________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૮
- આત્માનંદ પ્રકાશ
આસવ મિમાંસા.
(૧)
(ગથારી) શુદ્ધ ચૈતન્ય ભાવથી વિલક્ષણ એવા આત્માના શુભાશુભ પરિણામવડે શુભાશુભ કર્મોનું આત્મા પ્રતિ આગમન તેનું નામ “આસવ” છે. શાસ્ત્રકારોએ આ “આસવ” તત્ત્વના બે ભેદ પાડેલા છે. (૧) દ્રવ્યાઅવ અને (૨) ભાવાઅવ. પુગલકમ પરમાણુઓ આકર્ષવા પૂર્વે આત્માના પરિણામ વિશેષ તે ભાવાઝવ છે. અને તે પરિણામના નિમિત્તે જડવગણનું આત્મા પ્રતિ આગમન તે દ્રવ્યાસવ છે. વસ્તુતઃ દ્રવ્યાસ્ત્રવ એ ભાવાવને સ્થળરૂપે બહિર્ભાવ જ છે. અને ખરી રીતે આત્માને તેની સંસારીપણાની અવસ્થામાં બાંધી રાખનાર તે ભાવાવ જ છે. તેનું સંસારીપણું જે પોષણ મેળવી રહ્યું છે, તે આ ભાવાવ વડે જ છે. જે તે આઅવરૂપી પિષણ બંધ કરવામાં આવે, તે આત્માને તેની સ્વાભાવિક સ્વરૂપ સ્થિતિ મેળવવામાં કાંઈ જ વિના રહેતું નથી. જે પરિણામ વિશેષ વડે આત્મા પિતાના ભવભ્રમણમાં બંધાઈ રહ્યો છે, તે પરિણામમાં આત્મા પાંચ પ્રકારે પરિણમે છે. (૧) મિથ્યાત્વરૂપે, (૨) અવિરતિરૂપ, (૩) પ્રમાદરૂપે, (૪) કષાયરૂપે અને (૫) ગરૂપે. બહુધા સંસારી આત્માને આ પાંચ પરિણામ એક સાથે હોય છે. અને જેટલા અંશે એ પરિણામેની ઉત્કટતા, તિવ્રતા, સમયસ્થિતિ અને અનુરછતપણું હોય છે, તેટલે અંશે તે અધિક અધિક સ્વભાવભ્રષ્ટ થઈ વિભાવ સ્થિતિમાં આવતું જાય છે. આત્મા જેમ જેમ ઉન્નતિક્રમમાં પ્રગતિ કરતે ચાલે છે, તેમ તેમ ઉપરોક્ત આમ્રવનાં કારણે મંદ થતા ચાલે છે. અને આખરે અનુકમે તબંધ પડી જાય છે.
આત્મા જ્યારે તેના સ્વરૂપના ભાનમાં આવે છે, ત્યારે આસવનું સૌથી મોટું નિદાન જે “મિથ્યાત્વ” તે ઉપશમી જાય છે, અથવા કોઈ સવિશેષ વિર્યવાન પુરૂષના સંબંધે તે ક્ષયભાવ પણ પામે છે. જૈન શાસકારે આ ભૂમિકા વિશેષ તે ચતુર્થ ગુણસ્થાનકના નામથી ઉદ્દેશી છે. અર્થાત તે ભૂમિકામાં આત્માને ન્યુનાધિક અંશે પિતાની સ્વરૂપ સ્થિતિ અવગત થાય છે. જે તે આત્મભાન નિર્મળ વિશુદ્ધ પર્યાયવાળું અને આત્મા ઉપરના મિથ્યાત્વ આવરણના ક્ષયના પરિણામે પ્રગટેલું હોય છે, તે તે જ્ઞાન “ક્ષાયક સમ્યકત્વ” ની સંજ્ઞાને પામે છે. અને તેમ ન હતા તે ભાન દેહીક ભાવ મંદ પડી જવાથી, અથવા કોઈ અંશે તે આવરણને ક્ષય અને કાંઈ અંશે તેના ઉપશમથી થાય છે, તે તે જ્ઞાન અનુક્રમે “ઉપશમ સમ્યકત્વ” અથવા “ક્ષપશમ સમ્યકત્વ” કહેવાય છે. આટલી હદે આવ્યા પછી આઅવના એક પ્રબળ નિમિત્તને નાશ થાય છે. અથવા તેમ નહીં તો છેવટે છેક મંદતા
For Private And Personal Use Only
