોય, મનેહરા સ્ત્રી હોય, મેરૂ પર્વતના સમાન ધન હોય તેમજ મનોહર તથા ચિત્તને હરણ કરનારા વચને હોય, પરંતુ જિનેશ્વર મહારાજના ચરગુકમલને વિષે જે ચિત્તને જોયું નથી, તે રૂપાળા શરીર વડે કરીને શું ? રૂપાળી સ્ત્રી વડે કરીને શું ? તેમજ મેરૂ તુ૫ ઘન વડે કરીને શું ? તેમજ મનહર વચન વડે કરીને પણ શું. અર્થાત્ જિનેશ્વર મહારાજની ભકિત વિના સર્વ વ્યર્થ જાણવું વળી પણ કહ્યું છે કે
अधीता न कला काचिन च किंचित् कृतं तपः,
दत्तं न किंचित् पात्रेन्यो, गच्छत्येव बरं वयः ॥१॥ ભાવાર્થ-માનવભવ પામી કઈ પણ કલાને ગ્રહણ કરી નહિ, કાંઈ પણ તપસ્યા પણ કરી નહિ તેમજ સુપાત્રને વિષે કાંઈ પણ દાન પણ દીધું નહિ તે શ્રેષ્ઠ વય તે ફોગટ ગઈ સમજવી વળી પણ કહ્યું છે કે –
ચર – श्रीमज्जिनेंद्रपदपंकजपूजनेन, ज्ञानक्रियाकलितसदगुरुसेदनेन, स्वाध्यायसंयमतपोविनयादिना च, कस्यापि पुण्यपुरुषस्य दिनानि यांति. ॥१॥
ભાવાર્થ-શ્રીમાન જિનેંદ્ર મહારાજના ચરણકમલનું પૂજન કરવાવડે કરીને, જ્ઞાનક્રિયા વડે કરી યુકત એવા ઉત્તમ ગુરૂ મહારાજની સેવા કરવા વડે કરીને, વાધ્યાય, ધ્યાન, સયમ તથા તપના કરવાવડે કરી, તેમજ વિનયાદિકને અંગીકાર કરવાવડે કરી, કેઈ પુણ્યશાળી પુરૂષના દિવસે ધર્મકરણું કરવામાં જાય છે. અને તેજ પુરૂષને માનવભવ સફળ ગણાય છે, આવી રીતે સંસારની અસારતાનું ચિંતવન કરવું તથા ધર્મકરણીનું અનુમોદન કરવું તેનું નામ વૈરાગ્ય કહેવાય છે.

Page #17

~
~
~~
2
5
શું વિરાગ્યથી ઘમ પ્રાપ્ત થાય છે?
૩૪૯ શ્રી અંબૂસ્વામી, ધનગિરિ તથા વયસ્વામી વિગેરે ઘણાં દ્રષ્ટાંતે વૈરાગ્યને માટે કહેવાયેલા છે, જેમાં જંબુસ્વામીનું દ્રષ્ટાંત કહે છે,
श्री जंबूस्वामिद्रष्टांतो यथाः રાજગૃહનગરને વિષે શ્રેણુક રાજા રાજ્ય કરતે હતો. તે નગરમાં રાષભદત્ત નામને શ્રેષ્ટિ હ. જેને ધારિણી નામની સ્ત્રી હતી. પરંતુ તેણીને પુત્ર નહિ હોવાથી પુત્રની ચિંતામાં અધર્યવાળી તેમજ શેકને કરનારી ધારિણીને હર્ષ ઉત્પન્ન કરવા માટે એકદા શ્રેષ્ટિ તેને વૈભારગિરિ ઉપર ચૈત્યવંદન કરાવવા માટે લઈ ગયે. અને ત્યાં ચૈત્યવંદન કરી પાછા વળ્યા તે અવસરે સિદ્ધપુત્ર યશમિત્ર નામના શ્રાવકને દીઠે, તેથી ટિચે તેને પુછ્યું કે તું કયાં જાય છે ત્યારે તેણે કહ્યું કે ઈહાં ઉદ્યાનને વિષે પધારેલા એવા સુધર્માસ્વામી ગણધર મહાજને વંદન કરવા જાઉં છું, તમે પણ ચાલે; તેથી તે સર્વે ગયા. ત્યાં ગણધર મહારાજને વંદન નમસ્કાર કરી સિદ્ધપુત્ર યશમિત્ર છે કે, હે ભગવન્! હે સ્વામિન ! જંબૂ કેવા હોય છે કે જેના નામથી જંબૂ નામનો દ્વીપ જગતને વિષે પ્રસિદ્ધિને પામે.
ત્યારબાદ સુધર્માસ્વામિએ સર્વ વૃત્તાંત તેને વિસ્તારથી કહ્યો. તે અવસરે ધારિણીએ પૂછ્યું કે હે ભગવન્ ! મહારે પુત્ર થશે કે નહિ? ત્યારે સિદ્ધપુત્ર યશમિત્ર બે કે, સાધુઓ જાણતાં છતાં પણ આવા સાઘને કહેતા નથી પણ તે પૂછયું તેને ઉત્તર હું તને આપું છું.
તિર્થંકર મહારાજના ગુણગ્રામાદિકના પ્રશ્ન કરતા ઈછિત સંપત્તિ પ્રાપ્ત થાય છે, વળી તે જ્યારે પ્રશ્ન પુછયે ત્યારે બીજા શકુને પણું ઘણું સારા થયા છે, વળી તું સ્વપ્નને વિષે પણ હારા ખોળામાં બેઠેલા શ્વેત કહેતા ધોળા સિંહના બાળકને દેખીશ, તે ઉપરથી જાણજો કે તને પુત્રની પ્રાપ્તિ થશે.
આવા વચને સાંભળી હર્ષ પામી ધારિણી બેલી કે જે તમે કહો છો તેમ થશે તે, જંબૂવૃક્ષ દેવના નામના ૧૦૮ આંબેલ કરશું. એમ કહી સર્વ નગરને વિષે ગયા.
અન્યદા સ્વપ્નને સૂચિત વિદ્યુમાલી દેવ પાંચમા દેવલેક થકી ચવી ધારિણીની કુક્ષિને વિષે ઉત્પન્ન થયે, તેથી ધારિણીને જિનેશ્વર મહારાજ તથા સાધુએને પૂજવાને ડોહળો ઉત્પન્ન થયે, તે તેણે પૂર્ણ કર્યો.
સંપૂર્ણ કાળે પુત્રને પ્રસવ થયો અને તે જંબૂદેવની સાનિધ્યપણુથી થયેલ હોવાથી તેનું નામ જંબૂકુમાર પાડયું. અનુક્રમે વૃદ્ધિ પામી તે જંબૂકુમાર ચૌવન અવસ્થા પામ્યા ને સુધર્માસ્વામી પાસે બ્રહ્મવતને ગ્રહણ કરી માતા પિતાના પાસે દિક્ષાની રજા માગી.
માતાપિતાએ પણ દિક્ષાને માટે અરૂચી બતાવતા તથા વિલાપ કરતાં કહ્યું કે,

Page #18

૩૫૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ હે પુત્ર, એક વખત કન્યાઓનું પાણિગ્રહણ કરી, અમારા મનોરથ પૂર્ણ કરી અ. મને કૃતાર્થ કર. પછી અમે પણ તારી પછી દિક્ષા લેશું.
ત્યારબાદ માતા પિતાના આગ્રહથી જંબૂકુમારે આઠ કન્યાનું પાણિ ગ્રહણ કર્યું.
વિવાહ થયા બાદ જ યપુર નગરનો સ્વામિ વિધ્ય રાજાને પુત્ર પ્રભ નામે ચારસે નવાણું ચેરને લઈ જંબુસ્વામિના ઘરમાં ચોરી કરવા આવ્યું. લક્ષ્મી. ની ચોરી કરતા હતા તે વખતે જ ચેરેને શાસનદેવે સ્તંભન કરી દીધા, તેથી પ્રભ જ બૂમીને કહેવા લાગ્યો કે, હે કુમાર, અવસ્થાપિની નિદ્રા ની વિદ્યા તથા તાળા ઉઘાડવાની વિદ્યા તમે મારા પાસેથી જે તથા છોડી મુકવાની સ્તભન કરવાની વિદ્યા આપે, ત્યારે જંબુસ્વામિ બેલ્યા, આ સવ લક્ષમી તેમજ સી. ઓન, ત્યાગ કરી પ્રભાતે મહારે દિક્ષા લેવી છે. આવી રીતે કહી મધુબિંદુના દષ્ટાંતથી પ્રભવાદિક ચેરને બેધ કર્યો તેથી તે સર્વે પણ દિક્ષા લેવા ત પર થયા.
ત્યારબાદ જંબૂકુમારે પોતાના માતા પિતા સહિત તેમજ પિતાના સાસરા સમુદ્ર ૧ સમુદ્ર પ્રિય ૨ સમુદ્ર દત ૩ સાગર દત્ત ૪ કુબેરસેન ૫ વૈશ્રમણદત્ત ૬ વસુસેન ૭ વસુપાળ ૮ તેમજ સાસુએ પદ્માવતી ૧ કનકમાલાર વિનયશ્રી ૩ ધનશ્રી ૪ કનકવતી ૫ શ્રીષેણ ૬ હીંમતિ ૭ જયસેના ૮ તથા પોતાની સ્ત્રી સીંધુમતિ ૧ પદ્મશ્રી ૨ પદ્યસેના ૩ કનકસેના ૪ નાગસેના ૫ કનકશ્રી ૬ કમલાવતી ૭ જયશ્રી ૮ તેમજ પ્રભાદિક પાંચસે ચેરે સહિત જંબૂવૃક્ષ દેવે સાનિધ્ય કરવાથી સુધર્માસ્વામી ગણધર મહારાજના પાસે દીક્ષા લીધી.
ઘણું વર્ષ છમસ્તપણામાં વિયરી, કેવળજ્ઞાન પામી, ઘણાં ભવ્ય જીને પ્રબંધ કરી–પ્રાંતે બલાહક પર્વતને વિષે જઈ અણસણ કરી જંબૂસ્વામી કેવળજ્ઞાની મહારાજ નિર્વાણપદને પામ્યા.
इति वैराग्ये श्री जंबूस्वामि संबंध संपूर्णः
થત – लज्जातो भयतो वितर्कवशतो मात्सर्यतः स्नेहतो, लोभादेवहठाभिमानविनयशृंगारकीर्यादितः, दुःखात् कौतुकविस्मयव्यवहृतेर्भावात् कुलाचारतो,
वैराग्याच्च भजति धर्ममसमं तेषाममेथंफलम् ॥ १ ॥ ભાવાર્થ–લજા થકી, ભય થકી, વિતર્કના વશવતિપણાથી. મત્સર થકી, નેહથી, લેભથી, હઠથી, અભિમાનથી, વિનયથી, શૃંગારથી, કીર્તિથી, દુઃખથી,
શ્રી જંબુસ્વામી મહારાજનું વિસ્તારથી ચરિત્ર જેને વાંચવાની ઈચછા હોય તેણે અમારૂં છપાવેલ શ્રી જખ્રસ્વામી ચરિત્ર (ભાષાંતર) ગ્રંથ મંગાવવો
થી જેને આત્માનંદ સભા-ભાવનગર,

Page #19

શ્રી વીર કર્ણ વેદ્ય.
૩૫૧ કેતુકથી, વિસ્મયથી, વ્યવહારથી, ભાવથી, કુલાચારથી તેમજ વિરાગ્યથી આરાધન કરેલે ધમ અમેય ફળને આપવા સમર્થ માન થાય છે.
શિવાય શિયળને વિષે, ક્ષમાને વિષે, સમ્યકત્વને વિષે તેમજ પ્રભાવિકપણુને વિષે પણ ધમ રહેલે છે.
આ ધર્મ જગતને વિષે સંવે ભવ્ય અને શ્રી ગુરૂમહારાજે ઉપદેશ કરેલે છે, તે ધર્મનું કપટ રહિતપણે તેમજ મન, વચન કાયાના ગેની શુદ્ધિથી આરાધન કરવાથી ઈહલેકે તથા પરલોકે મહા લાભને માટે થાય છે.
માટે ઉત્તમ પ્રાણિઓ ધમનું જ આરાધન કરી મંગલિકની માતાને પ્રાપ્ત કરી સગતિના ભોક્તા થવું એ જ માનવજન્મનું સાર્થક છે.
(સમાપ્ત.)
શ્રી વીર કર્ણ વેદ,
મંદાક્રાન્તા.
ઉગે ભાનું નભ હરષતા પૂર્વમાં ઉછળે છે, પક્ષી પ્રેમે ગૃહ પરહરીને ચાર માટે ફરે છે; હા! અન્ધારૂં સકળ કગયું હોય શાન્તિ વને છે, કિન્તુ વાના જબર જપટાં વાય વૃક્ષ પરે છે.
પાસે વેતી જળસુધરણ! નિર્મળ નીર નિત્ય, ત્રટે હેના વનચર પ્રાણું પાન કર્તા દીસે છે; ત્યાં જુથે જે તરુવર લીલે વર્ણ આપે અપારે, પેખે નેત્રે સહજ બનતાં શીતળા સંકનારે.
નીચે ઉભા મુનિવર વચ્ચે કે મહાત્મા અરેરે, કાયા કાચી તસ નીરખતે તે તપી હે કળાયે કાન્તિ ફીકી પણું સુન્દરતા ઝાંખ મારે ન લેશે, હા! હા! ધન્ય ભયક સ્થળમાં છે ખડા ધાક મુકી.
હાથે બન્ને તસ શ્રમણના લીન્શતાં ભૉમી હામે,

Page #20

ઉપર
~
~
~
~
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ~
~ ~ ને ને જે ! ઢળક પડતાં દીષતા છે. લગારે મેંઢાં ધરાં નવ ઉગડને પાદ છે સ્થીર મુક્યાં, શ્રાસશ્રાસા જરૂર પડતાં લેત નીશ્ચ જણાવેં.
દષ્ટિ ગાત્રે પડત તહીંથી ખૂનની રેલ જામી. કમ્પી ઉઠયું હદય નીરખે તેજના ઝંખ પામી; નીદેશી આ મુનિવર કણે ખીલ કુરે જડેલાં, હા ! ને કી શું મન ઉભરીના ઘા કરે તીવ્ર પહેલાં.
ત્યાં બે પાસે યુગલ નર! ખડા શેક ઘારી. પીડા પેખી હૃદય બળતે રેમ તા અંગ આવી; હા! હા ! હાવાં! દુઃખદ સહની વીર ને ધન્ય છે ને ! જે આત્માથી અચળ રહીને કષ્ટ ભારે સહે છે !
એ કે લીધી કરવટકી જ્યાં શીશ નીચે નમેલી. બીજા હાથે સરસ લુહની સાળસી છે જે સજેલી, જેથી કાઢે મુનિવર કણે ખીલ છે જે જડેલાં, એ ચીતારે શકળ જનની આત્મ શું પીગળે ના.
આકૃતિ આ ? મન હરણી શી ! દીપતી વીર હારી ! મુખાવિંદે હરષ ભયની, બ્રાંત દરે ટળેલી. હું હું હારા ચરગુ રજને દાસ છું સર્વદારે અર્ધી સેવા ભવજળ તીરે પાર કરશે કૃપાળા.
સાતિ! શનિના રાત્તિ
ઉત્પાદક. shayla . Trikamji Keshavji
જૈન ક્રાષ્ટિએ એક નર છે. ચાલતા વર્ષની તા. ૧૯ મી ફેબ્રુઆરીની રાત્રિએ શ્રીયુત ગોપાળકણ ગોખલેને આત્મા અસાધારપપકારી જીવનથી ઘણે અંશે કૃતકૃત્ય થઈ એમના દેહને તજ અન્ય દિશામાં પ્રયાણ કરી ગમે છે, એ હીંદવાસી સહૃદય મનુ

Page #21

જન દૃષ્ટિએ એક નરરત્ન.
૩પ૩ ને વિદિત છે. લગભગ દરેક પત્રકારે એમના આત્માને બની શકે તેવી રીતે સ્મરણ ગોચર કરી, તે તરફ સ્વબુદ્ધિ અનુસાર ગુણદષ્ટિએ પ્રેમની લાગણીઓ વ્યક્ત કરતાં એ નરરત્નના આત્માના ગુણોની સમીક્ષા કરી યથાશક્તિ સંતોષ માન્યું છે. ખાસ કરીને મૃત્યુ પછી પ્રત્યેક ગુણવાન મનુષ્યની વાસ્તવિક કીંમત થાય છે, એ સ્થિતિ ઘણે અંશે સત્ય લાગે છે. “ગોપાળરાવ જેવા રાજમાન્ય અને લેકમાન્યની પણ ખરી ઓળખાણ એમની હયાતીમાં કઈને થઈ નથી” એ પ્રિન્ટ પટવર્ધનનું કથન પૂર્વોક્ત સત્ય સ્થિતિને સવાશે મળતું આવે છે; શ્રીમદ્ આનંદઘનજીનું દષ્ટાંત જૈનદર્શનમાં ખાસ કરીને આ સ્થિતિની મજબૂત સાક્ષી આપી શકે છે. એમની ઓળખાણ એમના પિતાના જમાના કરતાં લગભગ એક સૈકા પછીના જમાનાએ પ્રબળપણે કરાવી છે, અને એ પુરૂષના હૃદયની ઘટનાઓ અનેક સ્વરૂપે બહાર મૂકાઈ છે
આટલું નિવેદન કર્યા પછી અમારે કહેવું જોઈએ કે આજે અમે શ્રીયુત ગોખલેનું જૈષ્ટિએ કાંઈક અવલોકન કરવા ઈચ્છીએ છીએ; આ ઉપરથી જેને દષ્ટિના અર્થને સંકુચિત સ્થિતિમાં જનારા વર્ગને આશ્ચર્ય થશે કે શું ગોખલે જૈનધર્મ પાળતા હતા? આને ઉત્તર અમારે નકારમાં આપવા સાથે કહેવું પડશે કે જેનદષ્ટિના વ્યાપક અર્થને ધ્યાનમાં લઈ એમના ગુણેના આવિર્ભાવને જેનદષ્ટિ સાથે સરખાવી; એ સંબંધમાં વિચારી, જેટલા અંશે એમનામાં જેનદષ્ટિએ ગ્યતા હતી, એને ઉહાપોહ કરે, એ વ્યાપક જૈનદષ્ટિને સવશે આવકારદાયક છે. એમ માની આ પ્રયત્ન કરવામાં આવે છે.
' વિશાળ જૈનદષ્ટિ પ્રત્યેક મનુષ્યના આત્મગુણને સ્પર્શે છે, એ જૈનદષ્ટિનું બારીક જ્ઞાન ધરાવનારા પુરૂષે સમજી શકે છે. શું શ્રીયુત્ ગેખલે જેવા હિંદને ઉદ્ધાર ઈચ્છવાવાળા અસાધારણ પુરૂષને જૈનદૃષ્ટિ પિતાની બહાર રાખી શકે? જેનદષ્ટિ એટલી બધી સંકુચિત નથી કે ગુણોને તિલાંજલી આપી તેના તરફ દુર્લક્ષ્ય રાખી, પોતાના અમુક આચારને જ માનનારને પોતાની કટિમાં સ્થાન છે, એવી માન્યતા રાખે. શ્રીયુત ગેખલે જેવા નરરત્નને જૈનદૃષ્ટિમાં જોઈએ તેટલું સ્થાન છે, અને જૈનદર્શનની માન્યતાને દાવ ધરાવનારા પણ ગુણહીન વ્યક્તિઓ કરતાં વિશેષ પ્રમાણમાં તેઓ જેનદષ્ટિએ અગ્રપદે વિરાજે છે. હવે આપણે એમના કેટલાક ગુણેનું સિંહાવકન કરી જૈનદષ્ટિ સાથે સરખાવીએ. મનુષ્યને પિતાનું તુચ્છ અહેવ-મમત્વ ( self-centredness) ઓગાળી
વિશ્વસેવાની વેદીમાં પોતાના સુખસાધન અને દ્રવ્યલાલસાની સ્વાર્થત્યાગઃ આહુતિ આપવી એ ઓછું દુર્ઘટ કાર્ય નથી. અન્યના હિત
, અથે નાના મેટા સ્વાર્થોની અવગણના કરવી, તેમના સુખ અને તુમિમાં પિતાનાં સુખ અને તૃપ્તિ ઉપજાવી લેવો, મનુષ્યના ઉદ્ધારની વૃત્તિને સર્વાગે

