Atmanand Prakash Pustak 012 Ank 02

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531134/1

Page #1

THE ATMANAND PRAKASH REGISTERED No. B. 431 simmmmsarmmmmstemmmms PAN 8 श्रीमजियानन्दसूरिसद्गुरुज्यो नमः ।
ESESERESEREERBSCREEEEER5500REESECREECTRESE
आत्मानन्द प्रकाश
swamawwwwwwwww
2ම බීය.පළල පාෂෂෂාවනයනයශයයපනායඍනයසංයමයෙහශBෂණය
{सेव्यः सदा सजुरुकल्पदाः } शान्तिः स्वान्तमरूढा जवति जवलिञान्तिरून्मूलिता च झानानन्दोह्यमन्दः प्रसरति हृदये ताविकानन्दरम्यः ।। अहेहाणं । विनोदी विशदयति मनः कर्मकदानलाम्नः
आत्मानन्दप्रकाशो यदि भवति नृणां नावभृद्-हष्किाशः ॥ ease-STRanीपिERanaSanee पुस्तक १२. वीर संवत् २४४० नाउपदआत्म सं. १७.३ अंक जो. AGE15 SREFEE-PULASAHEBS5E प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा. भावनगर.
Cmmmmmmaamana
વિષચાનુમણિકા, 3 નંબર, વિષય,
. नग२. विषय. १ वापर क्षमा चायना. ... ... २५ ७ सरसता. ... ... ... ४८ सत्यविद्या स्व३५.... ... २४ावना श्रीसंघ मन परा न्यास श्रीधानवि499 महा-
पा . ... ... ... ... राव्याम्यान. (२) ...
श्रीमहावीर विद्यालय (भुंभ)ने भ४.मया धर्मात थाय छ? ...४ ती वधु महो. ...... ५५ ५माश्रय मिमांसा. ...... १८१०थानान. ... ... ... ५६ मात्मा- नीमवश्याश्यतुं २१३५श न.४८
વાષિક—મૂલ્ય રૂા. ૧) ટપાલ ખર્ચ ૪ આના ધી આનદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં રાહુ ગુલાબચંદ લલુભાઈએ છાપ્યા-ભોવનગર, wwwww.
sammmmmmmmmm.se
T

Page #2

વી. પી. શરૂ થયા છે. અગ્યારમા વર્ષની અપૂર્વ ભેટ.
શ્રી જયશેખર સૂરિ વિરચિત, “ શ્રી જૈ» સ્વામિ ચરિત્ર ?
(ગુજર-અનુવાદ ) આહંત ધર્મના અનેક આચાર્યોએ મહાત્મા જંબૂસ્વામીના ચરિત્ર લખેલા છે, પરંતુ આ શ્રીજયશેખર સૂરિને લેખ સર્વમાં ઉત્કૃષ્ટપદે આવેલા છે. આલંકારિક અને રસિક ભાષામાં ઉતારેલું તે મહાત્માનું ચરિત્ર અતિ રચિક અને સુગેધક બનેલું છે. ચરિતાનુયેાગની ઉપયોગિતા જે જે વિષયો પરત્વે સિદ્ધ કરવામાં આવી છે, તે આ ચારિત્રાના વિષયમાં સંપૂર્ણ રીતે દર્શાવવામાં આવી છે. ધર્મના પ્રભાવ, સદાચારનું માહાત્મ્ય, સત્સંગનું બળ, ભાવનાની ભવ્યતા અને વૈરાગ્ય રસની લહુરીઓ આ લેખમાં પ્રત્યેક પ્રસંગે ઉછળી આવે છે. કાવ્ય કળાના સમુદ્રનું મથન કરી રત્ન રૂપે પ્રગટ કરેલે આ ગ્રંથ ઉત્તમોત્તમ કાવ્ય ચાતુર્યના અપ્રતિમ નમુના છે. એકંદર જૈનોના ધાર્મિક અને સુબોધક ચિત્ર તરીકે આ ચરિત્ર લેખ અતિ ઉપયોગી છે. કે જેથી વાચકના હૃદયમાં આ ગ્રંથની મહ• ત્તાનું અનુમાન સ્વભાવિક થઈ શકે તેવું છે. સવ" આહંત સ્ત્રી પુરૂષને વાંચતાં આનંદ સાથે સદ્ધર્મયુકત ધ આપે તેવા છે, આ ચરિવને ગ્રંથ મૂળ અમારા તરફથી છપાયેલ છે તે મૂળ ગ્રંથના આશયને અવલંબી તેના અનુવાદ પણ શુદ્ધ રાખવા પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યા છે.
અમારા માનવતા ગ્રાહકો પાસે જેટલું જેટલું લવાજમ લેણું છે તેમને તેટલા તેટલા પુરતા પૈસાનું વેલ્યુ પેબલ કરી ઉકત ગ્રંય મોકલવા શરૂ કરવામાં આવેલ હતા. કેટલાક પ્રમાદિ અથવા જ્ઞાન દોષને નહિં લેખનારા ગ્રાહકોએ વી. પી. પાછું વળી નાહક જ્ઞાખાતાને નુકસાન કરેલ છે. જેથીઆશા છે કે હવે અમારા કદરદાન ગ્રાહકોને વેલ્યુપેલ પાછું વાળી આવા સાર્વજનિક ખાતાને ઉલટું નુકશાન કરી જ્ઞાન દોષમાં આવવું અને ભેટનો લાભ ખાવા તે સુજ્ઞ ગ્રાહકો કદી કરેજ નહિં, જેથી જે એ પાછાવાળેલ છે તેઓને ફરી મોકલવામાં આવશે જેથી તેઓએ સ્વીકારી જ્ઞાન દોષમાંથી મુકત થવું અને હવે પછી આ માસિકના ગ્રાહક ન રહેવું હોય તો અમને લખી જણાવવું.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશના ગ્રાહકને ખાસ લાભ.
આ સભા તરફથી હાલમાં શ્રી જન ગ્રંથ ગાઈડ જે કે આજસુધી પ્રગટ થયેલા અમૂલ્ય ગ્રંથ રૂ૫ રનના સ્વરૂપના માર્ગને દેખાડનાર ભાભી આ રૂ ૫ આ અપૂર્વ ગ્રંથ છે. જેમાં એકંદરે ૬૦૦ વિષ્યના સમાવેશ કરવામાં આવ્યા છે. અકારાદિ ક્રમને અનુસરી ગ્રંથાના નામ રાખવામાં આવેલા છે. આથી જૈન ધર્મ સંબંધી વિવિધ વિષયોના પ્રમાણીના સંગ્રહ કરવાની ઈરછાવાળાને આદર્શ રૂપ છે. દરેક જૈનાના ઘરમાં અને જાહેર સંસ્થાઓમાં આ એક નમુના રૂપ ગ્રંથ અવશ્ય હોવાજ જોઈએ, સદરહુ ગ્રંથ હાલ માં તૈયાર થવા આવ્યા છે, જેની કીંમત એક રૂપિઓ રાખવામાં આવેલ છે, જેની

Page #3

Sacex
36666666C SEO GEEGEES 999CEDESCOGERSGeesese@EGEGEE
श्री
आत्मानन्द प्रकाश.
9.646.1996 19 *10
द हि रागद्वेषमोहाथ निभूतेन संसारिजन्तुना शारीरमानसानेका कटुकदुःखोपनिपातपीमितेन तदपनयनाय देयोपादेय -- पदार्थ परिज्ञाने यत्नो विधेयः ॥
पुस्तक १२] वीर सवत् २४४०, भाद्रपद, आत्म संवत् १९. [ अंक 2 जो.
॥ ॐ ॥
॥ श्रीवीर जिनेंद्राय नमः ॥
वार्षिक
दामा याचना.
( भन्दाअन्ता-वृत )
| गवे,
કીધાં જે જે વિપરીત પણે મૃત્ય हे ! ભ્રાતુ માફી ચાહું સકલ અધુના આજ વાર્ષિક વે; જૈના કેરી સરસ જગમાં એહિ રીતી ગણીને, મૈત્રી ભાવે અરજ અમચી માફી અર્પી સુણીને. ૧
ભાદ્રપદ શુકલ ચતુિ
વીર સવત ર૪૪૦ આત્મ, સવત ૧૯,
श्री. जैन आत्मानं सला
00000000000000000000

