________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
. આત્માના માનસીક કારણે.
૫ બને તેટલા વિશ્રાંતિવાળા અને ઉપદ્રવ રહિત સ્થાનમાં પ્રવેશે અને જે વિષય તમારી આગળ રજુ કરવામાં આવે છે તેના ચિંતન અર્થે યોગ્ય સ્થિતિમાં તમારી જાતને મુકવા પ્રયત્ન કરે. આ વિષય પ્રત્યે આદર અને પ્રેમની દૃષ્ટિથી જુવે બને તેટલું અનુકુળ વળણ ધારણ કરે.
જેમ શરીર એ તમારાથી ભિન્ન વસ્તુ છે, તેમ મનના બધા કાર્યો પણ ભિન્ન છે. આ મુદ્દે સિદ્ધ થવે એ જરા મુશ્કેલ છે. તમને અત્યારે એમ જણાય છે કે તમારૂં “હું” એ તમારા વિચારોને, લાગણીઓને, આવેગને અને મને સ્થિતિઓનો સમુહ માત્ર છે. પરંતુ તમારે “હું”ને આ માનસીક અવસ્થાઓથી અતિરિક્ત અનુભવવાને અભ્યાસ સિદ્ધ કરવાનો છે.
શરીરજન્ય આવેગે જેવા કે ક્ષુધા, તૃષા, દર્દ, શાતા, અશાતા, સ્પર્શ-ઈચ્છા એ આપણું વાસ્તવ “હું”ને વિભાગ નથી અને આપણું ખરું સ્વરૂપ તેના અંગભૂત નથી. આ લાગણીઓ એટલી બધી સ્થળ છે કે સામાન્ય મનુષ્ય પણ તેને “હું” ના સંકલ્પના બળ વડે ભિન્ન અનુભવી શકવા સમર્થ બને છે, ભિન્ન અનુભવવી એને અર્થ એ નથી કે એ લાગણીઓને રસ જ્ઞાનીજને ભેગવતા નથી; તેને અર્થ એટલે જ કે તે લાગણીઓને જ્ઞાનીજને શરીરજન્ય લાગણીઓ ગણી સ્થૂળ દેહના આનુષંગિક વ્યતિકર તરીકે ગણે છે. તેઓ પોતાના “હું” ની સાથે તે લાગણીઓનું એકત્વ થવા દેતા નથી. તેઓએ તે લાગણીઓ ઉપર પિતાનું આધિપત્ય સિદ્ધ કરી તેને કાબુમાં રાખેલ હોય છે, આથી તેઓ તે લાગણીઓથી પિતાનું ભિન્નત્વ સાચવી શકે છે. ઘણા માણસે આ લાગણીઓ સાથે એટલા બધા એકીભાવ પામેલા હોય છે કે જ્યારે તેઓ “હું” ને ઉચ્ચાર કરે છે કે તે સાથે જ તેમની ઉપરોકત સર્વ લાગણીઓને સમૂહ તરી આવે છે. તેઓ તેને પિતાથી મને મય રીતે ગળી મુકી શકતા નથી તેમજ મરજી પડે ત્યારે વાપરી શકાય એવી વસ્તુઓ રૂપે ગણી શકતા નથી, પણ “હું” ની સાથે અભેદ ભાવે મળી ગયેલી હોય એ રૂપે જુવે છે. મનુષ્ય જેમ જેમ વિકાસક્રમમાં આગળ વધે છે, તેમ તેમ આ પ્રકારની તેની ભ્રાંતિ ટળતી જાય છે. પરંતુ એમ માનવાનું નથી કે તેવા મનુષ્યને ભૂખ લાગતી નહીં હોય, અથવા તેમના અજ્ઞાન બંધુઓ જે શરીરજન્ય લાગણી અનુભવે છે તેવું તેમને કશું જ થતું નહીં હોય. તેને પણ સુધા, તૃષા અનુભવાય છે અને તે વિવેક પુરઃસર તેની તૃપ્તિ પણ શોધે છે. તે જાણે છે કે જ્યાં સુધી તેને સ્થૂળ શરીર વળગેલું છે, ત્યાં સુધી તેની જરૂરી માગણીઓ પ્રત્યે અનાદર કરવો પાલવે તેમ નથી પરંતુ તફાવત આ પ્રકારે છેઃ “હું” ભૂખે છે, હું તરસ્ય છું, મને દુઃખ થાય છે ” એવા ભાનપૂર્વક બેલવાને બદલે તે એમ માને છે, કે “મારૂં શરીર અન્ન જળની માગણી કરે છે, શરીરને શાતા અશાતા થાય છે” વિગેરે. જેમ આપણે ઘડે કે ગાય ક્ષુધાતુર થઈ ખેરાકની માગણી
For Private And Personal Use Only