Page #22

૩૫૪
શ્રી આત્માનઢ પ્રકાશ
અનુભવ થવા એ શ્વાત્યાગની દિવ્ય ભાવનાના રાજમાગ છે. અન્ય મનુષ્યેાની સરખામણીમાં આવા સ્વાત્યાગવાળા મનુષ્ય અસાધારણુ શબ્દથી અકિત થાય છે. ‘હું. મારે અર્થે નહિ પણુ પરને અર્થે છું.) એ ભાવનાની સિદ્ધિમાં જ (consciousness) સ્વાથૅત્યાગનું લક્ષ્યબિંદુ છે. આવા લક્ષણુવાળા સ્વા ત્યાગની શરૂઆત ઇ॰ સ૦ ૧૮૮૮ માં રા. સા. રાનડેને સબધ થતાં થઇ હતી. તે વખતે સાર્વજનિક સભાનું ત્રૈમાસિક ચલાવવાનું કાય તેમને સેાંપવામાં આવ્યુ હતું, પરંતુ એમના મિત્ર આગરકરના દૃષ્ટાંતથી નિષ્કામવૃત્તિથી લેાકસેવા કરવાનું તેમજ ધનસંચય તરફ ટિટ્ટ ન રાખતાં ઉચિત કાને પૂર્ણ કરવાનું તત્ત્વ એમના અંતરમાં ઠશ્યુ' હતું, સપાદક તરીકેની મહેનત અકલ સાવજનિક સભા તરફથી આપવાના ઠરાવેલા પગાર લેવાની એમણે ના પાડી અને મફત કામ કર્યું. એ પછી કોંગ્રેસદ્વારા એમણે ખજાવેલી સેવા, હીંદુસ્તાનના લેાકેાને રાજકર્તાને શાંતિથી અરજ કરી તેમની પાસેથી વધારે હકા અને સગવડો પ્રાપ્ત કરાવવ એમનુ વિલા ચત ગમન, ત્યાં ચોક્કસ સવાલાના અભ્યાસ કરી ડીંદ માટે ઉપયેગતા સંપાદન કરવાનું એમનું અચૂક લક્ષ્ય, અને છેવટે એજ કાર્યમાં અંતપર્યંત દૃઢતાથી એમની અથાગ પ્રવ્રુત્તિ—એ સમાં એ સ્વાત્યાગ આતપ્રોત હતે. એ એપનુ જીવન અચ્છી રીતે પ્રકાશ આપી આણુને ગુણે તરફ અપૂર્વ માન ઉપજાવે છે.
એમના ચિરત્ર ઉપરથી સ્પષ્ટપણે ફલિત થાય છે કે એમનામાં નિરાભિમાનતા ઘણા અંશેામાં વિરાજિત હતી. માનવ પ્રકૃતિમાં અનેક પ્રકાર નિરાભિમાનતાઃ ના ભાવેા જુદા જુદા પ્રસ ંગે જુદા જુદા નિમિત્તેને આશ્રીને - કટ થતા દેખાય છે. કેટલાક ભાવે ! કુસુમન જેવા કેમ ળ હોય છે જેનુ' સ્મરણ કરવાથી તે સ્મરણુ કરનારનુ હૃદય પીગળે છે એટલુ જ નહિ પણ તેને સાંભળનારનું પણ હૃદય દ્રવીભૂત થાય છે. કેટલાએક ભાવે. વળી એ વા તીવ્ર હાય છે કે જેને વિચાર કરતાં ભય અને કઠોરતાને સ`ચાર થાય છે. અને તેમાં કરૂા રસને લેશ માત્ર સ*ચાર તેા નથી. મદ્ગાપુરૂષો જે આમાં હમેશાં કરૂણાના પ્રધાન અંશે પ્રકટેલા હાય છે તેના ભાવે આશ્રિત મનુષ્યે। તરફ કોમળ પ્રવાહમાં વહેતા હોય છે જ્યારે કેટલાક મનુષ્યા દુઃખના ડુંગરા આવી પડતાં છતાં સ્હેજ પણ ચલાયમાન થતા નથી. બીજાની મદદ માગવાના સેંકડા પ્રસગા પ્રાપ્ત છતાં ખીજાતી યા કે પ્રીતિની ભીખ માગવાના વિચાર કરતા નથી અને પેાતાના આત્માના ખળપર નિર્ભય રહે છે. આવા પુરૂષામાં એક પ્રકારના કઠાર ભાવ છે એમ આપણને સ્પષ્ટ થાય છે. આમ હાઇ અભિમાન એ માનવ પ્રકૃતિના એક પૂર્ણાંકત સ્વરૂપથી ભિન્ન સચગાવાળા કઠોર ભાવ છે અને તે પરપીડ હાય છે. જે અભિમાન બીજાની સ્વાધીનતા અને સન્માન ઉપર ગમે તે પ્રકારે આઘાત પડે,ચાડવાથી જ

Page #23

જન દૃષ્ટિએ એક નરરત્ન.
૩૫૫ આનંદ અનુભવે એટલે કે કેઈની પ્રતિષ્ઠા જોઈને હૃદયમાં સળગ્યા કરે છે કે પણ વિચારક મનુષ્ય પ્રશસ્ય ગણી શકે જ નહિ. શ્રીયુત ગેખલેને એમના ગુણ જક તરફથી અનેક પ્રશંસાના પ્રસંગે આવી પડતાં, તેમજ રાજમાન્ય અને લેકમાન્ય હોવાના સંબંધે રાજ્યના અધિકારી તરફથી પણ એમની બાહોશી મટે પ્રશંસા થતાં, અને સુરતમાં કેગ્રેસનાં ભંગાણ પ્રસંગે કેટલાક યુવકો એમની મુલાકાતે જતાં પોતે અનેક ગુંચવણુવાળા કાર્યમાં નવીન છતાં બહુજ સારી રીતે તે યુવકેની પાસે પિતાના ઉતારાના બંગલાથી નિરભિમાનપણે નીચે ઉતરી “congress lost, reduced to dust, destroyed.” 27 alueel uial gag az રૂપનું ભાન કરાવી પોતાની આંતર લાગણીઓ પ્રદશિત કરતા એ અનુભવેલા કેમળ સ્વરૂપને ધ્યાનમાં લેતાં એ આવા પ્રકારની વૃત્તિથી જ આગળ પ્રગતિ કરી શકયા છે એ નિઃસંશય છે. જે એમને પિતે બજાવેલા કાર્યો તરફ કીતિના લાલસારૂપે અથવા બીજી દિશામાં પ્રયત્ન કરતા પિતાની સરખા મનુષ્ય તરફ ઇર્ષારૂપે પરિણામ થયું હોત તે તેમની પ્રગતિ એકદમ કુંઠિત થઈ જાત.
એકમાંથી અનેક, સામાન્યમાંથી વિશેષ, સમમાંથી વિષમ સજાતીયમાંથી
વિજાતીય એ વિશ્વના પરિવર્તનને એક નિયમ છે. જે સદાકા વિવેકદ્રષ્ટિ મનુષ્ય એકજ સૂત્રને અવલંબે તે પ્રગતિને અવકાશ રહે
નહિ. આમ હોઇ વિવેક દષ્ટિએ ઉભયનું યથાર્થ તોલન કરી આત્માને સુખ દુઃખનું કે સારા નરસાનું ભાન આપે છે. શ્રીયુત્ ગોખલેની વિવેક દષ્ટિએ રાજકીય પ્રવૃત્તિ દ્વારા લેકહિત સાધવાની પ્રતિજ્ઞા કરી હતી. અને એજ વિવેક દૃષ્ટિએ હિંદુસ્તાનની ઉન્નતિ અર્થે બ્રિટિશ સંબંધની આવશ્યક્તા છે એ રાજકીય સૂત્ર દ્વારા મી. ગેબેલે જે “બોયકોટ અને સ્વદેશીઝમ ' વચ્ચે તાવિક (essential) ભેદ સમજાવ્યું હતું. તે મી. રાનડે પાસેથી એ વિવેકદ્રષ્ટિ એમને મળી હતી એમ કહીશું તે તે અયથાર્થ નથી. એમણે એ દષ્ટિને લીધે જોયું કે પરદેશી તરફ દ્વેષ અથવા શત્રુભાવ ધારણ કરે એ ખરૂં સ્વદેશીઝમ નથી, પણ સ્વદેશને આર્થિક ઉત્કર્ષ જે રીતે થાય તે માગે પ્રવૃત્ત થવું એજ ખરે ખરી સ્વદેશ વ્રતની ઉપાસના છે. આવી દૃષ્ટિથી જ તેઓ રાજા પ્રજા ઉભચને સંબંધ એકત્રિત રાખીને કાર્ય કરી શક્યા હતા. રાજકીય ઝીણામાં ઝીણું વસ્તુ સ્થિતિમાં ચંચુપાત કરે અને એમાંથી રહસ્ય ખેંચી તેને વ્યવ થા પુર:સર સ મચિત મુકવું એ આવી દષ્ટિ શિવાય બની શકે જ નહિ અને એથી જ તેઓની ગણના લગભગ પ્રત્યેક હિંદવાસીના ગુણપાક્ષિક મગજમાં રમી રહી છે.

Page #24

૩૫૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
મનેદ્રવ્યના આંદોલને એટલા બધા વેગવાળા અને શકિતસંપન્ન હોય છે
કે જેઓ તે જ્ઞાન પૂર્વક ઉપગ કરી શકે છે, તેઓ તેને મનેબલ ગમે તે સ્થળમાં પિતાનું ઈષ્ટ કાર્ય સાધવા માટે જ શકે છે.
મનબળવાળા મનુષ્યની ઈચ્છા આપણી ઈચ્છા જેવી ફળશૂન્ય હોતી નથી. હજારે મનુષ્યને તેઓ પોતાની ઈચ્છાનુસાર વર્તાવી એમને ઈચ્છિત પ્રવૃત્તિઓમાં ઘસડી જાય છે. આમ હોઈ શ્રીયુત ગેખલેના મનોબળે અનેક પ્રા. ણીઓનું આકર્ષણ કરી લીધું હતું. એમને સતત પ્રચંડ અભ્યાસ, એમની
સર્વન્ટસ ઓફ ઈડિઆ સોસાઈટી ના સ્થાપન દ્વારા લેક સેવા અને વેબી કમીશન આગળ એમણે દ. નિશ્ચય પૂર્વક, હિંમતથી અને નિખાલસપણે આ પેલી જુબાની એ સવ એમના મનોબળને આભારી છે.
આ ગુણ આત્માના જે અંશમાંથી ઉદ્દભવે છે, તે અંશ સ્વાર્થસ્વદેશમકત ના વિવિધ અંશો સામે બળ ઉઠાવે છે. આત્મ વિસર્જન
પૂર્વક બંધુ સેવા એ વાસ્તવિક ભક્તિ છે. આવી ભકિત ઉત્પન્ન થવા માટે પ્રાણીઓમાં આત્મવત્ બુદ્ધિ થાય, તેઓનું સુખ દુખ એ પિતાનું સુખ દુઃખ છે એવી વિશ્વવ્યાપી વિશાળ ભાવના ઉદયમાન થાય અને મનુષ્યના મોટા ભાગ તર્ફે પ્રેમની વૃત્તિ અનુભવાય એવા હૃદય વિસ્તારની પ્રથમ જરૂરીઆત છે આવા પ્રકારને હૃદય વિસ્તાર શ્રીયુત ગેખમાં કેટલેક અંશે realised કટ થયું હતું અને એથી જ એઓ વાણી અને કર્મ (activity ) ની એકતા સાધી શક્યા હતા. એમની નસેનસમાં એ ભક્તિ પૂર્ણપણે ખીલી નીકળી હતી. જેમાં એક તરફ સરકાર પાસેથી રાજકીય હક મેળવવા યત્ન કરતા તેમ બીજી તરફ પ્રજા કેવી અજ્ઞાન દશામાં પડી છે એનું એમને સંપૂર્ણ ભાન હતું આથી પ્રજાનું આંતર જીવન જાણે એમની ઉન્નતિ ક્યા પ્રકારે અને કયા ધરણે તૈયાર કરવી એ એમની સ્વદેશભક્તિને અંતિમ સિદ્ધાંત હતે.
અહીં સુધી આપણે શ્રીયુત ગેખલેના ફકત પાંચ ગુણોનું કાંઈક અંશે આ
વકન કર્યું પરંતુ આ ગુણેની પાછળ તે તે સંબંધ રાખતા સમગ્ર ગુણે અનેક ગુણે તેમનામાં અવી નિવસેલા હતા એ સર્વનું અવ.
લેકિન કરવાને માટે કલમ અને વચનશકિત અપૂર્ણ છે. અને એથી જ એ અને એમના જેવા બીજી દિશામાં ઉચ્ચ પ્રગતિ કરનારા અનેક પુરૂ

Page #25

જૈન દષ્ટિએ એક નરરત્ન.
~~-
૩૫e.
છે “વિશિષ્ટપણને પામેલા છે. જેટલા પ્રમાણમાં મનુષ્ય પિતાના ઐહિક સુખને ભેગ આપી શકે તેટલા પ્રમાણમાં તે મહાન છે. ખાસ કરીને શ્રીયુત ગોખલે પ્રત્યેક વસ્તુને તલસ્પર્શી અભ્યાસ કરવા પ્રયત્ન કરતા; એમની વિશાળ બુદ્ધિએ એમનું હૃદય ઘડયું હતું. અને એજ હૃદય પ્રદેશમાંથી રાજકીય સવાલ ઉપર પિતાનું સમગ્ર વલણ રાખી હિંદવાસીઓના ઉદ્ધાર તરફ એમની પ્રવૃત્તિ વેગવાળી હતી. એમની આસપાસની પરિસ્થિતિઓમાં એક એવા પ્રકારનું ચોક્ક સ વાતાવરણ બંધાયું હતું કે જે અનેક અનુભવોની આપલે કરતાં છતાં એમના ઉચ્ચ ગુણોને પુષ્ટ કરતું હતું. અને એમના આરંભેલા કાર્યને સિદ્ધિ તરફ પ્રત્યેક પળે દેરતું હતું. જે ગુણનું જવાહિર એમનામાં હતું તે એમના જીવન ઉપર એ સુંદર પ્રકાશ પાડે છે કે એમનું ચરિત્ર સાંભળવા અને વિચારવા ગુણેછક મનુષ્ય લલચાય અને એ દ્વારા પોતાની ઉન્નતિ કરવા પ્રેરાય. એમના મુખનું માધુર્ય અને સજનતા છેવટની ઘડી સુધી ટકી રહ્યા હતા. અને એવા અનેક ઉથલપાથલવાળી વસ્તુસ્થિતિથી ઘડાઈ તૈયાર થયેલા આત્માને એવી સ્થિતિ ટકી રહે એમાં આશ્ચર્ય પણ નથી. જૈનદષ્ટિ જ્યાં જ્યાં ગુણો દેખે ત્યાં નમે છે. પ્રાણીઓના ઉદ્ધારની પ્રવૃત્તિ અનેક માગે વિચારી અને કરી શકાય છે, 31ણીઓના ઉદ્ધારને માટે આધ્યાત્મિક (spiritual) પ્રવૃત્તિ કરનાર જુદી જ દિશામાં કાર્યો કરે છે અને તે ઘણું જ ઊચ્ચ સ્વરૂપવાળી છે. પણ જે ઉદ્ધાર કરવારૂપ ઈચ્છા પ્રકટવી અને એ ગુરુને અમુક અંશમાં–પ્રાણીઓને ઉપકારક થાય તે અંશેમાં વિકાસ થવો એ જેનદષ્ટિ પિતાની કટિમાં સંગ્રહે છે અને ત્યાં ત્યાં ગુણ સંપત્તિથી આ. તમા આશ્ચય વડે નમતું જાય છે, જેથી શ્રીયુત ગેખલે દર્શન માન્યતાની અપે ક્ષાએ અજેન છતાં એમના ગુણોની પરિસ્થિતિએ જેનદષ્ટિ વિચારી એમના આ ત્માની શાંતિ ઈચ્છીએ છીએ અને એવી ગુણાધિક વ્યકિતઓ અનેક દિશામાં જુદા જુદા કાર્ય પરત્વે પ્રાણીસેવા. દેશસેવા, અને ગુણવાદિ કૃત્યમાં જોડાઈ “અસાધારણ મનુષ્ય શબ્દથી અંકિત થઈ પ્રાણી માત્રને ઉપકારક બનો એવું ઈચછી વિરમીએ છીએ.
વિજ્ઞા.

Page #26

૩૫૮
શ્રી આત્માનઢં પ્રકાશ
આત્માના માનસીક
કારણો
ગયા અંકમાં “હું” નુંભાન જાગૃત કરવા સમધી કેટલીક પ્રાથમીક સુચના હમે આપી ગયા છીએ. પર’તુ તે લેખમાં માત્ર આત્મા સ્થૂળ શરીરથી ભિન્ન હેાવાનું સિદ્ધ કરવા ઉપરાંત કાંઇ અધિક કહી શકયા નથી. સ્થૂળ શરીર એ માત્ર આત્માનુ સાથી ઉપરનું અને તું ષ્ટિ એ આવે એવું ભૌતિક ડાવરણ છે તેના કરતા સૂ મ અને આત્માની સાથે વધારે નિકટના સ ંબંધ ધરાવતા બીજા આવરણા પણ છે જે સામાન્ય મનુષ્યાને તું ષ્ટિમાં આવી શકતા નથી. અને તેમ છતાં તે સૂક્ષ્મ પો પણ સ્થૂળ જેટલાજ આત્મસ્વરૂપથી ભિન્ન અને અદ્ગિરિકત છે સ્થૂળ અને સૂ મ સવ આવરણાને આત્મા આ કાળે પેાતાના કરણ (tools) અથવા હથીઆર (instruments) તરીકે વાપરે છે અને ખરી રીતે કરણેા આત્માને એક ઉપાધી રૂપે નથી પરંતુ તેના વિકાસક્રમમાં આ કાળે તેને તે કરા અત્યંત ઉપયેગી અને સાહાયક હાવાથી જ પ્રાપ્ત થએલા છે. તે આત્માની પ્રગતિ વિકાસ સવન અથવા અભિવ્યકિત ને અર્થે આવશ્યક વસ્તુએ છે, અને તેના ઉત્તમ પ્રકારે ઉપ ચાગ કરવાથી આત્મા ઉન્નતિના મહા માર્ગમાં ગતિ કરી શકે છે.
આત્માથી જે કાંઇ અતિરિકત છે તેના પ્રત્યે આપણુને ધિક્કારની દૃષ્ટિએ જોવાની ટેવ પડી ગએલી છે. આમાં ખરી રીતે દ્વેષ કેટલેક અંશે આપણી પે તાની વસ્તુ સ્વરૂપની સમજણુની ખામીને અને માટે અંશે તે વસ્તુ સ્વરૂપની જત સ માજને સમજણુ પાડવા નિમાએલા મનુષ્યેાના-ધર્મગુરૂઓનેા છે. પેાતાથી જે કાંઇ પર છે તેને આપણા દુશ્મન રૂપે નિહાળવાની ખુરી આદત એટલા ઉંડા મૂળ ઘાલી એડી છે, અને હજારો વર્ષથી તેને પ્રખળભાવનાનુ એવું પેષણ મળતુ રહ્યું છે કે આ કાળે તે વિષ વૃક્ષને હચમચાવવુ એ કાં પણ સાહસ ભરેલુ ગણાવા ચેાગ્ય છે.
આ જુનુ જ્ઞાન આપણને સત્યથી હમેશા દ્વને દૂર રાખે છે અને વસ્તુ સ્થિતિને ઉલટા રૂપમાં દર્શાવે છે. વિપરિત સમજગુ હમેશા એમજ કરે છે. પરંતુ હવે આપણે સમજવું જોઇએ કે આપણને આ કાળે સાંપડેલા સ્કૂલ સૂક્ષ્મ કરા દ્વારાજ આપણી ઉર્ધ્વગતિ સિદ્ધ થવાની છે. ઓથી તે કરણા પ્ર યે આપણે તે પર હોવાના કારણથી તિરસ્કારની નજરે જોવું ન જોઇએ, પરંતુ આપણા સ્વરૂપની અભિ વ્યકિત તેમના દ્વારા થવા નિર્માએલી હાવાથી તેમના પ્રત્યે આપણે અત્યંત સન્માન અને પ્રેમની દૃષ્ટિથી જોવાતુ છે, આપણા શરીરનુ` રક્ષણ કરનાર વસ્ત્રા. ઘર ખાર આદિ આપણાથી નિન્ન હેાવાના સમખથી આપણે તેમના પ્રત્યે કાંઇ દ્વેષની ષ્ટિથી જોતા નથી પર ંતુ તેમને જેમ બને તેમ ઉત્તમ સ્થિતિમાં રખવા ઉદ્યમ શીલ રહીએ છીએ, તે પ્રમાણે આપણી નિકટની સ્થુળ સૂક્ષ્મ સામગ્રી પ્રત્યે આપણે ઉદાસીન ભાવથી અથવા આત્મસ્વરૂપને મુઝવનાર ઉપાધી રૂપે ન લેતાં તે આ