Page #4

આમાનંદ પ્રકાશ
सत्य विद्या स्वरुप.
(દેશી-કડખાની) જેહ અનિત્ય અશુચિ અનાત્મતા, એહમાં નિત્ય શુચિ આત્મ બુદ્ધિ
ગાચા કહે એહ વિદ્યા નહિં, તત્વતઃ બુદ્ધિ વિદ્યા એ શુદ્ધિ. જેહ. ૧ નિત્ય નિજ આતમા જેહ દેખે ભવિ, સંગ સહ અપર અનિત્ય પેખે, મેહ તસ્કર તિહા છળવા અતિ યુક્તિઓ, રેવેતદપિ શક્તિ ન લેખે. જેહ ચપલ જલ તરંગ વત્ લચ્છી જાણે વળી, આયુ વાયુ પરે સ્થિર નાંહિ; ઘન ઘટા સમ વધુ પલકમાં વણિશસે, એવિ પુષ્ટ બુદ્ધિ છે જ્યાંહિજેહ. ૩ શુચિ સહુ વસ્તુને અશુચિ કરનાર છે, ઉદ્ભવ જેહને અશુચિ માંહિ, એહ આ દેહને જલ વડે શાચતા, માનવી એહ મૂહાત્મતા હિ...... જે જેહ સમતા તણા કુંડમાં નાહિને, કમ મળ દૂર કાઢે અશુચિ, પુનમ લિન્યતા તેહમાં નવિ ઘટે, એહ શુદ્ધાતમા પરમ શુચિ . જે. ૫ આત્મીય બોધ એ પાશ છે અતિ ન, દેહ અને ગેહ એ આદિ માંહિ, એહમાં ફેંકતા આત્મીય ભાવથી, સ્વસ્ય બંધાય એ પાશ માંહિ જેહ. યુક્ત ષ દ્રવ્ય પરસ્પર પેખીએ, સંકેમે પણ નહીં એહ આશ્ચર્ય માત્ર એ જ્ઞાન પરિણામથી જગતમાં, અનુભવે એહ વિદ્વાન વય. જેહ ૭ વિદ્યા અંજન વડે જ્ઞાન દષ્ટિ ખીલે, તિમિર અજ્ઞાનને ધ્વસ હવે, તેથી પરમાત્મતા આત્મામાં પખશે, એહ ચગી જગ વંઘ હોવે. જે. ૮
(જજ્ઞાસુ ઉમેદવાર.)
શ્રીમદ્દ પન્યાસજી શ્રી દાનવિજયજી મહારાજનું
વ્યાખ્યાન ર .
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૪થી).
શ્રી પરમદેવ ગુરૂનું વિશેષ સ્વરૂપ. શ્રીમાન ગાયકવાડ સરકાર મહારાજા !
આપની ધમ વિષયક શ્રવણાભિલાષા થવાથી પ્રથમ–દેવ ગુરૂ અને ધર્મના સંબંધે બે અક્ષરે અમેએ કહી બતાવ્યા હતા. તે વિષય તદ્દન સામાન્ય માત્ર હોવાથી સંતોષ ન થાય તે વાસ્તવિક જ હતું; અનેક પ્રકારની રાજ્યની પ્રવૃત્તિઓ હેવા છતાં આપશ્રીએ ફરીથી જૈનધર્મના સ્વરૂપને જાણવાની ઈચ્છા દર્શાવી તેથી

Page #5

પન્યાસજી શ્રીમદ્ દાનવિજયજીનું ધર્મ સંબધી ભાષણ.
www
અમે આનંદિત થયા છીએ, પરંતુ જો કે તેવા પ્રકારથી સમજાવવાની મારી શક્તિ નથી તે પણ ગુરૂકૃપાથી પૂર્વના કથનમાં કિ`ચિત્ સ્પષ્ટપણું કરવાને ધારૂ છું. વિચાર કરવા તે તે આપ બુદ્ધિમાનાને આધીન છે.
॥ મૅનાવનું ॥
૨૭
।। ટ્રેવલતાર, મેત્તાર જમ્મુમૂટતાં 1 ज्ञातारं विश्वतत्वानां वंदे तद्गुणलब्धये ||
અથ-રાગ અને દ્વેષાદિક આત્માના શત્રુએ જેણે જીત્યા છે, અને કમરૂપી પર્વત જેણે ભેદી નાખ્યા છે, અને જગતના તત્વો જેણે જાણ્યા છે, તેવા શ્રી સજ્ઞ ભગવાનને હું નમસ્કાર કરૂ છું. તે એટલાજ માટે કે તેમના ગુણાની પ્રાપ્તિ અનેને પણ થાય. ૫ ૧૫
તે દેવ ચારે અને કેવી રીતે થયા, તેના વિચાર,
કાળના વિભાગ
જેવી રીતે બીજા શાસ્ત્રકારો સત્યુગ ૧ દ્વાપર ૨ ત્રેતા ૩ અને કલિયુગ ૪ માને છે તેવી રીતે જૈનશાસ્ત્રામાં પણ કાળના બે વિભાગ કહેલા છે. એક ઉત્સર્પિણી, ( ચઢતા આંટા ) અને ખીજે અવસર્પિણી ( ઉતસ્તા આંટા ) તેમાં પણ એકેકના છ છ વિભાગ કહેલા છે, પરંતુ સત્યુગાદિકના કાલમાનથી ઘણા ફેરફાર છે, તે વિષય વિસ્તારયુકત આ પ્રસ’ગે કહી શકાય નહિ. તે ખંને પ્રકારના કાળને એક ચક્ર કહે છે. આ સિષે અતિદે અન્તરૂપે હોવાથી તેવા ચક્ર અનતા થઇ ગયાં છે અને આગળ પણ અનંત ચક્રે થશે, તે ઉત્સર્પિણીના અને અવસર્પિણીના છ છ વિ ભાગના મધ્યમ કાળમાં તેવા પરમ દેવ ચેાવીસ ચોવીસ નિયમબધ, થયા કરે છે. શ્રી રત્નશેખસૂરિ મહારાજે ક્ષેત્રસમાસને વિષે કહ્યું છે કેઃ— ॥ काल दुगे ति चउत्था, रगेसु एगुण नवइपरके
गए सिज्यंति, हुति पढमंतिम जिनिंदा ॥ १ ॥
અ—તે અને પ્રકારના કાળમાં જે છ છ વિભાગ ખતાવ્યા હતા, તેમાં પ્રથમ અવસર્પિણીના ત્રીજા વિભાગમાં નેબ્યાસી (૮૯) પક્ષ ખાકી રહે તે વખતે તથા ચોથા વિભાગના નેવ્યાસી (૮૯) પક્ષ ખાકી રહે તે વખતે અનુક્રમે પહેલા અને ચાવીશમા પરમદેવ મોક્ષે જાય, એજ પ્રમાણે ઉત્સર્પિણીના ત્રીજા વિભાગના તેમજ ચેાથા વિભાગના પણ નેવ્યાસી (૮૯) પક્ષ જાય તે વખતે અનુક્રમથી પહેલા અને ચાવીશમા પરમદેવના જન્મ થાય. જેમકે રાજા મહારાજાર્દિકના જન્મ સમયે ઉચ્ચનિચાદિક ગ્રહે યાયેાગ્ય મળી આવે છે, તેમજ આ વિષયના કાળને પણ સમજવા.

Page #6

૨૮
..
આત્માનંદ પ્રકાશ
પરમદેવ કેવી રીતે થયા તેને વિચાર, જે જીવ પરમદેવ થાય તે એકના એક છે એમ ન સમજવું, પણ જે જે જીવે પૂર્વના કોઈક ઉત્તમ ભવમાં પરમ દેવ, અને તેવા ગુરૂના કથનથી યથાર્થ તોની શ્રદ્ધા કરી છે. પછી તે ભવમાં અથવા તે તેવા બીજા અનેક ભેમાં તેવા પરમ દેવને અથવા તેવા ગુરૂને સંયોગ મળી જવાથી તેવા યથાર્થ તનું વશેષ જાણપણું કરીને, તેવા પ્રકારની કઈ અલૌકિક સેવા બજાવી તેવા પ્રકારના કેઈ અલોકીક શુભ આચરણ આચરવાથી આત્માને અધિક દરજે ચઢાવે છે તે ઉત્તમ જીવ, સર્વથા મુક્ત થવાના ભાવમાં પણ કેઈક રાજવંશીય ઉત્તમ કુળમાં જન્મ લે છે, તે વખતે પણ પૂર્વના ભવમાં મેળવેલાં જે મતિજ્ઞાન ૧ શ્રુતજ્ઞાન ૨ અને અવધિજ્ઞાન ૩ ( આ જ્ઞાનનું સ્વરૂપનું વિવેચન ઘણું લંબાણ હોવાથી પ્રસંગોપાત આગળ ઉપર કહેવામાં આવશે.) હોય તે ત્રણે જ્ઞાનસહિતજ જન્મ લે છે. તેથી વગર ભણે બીજા ને અતિ ચમત્કાર પ્રાપ્ત થાય તેવા જ્ઞાનવાળા જ હોય છે. જેમકે---અવસર્પિણીના ત્રીજા વિભાગમાં પ્રથમ પરમદેવ ઋષભદેવ થયા તેમનું ટુંક સ્વરૂપ નીચે મુજબ– ઋષભદેવ ભગવાન થવાના પહેલાં તેરમા ભવ ઉપર ધના સાર્થવાહ મહદ્ધિક
વ્યવહારી હતા, તેમણે મેટી અટવીને ઉલ્લઘન કરી બીજા રાષભદેવનું ટુંક શહેરમાં જવાની વખતે ઉદ્ઘેષણ કરાવી કે જેને વસંતપુર વર્ણનં. શહેરમાં આવવાની ઈચ્છા હોય, તે સુખેથી આવે. તેમને
સર્વ પ્રકારની સગવડ કરી આપીશું. તે અવસરમાં મહા મુનિઓને પણ જવાને વિચાર થ. શેઠને ત્યાં બે મુનિઓને મેલીને સાથમાં રહેવાની માગણી કરી. શેઠે પણ કહ્યું જે હું આપની સગવડતા રાખીશ, સુખેથી પધારજો. તે વખતે શેઠને ત્યાં કેરીઓનું ભેટ આવેલું હતું તેમાંથી કેટલીક આપવા માંડી, પરંતુ તે મુનિઓએ કહ્યું જે વિશેષ પ્રકારને સંસ્કાર થયા વિના બીજ સહિત વસ્તુને અમે અંગીકાર કરતા નથી. આથી શેઠના મનમાં અતિ ચમત્કાર પ્રાપ્ત થશે. તેથી આગ્રહ પૂર્વક કહ્યું કે આપ અવશ્ય પધારી મને પાવન કરશે ઈત્યાદિ, ગરમીનાં દિવસમાં ચાલતી વખતે સાધુઓ પણ સાથમાં થઈ ગયા. રસ્તામાં માટે વરસાદ થવાથી જંગલમાંજ પડાવ નાખ પડ. સાધુએ પણ એકાદ ઝુંપડામાં રહીને નિર્વાહ કરી રહ્યાં છે. રાત્રિના સમયે ફરીથી વરસાદની મોટી ગજેના વખતે શેઠ વિચાર કરે છે કે મારા સાથમાં કણ કણ છે અને કેવી રીતે નિર્વાહ કરતા હશે? ઈત્યાદિ વિચાર કરતાં તે મહા મુનિઓના તરફ લક્ષ પહોંચવાથી પશ્ચાત્તાપમાં પડી ગયા. મેં સગવડતા રાખવાનું કહેલું છતાં એકવાર પણ ખબર લઈ શક નથી. તે મહાત્માઓની પાસે કોઈ પ્રકારનું સાધન પણ નથી. કેવી રીતે નિર્વાહ કર્યો હશે ! હું તે મહાત્માઓને મુખ પણ કેવી રીતે દેખાડી શકું? એ વિચાર પોતાના ખાસ મિત્રને કહી બતાવ્યું. મિત્રે કહ્યું જે ભૂલ

Page #7

પંન્યાસ શ્રીમદ્ દાનવિજયજીનું ધર્મ સંબધી ભાષણ. ૨૯ થઈ તેની હરકત નથી. પણ મુનિઓની પાસે તે અવશ્ય જવું. તે કેપ કરે તેવા નથી. છેવટે તે મિત્રની સાથે જઈને નમસ્કાર કર્યો. નીચું મુખ રાખી અપરાધીની પેઠે કહેવા લાગ્યું કે—હે મહારાજ! હું આપની સંભાળ બિલકુલ રાખી શક્ય નથી, તેથી મારા અપરાધની ક્ષમા કરશે. મુનિઓએ જવાબ દીધે જે તમારા સાથમાંથી અમારે નિર્વાહ સારી રીતે થયા કરે છે, વાસ્તે કઈ બીજો વિકલ્પ કરશે નહિ, ઈત્યાદિ અનેક આલાપ સંલાપ થતાં શેઠના મનને પણ સંતોષ થયે. પછી ભેજનના માટે આગ્રહ કરી બે મુનિઓને લઈ ગયા. ભવિતવ્યતાના રોગથી ભેજનની તૈયારી ન હોવાથી અત્યંત ઝાંખો પડી ગયે અને વિચાર કરવા લાગે જે, હું આજ સુધી કાંઈપણ કરી શકી નથી અને આજે પણ તે અવસર આવી બ. ફરીથી પણ મુખ કેવી રીતે બતાવી શકીશ? ઈત્યાદિક વિકલ્પો કરતાં ધૃતનું ભાજન નજરે પડયું, તેમાંથી વૃત આપવાની ઈચ્છા દર્શાવી. મુનિઓએ પણ તે પ્રકાર જોઈને પાત્ર ધર્યું. હર્ષોલ્લાસના વશથી પત્ર ભરીને ઘણુ ખુશી થયા. પછી તે મુનિઓને વિશેષ પરિચય અને વારંવાર તેમના ઉપદેશનું શ્રવણ કરતાં અધિક શ્રદ્ધાવાન થઈ કેટલાંક તને પણ સમજ્યા. એવી રીતે ધમ વિષથક પરિણામના વેગથી ઉત્તરોત્તર બાર ભવ સુધી દેવતાની ગતિનાં તેમજ મનુષ્યની ગતિનાં અધિક અધિક સુખને ભેગવીને આ અવસર્પિણીના ત્રીજા વિભાગમાં નાભિરાજાની મહારાણ મરૂદેવીની કુક્ષીરૂપ સરેવરમાં હંસરૂપે કષભદેવપણે ઉત્પન્ન થયા. તેમણે (૧૮) લીપિ અને અનેક કલાદિક આ દુનિયાને વિશેષ વ્યવહાર ચલાવ્યું. તેમને ભરતાદિક સે પુત્ર હતા. જેના નામથી આ ક્ષેત્રનું નામ પણ ભરત પડેલું છે. જેમનું ચરિત્ર ભાગવતમાં પણ જૈન ગ્રંથેથી ફેરફારપણે લખાયેલું છે.
એ ઋષભદેવ ભગવાનને પિતામહાદિક અનેક પ્રકારનાં બિરૂદ પણ મહાત્માઓના તરફથી પ્રાપ્ત થયેલાં છે
१ घणसथ्थवाह जम्मे, जं धय दाणकयं सुसाहणं ।
तकारण मुसभाजिणो, तेलुक्क पियामहो जाओ । १। અર્થ–ધના સાર્થવાહ નામના તેરમા ભવમાં જે ઉત્તમ સાધુઓને વૃતનું દાન આપ્યું તે કારણથી બાષભદેવ ભગવાન ત્રણ લેકમાં પિતામહના બિરુદને પ્રાપ્ત થયા. તે પરમ તત્વના શ્રદ્ધાનને અને તે પરમદેવની અને તેવા મહા મુનિઓની સેવા, તેમજ તેવા અલોકિક આચારના પાલનનેજ પ્રતાપ સમજ.
ઈત્યાદિક વીશ પરમ જે પૂર્વના ભમાં સત્ય પદાર્થોના શ્રદ્ધાનના ગથી નાના પ્રકારના સદાચરણે સેવીને પરમદેવની પદવીના અધિકારીઓ થયા ૧ શ્રાદ્ધગુણુવરશુ.

Page #8

૩૦
આત્માનંદે પ્રકાશ
છે. તેમની શ્રદ્ધા અને કત્તયૈાને વિશેષ વિચાર ત્રિષષ્ઠીય ચરિત્ર નામના ત્રીસ હજાર લૈક પ્રમાણુ ગ્રંથના શ્રવણથી જાણી શકાય તેમ હોવાથી તે ગ્રંથ વાંચવાની ભલામણ કરૂ છું.
હવે તે પરમ દેવા સવથા મુકત થવાના ભવમાં ત્રણ જ્ઞાન યુકત હાવાથી પૂર્વના ભવામાં અનુભવેલાં સાધુનાં કત્તયૈાને અંગીકાર કરતી વખતે પણ મનઃ પર્યાવ નામના ગ્રંથા જ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરીને પછી આત્માના તીવ્ર પરિણામના ચેગથી જ્ઞાનાર્દિકના ઘાતક જે અલિષ્ઠ કર્મી છે, તેના નાશ કરીને સ તત્વનું સ્વરૂપ મતાવીને પછી સર્વ જીવાના હિતને માટે જીવાદિક ચથા તાનુ સ્વરૂપ બતાવીને પછી સાધુ ધમ ને ઉપદેશ અને તેમાંથી કઠીન ભાગ ખાદ કરીને ગૃહસ્થોના ધર્મના પણ ઉપદેશ કરી ગયા છે. જીવાદિક તત્વાના વિષય અતિ ગભીર અને મહાન હાવાથી અત્રે કહેવામાં આવશે નહિ. માગ અનુક્રમથી સાધુ અને ગૃહસ્થાના સામાન્યપણે આચાર કહીએ છીએ.
પ્રથમ સાધુના આચારનુ સ્વરૂપ महाव्रतधरा धीरा भैक्षमात्रोपजीविनः । सामायिकस्था धम्मोपदेशका गुरवो मताः ॥ १ ॥
અ—પચમહાવ્રતાને ધારણ કરી પાલન કરનારા, અનેક સ'કટેટમાં પણ ધૈય નહિ છેડનારા, ધારણ કરેલાં તેમાં ક્રૃષ્ણ નહિ લગાડનારા, આપણા માટે કરાવીને ભેજન પણ નહિ લેનારા, માત્ર ધર્મસાધનમાં ઉપયોગી થાય તેટલા પુરતી શરીરની રક્ષા માટે તૈયાર થયેલા આહારને લાવીને નિર્વાહ કરનારા, વસ્ત્રાદિક પણ મર્યાદાથી અધિકપણેસંગ્રહ નહિ કરનારા, રાગદ્વેષાદિકની પરિણતીથી રહીત મધ્યસ્થ વૃત્તિને ભજનારા, માત્ર જીવાના કલ્યાણુ માટે ગામ નગરાન્તિકામાં મર્યાદા પૂર્વક રહીને પરમદેવ કથિત ધમના ચાપણે ઉપદેશ આપીને ધમાં સ્થિર કરનારા મહામુનિએ હોય છે.
મહાવ્રતાનાં નામ.
|| अहिंसासत्यमस्तेय ब्रह्मचर्यापरिग्रहः पंचभिः पंचभिर्युक्ता भावनाभिर्विमुक्तये 2
અથ—અહિંસા—સવ જીવ ઉપર દયા ૧ સૂનૃત-સત્યવચન ૨ અસ્તેયઉચિત વસ્તુ પણ માલીકના દીધા વગર નહિ લેવી ૩ પ્રાચય-સવ થા સ્ત્રી સેવનથી વિરકત ૪ અપરિગ્રહ-ધન ધાન્યાદિકના ત્યાગી ૫. એ પાંચને મહાનતા કહે છે. એ અકેકની પાંચ પાંચ ભાવનાઓ છે. એ પાંચ મહાવ્રતા અને એ પાંચ મહાવ્રતાની પચીશ ભાવનાએ મેક્ષના અથી સાધુ અવશ્ય પાલન કરે છે,