Page #27

પા૦ ૩૫૯ ની રૂટનેટ–ખુલાસે.
આમાના માનસિક કારણના આ લેખના આ પાનાના છેલ્લા પારિગ્રાફમાં તે લેખના લેખકે જણાવ્યું છે કે–
શાસ્ત્રકારે કઈ કઈ સ્થળે ઇન્દ્રીયો પ્રત્યે અધાતે ધિક્કાર દર્શાવે છે. વળી પિતાના નિયત પ્રદેથી બહાર વધી જઈને જે ભાગ ઉપર હુમલો લઈ જવાના રસ નહ તે ભાગ ઉપર પણ તેમણે વધારે પડતા પ્રહાર કરી લીધા જણાય છે. * અને શુભ પ્રવૃત્તિનો આવેમ બાંધેલી સીમાની બહાર ઘસડી જઈને નહિ ધારેલું બેલાવી નાંખે છે. વગેરે વગેરે..”
તે બાબતમાં હકીકત એમ છે કે શાસ્ત્રકારોએ ઇન્દ્રીયો ઉપર અવાટતે ધિક્કાર દર્શાવ્યો નથી પરંતુ તેના વિશે ઉપરની આસક્તિને માટે ધિક્કાર બતાવ્યો છે, અને કોઈ કઈ સ્થળમાં ઇન્કીને ધિકાર આપવામાં આવે છે, તે પણ માત્ર આસકિતરૂપ જે કાર્ય તેને કારણમાં ઉપચાર કરીને કઈ કે સ્થળે તિરસ્કાર બતાવ્યું છે. વળી શાસ્ત્રકારે પિતાના નિયત પ્રદેશની બહાર જઈને નહીં પરંતુ હદમાં રહીને હુમલો ન કરતાં માત્ર ઉપર મુજબ સ્વરૂપ બેધકપણું જણાવ્યું છે. શાસ્ત્રકારોને શુભ પ્રવૃત્તિ હોય છે, પરંતુ એ આવેગ હેત નથી કે સૂત્રના આસવની બહાર જઈને ગમે તે રીતે લખી જવાતું હોય!
ર શાસ્ત્રાદિ સર્વ પક્ષ પ્રમાણે કરતાં વિવેક અને વિશુદ્ધ બુદ્ધિનું પ્રમાણુ બળવત્તર છે.” તે બાબતમાં જણાવવાનું કે પરોક્ષ પ્રમાણોના ભેદમાં વિશુદ્ધ બુદ્ધિના પ્રમાણને સમાવેશ થાય છે, જે તે પણ પક્ષ પ્રમાણુ હેઈને કોઈ વખત તે પ્રમાણ પણ બળવત્તર દેખાય છે.
૩ શાસ્ત્રવચન એ માત્ર અંગુલિનિર્દેશ જેવા છે, અને આંગળી ચિંધવા ઉપરાંત અધિક કશું જ કરી શકતા નથી.” તે બાબતમાં હકીકત એ છે કે શ. તે માત્ર સુચના કરનાર છે. કહ્યું છે કેસૂચના વન ઇતિ વચન પ્રમાણાત્ માટે શાસ્ત્રો અર્થના સુયક છે, પરંતુ બળાકારે પ્રવૃત્તિ કરાવતાં નથી, પ્રવૃત્તિ કરવી તે તિપિતાને આધિત છે. આમાં લેખકને આવો આશય હેવા સંભવ છે.
પ્રકારક

Page #28

આત્માના માનસીક કારણે
૩૫૯ પણ સાંપ્રત વિકાસની ભૂમિકાએ અત્યંત આવશ્યક છે એમ ગણી તેને બને તે ટલી સારી અને આપણું વિકાસક્રમમાં ઉત્તમત્તમ સહાય આપી શકે તેવી કાર્ય. ક્ષમ સ્થિતિમાં રાખવા જોઈએ.
આ લેખમાં હમે “હું” ના સૂકમ કરણે સબંધી કાંઈક રૂપરેખા આપવા યત્ન કરીશું. તે કારણેનું વરૂપ અને આત્માનું તેમના કાર્યો ઉપરનું સ્વામીત્વ સમજ્યા પછી તે કરણેને આત્મા અત્યંત લાભપ્રદ ઉપગ કરી શકવા સમર્થ થાય છે. અને તે સૂક્ષમ સામગ્રી જે ઉદ્દેશથી આપણને પ્રાપ્ત થએલી છે, તે ઉદ્દેશ સિદ્ધ કરવા આત્મા શકિતમાન બને છે. આ કાળે તે સામગ્રીને આપણે હેજ સરછે પણ ઉપગ કરી શકતા નથી. કારણકે તે આપણા આધિપત્ય તળે છે અને આત્માનું તેના કાર્યપ્રદેશ ઉપર સ્વામીત્વ છે એવા ભાનમાં હજી આપણે આવ્યા નથી જનસમાજ જ્યારે તે સામગ્રીનું સ્વરૂપ સમજતે થશે અને તેનો ઉપગ કરી લાભ ઉઠાવવા જેટલી હદે આવશે ત્યારે આ વિશ્વનું રૂપ કાંઈ જુદા જ પ્રકારનું બની જશે. પછી મનુષ્ય હાલની તેની ઈદ્રીઓની ગુલામગીરીમાંથી મુકત થશે અને તેની ઈન્દ્રીઓનું બળ જે હાલ તેના અધઃપતન અથે વપરાય છે તે તેના ઉદર્વગમન માટે વપરાતુ થશે. ટૂંકામાં હાલમાં મનુષ્ય જે પશુ જે છે તે તેવો મટીને દેવ કેટીને બની જશે. પરંતુ તે દૂરના ભાવિને રમણીય પ્રદેશમાં પ્રવેશવાનું આપણું વર્ત. માન કર્તવ્ય નથી. હાલ તે તે ઉચ્ચ અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરવા માટે પ્રાથમીક બાળ ધારણામાં શિક્ષણ લેવાનું છે.
શાસ્ત્રકારોએ કઈ કઈ સ્થળે ઈન્દ્રીઓ પ્રત્યે અઘટતે ધિક્કાર દર્શાવ્યું છે ત્યાં તેમને હેતુ એ હતું કે મનુષ્યએ તે ઇન્દ્રીઓના બળથી ઘસડાઈને પશુ વૃતિના કિચડમાં રેળાવું ન જોઈએ. અને તે સામે ચેતવણી આપવાના ઈષ્ટ ક. વ્યના આવેગમાં તેઓ જરા પોતાના નિયત પ્રદેશથી બહાર વધી જઈને, જે ભાગ ઉપર હુમલો લઈ જવાને તેમને મુદ્દલ ઈરાદો ન હતું તે ભાગ ઉપર પણ તેમણે વધારે પડતા પ્રહાર કરી લીધા જણાય છે. ઈન્દ્રીઓના બળનો ખોટે ઉપયોગ કરવા સામે લેકેને ચેતવવામાં તેમણે કઈ કઈ સ્થળે તે ઈન્દ્રીઓને દમી દમીને સત્વહિન, નિર્બળ અને ઢીલી કરી નાખવાનું સુચવી દીધું છે. પરંતુ એક મુદ્દા ઉપર વધારે ભાર મુકવાનો પ્રયત્ન કરવા જતાં હમેશાં એમજ બનવાને સંભવ રહે છે. પછી હદ કે મર્યાદા રહેવા પામતી નથી અને શુભ પ્રવૃત્તિને આવેગ બાં ધેલી સિમાની બહાર ઘસડી જઈને નહિ ધારેલુ લાવી નાખે છે. ઇન્દ્રીઓના બળને શિથિલ કે પરાક્રમ હિન બનાવવાને ઉપદેશ એ ઉન્નતિકર ઉપદેશ નથી, પરંતુ અવનતિના માર્ગે લઈ જનાર છે. અને જ્યાં જ્યાં કેદ શાસ્ત્રકારોએ તે ઉપદેશ કર્યો હોય, ત્યાં ત્યાં તેમના શુભ આવેગનું હદ બહારનું પ્રમાણુ લક્ષમાં રાખી, અને તે આવેગના બળમાં જ તેવું બેલાઈ ગયું છે એમ ગણી, આપણે

Page #29

૩૬૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ વિવેકની હદમાં જ વસવું જોઈએ. હમેશાં રકૃતિમાં રાખવું જોઈએ કે શાસ્ત્રાદિ સવ પક્ષ પ્રમાણે કરતાં વિવેક અને વિશુદ્ધ બુદ્ધિનું પ્રમાણુ બળવત્તર છે. શાસ્ત્રવચને એ માત્ર અંગુલિનિર્દેશ જેવા છે અને આંગળી ચીંધવા ઉપરાંત કશું જ અધિક કરી શકતા નથી. વિવેક બુદ્ધિને અજમાવી તેની કસોટી કરવાને આપણે જન્મ હક ગુમાવે એના જેવી બીજી કઈ મુર્ખાઈ હોઈ શકે નહી.
આપણી વિવેક બુદ્ધિ આપણને એમ જણાવે છે કે આપણા સ્થળ સૂકમ કર. ને કષ્ટ આપીને અથવા દમીને તેમને બળહિન બ લાવવા જરૂર નથી, પરંતુ તેના બળને ઉચ્ચતર લયની સિદ્ધિ અર્થે ઉપયોગ કરે છે. અને તેમ થવા માટે તે કરણનું સ્વરૂપ સ્પષ્ટ રીતે સમજવું જોઈએ. આત્માનું સ્થળ કરણ અર્થાત શરીર એ દેખીતી રીતે જ “હું”થી ભિન્ન પ્રતિત થતું હઈને તેનાથી પ્રથકવ અનુભવવું અને “હું” ના આધિપત્ય તળે તેને રાખવું એ સૂલભ છે. પરંતુ સૂક્ષ્મ કરણે આત્માની સાથે એટલે નિકટને સબંધ ધરાવે છે કે તેનાથી આત્માનું. જુદાપણું અનુભવવું એ મૂશ્કેલ છે અને અભ્યાસની અપેક્ષા રાખનારૂં છે. શરીરથી સ્વતંત્ર હોવાનું અનુભવ્યા પછી મનુષ્ય ઘણી વાર પોતાના “હું”ને મને તાવ સાથે સેળભેળ કરી નાખે છે. આ ભૂલ છે. મન તેની વિવિધ પ્રકારની કક્ષામાં અને વિવિધ કાર્યમાં આત્માનું એક હથીયાર માત્ર છે, અને તેના ગમે તેવા સૂકમ કાર્ય પ્રદેશમાં પણ “હું”ની સાથે તેનું એકત્વ નથી. આ મુદ્દાને પ્રધાનપણે લક્ષ્યગત કરાવવા આ લેખમાં હમે ઉદ્યમ કરીશું. બનતા સુધી શાસ્ત્રીય અને પારિભાષિક શબ્દોના ઉપયોગથી છેટા રહી ચોખ્ખી વાત કહેવા પ્રયત્ન કરીશું. વિદ્વાનોએ બાંધેલી જુદી જુદી સંભાવનાઓ (thedry ) મનનું સ્વરૂપ, તેની ઉત્પત્તિ, તેને હેતુ એ વિગેરે ઉપર રોકાઈ ન રહેતાં મનનું પ્રકર મ કરી આત્માનું તેનાથી ભિન્નત્વ દર્શાવવા ઉપર જ હમે હમારૂ પ્રધ ન લક્ષ્ય રાખશું. બુદ્ધિવડે તમે મનનું કાર્ય, તેના વિભાગ સમજી શકશે અર્થાત મનના બળ વડે મન પાસેથી મન પોતાના સ્વરૂપનું જ્ઞાન મેળવી શકશે.
ના માનસ બંધારણના વિદ્વાને ત્રણ વિભાગ કર્યા છે. મન એકને એક હોવા છતાં કાર્ય પર તેના ત્રણ વિભાગ કહી શ કાય અને તે બધા કાર્ય ઉપર આત્માનું સ્વામીત્વ છે. આ ત્રણ વિભાગ આ પ્રમાણે છે:-(૧) સંજ્ઞાત્મક મન અથવા આંતર મન (Instinctive mind or conscious) (૨) બાહ્યમન અથવા બુધ્યાત્મક મન ( outer or-conscious mind) અને (૩) ઉપર મન અથવા દિગ્ય મન spiritual or super-conscious mind.
સંજ્ઞાત્મક મન એ મનુષ્ય તેમજ પશુ ઉભયને સમાન પણ છે. આ પણ

Page #30

આત્માના માનસીક કારણે.
૩૧. વિકાસકમમાં આપણને તે મૂળથી જ પ્રાપ્ત થએલ છે. આ મનની પ્રાથમીક અવ. સ્થામાં જ્ઞપ્તિ અથવા ભાનનું કુરણ નહિવત હોય છે, અને જ્યારે આ મન તેની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિએ પહોચે છે, ત્યારે તે લગભગ બુદ્ધિ અથવા વિવેકની હદે આવી ૫હોંચે છે. આપણા શરીરનું જીવન નિભાવી રાખવામાં સંજ્ઞાત્મિક મન બહુ અગત્ય* મદદ આપે છે. અને ખરી રીતે શરીર સંરક્ષણ અને તેના ભૈતિક કર્તવ્યની સંભાળ તેને જ સંપાએલી છે. શરીરના કોઈ ભાંગેલા અથવા વિશીર્ણ ભાગને સમારવાનું, નવા અણુઓ સ્થાપવા નુંજુના અને સડીગયેરા પટને દુર કરવાનું, પચન કિયાનું અન્નના રસેને પરિણામ પમાડી સાસૈના એગ્ય સ્થાને તે રસને પહોંચાડવાનું, રૂધિરાભિસરણનું, અને મળવિસર્જનનું કાર્ય આ આંતર અથવા સંસાત્મક મનજ નિભાવે છે. ટૂંકમાં આપણા ભનની મર્યાદા બહાર શરીરમાં જે જે કાર્યો ચાલે છે, તે આ અંતર મનના સંકેતથી જ ચાલે છે.
પરંતુ આંતર મનના કાર્યને આ તો એક સૌથી નાનામાં નાને ભાગ છે. ઉપર જણાવ્યું તે કામ ઉપરાંત આ આંતરમન આપણા પિતાને અનુ તેમજ આપણુ પૂર્વ પુરૂના અનુભવ-સંસ્કારને સંગ્રહી રાખે છે. ખનીજ જીવનથી માંડી વર્તમાન વિકાસની હદે પહોંચતા સુધી ની સુસ ફરીમાં આત્માએ જે અનુ ભ મેળવ્યા છે તે આ મન ઉપર અંકિત થએલા છે, આપણી સર્વ પ્રકારની પશુ વૃતિઓ (જે આપણને તે ભૂમિકાને સ્વસંરક્ષણ અર્થે ઉપયોગી અને પિતાના વ્યાજબી રથાને હતી) ને બધા ચિન્હો અને લક્ષણે હજી આ મનના પ્રદેશ ઉપર રહેવા પામ્યા છે. અને તે તક મળતા મનની બહાર સપાટી ઉપર આવી ચઢે છે. આ લક્ષણો એવી પ્રછન્ન અવસ્થામાં રહ્યા છે, કે ઘણી વાર જ્યારે આપણે એમ માનતા હઈએ છીએ કે હવે અમારામાં એવા પશુને સુલભ લક્ષણે રહ્યા નથી ત્યારે પણ તે અસાધારણ પ્રમાણમાં પ્રતિત થાય છે. પશુઓમાં જે કલહ વૃતિ જે વિકાર દ્રષ, ઈ, કેપ વિગેરે હોય છે, તે આ મનમાં હજુ કાયમ રહેલા છે. અને તે ખરી રીતે આપણું ભૂત જીવનને વારસે છે. ગત જીવનમાં આપણને પડેલી નાની મોટી અને સારી નરસી ટેવને સરને સારાંસ હજી તે અંતરમનના વિશાળ ગ્રસ્તુમાં સચવાઈ રહે છે. ખરેખર આ મન એક વિચિત્ર વખાર જેવું છે. તેમાં વિ- . વિધ પ્રકારના અનુભવે કેટલાક સારા અને કેટલાક કચરા સરખા કેટલાક ઉપગી અને કેટલાક પ્રગતિના અવરોધક રહેલા છે.
મનના આ પ્રદેશ ઉપર આપણે વાસનાઓ-ઈચ્છાઓ, રૂચિઓ, આવેગે, લા. ગણીઓ, પૃહાઓ, લાલસાઓ અને એવી બીજી બધી અધમ વૃત્તિઓ વસેલી હોય છે. પશુમાં, જંગલી મનુષ્યમાં અને હાલના કેળવાયેલા મનુષ્યમાં તે સમાનપણે છે. પરંતુ કેળવાએલા મનુષ્ય અને પશુ અથવા જંગલી મનુષ્યમાં તફાવત એટલે છે