Page #9

પંન્યાસ શ્રીમદાનવિજ્યજીનું ધર્મ સંબંધી ભાષણ ૩૧ ~~
~ ~ ~~~ અહિંસાનું સ્વરૂપ, न यत् प्रमाद योगेन, जीवितव्यपरोपण
त्रसानां स्थावराणांच, तदहिंसा व्रतं मतं ॥ ३ ॥ અર્થ–હાલતા ચાલતા બે ઈંદ્રીયાદિક છે બસપણે કહેલા છે અને પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ અને વનસ્પતિના જીવોને સ્થાવર કહેલા છે, તેમને રાગ, દ્વેષ, અજ્ઞાનાદિક જે પ્રમાદો છે, તેને વશ થઈને ઘાતાદિકથી નાશ ન કરે તેનું નામ અહિંસા વ્રત કહેલું છે. ૩
સત્ય વચનનું સ્વરૂપ. ॥ प्रियं पथ्यं वचस्तथ्यं, सूत्रतत्रतमुच्यते
तत्तथ्यमपि नो तथ्य मपियं चाहितं च यत् ॥ ४॥ અર્થ—જે વચન બોલવાથી બીજા છવને આનંદ થાય તેનું નામ પ્રિય, અને જે વચન તે જીવને સદા હિતકારક હોય તેનું નામ પથ્ય છે. તેવું યથાર્થ વચન હોય તેનું નામ સત્યવ્રત કહેલું છે. પરંતુ જે વચન વ્યવહારથી સત્ય હોય છતાં બીજાના હૃદયને ભેદન કરનારૂં હોય તે તે સત્યરૂપે ન સમજવું. જેમકેકાણને કારણે, કઢીયાને કઢી ઈત્યાદિક વરજીને બેસવું તેને સત્યવ્રત કહેલું છે. ૪
અસ્તેયનું સ્વરૂપ, २॥ अनादानमदत्तस्या, स्तेयव्रतमुदीरितं ।
बाह्याः प्राणा नृणामर्थो, हरता तं हृता हि ते ॥ ५॥ અર્થ-કઈ પણ પદાર્થને માલિકના આપ્યા વિના લે નહિ, કારણ કે ધનાદિક પદાર્થો મનુષ્યના બહેરના પ્રાણે છે, તેથી બીજાના ધનાદિકને હરણ કરનારે તેના પ્રાણનું જ હરણ કર્યું ગણાય; તેથી દીધા વગર નહિ લેવાને જે નિયમ તેનું નામ અસ્તેયવ્રત કહેલું છે. જે ૫.
બ્રહ્મવ્રતનું સ્વરૂપ. ' રિવારિજ માનાં, તાડનુમતિiાર્તિક
मनोवाकायतस्त्यागो, ब्रह्माष्टादशधामतं ॥६॥ અર્થ–દેવતાના શરીર સંબંધી ૧ તથા ઔદારિક શરીર તે મનુષ્ય ૨ અને તિર્યંચ ( અર્થાત્ પશુ) ૩ સંબંધી કામગ એટલે વિષય સેવન કરવું ૪ તેમજ બીજા પાસે કરાવવું ૫ તેમજ વિષય સેવન કરનારને સારા છે એમ કરીને માનવું એ છએ ભેદને મન ૧ વચન ૨ અને કાયા ૩ થી ગુણીએ તે
૨ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યકત યોગશાસ્ત્ર,

Page #10

ફર
આત્માનંદ પ્રકાશ અઢાર ભેદ થાય. તે બધાએ પ્રકારથી મૈથુન સેવન કરવાને ત્યાગ તેનું નામ બ્રહ્મચર્યવ્રત કહે છે. ૬
પાંચમાં વ્રતનું સ્વરૂપ. २॥ सर्वभावेषु मूर्छाया स्त्यागः स्यादऽपरिग्रहः ।
यदसत्स्वपि जायेत, मूर्छायाश्चित्तविप्लवः ॥ ७ ॥ અર્થ–નાના પ્રકારના જે પદાર્થો છે તેના ઉપર જે મમત્વ ભાવ નહિ કર તેનું નામ અપરિગ્રહવત કહે છે. તેનું કારણ એ છે કે વસ્તુ (પદાર્થ) નહિ હોવા છતાં પણ જેને આત્માની અંદર તીવ્ર મૂછએ લાગેલી જ હોય છે તેથી જે મહાત્માઓએ પિતાના શરીર માત્રની ઉપર પણ મૂછ રાખી નથી, તેજ પુરૂષ ખરા ત્યાગી ગણાય. જે એમ કહેવામાં ન આવે તે કુતરાં બિલાડાં પણ ત્યાગીની ગણત્રીમાં આવી જાય છે !
એ પાંચ મહાવ્રતનું સ્વરૂપ કહ્યું. હવે પચીસ ભાવનાનું કિંચિત સ્વરૂપ દર્શાવીએ છીએ. પ્રથમ મહાવ્રતનું રક્ષણ કરવા માટે આ પાંચ ભાવનાઓ ભાવે.
મને ગુપ્તિ–પાપ કાર્ય સંબંધી વિચારમાંથી મનને હઠાવવું તેનું નામ મને ગુપ્તિ. સાધુ સૂક્ષ્મ યા સ્થૂલ કઈ પણ પ્રાણીની હિંસાથી મુકત છે, તેણે પ્રથમ પિતાના મનને અવશ્ય દબાવવાની જરૂર છે. પ્રાણી મને કરી હિંસાનું ચિંતવન કરે છે, અને જે કે કાયાએ કરી હિંસા કરતું નથી, તે પણ તે હિંસાથી થનાર કમને ઉપાર્જન કરે છે. કહ્યું છે કે
॥ मन एव मनुष्याणां, कारणं बंधमोक्षयोः ।
बंधाय विषयासंगी, मुक्त्यै निर्विषयं पुनः॥ १ ॥ અર્થ–મન જ્યારે ઇદ્રિના વિષયમાં આશકત થાય છે ત્યારે કર્મબંધનું કારણ થાય છે અને જ્યારે ઇદ્રિના વિષયથી વિમુખ થઈ નિવિષયી થાય ત્યારે મોક્ષનું કારણ થાય છે, માટે મનુષ્યને મન છે તે જ કમબંધનું તથા કર્મથી મુક્ત થવાનું પ્રબળ કારણ છે.
તેના પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિ આદિ અનેક દ્રષ્ટાંત જૈન સિદ્ધાંતમાં દર્શાવેલ છે, વળી એક મુનિવર પિતાના આત્માને ઉદ્દેશીને કહે છે કે –
कुकर्मजालैः कुविकल्पसूत्रने, र्निबध्य गाढं नरकाग्निभिश्चिरम् ।
विसारवत् धक्ष्यति जीव हे मनः, कैवर्तकस्त्वामिति मास्य विश्वसीः॥१॥ ૧ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય કૃત યોગશાસ્ત્ર.

Page #11

પંન્યાસજી શ્રીમદ્ દાનવિજયજીનું ધર્મસંબંધી ભાષણ, ૩૩ ' અર્થ–હે છવ, અનેક કુવિકલ્પરૂપ સુત્રે ઉત્પન્ન થએલી, કુકમરૂપી જાળોથી ગાઢ બાંધી લેઈ, નરકરૂપ અગ્નિવડે મચ્છની પેઠે આ મનરૂપ માછી તને બાળશે; માટે એને વિશ્વાસ ન કરીશ.
પ્રાણીને કઈ પણ કાર્ય કરવું હોય છે ત્યારે પ્રથમ તત્સંબંધી વિકલ્પ અવશ્ય કરે છે, અને વિકાએ કરી તેને દઢ કરે છે. જે કાય સંબંધી વિક ઘેડા તે કાર્ય કરવાનો આગ્રહ પણ ઘણું કરી ડે હોય છે. જે કાર્ય સંબંધી વિક અધિક, તે કાર્ય કરવામાં આગ્રહ પણ દઢ હોય છે. માટે હિંસાકારી કુવિકલ્પમાં કદી પણ સાધુ મન પ્રવર્તાવે નહિ. જેથી તેને હિંસારૂપ જાળમાં ફસાવવાને સમય ન આવે, માટે કુવિકલ્પરૂપ પ્રવૃત્તિમાંથી મનને અટકાવી સુવિકલ્પ રૂ૫ પ્રવૃત્તિમાં જોડવું. કેવા પ્રકારના સુવિકલ્પમાં મનને જોડવું, તત્સંબંધી કિ. ચિત્ દિગ્દર્શનરૂપ જેનીએ પ્રાતઃકાળમાં જે પ્લેકોનું સ્મરણ કરે છે, તેમાંથી એક નીચે દર્શાવીએ છીએ.
शिवमस्तु सर्वजगतः, परहितनिरताः भवंतु भूतगणाः। તોવા મથતુ નાર, સર્વત્ર મુવી મવંતુ છે ? અર્થ–જંગના સઘળાં પ્રાણીઓનું કલ્યાણ થાઓ. સર્વ પ્રાણ પપકારમાં આસક્ત હ. જગતમાંથી સઘળા દેષને નાશ થાઓ. અને સર્વ ઠેકાણે પ્રાશુઓ સુખી થાઓ.
આ લેકના સાથકમાં જ તે રાત્રી દિવસ પિતાના મનને પ્રવર્તાવે, પિતે તેવાં આચરણ કરે, બીજા કેવી રીતે તેવાં આચરણે કરે, તેનું ચિંતવન કરી પિતાને તેમના કલ્યાણને જે માગ દષ્ટિગોચર થાય તેમાં પ્રવૃત્તિ કરવાને ઉપદેશ દે, અને પોતાની અને પરની શુભ પ્રવૃત્તિમાં સંતોષ પામે. આ કિલોક માત્ર દિગ્દર્શન રૂપ છે. એવા અનેક કે મહેપકારી પૂવ પુરૂ દર્શાવી ગયા છે. આવા પ્રકારની પ્રવૃત્તિમાં જેનાં મન, વચન અને કાયા પ્રવર્તમાન છે, તે જ પ્રાણુ સ્વપરનું હિત કરવા સમર્થ થાય છે. તથા તેજ પ્રાણી પિતાના સદશ બીજાને જુવે છે, અને તેથી તે જ માત્મવત સપૂતે ઃ પતિ સ પ્રતિ એ વચનને સાર્થક કરે છે.
આ પ્રથમ ભાવનાનું સ્વરૂપ કહ્યું. હવે બાકીની ભાવનાએ તથા ગૃહસ્થના આચારનું સ્વરૂપ અગાઉના બીજા ભાષણમાં કહીશ. ઈત્યાં,
૧ બુહત શાંતિ.

Page #12

માત્માનંદ પ્રકાશ
કુ દુખથી શુ ધર્મ પ્રાપ્ત થાય છે? (લેખક–મુનિ મણિવિજયજી મુ-લુણાવાડા.). | દુઃખ–એટલે આપત્તિ, વિપત્તિ તથા પીડા તેનું નામ દુઃખ કહેવાય છે. અને તે દુખ ત્રણ પ્રકારનું છે. માનસિક, વાચિક, કાયિક.
માનસિક દુઃખ–કઈ કઈ માણસને પરાભવ કર્યો હોય તેને બદલે વાલી નહિ શકવાથી એટલે કેઈએ અવગુણ તથા અપરાધ તેમજ અપકાર કર્યો હોય તેને બદલે નહિ વાળી શકાથી એટલે સામો અપકાર કરવાની શકિત નહિ હોવાથી રાત્રિ દિવસ નિરંતર આd, રૌદ્ર ધ્યાનમાં વ્યાપ્ત થઈ અનેક પ્રકારનાં સંકલ્પ વિકલ્પને કરતે પિતાના આત્માને દુખ તેમજ ચિંતાજાળને વિષે નાખે છે, તે માનસિક દુખ કહેવાય છે.
- વાચિક દુખ—કેઈયે કઠેર તેમજ કર્કશ તેમજ નિષ્ફર તથા અમને ભેટી નાખનારા વચને વડે કરી કેઈને વિધી નાંખ્યું હોય અને આવા માઠા તેમજ દુવચનથી વિધાયેલ માણસ કુલીન કહેતા સારા કુળને હેય, તે પિતાના કુલીનપણના સ્વભાવથી સામા માણસને દુર્વચને વાળવાને અશકય હોય એટલે દુર્જન જેમ એલફેલ બેલે છે, તેમ કુલીન લગાર માત્ર પણ બોલી શક્તા નથી. તેથી દુચનેને આઘાત પાછા નહિ કરી શકવાથી રાત્રિ દિવસ અત્યંત ખેદ પામતે પિતાના આત્માને ચિંતાસાગરને વિષે પાડે છે, તે વાચિકદુઃખ કહેવાય છે.
થત--
મુકુર સુજાવ હૃવંતિયા, ગગો તેવિતોકદરા,
वा या दुरुत्ताणि दुरुद्धराणि, वेराणुबंधीणि महा भयाणि ॥१॥ ભાવાર્થ–પરના દુર્વચને વડે કરી વિધાયેલો માણસ ચિંતવના કરે છે કે કાંટા વાગ્યા હોય તે સારા, પરંતુ દુર્વચને સારા નહિ. કારણ કે કાંટા વાગેલા હોય તે તે મુહુર્ત કહેતા બે ઘડી જ દુઃખ આપે છે તથા તેને ઉદ્ધાર હું સુખકરી કરી શકે. એટલે કાંટા વાગેલા હોય તેને તે હું કાઢી શકું, પરંતુ દુર્વચને મને વાગ્યા છે અર્થાત દુર્વચને વર્ષાદ મહારા ઉપર તુટી પડે છે, તે દુખે કરીને ઉદ્ધાર કરી શકાય તેવા છે અર્થાત્ કાંટા જીરવી શકાય પણ વચનબાણે કેઈ દિવસ મસ્તકના તેમજ હૃદયના મર્મમાંથી જતા નથી. આવા દુર્વચને શરીર થકી દુર નહિ થવાથી ભવોત્તરને વિષે પણ વૈરને બાંધવાવાળા તેમજ મહા ભયને કરવાવાળા થાય છે. અર્થાત્ ભવાંત્તરમાં પણ મહા ભયંકર વૈર વાળનારા થાય છે. વળી પણ કહ્યું છે?—

Page #13

દુઃખથી શુ' ધર્મ પ્રાપ્ત થાય છે?
તઃ
-
समावयंतावयणाभिघाया, कणंगया दुम्मणि यं जणंति, धम्मोतिकच्चा परमग्गसूरे, जिइंदिओजोस हइसपुंज्जो ॥ २ ॥
પ
AY
ભાવા—સમકાળે પડેલા એવા વચનના અભિધા તે જે તે એટલે ફાઇ માણસે વરસાવેલા એવા ધ્રુવચના જે તે કાનને વિષે પ્રવેશ કરવાથી હુમનકપણા ને એટલે મનના કાલુષ્યપણાને ઉત્પન્ન કરે છે, પર`તુ મુક્તિમાને વિષે શૂરવીર થયેલા જે તે પરિષદ્ધ સહન કરવાના ધમ છે, એમ જાણી સહન કરી જીતેન્દ્રિય થઇ સહન કરે છે, તેજ પૂજ્ય કહેવાય છે. અર્થાત્ દુ ના પરમાગમાં કુશળ હોય છે. કારણકે, દુજ નાના પર અવગુણુ ખેલવાના ધમ જ રહેલા છે, એટલે તેન લખી દીધેલુ છે. કેાણે કે તેની દુર્જન પ્રકૃતિયે; તેથી તે પરમાગમાં કુશળ હોય છે, છતાં પણ કુલીન માણસ વચનથી અપકારના બદલે નહિ' વાળી શકવાથી શોકસાગરમાં ડુબકા મારે તે વાચિકદુઃખ કહેવાય છે.
કાયિક દુઃખ—કાયા એટલે શરીર અને તે સંબધી જે દુઃખા ઉત્પન્ન થાય તે કાયિક દુઃખ કહેવાય છે, જેમકે રાગેાને વિષે ૧૩ પ્રકારના વરો કહેતા તાવ તથા ૫૦૦ પ્રકારના સન્નિપાતા તથા ૮૪ પ્રકારના આમવાયુ તથા ૩૬ પ્રકારના વાયુ તેમજ ૮૪ પ્રકારના મહાવાયુ તથા ૧૮ પ્રકારના અન્ન ભક્ષણ વિકાર તથા ૫ પ્રકારના સ્ફોટકાદિ તથા ૫ પ્રકારના ગુલ્મ તથા ૨૦ પ્રકારના ક્ષયરાગા તથા ૨૦ પ્રકારના શ્લેષ્માદિ તથા ૮ પ્રકારના પ્રમેહ તથા ૧૦૭ પ્રકારના ઉત્તરજ્યાધિ તથા ૭૬ પ્રકારના વ્યાધિ તથા ૧૦૮ પ્રકારના ચક્ષુરાગ વિગેરે અનેક પ્રકારના રોગે તથા અકાળ મૃત્યુ તેમજ પરકૃત મારણાદિક પીડા તેમજ તિર્યંચ તથા નર્કને વિષે પણ છેદન, ભેદન, તાડન, તન, શ્રુત, પિપાસાદિક અનેક પ્રકારનુ' દુઃખ તેમજ દેવતાને વિષે પણ મહાદુ:ખ રહેલાં છે, ઈંદ્રાદિક મહા દેવાએ અપરાધ આવ્યા થકી મારવા માટે છેડેલું વજા શરીરાદિક ઉપર પડવાથી છિદ્ર પડે છે ને તેથી તેની વેદનાને સહન કરવું વિગેરે મહા દુઃખા દેવતાને વિષે પણ કહેલા છે. વળી પણ કહ્યું છે—
अपरंच.
इसाविसायमय कोहम यलोभे हिंएबमाईहिं,
देवाविसमभिभूआ, तेसिंकत्तो सुनाम ॥ १ ॥
ભાષા—ઇર્ષ્યા, ખેદ, તથા મદ તથા ક્રોધ, માન, માયા, લાભ ઇત્યાદિવડે કરી પરાભવને પામેલા દેવાતે પણ સુખનું નામ માત્ર ક્યાંથી જ હોય, અ