Page #31

- ૩૬૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
કે જ્યારે પશુ અથવા જંગલી મનુષ્ય તે અધમ વૃત્તિઓ ઉપર મુલ કાબુ રાખી શકતે નથી, ત્યારે કેળવાએલે મનુષ્ય ન્યુનાધિક અંશે તેને પિતાના કાબુમાં રાખી શકે છે. અને જેટલા અંશે તેમ કરવાને શકિતમાન હોય છે તેટલે અંશે તે પશુ કરતા ચઢીઆ અથવા મનુષ્યના અભિધાનને યોગ્ય બનતું જાય છે. મનમાં જે ઉચ્ચ પ્રકારની મહત્વાકાંક્ષાઓ રહેલી છે, તે આ પ્રદેશ ઉપર નથી પરંતુ તે દિવ્ય મન ઉપર રહેલી છે. જેનું સ્વરૂપ હમે હમણાજ કહેવાના છીએ.
આ સંજ્ઞાત્મક મન ઉપર માત્ર પશુને સહજ વૃત્તિઓ (animal nature) રહેલી હોય છે. આપણા વિકારો સાહજીક આવેગે અને લાગણએ આ મનન આધિન છે. સુધા, તૃષા, સંગ, ઈચ્છા, સ્થળ પ્રકારના રાગ, દ્વેષ, મોહ, તિરસ્કાર, ઈક, વેર, એ સર્વ જે આપણામાં પ્રસનેપાત ફાટી નીકળે છે, તેમને સ્થાયી મુકામ મનના આ પ્રદેશ ઉપર હોય છે. ઉચ્ચ ઉદ્દેશ વિનાના અન્ય સ્વ થી હેતુઓને લક્ષ્યમાં રાખી આપણે જે સ્થળ સામગ્રી એકત્ર કરીએ છીએ તે કરવાની વૃત્તિ પણ મનને આ વિભાગમાંથી ઉદ્દભવે છે. ભેગેષણું, ચક્ષુર ગ, ઈન્દ્રિઓને વિલાસભાવ, એ બધુ આ મન ઉપર અવલંબીન રહેલું હોય છે.
આમ કહીને હમે આ વિકારને તિરસ્કાર કરીએ છીએ અથવા તેની નિંદાના પ્રકરણમાં ઉતર્યા છીએ એમ માનવાનું નથી. હમારૂ તે એમ જ માનવું છે કે એ સર્વને એક વખત પિત પિતાનું વ્યાજબી સ્થાન આપણામાં હતું. ભૂત જીવનમાં આપણને ઉપગી અને ઉન્નતિક્રમમાં સાહુ યક હતું અને હજી પણ આંતર મનના કેટલાક કાર્યો આપણું ભૈતિક જીવન નિભાવવા અથે અનિવાર્યપણે આવશ્યક છે. જેને આપણે નરસુ” કહીયે છીએ તે પિતા પિતાના સ્થાને હમેશાં યેગ્ય જ હોય છે. જ્યારે તે પિતાના યેગ્ય સ્થાનથી બીજે જાય છે, અથવા જે ભુમિકાએ તે હોવું જોઈએ તે કરતા બીજી ભુમિકાએ હોય છે ત્યારે જ તે “નરસુ” સંજ્ઞાને પામે છે અને તેમાં પણ જયારે તે “નરસુ” આપણા ઉપર પોતાનું આધિપત્ય સ્થાપી આ પણને તેના કાબુ રાખે છે ત્યારે તે ખરી રીતે “નરસુ” ગણવા ગ્ય છે. આપણા કમિક વિકાસમાં જે જે લક્ષણને હવે આપણે વળેટી ગયા છીએ અને જેની વર્ત.
માન ભુ મકાએ જરૂર નથી તેવા લક્ષણેને જયારે આપણે સ્વીકારીએ છીએ, ત્યારે - તે લક્ષણે નરસા” કહેવાય છે. બાકી વસ્તુતઃ તે લક્ષણે ખરાબ નથી. ક્યા લક્ષ
છે સારા અને કયા નરસા એ શિક્ષણને આ વિષય સાથે સબંધ નથી. હમારે કહેવાને આશય એટલે જ છે કે આ બધા લક્ષણે હજી આપણું આંતર મનમાં રહેલા છે અને તક મળતા તે મનની બહારની સપાટી ઉપર તરી આવે છે. આ બધું જણાવીને જે કાંઈ કથીતવ્ય છે તે એ જ છે કે આ લક્ષણે એ “હું” નથી, પણ આપણુ વાસ્તવ સ્વરૂપથી પર છે. તમે જેને “હું” કહે છે તેને આ લક્ષણે વિભાગ નથી. તમારે આ લક્ષણે સાથે ગુણ ગુણ સંબંધ પણ નથી પણ તમારા

Page #32

આત્માને માનસીક કારણે
૩૬૩
માનસ-ચક્ષુથી જ દશ્યમાન થાય એવી તે સૂક્ષ્મ સામગ્રી છે અને તમે તટસ્થ ભાવે, નિરાળા રહીને તેને અવલોકી તળી, માપી અને નિર્ણય કરી બાહ્યા પદાર્થોની માફક તેને સ્વીકારી કે દુર કરી શકે તેમ છે.
આ અંતર મન પછી ક્રમમાં બીજુ બાહ્ય મન આવે છે. જેને આપણે તર્ક પ્રથકકરણ, વિચાર, ન્યાય આદિ બુદ્ધિ વ્યાપારમાં જ શકીએ છીએ. આ લેખ વાંચતી વખતે પણ તમે એ મનને જ ઉપગ કરે છે. તમે જોઈ શકયા હશે કે તમે આ મનને ફકત ઉપગ કરે છે તમે પિતે એ તર્ક, વિચાર કે બુદ્ધિ વ્યાપાર નથી. જેમ સંશાત્મક એ તમારા સ્વરૂપથી અત્યંત ભિન્ન છે, તેમ આ બાહ્ય મન પણ તમારાથી ભિન્ન છે અને તમારૂ એક હથિઆર માત્ર છે. ક્ષણવાર વિચાર કરશે તે આ મુદ્દે તમને સ્પષ્ટ રૂપમાં સમજાઈ જશે બુદ્ધિ અથવા વિવેક શકિતના સ્વરૂપ સંબધે હમારે આ સ્થળે કશું કહેવાનું નથી. જે કાંઈ કહેવાનું છે તે ફકત એટલું જ છે કે આ બુદ્ધિ એ “હું” નું હથીયાર છે અને તેનું આ પણ વાસ્તવ સ્વરૂપથી ભિન્ન છે.
મનને ત્રિજો અને સર્વથી ઉચ્ચત્તમ વિભાગ એ ઉપરી મન અથવા દિવ્ય મન છે. મનના આ અંશના કાર્યનું અને તેના સ્વરૂપનું જ્ઞાન આ જમાનામાં કઈ વિરલ મહા પુરૂષને જ તેવું સંભવે છે, તેમ છતાં આ યુગના ઘણુ મનુષ્યમાં તે મનની અભિવ્યકિત ધીરે ધીરે થતી જતી દશ્યમાન થાય છે. આપણે જેને પ્રતિભા, દિવ્ય પુરણ, સ્વરૂપજ્ઞતા આદિ ઉચ્ચ પ્રકારના વિશેષાણેથી સંબોધીએ છીએ તે આ મનમાંથી ઉદ્દભવે છે. મહદ્ વિચારે અને ભવ્ય ભાવનાઓ મનના આ ઉપરી વિભાગમાં વિરાજે છે. જન સમાજની ઉત્ક્રાંતિના બિજકે ત્યાં રહેલા હેય છે. પ્રગતિને આવેગ, સાચી ધામકતા, પ્રેમ, સત્ય, દયા, પોપકાર, ન્યાય, વૃત્તિ, સ્વાર્પણ ભાવના, આદિ ઉચ્ચ વૃત્તિઓનું સ્થાન આ દિવ્ય મનમાં છે. ઈશ્વર પ્રત્યેને અને પિતાના મનુષ્ય બધુઓ પ્રત્યે પ્રેમ જ હૃદયમાં આજ સ્થાનમાંથી ઉદ્દભવે છે. મહાન આધ્યાત્મિક સત્યનું જ્ઞાન પણ આજ પ્રભવસ્થાનમાંથી વહે છે.
હું” ને તેના સ્થૂળ સૂકમ કરણથી ભિન્ન અનુભવી આત્માનીત કરણે ઉપર આધિપત્ય સ્થાપવાની મહત્વાકાંક્ષા પણ આ વિકાસને માટે તત્પર બનેલા દિવ્ય મનમાંથીજ ઉદ્દભવે છે, અને તે મનના સાધન દ્વારાજ આપણું વાસ્તવ સ્વરૂપ પ્રાપ્ત થવા છે. તમે પોતે આ લેખ વાંચવામાં જે રસ અનુભવે છે, તે પણ એજ સુચવે છે કે તમારામાં આ મનને અંશ અભિવ્યકત થવા વેગવાન બનેલા છે, અને તે વેગને અનુકુળ થઈ તેની સ્વાભાવિક ગતિમાં તમારી પોતાની ગતિ ભેળવી દેવી એજ સર્વ પ્રકારના શ્રેયને રાજમાર્ગ છે.
તેમ છતાં તમારે ભૂલવાનું નથી કે આ ઉચતમ મન પણ તમારા “હું”

Page #33

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ નું એક સૂક્ષ્મતમ યંત્ર માત્ર છે. યંત્ર કરતા અધિક તેની કિમત તમારે આંકવી વ્યાજબી નથી.
મન અને તેની સર્વ અવસ્થાઓથી “હું” એ તદ્દન ભિન્ન છે, એવો અનુભવ દૃઢ થાય એ અર્થે કેટલાક અભ્યાસ પાઠે હમે આ લેખમાં આપીશું. આ સબંધમાં પુનઃ પુનઃ કહેવાનું એજ છે કે મનને પ્રત્યેક વિભાગ, તેનું પ્રત્યેક કાર્ય અને પ્રત્યેક અવસ્થા પિતાના વ્યાજબી સ્થાને અત્યંત આવશ્યક અને અનિવાર્ય છે, અને એમ માનવાની ભૂલ કદી કરવા યોગ્ય નથી કે મન એ આત્માથી ભિન્ન હોવાના કારણથી અમે તેની કિમત ઓછી આંકવા માગીએ છીએ. અથવા આત્માને તે ઉપાધી રૂપે અથવા સંસારના કારાગ્રહમાં આત્માને પુરી રાખનાર છે. એથી ઉલટુ પ્રત્યેક જ્ઞાની મહાજનોને એવો દ્રઢ નિશ્ચય છે કે, આ મનના ઉપયોગ અને વ્યાપાર દ્વારાજ મનુષ્ય પોતાનું સ્વરૂપ પ્રાપ્ત કરી શકે છે, અને હજી અનેક અવ. રથાઓમાંથી સહિસલામત પસાર થવા માટે મનની શકિતના વિકાસ અને વ્યાપાર ઉપર આધાર રાખ્યા સિવાય અન્ય કોઈ માર્ગ નથી.
અત્યારે તો મનુષ્ય તેની માનસ સામગ્રીને હલકો અંશજ વાપરે છે. હજી તેને મુદ્દલ ખબર નથી કે, તેના માનસ બંધારણમાં એવી અજ્ઞાત મહાન સૃષ્ટિએ પડેલી છે કે જેનું અત્યારે તેને સ્વપ્ન પણ નથી. તેના માનસ મહાસાગરને કાંઠે હજી મનુષ્ય માત્ર શંખલા અને ચકચકતા પથ્થરના કટકાજ ભેગા કરે છે, તે મને હાસાગરના ગર્ભમાં રહેલા અમૂલ્ય રત્નોને તેને હજી કશે ખ્યાલ નથી. આથી મન એ આપણને સંસારમાં જકડી રાખનાર બંધન નથી ૫ણું આપણું ઉન્નતિક્રમમાં જે સામગ્રીની આવશ્યકતા છે તે પુરી પાડનાર એક મહાન સહાયક છે. પરંતુ જ્યાંસુધી આપણે તે મનના કાય ઉપર આપણું સ્વામીત્વ સિદ્ધ કર્યું નથી ત્યાંસુધી તે આપણે માટે નકામા જેવું જ છે. એક પદાર્થમાંથી લાભ કે હાનિ મળે તેને આધાર તે પદાર્થના આપણે કરેલ શુભાશુભ ઉપગ ઉપર રહે છે. અગ્નિ - જેમ એક પક્ષે આપણું જીવન નિર્વાહમાં અતિ આવશ્યક અને સાહાયક છે, તેમ અન્ય પક્ષે તેને વગર વિચાર્યું ઉપયોગ કરવાથી બાળી પણ નાખે છે, તેમ મન સં. બંધે પણ એમજ છે કે તેના ઉપર આપણું સામ્રાજ્ય ન હોય તે આપણું પ્રગતિમાં વિદ્ધરૂપ બને છે અને આપણું કાબુમાં તે હોય તે તે પોતાનું ગુપ્ત રહસ્ય આપણી આગળ પ્રકટ કરી દે છે. અત્યારે તમે આ લેખ વાંચે છે તે પણ તે મનની મદદ વડેજ વાંચે છે. તમારા મનના ઉચ્ચતમ અંશને જાગૃત કરવા માટે જે સલાહ આ લેખ દ્વારા તમને અપાય છે તે પણ તમે મન દ્વારાજ ગ્રહી શકે છે. આ અક્ષર દ્વારા તમારા મન સાથે હમે સબંધમાં આવીએ છીએ.
હવે આ નિચે કેટલીક અભ્યાસની રિતીઓ આપીએ છીએ.

Page #34

. આત્માના માનસીક કારણે.
૫ બને તેટલા વિશ્રાંતિવાળા અને ઉપદ્રવ રહિત સ્થાનમાં પ્રવેશે અને જે વિષય તમારી આગળ રજુ કરવામાં આવે છે તેના ચિંતન અર્થે યોગ્ય સ્થિતિમાં તમારી જાતને મુકવા પ્રયત્ન કરે. આ વિષય પ્રત્યે આદર અને પ્રેમની દૃષ્ટિથી જુવે બને તેટલું અનુકુળ વળણ ધારણ કરે.
જેમ શરીર એ તમારાથી ભિન્ન વસ્તુ છે, તેમ મનના બધા કાર્યો પણ ભિન્ન છે. આ મુદ્દે સિદ્ધ થવે એ જરા મુશ્કેલ છે. તમને અત્યારે એમ જણાય છે કે તમારૂં “હું” એ તમારા વિચારોને, લાગણીઓને, આવેગને અને મને સ્થિતિઓનો સમુહ માત્ર છે. પરંતુ તમારે “હું”ને આ માનસીક અવસ્થાઓથી અતિરિક્ત અનુભવવાને અભ્યાસ સિદ્ધ કરવાનો છે.
શરીરજન્ય આવેગે જેવા કે ક્ષુધા, તૃષા, દર્દ, શાતા, અશાતા, સ્પર્શ-ઈચ્છા એ આપણું વાસ્તવ “હું”ને વિભાગ નથી અને આપણું ખરું સ્વરૂપ તેના અંગભૂત નથી. આ લાગણીઓ એટલી બધી સ્થળ છે કે સામાન્ય મનુષ્ય પણ તેને “હું” ના સંકલ્પના બળ વડે ભિન્ન અનુભવી શકવા સમર્થ બને છે, ભિન્ન અનુભવવી એને અર્થ એ નથી કે એ લાગણીઓને રસ જ્ઞાનીજને ભેગવતા નથી; તેને અર્થ એટલે જ કે તે લાગણીઓને જ્ઞાનીજને શરીરજન્ય લાગણીઓ ગણી સ્થૂળ દેહના આનુષંગિક વ્યતિકર તરીકે ગણે છે. તેઓ પોતાના “હું” ની સાથે તે લાગણીઓનું એકત્વ થવા દેતા નથી. તેઓએ તે લાગણીઓ ઉપર પિતાનું આધિપત્ય સિદ્ધ કરી તેને કાબુમાં રાખેલ હોય છે, આથી તેઓ તે લાગણીઓથી પિતાનું ભિન્નત્વ સાચવી શકે છે. ઘણા માણસે આ લાગણીઓ સાથે એટલા બધા એકીભાવ પામેલા હોય છે કે જ્યારે તેઓ “હું” ને ઉચ્ચાર કરે છે કે તે સાથે જ તેમની ઉપરોકત સર્વ લાગણીઓને સમૂહ તરી આવે છે. તેઓ તેને પિતાથી મને મય રીતે ગળી મુકી શકતા નથી તેમજ મરજી પડે ત્યારે વાપરી શકાય એવી વસ્તુઓ રૂપે ગણી શકતા નથી, પણ “હું” ની સાથે અભેદ ભાવે મળી ગયેલી હોય એ રૂપે જુવે છે. મનુષ્ય જેમ જેમ વિકાસક્રમમાં આગળ વધે છે, તેમ તેમ આ પ્રકારની તેની ભ્રાંતિ ટળતી જાય છે. પરંતુ એમ માનવાનું નથી કે તેવા મનુષ્યને ભૂખ લાગતી નહીં હોય, અથવા તેમના અજ્ઞાન બંધુઓ જે શરીરજન્ય લાગણી અનુભવે છે તેવું તેમને કશું જ થતું નહીં હોય. તેને પણ સુધા, તૃષા અનુભવાય છે અને તે વિવેક પુરઃસર તેની તૃપ્તિ પણ શોધે છે. તે જાણે છે કે જ્યાં સુધી તેને સ્થૂળ શરીર વળગેલું છે, ત્યાં સુધી તેની જરૂરી માગણીઓ પ્રત્યે અનાદર કરવો પાલવે તેમ નથી પરંતુ તફાવત આ પ્રકારે છેઃ “હું” ભૂખે છે, હું તરસ્ય છું, મને દુઃખ થાય છે ” એવા ભાનપૂર્વક બેલવાને બદલે તે એમ માને છે, કે “મારૂં શરીર અન્ન જળની માગણી કરે છે, શરીરને શાતા અશાતા થાય છે” વિગેરે. જેમ આપણે ઘડે કે ગાય ક્ષુધાતુર થઈ ખેરાકની માગણી

Page #35

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. કરે અને તેમની ક્ષુધા પ્રત્યે જે દ્રષ્ટિથી આપણે જોઈએ છીએ તેજ પ્રકારે જ્ઞાનીજને પિતાના સ્થળ સૂકમ કરણથી ભિન્નત્વ અનુભવનારાઓ–પોતાના શરીરની હાજતો અને તેની માગણીઓ પ્રત્યે જુવે છે. તમારી ગાય ભૂખી હોય તે જેમ તમે પોતે ભૂખ્યા હોવાનું તમે માનતા નથી તેમ જ્ઞાનીજનેને ભૂખ લાગે ત્યારે પોતે ભૂખ્યા હોય એમ માનતા નથી, પણ શરીર ભૂખ્યું છે અને ગાય કે ઘોડાની માફક પોષણ માટે બુમ મારે છે, એમ અનુભવે છે. તફાવત સમજ્યા ? જે લાગણીઓ સ્થળ શરીર સાથે સંબંધ ધરાવે છે તે સાથે તમારું એકત્વ નથી. ભૂખ કે તરસ “હું” ને નહી પણ શરીરને લાગી છે, એમ જ્ઞાનીજને માને છે. તેઓ એમ કહે છે કે “આ મારી હાજરી, આ મારો પગ, આ મારું માથું છે પરંતુ તે એવા અર્થમાં કે તે તેમના હથિઆરે છે, તેના ઉપર તેમને કબજો ભોગવટે છે અને નહી કે તેઓ પોતે જ તેના હથિઆરે છે. જ્યારે જ્યારે તેમને એવી લાગણીઓ થાય છે, ત્યારે તેમનું સ્વાભાવિક ભાન એમજ હોય છે કે એ મને નથી પણ મને આગંતુક પ્રકારે પ્રાપ્ત થએલી છે, અને તેના ઉપર મારે સંભાળ અને કાળજી રાખવી એ મારી ફરજ છે. તેના અંતઃકરણના ઊંડાણમાં એ ભાન સતત જાગ્રત હોય છે કે “હું” એ આ બધી સામગ્રી અને શરીરજન્ય લાગણીઓથી નિરાળુ છે. “હું” તેના વિના પણ રહી શકે તેમ છે. આ ભાન સિદ્ધ કરવું એ આત્મ સાક્ષાત્કારનું પહેલું પગથીયું છે.
હવે આગળ વધતા પહેલા તમે તમારી શરીરજન્ય વૃતિઓ ઉપર જરા નજર ફેરવી જાઓ. તમે એનું માનસ-ચિત્ર ખડું કરે અને તમારા અંતઃકરણના અંતસ્તમ પ્રદેશમાં એ ભાન અંકિત કરે કે એ પ્રકારની શારીરિક વૃતિઓ મારા વિકાસક્રમની આ ભૂમિકાએ આવશ્યક છે માટે જ પ્રાપ્ત થયેલી છે, અને તે કે રીતે મારા સ્વરૂપને વાસ્તવીક વિભાગ નથી; જેમ જેમ મારી ઉર્ધ્વગતિ થતી જશે તેમ તેમ હું તેને છ વસ્ત્રની માફક છેડત ચાલવાનો છું. આ પ્રકારે મને મય ચિત્ર ઉપર દષ્ટિ ઠરાવવાથી અને એકાગ્રપણે તેના ઉપર ચિંતવન કરવાથી એ ભાન દઢપણે અંકિત થઈ તમારા જીવન સાથે તેને નિત્ય સંબધ થશે.
જ્યારે તમે આ પ્રકારની વૃતિઓને તમારાથી વેગળી જોઈ શકે છે, અને તમે તટસ્થ ભાવે તેની ગતિ, વેગ કે પ્રવૃતિના દષ્ટ બની શકે છે ત્યારે તમે સ્વા. ભાવીક રીતે જ તેને અનાત્મ કેટીમાં દાખલ કરી શકે છે. હવે તમે વસ્તુ માત્રને બે વિભાગમાં વિભક્ત કરેલી હોય છે (૧) “હું” અને (૨) “હું” સિવાયનું સર્વ કાંઈ, ઉપરોક્ત શરીરજન્ય વૃતિઓને “હું” થી અતિરિકત વર્ગમાં તમે દાખલ કરવા શકિતમાન બન્યા છે. જેમ આ માસીક એ તમે નથી અને તમારા “હું” સાથે તેને કશો જ સબંધ નથી, તેમ તમારી સુધા, તૃષા, શાતા, અશાતા આદિ એ તમારા “હું” થી તદ્દન નિરાળા છે. અને તમારા વર્તમાન વિકાસની