Page #14

આભાન પ્રકાશ.
NV
ર્થાત્ હાય જ નહિ. કારણકે દેવાને પણ અનેક પ્રકારનાં દુઃખા રહેલા છે. વળી પણ કહ્યું છે.
श्री उतराध्ययनेऽपि.
जम्म दुःखं जरा दुःखं, रोगादि मरणाणिअ,
અહો ફુલોનું સંમારો, નસ્ય શ્રીઅંતિમંતુળો. ॥ ૨ ॥
ભાષા
જેને વિષે જન્મ, જરા અને મૃત્યુના તથા રાગાદિકના મહા દુઃખે! રહેલા છે, તેમજ આધિ, વ્યાધિ તથા ઉપાધિ સ’પૂર્ણ દુઃખાથી આ સંસાર ભરેલા છે, તેજ આશ્ચયની વાત છે. આવા દુઃખરૂપી સસારને વિષે પ્રાણિયા ફ્લેશને પામે છે.
મ
-
વળી પણ જીવને પરવાદિ અનેક પ્રકારના મહા દુઃખા હોય છે. કહ્યું છે કે યત:ग्रामेवासो नायको निर्विवेकः, कौटिल्यानामे कपात्रं कलत्रं; नित्यं रोगः पारवश्यंचपुंसा, मेतत् सर्व जीवतामेव मृत्युः
ભાવાથ—ગામડાને વિષે વાસ કરવા તથા નાયક કહેતા સ્વામિ નિર્વિવકી હાય તથા શ્રી કુટિલાઇનુ તા કેવળ સ્થાન જ હોય અર્થાત્ વક્ર સ્વભાવવાળી હોય તથા નિર'તર શરીર રોગથી ગ્રસ્ત હોય, તથા પારતંત્ર એટલે પરવશપણું હોય; આવા પુરૂષાને જીવતા છતાં મૃત્યુ જ છે એમ જાણવું. કારણ કે ઉપર બતાવ્યા પ્રમાણે હાવાથી માણસ જીવતા છતાં પણુ મરણ પામેલા જ ગણાય છે.
આવી રીતે અનેક પ્રકારે દુઃખા હૈાય તે કાયિકદુઃખ કહેવાય છે.
એવી રીતે માનસિક, વાચિક તથા કાયિક દુઃખાને વિષે મગ્ન થયેલા પ્રાણિચા કેવળ દુઃખમય સંસારને વિષે લાંબા કાળ પર્યંત પટન કર્યાં કરે છે. આવા દુ:ખદાયી સંસારને વિષે તા કેવળ દુઃખ જ છે. તથાપિ કોઈ કાઇ જીવાને કાન્તિક શેઠના પેઠે વૈરાગ્યના હેતુભૂત થાય છે.
कार्त्तिक श्रेष्ट दृष्टांतो यथा.
પૃથ્વીભૂષણ નગરને વિષે પ્રજાપાળ નામના રાજા તથા કાન્તિક નામના શ્રેષિ હતા. તે કાન્તિક શેઠે સો વાર શ્રાવકની પ્રતિમાનુ' એટલે પિડેમાનું વહન કર્યું હતું. એકદા ગારિક નામના તાપસ માસેાપવાસી ત્યાં આવ્યે તેથી કાર્ત્તિક વિના નગરીના સમગ્ર લેાકેા તાપસના ભક્ત થયા.
તેથી તાપસ કાન્તિકના ઉપર રૂoમાન ચા. એકદા રાજાચે તાપસને પારણા

Page #15

દુખથી શું ધર્મ પ્રાપ્ત થાય છે? માટે નિમંત્રણ કરી. ત્યારે તાપસે કહ્યું કે, કાત્તિક ભેજન કરાવે તે હારે ઘરે પારણું કરવા આવું. રાજાએ તે વચન અંગીકાર કર્યું.
ત્યારબાદ રાજયે કાર્તિકને કહ્યું કે હારે ઘરે તુ તાપસને ભોજન કરાવ, ત્યારે કાત્તિકે કહ્યું કે હે રાજન ! તમારી આજ્ઞાથી હું તેને ભોજન કરાવીશ.
પછી કાર્તિક જ્યારે તાપસને ભેજન કરાવવા લાગે ત્યારે તાપસ નાસિકા ઉપર આંગળી લગાડી બેભે. તું ધૃષ્ટ છે, દુષ્ટ છે. વિગેરે પ્રકારની ચેષ્ટા કરી.
તે દેખી કાર્તિક વિચાર કરવા લાગે કે જો મેં પ્રથમ દિક્ષા લીધી હતી તે હારે આ પરાભવ સહન કરે પડત નહિ ઈત્યાદિ ચિંતવનાને કરતે, સંસારના દુઃખને સંભારતે વૈરાગ્ય રગિત થઈ કાન્તિ શેઠ દિક્ષા લેવા તત્પર થશે. અને કાર્તિક શેઠે એક હજારને આઠ વણિક પુત્ર સાથે દિક્ષા લીધી. તથા નિરતિચાર પાળી કાળધર્મ પામી સીધમ દેવલોકે ઈંદ્ર થયે. કહ્યું છે કે –
કરવા. લાખ અતિરિક પરામર્વ, મવમા નિષ્યિમો,
नैगमअठसहस्सेण, परिबुडो कतिओ सिही ॥१॥ ભાવાર્થ—અન્ય તિથિઓયે કરેલો પરાભવને દેખી અર્થાત્ કુતિર્થિ થકી પરાભવને પામી ભવભયથી ઉદાસી ભાવને પામેલા કાર્તિક શેઠે એક હજારને આઠ વણિક પુત્રના પરિવારથી પરિવરેલો એટલે વ્યાપ્ત થયેલે કાર્તિક શ્રેષ્ટિ દિક્ષા લેવા સમથમાન થયું અને પ્રથમ દેવલોકે ઈંદ્ર થયે. વળી પણ કહ્યું છે કે –
થત:तवनियमेणय मुक्खो, दाणेणय हुंति उत्तमा भोगा,
देवचणेणरजं, अणसण मरणेण इंदतं. ॥१॥ ભાવાર્થ–તપ નિયમના કરવાથી મુક્તિ મળે છે, દાન આપવાથી ઉત્તમ પ્રકારના ભોગો પ્રાપ્ત થાય છે, દેવની અર્ચા કહેવા પૂજા કરવાથી રાજ્યની પ્રાપ્તિ થાય છે. અને અણસણુ વડે કરી મરણ પામવાથી ઇંદ્રપણું પ્રાપ્ત થાય છે. એવી રીતે દુખ પણ કાર્તિક શ્રેષ્ટિને વૈરાગ્ય આપનારૂં થયું.
તેવી જ રીતે પ્રાણિ સંસારની અસારતાને ચિંતવનાને કરી જે પ્રાણિ વૈરાગ્યભૂષિત થઇ, ધર્મકરણિ કરે, તે મુક્તિના સુખને આસ્વાદન કરે તેમાં આશ્ચર્ય નથી.
इति दुःखे कार्तिक श्रेष्टि संबंधः संपूर्ण.

Page #16

૩૮
- આત્માનંદ પ્રકાશ
આસવ મિમાંસા.
(૧)
(ગથારી) શુદ્ધ ચૈતન્ય ભાવથી વિલક્ષણ એવા આત્માના શુભાશુભ પરિણામવડે શુભાશુભ કર્મોનું આત્મા પ્રતિ આગમન તેનું નામ “આસવ” છે. શાસ્ત્રકારોએ આ “આસવ” તત્ત્વના બે ભેદ પાડેલા છે. (૧) દ્રવ્યાઅવ અને (૨) ભાવાઅવ. પુગલકમ પરમાણુઓ આકર્ષવા પૂર્વે આત્માના પરિણામ વિશેષ તે ભાવાઝવ છે. અને તે પરિણામના નિમિત્તે જડવગણનું આત્મા પ્રતિ આગમન તે દ્રવ્યાસવ છે. વસ્તુતઃ દ્રવ્યાસ્ત્રવ એ ભાવાવને સ્થળરૂપે બહિર્ભાવ જ છે. અને ખરી રીતે આત્માને તેની સંસારીપણાની અવસ્થામાં બાંધી રાખનાર તે ભાવાવ જ છે. તેનું સંસારીપણું જે પોષણ મેળવી રહ્યું છે, તે આ ભાવાવ વડે જ છે. જે તે આઅવરૂપી પિષણ બંધ કરવામાં આવે, તે આત્માને તેની સ્વાભાવિક સ્વરૂપ સ્થિતિ મેળવવામાં કાંઈ જ વિના રહેતું નથી. જે પરિણામ વિશેષ વડે આત્મા પિતાના ભવભ્રમણમાં બંધાઈ રહ્યો છે, તે પરિણામમાં આત્મા પાંચ પ્રકારે પરિણમે છે. (૧) મિથ્યાત્વરૂપે, (૨) અવિરતિરૂપ, (૩) પ્રમાદરૂપે, (૪) કષાયરૂપે અને (૫) ગરૂપે. બહુધા સંસારી આત્માને આ પાંચ પરિણામ એક સાથે હોય છે. અને જેટલા અંશે એ પરિણામેની ઉત્કટતા, તિવ્રતા, સમયસ્થિતિ અને અનુરછતપણું હોય છે, તેટલે અંશે તે અધિક અધિક સ્વભાવભ્રષ્ટ થઈ વિભાવ સ્થિતિમાં આવતું જાય છે. આત્મા જેમ જેમ ઉન્નતિક્રમમાં પ્રગતિ કરતે ચાલે છે, તેમ તેમ ઉપરોક્ત આમ્રવનાં કારણે મંદ થતા ચાલે છે. અને આખરે અનુકમે તબંધ પડી જાય છે.
આત્મા જ્યારે તેના સ્વરૂપના ભાનમાં આવે છે, ત્યારે આસવનું સૌથી મોટું નિદાન જે “મિથ્યાત્વ” તે ઉપશમી જાય છે, અથવા કોઈ સવિશેષ વિર્યવાન પુરૂષના સંબંધે તે ક્ષયભાવ પણ પામે છે. જૈન શાસકારે આ ભૂમિકા વિશેષ તે ચતુર્થ ગુણસ્થાનકના નામથી ઉદ્દેશી છે. અર્થાત તે ભૂમિકામાં આત્માને ન્યુનાધિક અંશે પિતાની સ્વરૂપ સ્થિતિ અવગત થાય છે. જે તે આત્મભાન નિર્મળ વિશુદ્ધ પર્યાયવાળું અને આત્મા ઉપરના મિથ્યાત્વ આવરણના ક્ષયના પરિણામે પ્રગટેલું હોય છે, તે તે જ્ઞાન “ક્ષાયક સમ્યકત્વ” ની સંજ્ઞાને પામે છે. અને તેમ ન હતા તે ભાન દેહીક ભાવ મંદ પડી જવાથી, અથવા કોઈ અંશે તે આવરણને ક્ષય અને કાંઈ અંશે તેના ઉપશમથી થાય છે, તે તે જ્ઞાન અનુક્રમે “ઉપશમ સમ્યકત્વ” અથવા “ક્ષપશમ સમ્યકત્વ” કહેવાય છે. આટલી હદે આવ્યા પછી આઅવના એક પ્રબળ નિમિત્તને નાશ થાય છે. અથવા તેમ નહીં તો છેવટે છેક મંદતા

Page #17

આસવ મિમાંસા, પામે છે. અને અવશેષ ત્રણ જ બાકી રહે છે. ત્યાર પછી વૃતિજ્યના કાર્યની શરૂઆત થાય છે. જે પંચમ ગુણસ્થાનકે શરૂ થઈ છઠ્ઠા ગુણસ્થાનકે સંપૂર્ણ થાય છે. આ વૃત્તિ ઉપરને વિજય સ્થૂળ પદાર્થોને પરિત્યાગ સંબધે જ બહુધા હોય છે. અને તે સાથે અંતરની લાલસાઓ અને રાગદ્વેષે પણ આત્માના બળવાનપણાના તારતમ્યાનુસાર મંદ થતા ચાલે છે. છઠ્ઠા ગુણસ્થાનકને અંતે વૃતિ ઉપરને સ્થૂળ વિજ્ય સંપૂર્ણ થયા પછી આસવના પૂવના બે નિમિત્તે નાશ પામી અથવા મેળા પડી જાય છે. તે છતાં ત્યાં સુધી આત્મા સ્વરૂપ સ્થિતિમાં નિશ્ચિતપણે ટકી શકવામાં પ્રમાદવાળો રહેતા હોવાથી આસવનું ત્રીજું દ્વાર “પ્રમાદ” હજુ સુધી ખુલ્લું - હેલું હોય છે. આ પ્રમાદવાળી અવસ્થાના નાશરૂપ ભૂમિકાને “સપ્તમ” અથવા “અપ્રમત્ત” ગુણસ્થાનક કહેવાય છે. અર્થાત તે ભૂમિકાએ પહોંચ્યા પછી આત્માનું પરભાવમાં પાવારૂપ પ્રમત્તપણું નિવૃત થાય છે. અને તેમા થયે માત્ર અવશે૫ બેજ આસવના પ્રકાર રહે છે. કષાયને અર્થાત રાગદ્વેષરૂપ પરિણતીને સર્વથા આત્યંતિક નાશ તેરમાં ગુણસ્થાનકે થાય છે. જે ભૂમિકાને “સગી” ગુણસ્થાનકના નામથી ઓળખવામાં આવે છે.
સર્વ પ્રકારના આવરણના સંપૂર્ણ ક્ષયમાંથી પ્રગટેલી આત્માની આ સ્વાભાવિક સ્થિતિ હોય છે. છતાં તે પછી પણ પૂર્વ પ્રગના બળથી તેમને મન-વચન, કાયાના રોગનું પરિસ્પંદન અથવા પ્રવૃત્તિ વિશેષ હોવાથી ગાવ” નામનું કર્મ વગણના આગમનનું એક નિમિત્ત બાકી રહે છે. આ આસ્ત્રવવડે આકર્ષાએલા કર્મોમાં કષાયજન્ય રસ નહી હોવાથી તેની સ્થિતિ એક સમય માત્રજ હોય છે. આયુષના અંત ભાગ સુધી સર્વજ્ઞ આત્માને પણ આ “ગાઅવ” રહે છે. જ્યારે દેહના વિયોગ કાળે તેઓ એ વેગનું રૂંધન કરે છે ત્યારે એ છેવટના આઅવ પણ લય પામે છે અને આત્મા તે કાળે પાંચ પ્રકારના આસ્રવના નિમિત્તથી સદાને માટે મુક્ત થાય છે.
આ સ્થળે અમોએ અનુક્રમે આ પાંચે આઅવના સ્વરૂપ સબંધી વિચાર કરવા ઉદ્દેશ રાખે છે.
મિથ્યાત્વા–મન અને શરીરથી કઈ ઈત્તર તત્વ મનુષ્યના બંધારણમાં - વાને જે ભાવનાવડે ઈનકાર થાય છે તે ભાવનાને મુખ્યત્વે મિથ્યાત્વની સંજ્ઞા અપાય છે. મૃત્યુ એજ પ્રવૃત્તિ માત્રને અંત છે–પ્રાણી માત્ર દ્રવ્યજડના પરિણામ વિશેષરૂપે ઉપસ્થિત થઈ શેડો કાળ જીવન અવસ્થા ભોગવી પાછા માટરૂપે પતાના મૂળ કારણમાં સમાઈ જાય છે એવી અનાત્મ ભાવનાને ઉપરોક્ત અભિધાન અપાયું છે. “હું કોણ છું” એવી શોધમાં જ્યારે મનુષ્ય પ્રવર્તે છે, ત્યારે તેને પ્રથમ પિતાનું સર્વથી ઉપરનું વેણન-દેહ એજ નજરે ચડે છે અને તેમાં જ તે પે

Page #18

આમાનંદ પ્રકાશ
તાનું હું પણું સ્થાપીને પોતાની સ્વરૂપ ભાવના નિભાવી લે છે. જે કાંઈ પિતે નથી તેને તેવું માની લે છે. અવસ્વારેપ કરવારૂપ પરિણામ એ મનુષ્યનું સંસાર બીજ છે. જ્યારે મનુષ્ય પોતાને માટીમાંથી પ્રગટેલે અને માટીમાં મળી જવાના સ્વભાવવાળે એક ક્ષણક પદાર્થ માને છે, ત્યારે તે ક્ષણથી તેની તમામ પ્રગતિ વિરમી જાય છે. તેના મનમાં કોઈ સ્થાયી સુખ કે કલ્યાણમય અવસ્થા મેળવવા માટે કશી જ આશા રહેતી નથી. આ ભવ વિના જે બીજે ભવ જ નથી, તે પછી ક્યા હેતુથી કઈ પ્રકારની સ્વપરહિતકર પ્રવૃત્તિમાં જાવું? આ મનુષ્ય કાંતે ઈન્દ્રીયસુખમાં મશગુલ બની જેમ બને તેમ વધારે આવેગ અને તીત્રતાથી તે સુખ ભોગવતે હોય છે, અથવા હેતુ શુન્યપણે કાંઈ પણ લક્ષ્ય વિના પવનમાં ઉડતા તરખલાની માફક જ્યાં ત્યાં તણાતે હોય છે. આત્માના અધઃપતનનું આ અવસ્થા એ સૌથી બળવાન કારણ છે. મિથ્યાત્વથી બચવા સંબંધે આપણ શાસકારોએ અને આત્માને સિદ્ધ કરવા માટે પ્રત્યેક આય દર્શનકારે જે મહાન પ્રયત્ન કર્યા છે, તે માત્ર જનસમાજને આવી આત્મવિધી-અનાત્મવાદી ભાવનાની જાળમાંથી ઉગારી લેવા માટે જ છે. પૂર્વકાળમાં આવી મિથ્યાત્વ અવસ્થાનું બહુ જોર નહોતું. જો કે તે કાળે પણ અનાત્મવાદી એવા ચાર્વાક આદિ દર્શને વિદ્યમાન હતા, છતાં મિથ્યાત્વભાવનાને પોષણ આપનારાં જે પ્રબળ છેતુઓ આ કાળે વતે છે, તેને તે કાળે અભાવ હતે.
પશ્ચિમના તત્વજ્ઞાનથી જન્મેલી વત્તમાન યુગની આપણે પ્રધાન ભાવનાએ બધા આત્મવિરોધી છે. પશ્ચિમના તત્ત્વજ્ઞાનનું પોષણ મેળવી, આર્યાવર્તને આ જમાને આત્મતત્વની અવગણના કરતા શીખે છે. તેનું કારણ એ છે કે પાશ્રાની તત્વવ્યવસ્થા માત્ર શરીર અને મનને અનુસરીને જ બંધાએલી છે. વિ
માં તેઓએ બેનું જ અસ્તિત્વ માનેલું છે. હાલ આપણે તે શિક્ષણ લઈને તક કરવામાં કુશલ બની શકીએ છીએ, અને તે શિક્ષણના ફળરૂપે આ દેહને અને તે સંબંધી સુખને જ જોતા શીખ્યા છીએ. વર્તમાન કેળવણથી આપણે ૫દાર્થ વિજ્ઞાન જીવન વિજ્ઞાન રસાયન આદિના સ્વરૂપ જાણવા ઉપરાંત એક પરમાણુથી માંને વિત્પત્તિના કિરિટરૂપ મનુષ્ય સુધીના પરિણમને શુખલાબદ્ધ કમ સમજ્યા છીએ, અને ડારવીન, સ્પેનસર આદિ સમર્થ તત્વોએ ઉપજાવેલી પરિણામ બાદની જાળમાં આશ્ચર્ય સાથે ગુમ થઈ જઈએ છીએ. એક ખનીજને જડ પરમાણુ વિકાસ પામતે પામતે બુદ્ધ કે મહાવીર અને થવા નેપલીઅન કે અલેકઝાંડર થઈ શકે છે.
આ પાશ્ચાત્મ તત્વનિતી એમ મનાવે છે કે પ્રથમ આખું જગત જડમય હતું, તે જના કમિક વિકાસમાંથી પહેલા એકેન્દ્રીય જંતુઓ, તે પછી જ