Page #36

આત્માના માનસીક કારણેા.
૩૬૭
ભૂમિકાએ જરૂરના હેાવાથીજ તે તમને આ કાળે ઉપલબ્ધ થએલા છે અને કાળે કરી છુટી પણ જશે એ પ્રકારના સાક્ષાત્કાર સિદ્ધ કરો.
આ શરીરજન્ય વૃતિઓથી આગળ વધતા તેથી સૂક્ષ્મ પ્રકાર માનસ વિકારી આવે છે, ક્રોધ, તિરસ્કાર, માહ, ઇર્ષ્યા, લાભ, અને એ પ્રકારના હજારો વિકા આપણા મસ્તિષ્કમાં તફાન મચાવી રહેલા હેાય છે. તમે ઘણી વાર જોઈ શકયા હશેા કે આ પ્રકારના માનસ-આવેગાને તમે તમારાથી દૂર રાખી તેના ઉપર વિચાર કરી શકેા છે, તેના પ્રેરક હેતુઓને લક્ષ્યગત કરી શકે છે, તેનું પ્રથમરણ કરી તેના સારાસારપણા ઉપર ફૈસલે પણ આપી શકે છે. આવા પ્રત્યેક આવેગ કયાંથી ઉદ્દભવે છે, કયાંથી પાછુ મેળવી વધે છે, અને કેવી રીતે તેને અ'વ આવે છે, તેનું તમે નિરીક્ષણ કરી શકેા છે, તેમજ તમારી મરજીમાં આવે ત્યારે તમારી કલ્પનાની સૃષ્ટિમાં સ્મૃતિના ખળ વડે તેને પુનઃ ઉપજાવી તેનું દર્શન કરી શકેા છે. આ અનામય આવિષ્કારને તમે ગમે ત્યારે ઉપજાવી ગમે ત્યારે વિલય ભાવને ૫માડી શકે છે. જેમ તમે તમારી પેટીમાંથી તમારી મરજી અનુસાર ચીજ કાઢી પાછુ' મરજી અનુસાર પેટીને સ્વાધિન કરી દ્યા છે, તેમ તમારા માનસિક મનુસ માંથી કોઇ સગૃહિત વસ્તુને ગમે તે વખતે તમે બહાર કાઢી, જોઇ, આનંદ અથવા ખેદ અનુભવી, પાછું પુનઃ તે મસમાં પુરી દે છે. જેમ સેનાધિપતિ પોતાના લશ્કરને પેાતાની સન્મુખ રાખી પેાતાની ઈચ્છાનુસાર તેમની પાસે ગતિ આગતિ કરાવી શકે છે તેજ પ્રમાણે તમે પણ તમારા માનસ લશ્કરીઓને મરજી પડે ત્યારે તમારા આગળ થઈને પસાર થવા દે છે! અને મરજી પડે ત્યારે તમારી માનસ કોથળીમાં તે વ્યકિતઓને એક જાદુગરની માકૅ સમાવી દો છે. વસ્તુતઃ તે મ નની મૂર્તિએ એ તમે નથી પણ તે એવું કાંઇક છે કે જેને તમે સાથે રાખીને નિર તર વિઝુરા છે, જેમ આપણા પુરાણમાં વર્ણવેલા દેવા પેાતાની વૈક્રિય લબ્ધિના બળ વડે પેાતામાંથી બેસુમાર વ્યકિતઓને બહાર કાઢી પાછી પુનઃ પાતામાં દાખલ કરી દે છે, તેમ તમે પણ તમારી માનસ વ્યક્તિઓને ગમે ત્યારે ઉપજાવી પાછી શમાવી દેવા શક્તિમાન છે, તમે હવે જોઇ શકયા હશો કે તમારા “હું ને એ બધા નલે તેમ છે. તે ન હેાય તેા તમારા સ્વરૂપને કશી જ ઈજા આવવાની નથી અથવા સ્વરૂપ હાની થવાની નથી. તેના વિના પણ તમારૂ “ હું ” તે જેવું છે તેવુ' ને તેવું જ રહેવા નિર્માયુ' છે.
66
22
તમે આ પ્રકારે આ માનસ વિકારીને તમારાથી દોઢ હાથ દૂર રાખી, તેની પરીક્ષા કરી શકે છે! અને તેની શુભાશુભતા ઉપર ન્યાય આપી શકે છે. એજ અતાવી આપે છે કે તમે તે વિકારા નથી. ઉપર જણાવ્યું તેમ વસ્તુના એ પ્રકાર છે. (૧) તમે કે જે તમારાથી બીજી તમામ વસ્તુઓને ચચક્ષુ અથવા મનેાચક્ષુથી જોઈ તેના ઉપર વિચાર ચલાવી શકે છે, અને (૨) પરીક્ષા અથવા વિચારને

Page #37

૩૬૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ વિષય બનનારા અને તમારાથી છેટે રહી તમારી સન્મુખ ઉભા રહેનારા સ્થળ સૂક્ષ્મ પદાર્થો તમે જોઈ શકયા હશે કે ક્રોધ, માન, મહાદિ વિકારે એ બીજી કેટીમાંવિષયોના વર્ગમાં સમાવેશ પામે છે. આ વિષયેને સંગ્રહ એટલે મટે છે અને પ્રત્યેક ક્ષણે એટલો બધો વિશાળ બનતું જાય છે અને તે સાથે તમારું ધ્યાન નિરં તર એટલું બધુ પિતા તરફ આકર્ષી રહેલ છે કે તમે એ વિષયથી તમારી જાતને નિરાળી અનુભવવા પ્રસંગ સરખે પણ કદી ભાગ્યેજ લીધું છે. અને ટેવના બળથી તમે તમારા વિષયોની સાથે એકત્વ માની બેઠા છે.
આ સ્થળે અમારે કથિતાશય એટલેજ છે કે ઉપકત પ્રકારના સૂક્ષ્મ આવેગે એ તમારા સ્વરૂપથી ભિન્ન છે. હમે એમ મુદલ કહેવા માગતા નથી કે એ આવેગેને તમે કાઢી નાખો અને તેને નિર્મૂળ કરી દઈ તમે એકદમ વિશુદ્ધ બની જા. અલબત તમને જેલક્ષણે અનિષ્ટ અને વિદ્ધ કરનારા જણતા હોય અને જે વૃત્તિ અથવા કલ્પનાનું મુખ જેવા તમે માગતા નથી અથવા જેના ઉપર તમને હવે નિર્વેદ ઉપજે છે એને તમે તમારા માનસ બંધારણમાંથી કાઢીને ફેંકી દઈ શકે છે. બધાજ આવેગો ખરાબ છે અને તમને અનામ વિશ્વમાં ડુબાડી રાખનાર છે એમ માનવાની ભ્રાંતિમાં પડવું એગ્ય નથી. કેટલાક આવેગોની તમારી વાત માન વિકાસની ભૂમિકાએ ઘણી જ જરૂર છે અને તેના વેગને આધિન બની તમારે પ્રવૃતિમાં જાયા વિના છુટકે નથી, અને જ્યારે તમે એ ભૂમિકાને વળેટી આગળ ગયેલા હશે, ત્યારે એ આવેગે સ્વતઃ છુટી જશે અને પછી તમને કદી મુંઝ વશે નહિ. બળાત્કારથી પ્રકૃતિજન્ય આવેગોનું ખંડન કરવું અથવા તેમને દાબી દેવા એ કુદરતના સ્વાભાવિક કમથી વિરોધી છે અને એમ કરવામાં કદી પણ વિ. જય મળતું નથી, વિજય મળ્યા જેવું બહારથી જણાય તે પણ પુનઃ પ્રત્યાઘાત થઈ પાછું તેજ પાઠ શીખવા ફરીથી આવવું પડે છે. જેમ ઠેઠ છોકરે પરીક્ષાના વખતે ચેરી કરી પાસ થવા પુરતા માર્ક મેળવી ઉપરના વર્ગમાં ચઢી જાય છે અને દેખીતે વિજય મેળવે છે. પરંતુ જેમ ત્યાં ઝાઝો વખત નભી નહિ શકતા પાછું તેને પુનઃ પૂર્વના હલકા વર્ગમાં આવવું પડે છે તે જ પ્રકારે જે ભૂમિકાએ જે આ વેગે સ્વાભાવિક છે, તે ભૂમિકાએ તેને આધિન ન બનતા અને પ્રવૃતિમાં ન જોડાતા ઉપરના વર્ગના ચળકાટથી મોહ પામી ત્યાં જવા જે આત્મા લલચાય છે, તેને ત્યાંથી પુનઃ ધકકો ખાઈ પાછું નિચેની ભૂમિકાએ પોતાને કા પાઠ ફરીથી શિ. ખવા આવવું પડે છે.
આથી હમ આ સ્થળે બધા વિકારોને નિર્મૂળ કરી નાખવાને પાઠ શીખવવાના ઈરાદાથી બેઠા નથી, તેમ વિકારોની નિદાનું પ્રકરણ પણ હાથમાં લીધું નથી, હમે જાણીએ છીએ કે સર્વ કાંઇ પિતપોતાની ભૂમિકાએ ચગ્ય અને યથાસ્થાનેજ છે. આ સ્થળે હમે એટલું જ કહેવા માગીએ છીએ કે તમારૂ વારતવીક “હું” એ

Page #38

આત્માના માનસીક કારણે , ઉપરોકત વિકારે અને માનસ સૃષ્ટિથી ઉપરના ભાગમાં વિરાજે છે, તેનાથી તમે સંપૂર્ણ રીતે સ્વતંત્ર છે, તમે તેના સ્વામી છે, અને તે તમારા ગુલામે છે. તમે તેને તમારા મન દ્રવ્યમાંથી ઘડી કાઢ્યા છે. અને એક ગુપ્ત ભાગમાં સંગ્રહી રાખ્યા છે. અત્યારસુધી તમે તેના ગુલામ અને સેવક હતા, હવે તમે ધારે તે તેના ઉપર તમારો જન્મહક રથાપી શકે તેમ છે. આજ સુધી તમે તેને વાપરવાને બદલે ઉલટા તેનાથી વપરાયા છે.
એકવાર પુનઃ તમારા આવેગે વિકારે અને લાગણીઓનું લીસ્ટ તપાસી જાઓ, તે વખતે જાણે કે એ વસ્તુઓ તમારી પોતાની નથી પણ તમારા કઈ મિત્રની છે અને તેને તમે તટસ્થ પણ અનુભવે છે. એવી રીતે જુઓ. એમ કરવાથી તમારા “હું” થી તે લાગણીઓ છેક જ જુદી જણાઈ આવશે.
આ પ્રકારે હૃદયના અવેગે (Emotional nature) તમારા સ્વરૂથી ભિન હોવાનું સિદ્ધ થયા પછી તમારા બુદ્ધિગત વ્યાપાર (Intellectual Pocesses) તે પણ સહેલાઈથી જુદા અનુભવી શકશે. માનસ વિદ્યાનું એકાદ નાનું સરખું પુસ્તક તમે કેવાર અવલેણ્યું હશે તો તમને અત્યાર સુધીમાં માલુમ પડી ચુકયું હશે કે પ્રત્યેક વિચારનું પ્રથ્થકરણ તેમજ તેની ઉત્પત્તિના કારણે આપણને જ્ઞાત થઈ શકવા ચોગ્ય છે. તેનું તિક પદાર્થોની માફક વર્ગીકરણ બની શકે છે અને તેના ભિન્ન ભિન્ન કાર્યને અનુસરતા પ્રકારોને તેમજ મસ્તિષ્કમાં તેને વ્યાપારની અનિ.
વ્યક્તિના કેન્દ્રોને પણ નિર્ણય થઈ શકે છે. તમારા ન્યાય-વ્યાપારને તર્કની કિયાને, કે વિચારની ગતિ આ ગતિને, તમે તમારા “હું” થી દુર રાખી જોઈ શકે છે, તેની પરીક્ષા કરી શકે છે અને અન્ય પદાર્થોની માફક તેને તમારા “હું” નો વિષય બનાવી શકે છે, આ વ્યાપારશક્તિ એ “હું”નું અતિ સૂક્ષમ યંત્ર છે એને તેથી તેને ઘણીવાર “હું”થી નિરાળુ પાડી અનુભવવું એ વિષમ થઈ પડે છે. તેમ છતાં અભ્યાસથી તમે તેને તમારાથી દુર નીહાળવાની ટેવ પાડી શકે તેમ છે. અને તે સિદ્ધ થયે તમે આ સૂક્ષમ હથીઆરને અધિકપણે તમારા આધિપત્યમાં લાવવા સમર્થ બને છે, આ પ્રકારે બુદ્ધિના થાપા ઉપર તમારું દાપક સિદ્ધ કરવામાં સૌથી અધિક આશ્ચર્ય જેવું તે તમને એ જણાશે કે બુદ્ધિગત વ્યાપારને બુદ્ધિના સાધન વડે જ તમારૂં “હું” વિષય બનાવી શકે છે. જેમ એક હિરાની સહાયથી અન્ય હિરાને કાપી શકાય છે તેમ એક પ્રકારની બુદ્ધિની ક્રિયાનું અવલંબન ગ્રહી અન્ય તેવાજ વ્યાપારને “હું” અનુભવી શકે છે.
આ બુધ્યાત્મક મન પછી ક્રમમાં ત્રીજું દિવ્ય મન (Spiritual or super conscious mind) આવે છે, જે હવે પછી ચચશું. (અપૂર્ણ).
અધ્યાયી,

Page #39

૩૭૦
શ્રી ખાત્માનઃ પ્રકાશ,
આ સભા તરફથી આ શહેરમાં શેઠ દેવકરણભાઇ મુળજીને માનપુત્ર આપવાના કરવામાં આવેલા મેળાવડા.
વંથળી નિવાસી ઉકત શ્રીમાન્ ગૃહસ્થ કે જેઆ ધાર્મિક અને સમાતિના અનેક ખાતાઓમાં પેાતાને ઉદાર હાથ લક્ષ્મીના ય કરી વારંવાર લંબાવવા માટે મુસદ્ધ છે, અને તેવીજ રીતે હાલમાં ગયા માસમાં પ્રતિષ્ઠા, જૈનપરિષદ્ વગેરે કાર્યો કરી અત્રે પધારતાં તેઓશ્રીને આ સભા તરફથી માનપત્ર આપવાના વિચાર થતાં તેના સ્વીકાર થયા અને જયેષ્ઠ વદી ૧૦ બુધવારના રાજ શેઠ ત્રિભુવનદાસ ભાણજી જૈન કન્યાશાળાવાળા મકાનમાં આ સ્ટેટના મુરારજી આણુ દજી તના સાહેબના પ્રમુખપણા નીચે કરવામાં આવ્યા હતે.
મુખ્ય દિવાન સહેમ
આ સભા તેમજ શ્રી જૈનધમાં પ્રસારક સભા એ બંને સભાએ તરફથી સાથેજ માનપત્ર આપવાનું પ્રથમથી નક્કી કરવામાં આપ્યું હતું જેથી બને માનપત્રા સાથેજ આપવામાં આવ્યા હતાં.
સદરહુ મેલાવડામાં આ રાજ્યના નાયબ દિવાન સાહેબ, દરેક ખાતાના મુખ્ય મુખ્ય અધિકારી સાહેબે, નગરશેઠ પરભુદાસ ભગવાનદાસ અને ઇતર દર્શનના વ્યાપારી આગેવને અને જૈન કામના આગેવાનેા વગેરે મળી સારી સખ્યામાં માણુસા એકત્ર થયા હતા.
પ્રથમ વારા અમરચંદ જસરાજની દરખાસ્તથી અને શાહુ મગનલાલ એધવજીના ટેકાથી મેહેરબાન દિવાન સાહેબે પ્રમુખસ્થાન લીધુ હતુ. ત્યારબદ અને સભાએની વતો મેલાવડના હેતુ કહેતાં શાહ કુંવરજી આણુંદજી ખાશ્યા હતા કે હિંદુસ્થાનની જૈત કામમાં પ્રખ્યાતી પામેલી આ અને સભા તરફથી ઉકત શેઠ સાહેબને મનપત્ર આવવાને આ મેલાવડે! કરવામાં આવ્યે છે અને ત્યારબાદ મજકુર શેઠ દેવકરણભાઇની તેમની સખાવા વગેરે ઉત્તમ કાર્યોથી આળખાણ આપી હતી. ત્યારબાદ બને સભાના સેક્રેટરીએાને માનપત્ર વાંચવાની સુચના કરી હતી. શ્રી જૈનધમ પ્રસારક સભાના માનપુત્રની હકીકત શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશના અશાડ માશના મકમાં અહાર પડેલી છે જેથી અમારી શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા તરફથી આપવામાં આવેલું માનપત્ર કે જે સભાના સેક્રેટરીએ વાંચી સભળાવ્યુ હતુ તે તથા શેઠ દેવકરણાઇના જવાબ આ નીચે આપવામાં આવે છે.
श्री परमात्माने नमः
સદ્ગુણ સંપન્ન, પાપકાર પરાયણ, દઢદર્મી, ધાદ્વારક, વિધાત્તેજક, માન્યવર,
શેઠ સાહેમ દેવકરણુભાઇ મુળજીભાઇ,
શ્રીયુત્ મહાશય !
આપના નિવાસ સ્થળ વથળીમાં એક ભવ્ય જીનાલય અ*ધાવી, હાલમાં પ્રતિામહેાસવ જેવુ.... મહાન માંગલ્ય કાર્ય કરી અને સાથેજ વધારામાં સુધારણા અર્થે વિવિધ વિષયેા પર ઉદ્ભાપાતુ કરી સમાજને પેાતાના કર્તવ્યનું ભાન જાગૃત કરાવવા એક પરિષદ ભરી, મનુષ્ય જન્મનું સાર્થક ઉદાર હાથે અને બહેાળા ખર્ચે કરીને છેવટે પવિત્ર શ્રી સિદ્ભાચળજીની યાત્રા કરી આ શહેરમાં આપનું ઉજ્જવલ આગમન થતાં અમેાને તે માટે થયેલ ગૈાર જણાવવાની આ ઉત્તમ તક હાથ ધરીએ છીએ.

Page #40

શેઠ દેવકરણભાઈ મુળજીભાઇને આપેલ માનપત્ર,
૩૭૧ આપશ્રીએ જૈન જેવા ઉત્તમ કુળમાં જન્મ ધરીને જેમ કુળને કીર્તિમાન કરેલું છે તેમ ઈત્તમ શ્રાવક તરિકે પણ આપની અનેક સખાવતને લઈને આપની કારકીદી પ્રસંશનિય છે.
આપશ્રીએ કરેલા અનેક જનહિત-સમાજહિતના કાર્યો આપશ્રીની સમુદાય પ્રત્યે લાગણી, ઉદારતા અને ધર્મશ્રદ્ધા આદિ સદ્દગુણે બતાવે છે.
આપશ્રીએ કરેલા ધાર્મિક અને સમાજહિતના કાર્યો જેવા કે વંથળીમાં પ્રતિષ્ઠામહેત્સવ, કામના નિરાધાર બાળકો રજળી રખડી, ભીખ માગી ધર્મભ્રષ્ટ ન થાય તેને માટે શ્રી સિદ્ધક્ષેત્ર બાળાશ્રમને અપૂર્વ સહાય, કેળવણીના ઉત્તેજન અર્થે જુનાગઢમાં બેડીંગની સ્થાપના અને વંથળીમાં શ્રી ચારિત્રવિજયજી જૈન લાઇબ્રેરી. એટલું જ નહીં પણ ગુરૂભક્તિના પુરાવા તરીકે મુંબઇ શહેરમાં શ્રીમાન મોહનલાલજી જૈન સેન્ટ્રલ લાઈબ્રેરી સ્થાપવામાં મુખ્ય હાથ, સારી રકમની મદદ અને સંપૂર્ણ દેખરેખ રાખવા સાથે દયાના પુરાવા તરિકે ત્રીજા વર્ષ ઉપર પાલીતાણુમાં થયેલ હોનારત પ્રસંગે એક સારી રકમની સહાય વગેરે કાર્યોથી આપ ખરેખર એક દાનવીર નરરત્ન છે. જેથી આપના તે સખાવતી કાર્યો માટે અમે ધન્યવાદ આપીએ છીએ અને તે પ્રશંસનીય તમામ પ્રસંગનું સમરણ કરી અને આનંદમાં અતિ નિમન થઈએ છીયે.
આપશ્રીની ધર્મ ગુરૂઓ પ્રત્યેની અપૂર્વ ભક્તિના પ્રસંગે તપાસતાં અમારે સહન કહેવું પડે છે કે, પરમકૃપાળુ શ્રીમદ્ વલભવિજયજી મહારાજનું ગઈ સાલ મુંબઈ શહેરમાં ચાતુર્માસ થતાં તેઓ પ્રત્યેની ખાપની અપર્વ ભક્તિ, તેના ઉપદેશ, ચારિત્ર અને ઉત્તમ મુનીપણુ માટે આપ. ની દઢ શ્રદ્ધા, અપૂર્વતા, ને અત્યાનંદતાને લઇ ઉક્ત મહાત્માના ઉપદેશથી સ્થાપન થયેલ શ્રી મહાવીર વિદ્યાલય જેવા કેળવણી વૃદ્વિના મહાન કાર્યને આર્થિક વગેરે સહાય આપવામાં પણ આ પે ઉદારતા સાથે ખરેખરી નિસ્પૃહીપણે ગુરૂભક્તિ બતાવી છે.
ઉકત મહાત્માના પ્રસંગથી ધર્મશ્રદ્ધામાં વૃદ્ધિ થઈ છે, એટલું જ નહિ પરંતુ સ્વામી ભાઈઓની ઉન્નતિ અર્થે, સાહિત્ય અર્થે અને નિર્વાહના ક્ષેત્રોને પોષવા માટે ઉત્તમ કાર્યો કરવાની વધતી જતી અભિલાષા માટે ઉકત મહાત્માનાજ પવિત્ર મુખથી આપશ્રીના ઉપરના ઉચ્ચ ગુણે માટે પ્રશંસા સાંભળતાં તે ઉત્તમ ગુણ માટે અમારું અંતઃકરણ હર્ષથી ઉભરાઈ જાય છે. જેથી પરમાત્મા પાસે પ્રાર્થના કરીયે છીએ કે આપ સુખ શાંતિમાં દીર્ધાયુષ્ય ભેગવી અનેક જનહીતના કાર્ય કરી મનુષ્ય જન્મનું વધારે સાર્થક કરવા ભાગ્યશાળી બને.
છેવટે એક હકીકત જણાવવા રજ લઈએ છીએ કે, અમારી આ શ્રી જેન આમાનદ સભાની દેવગુરૂની કૃપાથી દિનપ્રતિદિન વૃદ્ધિ થતી જાય છે. તે સાથે આપ જેવા પ્રતિષ્ઠિત અને ધર્મચુસ્ત ગૃહસ્થના પધારવાથી આજે અમેને જે હર્ષ થયા છે, તે બતાવવાને અમારી પાસે પુરતા શબ્દો નથી. તો પણ આપના ઉપર જણાવેલા અનેક ગુણોને ફરીથી યાદ કરી આ લધુ માનપત્ર આપશ્રીને એનાયત કરીએ છીએ. વીર સંવત ૨૪૪૧ આત્મ સંવત ૨૦ જેઠ વદ ૧૦ બુધવાર
અમે છીએ આપના સ્વધામી મંજુઓ તા.૦ ૭ ૭-
૧ ૫ ૧ શાહ મગનલાલ ઓધવજી પ્રમુખ.
૪ ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસ સેક્રેટરી. ૨ શેઠ ગુલાબચંદ આણંદજી ઉપપ્રમુખ.
૫ શેઠ હરજીવનદાસ દીપચંદ સેકેટરી. ૩ વોરા ગીરધરલાલ ગોરધન ટ્રેઝરર.
વગેરે શ્રી જૈન આત્માનંદ સભાના સ
ભાસદો–ભાવનગર.

Page #41

ઉડર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
શેઠ દેવકરણભાઈને જવાબ. મહેરબાન પ્રેસીડેન્ટ અને અત્રે પધારેલા ગૃહસ્થ શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા અને શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા તરફથી મને જે માનપત્ર આપવામાં આવ્યાં છે, તે મારી યોગ્યતા ઉપરાંતના છે. મેં એક ધર્મકાર્ય મારી શકિતના પ્રમાણમાં કર્યું છે. તેથી કાંઈ વિશેષ કર્યું નથી. મારી કરતાં વધારે ને વ્યય સતકાર્યમાં વિવેક પૂર્વક કરનારા પૂર્વે અનેક પ્રહસ્થ થઈ ગયા છે અને અત્યારે પણ ઘણા વિદ્યમાન છે. મેં એવું કાંઈ પણ અપુર્વ કાર્ય કર્યું નથી. કે જેથી હું આવા સમુદાયના માનપત્રને લાયક ગણાઉં છતાં મારી ઉપરના સ્નેહના આકર્ષણથી આકર્ષાઈને મારા નાના કાર્યને મોટું લેખવીને તેમજ મારા અલ્પ માત્ર ગુણોને મહાન લેખવીને આ માનપત્ર આપવાને જે પ્રયાસ કર્યો છે, તેને માટે હું બને સભાનો અંત:કરણથી ઑભાર માનું છું. અને માત્ર એવા સમુદાયને તેમજ અત્રે તસદી લઈને પધારેલા આ સ્ટેટના મહેરબાન દીવાન સાહેબને હાથ પાછો ન ઠેકો તેમની આજ્ઞાનાને સ્વીકાર કરો એવા વિચારથીજ મારી યોગ્યતા ઉપરાંતના આ માનપત્રનો હું સ્વીકાર કરું છું.
હાલમાં જરૂરીયાત ખાસ કેળવણી વધારવાની છે. અમારી જૈન કેમ કેળવણીમાં હજુ બહુ પાછળ છે. તેને માટે બોર્ડીંગ વગેરે સાધનની ઘણી અપેક્ષા છે. તે માટે એવા કેળવણી લીધેલા ઉછરતી વયના બંધુઓ ધર્મશ્રદ્ધાથી વિમુખ થઈ ન જાય તે માટે તેની સાથે સાથે ધાર્મીક કેળવણી આપવાની પણ જરૂર છે.
હાલમાં પ્રજાના બહોળા ભાગનું વલણ તે તરફ ખેચાયેલું છે અને તેમ થવાથીજ ઉત્તરારા ઉજત દશા થવાનો સંભવ છે. મારું લક્ષ પણ તે તરફ ખેંચાયેલું છે. પોતાથી બની શકતું કરવાની દરેક વ્યકિતની ફરજ છે હું જે કાંઈ કરૂ અને કરીશ તે મારી ફરજ સમજીનેજ કરું છું અને કરીશ તેમાં હું કાંઈ ઉપકાર કરતા નથી. છતાં આપ તેને બહુ માને છે તે હું તેને માટે આપને આભારી છું.
બંને સભા પ્રત્યે હું નિરંતર પ્રેમવાળી દ્રષ્ટીથી જોઉં છું અને જોઈશ તેઓ પણ મારા તરફ પ્રેમભાવ કાયમ રાખશે એમ હું ઈચ્છું છું. અને ફરીને મહેરબાન દીવાન સાહેબ કે જેમણે મારી ખાતર અહીં પધારવાની તસ્દી લીધી છે. તેથી તેમનો બંને સભાના સભાસદોને અને અત્રે પધારેલા સર્વે સદૂગ્રહસ્થાને આભાર માનું છું. અને બેસી જવાની રજા લઉં છું.
ત્યારબાદ આ સભાના શાસ્ત્રી નર્મદાશંકર દામે દર અને કવિ શામજી લવજીએ સમાચત સંસ્કૃત અને ગુજરાતી પાવડે સભા રંજન કરી હતી. ત્યારબાદ પ્રમુખ સાહેબે બહુ સુંદર શબ્દોમાં વિવેચન કર્યું હતું. ત્યારબાદ શેઠ ગુલાબચંદ આણંદજીએ પ્રમુખ સાહેબને, શેઠ દેવકરગુભાઈન, આવેલા અધિકારી સાહેબને, પ્રહસ્થને ઉપકાર માનવાની દરખાસ્ત મૂકી હતી, ત્યારબાદ શેઠ કુંવરજી આણંદજીએ પ્રમુખ સાહેબે કરેલ વિવેચન ધ્યાનમાં રાખવા સુચના કરતાં પોતાને ના લઘુ બંધુની ઉપકાર માનવાની દરખાસ્તને ટેકો આપ્યા બાદ ફૂલહાર તેરા આપ્યા બાદ મેલાવડો વિસરજન થયે હતો.

Page #42

સુરતમાં માનપત્રને મેળાવડા રાધનપુર નિવાસી સગુણાલંકૃત શ્રીમતી બેન ગલબીબાઈને સુરતમાં
શ્રી જૈન સમાજ તરફથી આપવામાં આવેલું માનપત્ર. ઉકત બેન જે કે ખરેખર વિદ્યાવિલાસી છે જેને માટે પોતે હાલમાં કરેલ સખાવત માટે નામદાર બ્રીટીશ સરકારે તેઓશ્રીને કસરે હિંદને માનવ ખેતાબ એનાયત કર્યો તેને આનંદ પ્રદર્શિત કરવામાં સુરતના શ્રી જૈન સમાજ તરફથી તેઓને ગયા માસમાં એક માનપત્ર આપવામાં આવ્યું હતું. જે માનપત્રે નીચે મુજબ છે. શેઠ ખેડીલાલ સેભાગચંદના ધર્મપત્ની ધર્મપરાયણ બલબીબાઈ
ધર્મનિષ્ઠ બહેન!
નામદાર બ્રિટીશ સરકાર તરફથી સમ્રાટ શ્રી પંચમ જ્યોર્જના જન્મદિવસની ખુશાલીના શુભ પ્રસંગે “કૈસરે હિંદને રૂપેરી ચાંદ” આપને બક્ષવામાં આવ્યો છે તે બાબતની ખુશી દર્શાવનારું આ માનપત્ર સુરતના શ્રી જૈન સમાજ તરફથી આપને અર્પણ કરવામાં આવે છે.
- જ્યારે આપની યોગ્યતાની કદર આપણી નેક નામદાર કે જેની છત્રછાયામાં આપણે તો શું પણ દરેક પ્રા પિતાનો યોગ્ય હક જાળવી રહી છે તે સરકારે કરી છે તે અને પોતાની એક કર્માત્મા હેનની કદર બુઝીએ એમાં કાંઈ નવાઈ જેવું નથી.
આપે આપણા પવિત્ર તીર્થાધિરાજ શ્રી શત્રુંજય તીર્થની યાત્રાને છરી પાળતાં સંધ કાઢી હજારો રૂપિઆ ખર્ચો ઘણા અને યાત્રાને શુભ લાભ આપી તેમજ રાધનપુર વગેરે ઘણે સ્થળે પ્રતિષ્ઠા વગેરે શુભ કાર્યોમાં પિતાના પુણ્યના વારસામાં મળેલ લીમીનો સદુપયોગ કરી પોતાની ધર્મ પ્રતિ ઉંડી લાગણી પુરવાર કરી આપી છે.
આપના પુર્વજોની જે કીતિ રાધનપુર તેમજ બહાર દેશાવરમાં મશહર છે તેમાં આપે તે મસાલોઆ કુટુંબ” ના અંગ રૂપે વધારે કર્યો છે એ આપનું કાર્ય અનુમોદન કરવા ગ્ય તેમજ અનુકરણીય છે.
હાલના જમાનામાં કેળવણીની ખાસ જરૂર છે. દેશ તેમજ વિદેશમાં એ બાબતનાં સાધનો ' પુરાં પાડવા ચારે તરફથી માંગણું ઉપર માંગણી આવે છે. વિદ્યા-જ્ઞાન દાનના પ્રેમી તેમાં યથાશકિત ભાગ લઇ પિતાની લક્ષ્મીનો સદુપગ કરી પોતાની કીર્તિની સાથે પિતાનું નામ આ દુનિયામાં અમર કરે છે એવા સમયમાં આપે પણ પોતાની જન્મભુમી થરાદમાં અંગ્રેજી સ્કૂલને માટે સારી રકમ આપી પોતાની કેળવણી પ્રત્યેની લાગણી દર્શાવી થરાદની પ્રજાને આશિર્વાદનો પિતાના વારસામાં વધારો કર્યો છે.
આપ એક રાધનપુર નિવાસી બાનુ વૈધવ્ય દશાને પ્રાપ્ત થયેલાં છતાં “ કૈસરહદ”નો રૂપે ચાંદ મેળવનાર પ્રથમ જૈન છો એ બીના રાધનપુરના જૈનને હરખાવનારી છે.
છેવટમાં આપ સુખી દીર્ધાયુષી થઈ મેળવેલ માનનો સદુપયોગ કરી પિતાની કમને, દેશને, અને મનુષ્યમાત્રને તો શું જીવમાત્રને પણ આપની લક્ષ્મીને સદુપગ કરી હિતકારી નીવડે અને જેવી રીતે સરકારના માનના પાત્ર બન્યાં છો તેવી જ રીતે સર્વત્ર ધર્મના કામ કરી શ્રી સંઘના

Page #43

૩૭૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
માનના પાત્ર બને અને આપનું અનુકરણે અન્ય જૈન બાઈ ભાઈ કરે એવી શાસને દેવતા પ્રત્યે અમારી નમ્ર પ્રાર્થના છે.
તા. ૯-૭-૧૫. વીરસંવત ૨૪૪૧ વિક્રમ ૧૯૭૧
શેઠ નગીનચંદ કપુરચંદ, જેઠ વદી ૧૨ શુક્રવાર.
સુધારે. ગયા અંકના મારની ઉત્પત્તિવાળા લેખમાં પાને ૩૩૩ માં ૯મી લીંટીમાં “જેઓએ આહંત ધર્મની ઉન્નતિ માટે છે અનયોગ હારને પ્રથક કરીને ભારતવર્ષના જન સંધ ઉપર ઉપકાર કર્યો છે” તેમ છપાયેલ છે, તેમાં છ અનણ હારને બદલે ચાર અનુયોગ દ્વાર સમજવાં.
ગયા અંકમાં સાધુના ચાતુર્માસમાં મુનિરાજ શ્રી વલભવિજયજી મહારાજનું ચાતુર્માસ સુરત ગોપીપુરા શેઠ નગીનદાસ ઝવેરચંદને બદલે સુરત ગેપીપરા નવી ધર્મશાળામાં શેઠ નગીનદાસ કપુરચંદ સમજવું. વળી તેવીજ રીતે પન્યાસજી મહારાજશ્રી હનવિજળનું ચોમાસું બડનગરમાં એમ છપાયેલ છે તેને બદલે મુકામ બદનાવર વાયા બડનગર જીલ્લા ધાર માલવા એમ સમજવું.
શ્રીમદ વિજયાનંદ સૂરિ આત્મારામજી મહારાજના પરિવાર મંડળના મુનિરાજેના ચાતુર્માસનો નિર્ણય અને ઉકત
મહાત્માઓને વિનંતિ. પૂજ્યપાદ શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિ (આત્મારામજી મહારાજના પરિવારના મુનિરાજોને વિનંતિ કે તેઓશ્રીના ચાતુર્માસ કયા કયા સ્થળે નકી થયા છે, તેના તેમજ કેટલા મુનિરાજે છે, તે વડિલ મુનિ મહારાજના નામ સાથે અમને જણાવવા કૃપા કરવી, જેથી આ માસિકમાં તે સર્વની જાણ માટે પ્રગટ કરાય.
ભાવનગર શ્રાવક ઉપાશ્રય. મુનિરાજશ્રી પ્રેમવિજયજી મહારાજ મુનિરાજશ્રી મનહરવિજયજી મહારાજ , રામવિજયજી મહારાજ
- દક્ષિણ હૈદ્રાબાદ, મુનિરાજશ્રી દે લતવિજયજી મહારાજ
, ધર્મ વિજયજી મહારાજ , કjરવિજયજી ,
વીરમગામ. મુન જ માણેકજિયજી અને નરેદ્રવિજયજી આદિઠાણ-૪
જામનગર–શ્રાવક ઉપાશ્રય. મુનિરાજ શ્રી જયવિજયજી મહારાજ મુનિરાજ શ્રી વિનયવિજયજી મુનિરાજ શ્રી કનકવિજયજી મહારાજ મુનિરાજ શ્રી મંગળવિજયજી મુનિરાજ શ્રી પ્રતાપવિજયજી મહારાજ મુનિરાજ શ્રી કેશરીવિજયજી મહારાજ ,, મણિવિજયજી ,

Page #44

વર્તમાન સમાચાર,
૭૫
**
*
પાલીતાણા-કરછીની ધર્મશાળા, ઉપાધ્યાયજી મહારાજશ્રી વીરવિજયજી મહારાજ. પન્યાસશ્રી મહારાજશ્રી દાનવિજયજી મહારાજ, મુનિરાજ કલ્યાણુવિજયજી
મુનીરાજ પદમવિજયજી મહારાજ રંગવિજયજી
છે શંકરવિજયજી * , ભકિતવિજયજી
” સુમતીવિજયજી - જશવિજયજી
ઉતવિજયજી કેશરવિજયજી
- મેરૂવજયજી મેતીવિજયજી મંગળવિજયજી
ગુજરાત પાટણ-મણયાતી પાડે શ્રાવક ઉપાશ્રય પ્રવર્તકજી મહારાજ શ્રી કાન્તિવિજયજી મહારાજ મુનિ શ્રી હેમવિજયજી મહારાજ મુનિ શ્રી લબ્ધિવિજયજી
મુનિ શ્રી મતિવિજયજી ” મુનિ શ્રી ચતુરવિજયજી
મુનિ શ્રી લાભવિજધૂછ છે. » , કીતિવિજયજી
, , નાયકવિજપૂછ • » ગુણવિજયજી
છે , ઉત્નવિજયજી છે , મેઘવિજયજી
છે , છનાવજયજી » » પુણ્યવિજયજી
on 95 ઉદયવિજયજી
વર્તમાન સમાચાર, દેશ માળવામાં મંદસોર નજીક રીંગણેદમાંથી પાંચ પ્રતિમા હાલમાં પ્રગટ થયા છે. પ્રતિમા ઘણાં જ સુંદર ચમત્કારિક અને પ્રાચિન છે અને પુષ્કળ અમી ઝરે છે. હજારો લેકે દર્શનાર્થે આવે છે. (મળેલું)
માલવા મેવાડમાં સાધુ વિહારથી થતા ફાયદા. શ્રીમાન મુનિ મહારાજ શ્રી હંસવિજયજી સાહેબના શિષ્ય પન્યાસજી શ્રી સંપદવિજયજી મહારાજ ગુરૂ આજ્ઞા અનુસાર શેઠ ચંદનમલજી નાગરી આદિ શ્રાવક વર્ગની વિનંતીથી મેવાડ જીલ્લામાં આવેલી “ છાટી સાદરી” પધાર્યા હતાં, ત્યાં અમદાવાદમાં દીક્ષિત થયેલા મુનિ શ્રી શંભુવિજ્યજીને વડી દિક્ષા આપી છે. ત્યાંના રહીશ શેઠ હેમરાજભાઈએ જીવદયાને ફેલા કરવા પ્રાણી પોકાર” નામની હિંદી બુકે ૫૦૦૦) છપાવવાનું ખર્ચ આપવાની ખુશી બતાવી છે. તથા
ખાવ પૂજા ” છપાવવામાં પણ સારી ઉદારતા બતાવી છે. ત્રત નિયમ પણું ધણુ થયા હતા. ત્યાંથી ગુરૂભકિતમાં હાજર થતાં ચિત્તાખેડા પધાર્યા હતાં. ત્યાંના જાગીરદાર સાહેબના કુંવરજી શ્રીયુત, દુલેસિંહરાવજીએ વ્યાખ્યાનમાં પધારી મોટી સભા વચ્ચે ઉપદેશ શ્રવણ કરી મહિનામાં દશ દિવસ (દલપવ) શિકાર નહિ કરવા પ્રતિજ્ઞા (નિયમ) લીધી હતી. અને ત્યાં દશારા ઉપર મરતા પાડા

Page #45

३७६
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ Amawwwwmumnamoranmammmmmmmmmmmwammam એને છોડી મુકવાની કોશિષ કરવા સ્વીકાર્યું હતું. ત્યાંની બંધ પડેલી જૈન પાઠશાળા ખુલ્લી મુકવાને બંદોબસ્ત થઈ ગયો છે. ત્યાંથી છરણગામ પધારતાં પૂજા પ્રભાવના અને અનેક પ્રકારના નિયમો થયા હતા. ત્યાંથી કણગેટી થઈ ત્યાંના રહીશ શ્રાવકે જાથે પ્રાચીન સંપ્રતિ રાજાના વખતનું શ્રી વહીપાર્શ્વનાથનું તિર્થ છે. ત્યાંની યાત્રા કરી મન્દસરમાં ગુરૂ મહારાજ પાસે હાજર થઈ ગયા છે.
" मुनि महाराजका शहेर प्रवेश." मन्दसोर नवा परामेंसे परमोपकारी हंसवनिर्मल श्रीमान् हंसविजयजी महाराज साहेबादि ६ मन्दसोर शहरमें बडे ढाढसें जेठ शुदि १५ के रोज पधारे है संख्याबंध मनुष्योने लाभ उठाया था, इतनाहि नहि बल्के प्रतापगढवाले शेठ लक्ष्मीचंदजी घीयाजी सपरिवार हाजर थे, महाराज साहेबका तथा पन्यासजी श्री संपदविजयजी महाराजादिने पोरवाडौंकी हवेलीमें मुकाम कीया है, वांहि श्रीमान् हंसविजयजी महाराज साहेबे मधुर ध्वनि से सदुपदेश दियाथा, प्रभावनाके साथ सहर्ष विदाय हुवेथे, उक्त महाराज साहेबका चर्तुमास मन्दसोर में होवेगा.
" परीक्षा लीई" मन्दसोर शहरमें श्री आत्मानन्द जैन पाठशाळाके विद्यार्थीयोकी तथा लडकीयांकी श्री हंसविजयजी महाराज साहेबकी आज्ञानुसार मुनि कुसुमविययजीने परीक्षा लोई, संघ तरफसें देवसीराई प्रतिक्रमण की पोथीयां वगेरे, इनाम तरीके देनेमें आया था.
" गुरु वन्दनार्थ आगमन " मन्दसौर शहरमें श्रीमान् हंसविजयजी महाराज साहेब तथा पन्न्यासजी श्री संपदविजयजी महाराजादि मुनियोका दर्शनार्थे मेवाड जील्लेकी छोटी सादरी के श्रावक समुदाय साथ श्रीयुत् चंदनमलजी नागोरी हाजर हुवेथे, इनोने महाराज साहेबके मुखारविंदसें श्री आवश्यकजीमूत्रकी टीका का व्याख्यान सुणके थोडे दिनोके वास्ते श्री पन्यासजी को सादरी भेजनेकी अरज गुजारीथी लाभ जाणके गुरु महाराजजीने वाहां जानेकी पन्न्यासजी महाराजको परवानगी दीईथी.

Page #46

આજના આંકને આ પત્રને વધારે. etgangertok ellenbergerakan - ઘણીજ સસ્તી–અર્ધ કરતાં પણ ઓછી કંમતે સુરત પુસ્તકો
જોઈતાં હોય તે આ જાહેરાત વાંચી મિત્રોને વંચાવે ને આ સસ્તી પુસ્તકમાળાના
ગ્રાહક થઈ તરતજ લાભ લો.
હજ્ઞાનવર્ધક પુસ્તકમાળા.
-વિચિ-છ 4િ69-છાછીવાણવિછીછ૩િ-છ મણિvછ94-Eવન્ડ
ગ્રાહકે માટેના નિયમો. ૧. પ્રવેશફીના આઠ આના મેનેજરને મળેથી ગ્રાહક તરીકે નામ નેંધાશે. પ્રવેશ ફી
પહેલા પુસ્તકના વિ. પી. સાથે વસુલ લેવાનું જણાવશે તો તેમ કરવામાં આવશે. ૨. ગ્રાહકને આ માળાનાં તે ગ્રાહક થયા પછીનાં તમામ પુસ્તકે અર્ધી કિંમતે
આપવામાં આવશે, ને તે લેવા તે બંધાયેલા ગણાશે. (પાછલાં પુસ્તકો ઉપર નવા
ગ્રાહકને હક ગણાશે નહિ.) ૩. વર્ષની અધવચ થનારા ગ્રાહકને વર્ષની શરૂઆતથી ગ્રાહક તરીકે નોંધવામાં આવશે.
ને તે વર્ષનાં બહાર પડેલાં પુસ્તકોમાંનાં જે સિલકે હશે તે બધાં તેને મોકલવામાં આવશે. ગ્રાહકને પુસ્તકની કિંમત બદલ એક વર્ષમાં વધારેમાં વધારે રૂપીયા 6) બેથી વધારે આપવું ન પડે તે માટે એક વર્ષમાં આ માળાનાં ચાર રૂપીઆથી વધારે કિંમતનાં પુસ્તકો કાઢવામાં આવશે નહિ. ૪. આ માળાનું દરેક પુસ્તક ત્રણથી ચાર ચાર મહીનાને અંતરે બહાર પડશે. નવું પુસ્તક
તૈયાર થયેથી ગ્રાહકેને વિ૦ પીડ પોસ્ટથી મોકલવામાં આવશે. વિ. પી.
પટેજ ગ્રાહકને શીર. ૫. કોઈ ગ્રાહક પુસ્તકનું વિ. પી. ન રાખતાં પાછું વાળશે તે તેની પ્રવેશફીના આઠ
આના ઉપર તેને હક રહેશે નહિ, ને તેની ફી “રફીટ” કરી તેનું નામ ગ્રાહકમાંથી કમી કરવામાં આવશે. આવી રીતે કમી થયેલાને ફરી ગ્રાહક થવું હશે તે પ્રવેશફી
નવા ગ્રાહક તરીકે ફરી ભરવી પડશે. ૬. કોઈ ગ્રાહકને ગ્રાહકમાંથી કમી થવું હશે તે ગ્રાહક થયાને એક વર્ષ પુરા થયા પછી
કમી થઈ શકશે. આ પ્રમાણે કમી થએલા ગ્રાહકની પ્રવેશફીના આઠ આના
તેમના ખર્ચ પાછા મેકલવામાં આવશે, યા છેલ્લા પુસ્તકની કિંમતમાં મજરે અપાશે. ૭. આ માળાના પાંચ વર્ષ સુધી કાયમ ગ્રાહક ચાલુ રહેનારને દર પાંચ વર્ષે એક રૂપીએ એનસ તરીકે મજરે આપવામાં આવશે.
આ માળાના વર્ષની શરૂઆત ઇ. સનના અંગ્રેજી વર્ષની શરૂઆતથી ગણાશે. હ. આ નિયમોમાં પ્રસંગોપાત ફેરફાર કરવાની જરૂર અમને જણાશે તે અગાઉથી ગ્રાહ- ક કેને જણાવીને કરવામાં આવશે.
જીવનલાલ અમરશી મહેતા મેનેજર પીરમશાહ રેડ–અમદાવાદ. હું
Sોરિયા
,

Page #47

જ્ઞાનવર્ધક પુસ્તકમાળામાં કેવાં પુસ્તક છપાશે ?
આ માળા માટે અમુકજ વિષયનાં પુસ્તકો પસંદ કરવાનું બંધન આંધી-ચીનાઓની સ્ત્રીઓના પગની પેઠે—માળાનું સ્વરૂપ સ`કાચી ન નાંખતાં નવલકથા, જીવનચરિત્ર, વિદ્યાકળા, હુન્નર, ધર્મ, નીતિ, ઇતિહાસ, સાહિત્ય, સમાજ, વગેરે વિવિધ વિષયનાં પુસ્તકા પસંદ કરવાનું વિશાળ ક્ષેત્ર રાખવામાં આવશે. અર્થાત્ ગૃહસ્થા, સ્ત્રીઓ, બાળકો, ધર્મના ભાવિક જંતા તથા નવલકથા ને નાટકના રસિકા વગેરે સર્વ વર્ગના વાંચનારાઓને આન'દદાયક થઈ તેમના જીવનના ઉન્નતિક્રમમાં સહાયક ને પ્રોત્સાહક થાય તેવાં પુસ્તકાની પસંદગી થશે; અને તે માટે ગ્રાહકો તરથી પુરતું ઉત્તેજન મળેથી જરૂર પડતાં પ્રતિષ્ઠિત લેખકાને પારિતોષિક આપીને પણ પુસ્તકો લખાવવામાં આવશે
આ માળાનાં પુસ્તકાના કાગળ, છપાઈ, બંધાઈ વગેરે લાઇબ્રેરીને ાભારૂપ થાય તેવાં પુસ્તકના કદના પ્રમાણમાં ઘટતાં રાખવામાં આવશે.
આ પુસ્તકમાળાના ગ્રાહકાને જોખમદારી કાંઈ છે?
ગ્રાહકાને આ માળાનું આખા વર્ષનું લવાજમ અગાઉથી એકદમ ભરીને નવાં પુસ્તકા માટે આખુ વર્ષ વાટ જોતા બેસવાનું નથી, પણ પુસ્તક હાથમાં લઇને જ તેની અર્ધી કિંમત આપવાની છે; લવાજમ યા કિંમતના પૈસા સામટા ભરવા પડે તેમ નથી; દરેક પુસ્તક વિ૰ પી થી આવવાનું હોવાથી ગેરવલ્લે જવાનો પણ ભય નથી. પ્રવેશીના માત્ર આઠ આના આપવાના છે તે પણ ગ્રાહકમાંથી કમી થનારને રોકડ પાછા મળે છે. એટલે આ ચેાજના તદ્દન મીનજોખમી છે.
આ માળાના કાચમના ગ્રાહકાને મળવાને બેવડા લાભ.
નિયમ પ્રમાણે આ માળાના કાયમના ગ્રાહકને અર્ધી કિંમતે પુસ્તકો મળવા ઉપરાંત પાંચ વર્ષે એક રૂપી એનસને આપવાના છે, એટલે લગભગ ૧૦–૧૨ ટકાતું એાનસ યા કમીશન વધારાના લાભ દાખલ મળવાનું છે, એ ખાસ ધ્યાનમાં લેવા જેવું છે. ( દાખલા તરીકેઅમે આન. રા. બ. રમણભાઈ મહીપતરામ નીલકંઠનું રાજીના પર્વત” નામે એક રૂ.ની કિંમતનું નાટક પ્રસિદ્ધ કર્યું છે તે આ માળાના ગ્રાહકને મળવાનુ હોય તે નિયમ પ્રમાણે રૂ. ૧ ને ખદલે આઠ આનામાં મળે ને તે ઉપરાંત બેનસને લગભગ એક આને મજરે મળવાના એટલે એક રૂ.નું પુસ્તક કાયમના ગ્રાહકને લગભગ સાત આને મળે.) અમારી આશા-પાંચ હજાર ગ્રાહકા થવાં જોઇએ.
પ્રથમથી લાંબાં લાંબાં ખણુગાંડુકવા કરતાં કામ વડે ખાત્રી કરી આપવી એજ યોગ્ય તે ઉત્તમ છે, તેથી અમે પહેલાંથી માટી મેટી આશા ન આપતાં ટુંકામાં એટલીજ ખાત્ર આપીશું કે, ગુર્જર ભાઇઓ અને બહેનો અમારી આ યાજનાની કદર કરી પુરતી સંખ્યામાં ગ્રાહકો થશે તો અમે વિદ્વાનાનાં સારાં સારાં પુસ્તકો ઘણાજ સસ્તા દરથી મહાર પાડવા શક્તિમાન થઇશું. ગ્રાહકો વધારે હોય તેમ કિંમત ઓછી રાખવાનુ પાસાય એ રુખીતુ જ છે એટલે અમારી બધી ધારણા પાર પડવાના આધાર ગ્રાહકોની સંખ્યા ઉપરજ રહે છે. આવી યાજના ફતેહમન્દ્વ થવા માટે કમીમાં કમી પાંચ હજાર ગ્રાહકે ની જરૂર છે, “ આ કાર્ય સારૂ' છે તેા તેમાં સહાયક થવાની પરમ કૃપાળુ પરમેશ્વર સાને પ્રેરણા કરશે એવી પૂર્ણ આસ્થા છે, ”

Page #48

Deve
‘જ્ઞાનવર્ધક પુસ્તકમાળા” માટે
ሰ
અર્ધી કિંમતે આપવા પસંદ કરવા ધારેલાં કેટલાંક પુસ્તક.
આ પુસ્તકમાળા સારૂ નીચેનાં પુસ્તકા તૈયાર કરાવવાની તજવીજ ચાલે છે. તેમાંનાં જે વહેલાં તૈયાર થશે છપાવવાની ગોઠવણ થશે. કોઈ વિદ્વાન કે જાણીતા લેખક પેાતાનું પુસ્તક આ સસ્તી પુસ્તકમાળા માટે આપવાની ઇચ્છા દર્શાવશે તે તે આભાર સાથે સ્વીકારવામાં આવશે. આ ઉપરાંત બીજા પુસ્તકા માટે પણ તજવીજ ચાલુ છે.
"3
૧ હાસ્યમંદિર—કર્તા ને. ગ્રા. બુ. રમણભાઇ મહીપતરામ નીલક ખી. એ., એલએલ. ખી. આ પુસ્તકમાં “ હાસ્યરસ વિષેને ૧૦૦-૧૨૫ પૃષ્ઠના તેમના નિબંધ તથા હાસ્યરસના તેમના અને તેમનાં પત્ની સા વિદ્યાારી બી. એ. ના ત્રીશેક લેખા-વાર્તાઓ-સંવાદ્ય વગેરે આવશે. ખાસ તૈયાર કરાવેલાં ચિત્રા સાથે. પૃષ્ઠ લગભગ ૨૫૦ ઉપર. આ પુસ્તક છાપવાનું શરૂ પણ થઈ ગયુ છે. ૨ જેમ્સ એલન ગ્રન્થમાળા સુપ્રસિદ્ધ નીતિબોધક મર્હુમ મહાત્મા
સર જેમ્સ એલનનાં ધર્મપત્નીની એલનના સર્વે ગ્રન્થોનું ગુજરાતીમાં ભાષાન્તર કરવા માટે ખાસ પરવાનગી મેળવી છે.
સંસારકથામ’જરી—સુશિક્ષિત વિદુષી ગુજરાતી સન્નારીઓ, વિદ્યાના
તથા ગ્રેજ્યુએટ ગૃહસ્થાએ લખેલી સાંસાારક,
૩
નૈતિક વગેરે વિષયની ન્હાની ન્હાની સુરસ વાતા.
૪ કવીશ્વર દલપતરામ- ૩૦ ૬૦ ડા૦ ના ગધ લેખાના નવાજ સગ્રહ.
આ સંગ્રહ છાપવા ૩૦ વ॰ સાસાઇટીએ
અમને પરવાનગી આપવાની કૃપા કરી છે.
૫ ક્રીતા ને રીઢા—મહાત્મા સાક્રેટીસના વિષપાન-ભરણુ–વખતના છેલ્લો ૬ શ્રીમતી કમલાદેવી (મનાવેધક નવલકથા.)—* અંગાળામાં કતા–સવાલાખ રૂપીઆનું નાખલ પ્રાઇઝ મેળવનાર પ્રસિદ્ધ બંગકવિવર રવિન્દ્રનાથ ટાગાર, પૃષ્ઠ ૩૫૦થી ૪૦૦ થશે. ૭ મુક્તિમાલા મર્હુમ વકીલ પ્રાણલાલ રાન્નુલાલ ઢસાઇ. વેદાન્તશાસ્ત્રના અથવા જીવરાજ જીવન્મુક્તિ આખ્યાન કર્તા ભરૂચના
ગૂઢ સિદ્ધાન્તા તે પ્રમાણા સમજાવનારા સ્વતંત્ર નવા ગ્રન્થ. સંવાદ રૂપે.
૮ લાર્ડ બેકનના નિબંધો—ગ્રેજી ઉપરથી ભાષાન્તર
પનારૂં પાંચ અંક નવુ’ગદ્યનાટક, (સચિત્ર.)
૯ પત્નીની પસંદગી—આપણી હાલની સામાજીક સ્થિતિનો ચિતાર આ૧૦ ન્યા. મું. રાનાડેનાં ધાર્મિક વ્યાખ્યાના—મરાઠી ઉપરથી ૧૧ સુશિક્ષિત સ્ત્રી અથવા ગૃહકેળવણીના ઉત્તમ આદર્શ કેવા
સ્ત્રી ખાળકોને ઘરમાં શક્ષણ કેવી રીતે આપે તેની નમુનેદાર નવલકથા.
૧૨ નવીન કાવ્યદેહન—નર્મદ-દલપતથી આજ સુધીના કવિઓનાં
કાબ્યામાંથી ચુંટણી. વગેરે વગેરે.

Page #49

હિઆ પુસ્તકમાળા વિશે કેટલાક વિદ્વાન તરફથી મળેલા અભિપ્રાય. છે
- આ પેજના બહાર પાડતાં પહેલાં અભિપ્રાય તથા સલાહ માટે અમે તે ગુર્જર વિદ્વાતેને મોકલી હતી. તે ઉપરથી જે અભિપ્રાય મળ્યા છે, તેમાંના કેટલાક નીચે પ્રમાણે છે.
રા. ૨. નરસિંહરાવ ભેળાનાથ દિવેટીઆ, બી. એન્સ પેકટસ હું ધ્યાનથી વાંચી ગયો છું. યેજના ખરેખર યશ આપનારી છે.
સા. જમીયતરામ ગરીશંકર શાસ્ત્રી, બી. એ. ઉત્તર વિભાગના એજ્યુકેશનલ ઈન્સ્પેક્ટર–તમે જે કામ કરવા ધાર્યું છે તેને હું ફત્તેહ ઈચ્છું છું.
રા, કેશવલાલ હર્ષદરાય ધ્રુવ, બી. એ જના પુરેપુરી ફતેહમંદ થાઓ એમ હું ઈચ્છું છું.
રા, ૨, કેશિકરામ વિઘહરરામ મહેતા, બી. એ. ભાવનગર સ્ટેટના કેળવણું ખાતાના ડીરેકટર–આપની જનાથી ગુજરાતી સાહિત્યક્ષેત્રમાં સારે લાભ થવા સંભવ છે; અને એ યાજના ઉત્તેજનને પાત્ર છે.
રા, રા, છગનલાલ હરિલાલ પંડયા, જુનાગઢ સ્ટેટના ચીફ એજ્યુકેશનલ ઓફિસર–યોજના વાચકવર્ગને લાભકારક જણાય છે, અને તેમાં આપે પ્રસિદ્ધ કરવા ધારેલાં પુસ્તક પણ આજસુધી ગુર્જર પ્રજા સમક્ષ મૂકાયેલાં નાહ હેવાથી અભિરૂાચ ઉત્પન્ન કરે એવાં છે.
રા. - કૃષ્ણલાલ મોહનલાલ ઝવેરી, બી. એ., એએલું. બી–મુંબઈ સ્મોલકઝ કે કોર્ટના જજ-તમારી ધારેલી યોજના સારી છે.'
રા, સા ગણપતરામ અનૂપરામ ત્રવાડી–તમારી પ્રવૃત્તિ શુભ તથા પ્રગતિવાળી હોવાથી મને આનંદ થાય છે. આપણું સાહિત્ય પ્રત્યેની આપની પ્રીતિ, તેના પ્રસાર માટે આપનાં ઉત્સાહ અને સાહસ તથા તેને આચારમાં મુકવા માટેની યોજના હું વર્ષોથી જોતો આવ્યું છું ને હાલમાં તેને સાક્ષાત અનુભવ થતાં એ લેકહિતના તથા સાહિત્યની અભિવૃદ્ધિના કાર્યમાં તમારો જય ઈચ્છું છું.
ઍન, રા, બ, રમણભાઈ મહીપતરામ નીલકંઠ, બી. એ, એએલ. બી.જના બહુ ઉપયોગી છે. એ રીતે વાંચવા લાયક પુસ્તકોને સાર સંગ્રહ સસ્તી કિંમતે વાચકવર્ગના હાથમાં આવશે, અને સાહિત્યભંડારમાં ધીમે ધીમે વધારે થતું જશે.
મે. કેખુશરૂ અરદેશર બાલા, બી. એ. કે. . ટ્રેનિંગ કોલેજના પ્રિન્સિપાલ-તમે જ્ઞાનવર્ધક પુસ્તકમાળાની જન કરવા ધારી છે તેના પ્રોસપેકટ્સ ઉપરથી જણાય છે કે, જે તેજ પ્રમાણે તે યોજના અમલમાં મૂકાય તે પસંદ કરવા જેવી થઈ પડે.
રા, ર, હિંમતલાલ ગણેશજી અંજારિઆ,એમ.એ., એએલ. બી. મુંબઈની નિશાળના ઈન્સ્પેક્ટર–તમારે પ્રયાસ વાચકને ગ્ય લાભ આપી પ્રકાશકોને વેચાણ ખાત્રી આપનારે સર્વ પક્ષને લાભકારક છે એમ મારું માનવું છે; અને ગુર્જર પ્રજા તેને આનંદથી સ્વીકારે તેવો છે.
રા, રા, રણજીતરામ વાવાભાઈ મહેતા, બી. એ.-યોજના ઘણું સારી છે. તમને સારું ઉત્તેજન મળશે એવી આશા છે. તમે પસંદગી (પુસ્તકની) પણ સારી કરી છે.
ર, રા. હીરાલાલ વૃજભૂખણદાસ શ્રાફ, બી. એ. વડોદરા શ્રી સયાજી હાઈસ્કૂલના પ્રિન્સિપાલ–યાજના અતિ આવકારદાયક છે. 3 છે. પરમશાહ રેડ
જીવનલાલ અમરશી મહેતા, અમદાવાદ,
મેનેજર, જ્ઞાનવર્ધક પુસ્તકમાળા.
ધી ડાયમંડ જયુબિલી પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં પરીખ દેવીદાસ છગનલાલે છાયું, સલાપસ રોડ-અમદાવાદ,

Page #50

. ર. કેશવજી વિશ્વનાથ ત્રિવેદી કૃત (ખાર સ્ત્રી ઉપગી)
સતીમંડળ. ભાગ ૧-૨. સ્ત્રી પુરૂષના ધર્મ સાથેના દરેક ભાગ કિં. રૂ. અઢી. આ પુસ્તકના પહેલા ભાગની સાતમી તથા બીજા ભાગની ત્રીજી આવૃત્તિ ઘણું સુધારા વધારા સાથે બહાર પડી છે તે જ તેની ઉપયોગીતા ને લોકપ્રિયતાની ખાત્રી છે. દરેક કુટુંબમાં એકેક નકલ ખાસ કરીને રહેવી જ જોઈએ તેવું સ્ત્રી ઉપગી ઉત્તમ આ પુસ્તક છે. નામદાર સરકારે તથા વડોદરા રાજ્ય ઈ નામ તથા લાઇબ્રેરી બંને માટે મંજુર કરેલ છે. વનિતાવિશ્રામ ને સનાતન ધર્મનતિ પ્રવર્તક મંડળ તરફથી લેવાતી પરીક્ષાઓ તથા શ્રાવિકાશાળાઓમાં રાખવા માટે પણ આ પુસ્તક પસંદ થયેલું છે.
ગુજરાતી શબ્દકોષ.
લાઈબ્રેરીના શણગાર રૂ૫ ૭૦૦૦૦ શબ્દોનો સંગ્રહ.
ગુજરાતી ભાષામાં સારામાં સારો ગણાતો “નકેષ” ઘણાં વર્ષથી મળતો ન હોવાથી એક સાથે કોષની આવશ્યકતા ઘણી લાંબી મુદત થયાં ગુજરાતી સાક્ષરો અને અન્યૂ સીઓને જણાતી હતી આ બેટ પુરી પાડવાના હેતુથી આ કોષ તૈયાર કરવામાં આવ્યો છે. આ કોષમાં “નર્માષ” માંના શબ્દો ઉપરાંત હજુર શાબ્દોને માટે સંગ્રહ કરવામાં આવ્યા છે. શબ્દની વ્યુત્પત્તિ અને આધાર માટે પ્રાચીન કાવ્યો તેમજ આધુનિક લેખકોનાં લખાણોમાંથી અવતરણ પણ આપવામાં આવ્યાં છે. મોટા કદનાં પૃષ્ઠ ૧૦૦૦ ઉપર. પઠું સેનેરી. કીંમત મહેનતના પ્રમાણમાં છેક જ ઓછી-માત્ર છ રૂપીઆ પિ.૦-૯-૦.
વેપારપગી પાઠમાળા. દીબ૦ અંબાલાલભાઈના “નાણાંભીડ” વિશેના આખા ભાષણ સહીત.
પાકું પૂંઠું –કીંમત દસ આના. આ પુસ્તકમાં નાના મોટા સર્વે વેપારીઓને હમેશાં ઉપયોગી થઈ પડે તેવા નીચે પ્રમાણે ૨૮ પાઠ છે. (૧) વેપારનું મહત્વ. (૨) ધધો. (૩) મુડી. (૪) નાણું. (૫) શાખ. (૬) પેઢીઓ, બે કે અને શરાફ. (૭) વેપારમાં નામાનું મહત્વ અને તેની અગત્ય. (૮) ઘરાક અને વસ્યાન, (૮) જાહેરાત–પ્રસિદ્ધિ. (૧૦) પંત્યાળુ-સાર વેપાર (૧૧) વેપારીના ગુણસ્વભાવ. (૧) વેપારમાં ફતેહ મેળવવાનાં સાધન. (૧૩) ધંધામાં ખોટ આવવાનાં કાર. (૧૪) ઉધારીઓ વ્યવહારથી થતી હાની. (૧૫) વેપારમાં વિશ્વાસનું મહત્વ. (૧૬ વીમો, તેની જરૂર ને તેનો લાભ. (૧૭) વેપારી જ્ઞાનનાં સાધને. (૧૮) તેજી મંદીનું નાન. (૧૮) વેપારીને અર્થશાસ્ત્રના અભ્યાસની જરૂર. (૨૦) જકાત અને વેપારનાં તો. (૨૧) મુસાફરી. (૨૨) વેપારની સગવડ. (૨૩) પત્રવ્યવહાર. (૨૪) અનુભવ, અભિપ્રાય અને સલાહને નિયમ. (૨૫) પ્રામાણિકપણું. (૨૬) ઈશ્વર ઉપર આસ્થા (૨૭) વેપારીનીતિ. (૨૮) બજારમાં નાણાભીડ કેમ થાય છે?
જીવનલાલ અમરશી મહેતા; પીરમશાહ રોડ, અમદાવાદ.

Page #51

જ્ઞાનવર્ધક પુસ્તકમાળા.
આ પુસ્તકમાળાના ગ્રાહકને હાલ શું લાભ મળે છે ? કર્તા-રા. બા. રમણભાઇ મહીપતરામ તથા તેમનાં પત્ની વિષે। નિબંધ તથા હાસ્યરસિક લેખા-મનેાર્જક વાર્તાઓસંવાદ વગેરે ૩૫ લેખા છે. ખાસ તૈયાર કરાવેલાં એ રમુજી ચિત્રા. ડેમી આઠ પેજી પૃ ૨૫૦ ઉપર. પુંઠું સેતેરી નામનું પાકું કિંમત રૂ. દોઢ. જ્ઞાનવર્ધક પુસ્તકમાળાના ગ્રાહકોને માટે બાર આના છે.
હાસ્યમંદિર
ગોપાળ ક્રુષ્ણ ગોખલે
મૂળ લેખક પ્રેા. પટવર્ધન, બી. એ. ગાખલેના જીતને લગતી ઘણી નવી માહિતી તથા ખાઆ એકજ છે. “વસન્ત” જેવડાં
સ
ખતાથી ભરપૂર આવું વિસ્તૃત જીવનચરિત્ર પ્રેરાતીમાં ૯૦ પર આમાંની પાંચ છબીઓજ પુસ્તકતી ચાખી કિમત વાળી દે તેવી છે. કિ. આ આના પુસ્તકમાળાના ગ્રાહક માટે ચાર ગ્યો. આ ઉપરાંત નીચેનાં ત્રણ પુસ્તક પણ ણી કિમતે મળે છે. એટલે પાસ શંકામાં ૨, એને ચેાખ્ખા ગ્રાહકને લાભ મળે પુસ્તકામાંથી જેમ જોઈએ તેજ લેવાય છે. બધાં લેવાનું બંધન નથી. તો: સ્વ. ડા. હરિલાલ હર્ષદરાય ધ્રુવ. કિંમત દસ
છે.
શ્રી
પ્રલ્હાદ
આના. આ નવીન નાટકની ફક્ત પાંચસેાજ નકલા છપાવેલી હાવાથી છપામણી, ઉંચી જાતના એકપેપર્સ તથા બંધામણીના ખર્ચની લાગત ચાર આના આવી છે, તે “જ્ઞાનવર્ધક પુસ્તકમાળા” ના ગ્રાહકોને ખાસ લાભ તરીકે અધી કિમતે એટલે પાંચ આને આપીએ છીએ.
બાળ મહાભારત.
“જ્ઞાનવર્ધક પુસ્તકમાળા”ના ગ્રાહકેને માટે કિંમત અધી એટલે ત્રણઆના. લખનાર સ્વ. નારાયણુ હેમચંદ્ર. આ પુસ્તકમાં મહાભારતના આદિપ થી સ્વર્ગારાહુણ પર્વ સુધીના આઢારે પર્વની હકીકત નાના મેટા તથા બાળકો આનંદથી રસપૂર્વક વાંગે તેવી રીતે ટુંકામાં આપી છે, ને છેવટે કાની પાસેથી શું શીખવું તેનું એક ખાસ ભેાધક પ્રકરણ આપેલું છે. સુપરરાયલ ૧૬ પેન્ટ પૃ. ૯૬. કિ. છ આના.
રાજ્યની લિહારી.
બ્રિટીશ
કર્તા સ્વ. ઉમીયાશંકર ખુશાલરાય બેશી.
કિંમત રૂ. એક
આ પુસ્તકમાં પ્રતાપી બ્રિટિશ શહેનશાહતની જાડેાજલાલીનુંબહુ અસરકારક રીતે તિમાં અદ્વૈત કરવામાં આવ્યું છે, તે ફૂટનેટમાં તેની સમજ આપેલી છે. આ પુસ્તકના પણ બચપાડેલો. લા ભાગમાં બ્રીટીશ રાજ્યની સ્થાપના; ખીજામાં બ્રીટીશ રાજ્યના લાભ, ત્રીનમાં પદ્ધિ પુરૂષાનાં કાર્યો અને જીવનયરિત્રા,ચેથામાં સામાન્ય રાજ્યનીતિ ખાધ અને પાંચમમાં જ્યુબીલી મહેસવે વગેરે છે.
જીવનલાલ અમરશી મહેતા, ઠે. પીરમશારેાડ-અમદાવાદ

Page #52

આ સભાનું જ્ઞાનોદ્ધાર ખાતું અને હાલમા છપાતા
ઉપયોગી ગ્રંથો. તેમાં થતા જતા સંખ્યાબંધ વધારે.
માગધી-સંસ્કૃત મૂળ, અવચૂરિ ટીકાના ગ્રથો, ૬ ૮૬ સત્તરીય ઠાણું સટીક ?? શ. ચુનીલાલ ખુબચંદ પાટવાળા તરફથી ૨ ‘સિદ્ધ પ્રાભૂત સટીક ?? પ્રાંતિજવાળા શેઠ કરમચ'ઢની બીજી સ્ત્રીના
મ૨ ગુ હા, શેઠ મગનલાલ કરમચંદ તરફથી. ૩ ૮ પ્રતિક્રમણ ગર્ભ હેતુ ” ચા, હીરાચંદ ગડેલચંદ્રની દીકરી બેન પશી
બાઈ પાટણવાળા તરફથી, ૪ દાન પ્રદીપ ”
શા. મુળજી ધરમશી તથા દુર્લભજી ધરમશી
પારખંદરવાળા તરફથી. ૫ ૮૪ મહાવીર ચરિત્ર ) શ્રી શા, જીવરાજ મતીચ'દ તથા પ્રેમજી ધરમશી નેમીચંદ્રસૂરિ કૃત. પો૨બંદ૨વાળા તરફથી શ. મુળજી ધરમશીના
મરણાર્થે,. ૬ ૮૬ સ’ બાધ સિત્તરી સટીક ” શા. કલ્યાણજી ખુશાલ વેરાવળવાળા તરફથી. ૭ ‘ સમયસાર પ્રકરણ સટીક ?? શેઠ મોતીચ'દ દેવચ'દ માંગરોળવાળા તરફથી. ૮ ગુરુગુણષટત્રિશિકા શા. સેમચંદ્ર ઉત્તમચંદ માંગરોળવાળા ત, ૯ ૮૮ ષટસ્થાનકે પ્ર-સટીક >> શા. પ્રેમજી નાગરદાસની માતુશ્રી આઈ ૨૦
| Mીયાત ખાઈ માંગરેાળવાળા તરફથી.. ૧૦ “ ચત્યવદન મહાભાગ્ય ? શા. કુલચંદ વેલજી માંગરોળવાળા તરફથી ૧૧ “ સુમુખાદિમિત્ર ચતુષ્ક કથા ” શા. ઉત્તમચંદ હીરજી પ્રભાસ પાટણવાળા ત. ૧૨ ‘ ષડાવશ્યક વૃત્તિ નમિસા-કૃત 'શા, હરખચંદ મકનજી પ્રભાસપાટણુવાળાત. ૧૩ « પેથડ ઝાંઝણુ પ્રબંધ ” શા. મેહનદાસ વસનજી પોરબંદરવાળા તે. ૧૪ “ પુન્યવન ચરિત્ર''
શા, મનસુખભાઈ લલ્લુભાઈ પેથાપુરવાળા ત. ૧૫ ‘‘ કુમારપાળ પ્રખધ
ક - શ્રી જિનમ ગણી કૃત
} શેઠ લલુભાઈ નથુભાઈ પાટણવાળા તરફથી. ૧૬ ૧૮ સસ્તારક પ્રકીર્ણ સટીક > શા. ધરમશી વીંદજી માંગરોળવાળા ત. ૧૭ ૮૮ શ્રાવકધમ વિવિધ પ્રકરણ સટીક ”શા, જમનાદાસ મારારજી માંગરોળવાળા ત, ૧૮ : અછુ કજી, ઉપાધ્યાયજી મહારાજશ્રી યશોવિજયજી કૃત મૂલ; અને શ્રીમદ્
દેવચંદ્રજી મહારાજ કૃત જ્ઞાનમંજરી ટીકા સહિત, ૧૯ ૮ કલંપસૂત્ર સુબેધિકા ટીકા ” શા. ચુનીલાલ સાકરચંદ પાટણવાળા તરફથી ૨૦ ૮૮ પ્રાચીન ચારકર્મ ગ્રંથ ટીકા સાથે”શેડ પ્રેમચંદ ઝવેરચ'દ પાટણવાળા તરફથી ૨૧ ધર્મ પરિક્ષા શ્રીજિન મંડનગણી કૃત બે શ્રાવિકા એ પાટણ તરફથી.

Page #53
22 % સમાચારી સટીક શ્રીમદ્દ શા. લલ્લુભાઇ ખુમચંદની વિધવા બેન - યુરોવિજયજી ઉપાધ્યાયજી કત. મેનાબાઈ પાટણવાળા તરફથી. 23 86 ઉપદેશ સંમતિકા * બેહેન વીજળીબાઈ વડારાવાળા તરફથી 24 પંચ નિગ્ર’થી સાવચૂરિ. છે. 25 86 ય ત આરાધના સાવચૂરિ. 26 % પ્રજ્ઞાપના તૃતીયપદ સ‘ગ્રહણ સાવચૂરિ, 27 66 બાદય સત્તા પ્રકરશુ સાવચેરિ. 28 88 પંચ સંગ્રહ.” શેઠ રતનજી વીરજી ભાવનગરવાળ! < રફથી, 29 88 શ્રાદ્ધ વિધિ. શેઠ જીવણભાઈ ચ૪ ગાલાવાળા ત ફથી, 30 8% પ્રતિમાશતક લઘુ ટીકા. શા. ગોવિદજી વિટ્ઠલદાસ વાળુકડવાળા રફથી. 31 6 ષડ્રદશન સમુચ્ચય શેઠ જીવણુભાઈ જે એ હે ગેઘાવાળા તંરફથી, કર << શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર ? શ્રીમદ્ ભાવવિજયજી ગgીકૃત ટીકા. બાપુ સાહેબ. ચુનીલાલજી પન્નાલાલજી મુંબઈવાળા તરફથી. ટુંક ( બહુત સં'ઘયણી શ્રી જિનભંગણી” .. ક્ષમા શમણુ કૃત, એક સભા તરફથી 34 64 જીવાનુશાસન સટીક શા મગનચક્રે ઉમેદચ દ ની વિધ ખાઈ . . . ( ? ચ"દન પાટણ વાળા ત૨થી. પE 35 *: ક્ષેત્ર સમાસટીકે " શેઠ અમૃતલાલ છગનલાલ ભાવનગરવાળા તરફથો. 36 64 કુવલય માલા [ સંસ્કૃત ] , - 37 64 ધશ્મીલ ચરિત્ર . 38 88 ધન્ના ચરિત્ર - એક શ્રાવક લર્નથી. 39 % ચૈત્યવંદન ચાવી િ(સરકૃત) શેઠ રામજી ઉકાળ જલાલપુરવાળા ત૨ફથી પર એકલા ભાષાંતરના છપાતા ગ્રંથા.. 40 4 શ્રાદ્ધગુણ વિવરણ ”(ભાષાંતર)” વેરા હઠીસીંગભાઈ ઝવેરચં'ઢ ભાવનગરવા૪૧ " તપાવલી (તપ૨ન મહોદધિ )" વિધિ વિધાન સહિત ગુજરાતીમાં, પ્રત | આકારે શેઠ આણંદજી પરશોત્તમના તરફથી , 12 14 પૂજા સંગ્રહ 22. યૂટ્યૂપાંદે ન્યાયાંનિધિ શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિ ( આમા' ઈ. રામજી મહારાજ કૃત તથા મુનિરાજ શ્રી વલ્લભવિજ'જી મહારાજ કૃત) પરના થથા સિવાય બીજા ગ્રંથની પણ ચેજિના થાય છે, તેની પશુ નહેર - ખબર હવે પછી આપવામાં આવશે. આ સભામાં માસમાં નવા દાખલ થયેલા માનવતા સભાસદા 1, શા માણેકચંદ મેદનીશ્વર કહાવનેગર પે-વર્ગના વાષક મેમ્બર, 1 વકીલ મેહનલાલ નાગજીભાઈ ચીનાઈ 20 ધારા), બીવ-કાવીક મેમ્બ૨. 3 શા ધનજી ખુશાલચંદ ભાવનગર, બી-વ-વાર્ષીક મેમ્બર, For Private And Personal Use Only