Page #19

આસવમિમાંસા, મેટા જંતુઓ માછલાં, પક્ષી, પશુ અને છેવટે મનુષ્ય એમ એક પછી એક ઉદ્દભચું, ચેતન એવું કશુ જ છે નહીં. આ વિદ્વાનોએ એક પરમાણુથી તે મહાન ભવ્યતાના નમુનારૂપ મનુષ્ય સુધીની સાંકળ જોડી આપી આપણી બુદ્ધિને આશ્ચર્ય બંધનમાં જકડી રાખી છે. મન અને શરીરની પાછળ જે આત્મતત્વ રહ્યું છે, તેના માટે આ તત્ત્વવ્યવસ્થામાં મુદ્દલ સ્થાન નથી. આ શિક્ષણ આપણે આજકાલ ઉછરતા આવ્યા છીએ અને તેને પરિણામે આપણે આપણને આત્મારૂપે જોવું ભૂલી જઈ માત્ર શરીરરૂપે અને મનરૂપે જોતા શીખ્યા છીએ. સમથે નાસ્તિકવાદી પંડિતાના હાથે વિસ્તાર પામતી આવી અનાત્મનીતિ સામે ટકવાનું આપણું સામચ લેપ થઈ જવાથી આપણે વધારે ને વધારે “મિથ્યાત્વી” ના બિરુદને પામતા ચાલીએ છીએ અને પંચમકાળમાં આ ભાવનાનું ઉત્કૃષ્ટપણે આધિપત્ય વિસ્તરવાના મહાવીર દેવના ભવિષ્ય કથનને સફળ કરીએ છીએ. આ પરિણામવાદ જીવની ઉત્પત્તિ સંબંધે કશો બુદ્ધિમાં ઉતરે તે ખુલાસે આપી શકતો નથી. તે એટલું જ દર્શાવે છે કે, પરમાણુથી પરિણામ પામતા પામતા ધીરે ધીરે માણસના શરીર સુધીની ઘટના બની આવી છે. પરંતુ તેમાં છવ કયાં થઈ આવે અને જીવનથી તે જ્ઞાન કેને થાય છે, તે સંબંધી પત્તો મળતું નથી. મૂળના પરમાણુમાં જે જીવ કે જ્ઞાન નથી તે પછી તે પરમાણુના ગમે તેટલા પરિણામ કે ફેરબદલા થાય તે પણ જ્ઞાનગુણ તેનામાં નજ આવી શકે, તે વાત સ્પષ્ટ છે. આત્મજન્ય ધને ખુલાસે આ વિદ્વાને ભેતિક વિજ્ઞાનની સહાયથી કરવા તેઓ મથે છે અને છેવટે એમ કહે છે કે જ્ઞાન (consciousness) એ પરમાણુસંઘાતજન્યશક્તિ વિશેષ છે. અથવા ઘણા પરમાણુઓ એકઠા થવાથી તેને પરિણામ ઉપજે છે. કેટલાક વિદ્વાને જ્ઞાનને મગજમાં આવેલા જ્ઞાનતંતુના વ્યાપારરૂપે (secretion of the brain) માને છે, પરંતુ આવા સંઘાત, સંમેલન કે વ્યાપારથી જ્ઞાનત્પત્તિને ખુલાસો સંભવી શક્તા નથી. જડ ઉપરથી ચેતનદ્રવ્યને ખુલાસો ગમે તેવી ભારે યુક્તિઓથી પણ થઈ શકતું નથી. ચેતનશાસ્ત્ર (iology) કહે છે કે જ્ઞાન એ જ્ઞાનતંતુની ક્રિયાથી ઉદ્ભવતું એક પરિણામ છે. જે તેમ જ હોય તે પ્રથમ તંતુઓમાં પરિવર્તન થવું જોઈએ, અને પછી જ લાગણરૂપ ધમ પ્રગટ જોઈએ. પરંતુ તે કમ અનુભવમાં નથી. પ્રથમ લાગણી, પછી જ્ઞાનતંતુઓમાં ક્ષેભ અને તે પછી શરીરમાં તે લાગણીને અનુરૂપ બાહા ભાવ સ્પષ્ટ થતું જણાય છે. કેધનું નિમિત્ત મળતા પ્રથમ તેવી ક્રોધ લાગણી થાય છે, પછી તે લાગણીના મંદ કે ઉત્કટાણાના પ્રમાણમાં ક્ષોભ શરૂ થાય છે, અને તે પછી મુખ ઉપર લેહી ચઢી આવે છે, રક્તાભિસરણને વેગ વધી પડે છે અને ક્રોધ ભાવનાના બધા બાહ્ય લક્ષણ પ્રતીત થાય છે. પ્રથમ જ્ઞાનતંતુમાં ભ અને પછી ક્રોધ એ કમ વાસ્તવિક નથી. જો એ ક્રમ બરાબર હોત તે એક સરખા નિમિત્તથી બધાજ મનુષ્યને એક જ સરખી લાગણી

Page #20

માનંદ પ્રકાશ
થવી જોઈએ. પોતાની વસ્તુ ચેરી જનાર મનુષ્ય ઉપર બધાને એક જ સરખી રીતે ક્રોધ ચઢ જોઈએ. પરંતુ બધાને એક સરખી રીતે તેમ જ્યારે થતું નથી, ત્યારે એમ માનવું પડે છે કે તેવા નિમિત્તથી જે દ્રવ્ય પ્રથમ ક્ષુબ્ધ થાય છે, તે દ્રવ્ય જ્ઞાનતંતુના પણું પરભાગમાં છે અને તે આત્મદ્રવ્ય છે.
જે શા ઉપર ભાર મૂકીને આજનું મુખ્ય શિક્ષણ પ્રવત્યું છે, તે માત્ર માણસના શરીરને જ ખુલાસે આપી શકે છે. જીવ કે જ્ઞાનને તેમજ મનને પણ યથાર્થ ખુલાસે આપી શકતા નથી. જડથી બીજી વસ્તુ આખા વિશ્વમાં છે જ નહીં-આપણે બધા તેના જ વિકારે છીએ. જેને ખુલાસે જડથી થઈ શકે નથી તે વસ્તુ જ નથી. એમ એક સાથે આ શાસ્ત્ર કહી વાળે છે. આ શિક્ષણના મારે મે જે જીવન ભાવનાઓ ઉદ્દભવે છે, તે અત્યંત સ્વાર્થ યુક્ત બીજાનું પડાવી લવાની વૃત્તિવાળી હોય છે. થોડું જીવવું છે તેથી જેમ બને તેમ થડા કાળમાં ઘણમાં ઘણું સુખ ભોગવી લેવાની લાલચ વધતી જાય છે.
આજે જીવન કલહ વધી પડી માણસે એક બીજા તરફ બચકા બચકીએ આવ્યા છે તે આ શિક્ષણનું જ “મિથ્યાત્વ” ના બહુલપણાનું જ ફળ છે. પ્રેમ, શ્રદ્ધા, ઉચ્ચતા, સ્વાર્પણ, નિર્વિકારિત્વ આદિ આત્મભાવાશ્રયી ઉદ્દાત્ત ભાવનાઓ માત્ર ગ્રંથે અને બહુ તે વાણીમાં જ રહેવા પામી છે. આ ભવ શિવાય બીજો ભવ જે નીતિ સ્વીકારતી નથી, તે નીતિ વડે પિષાએલી ભાવનાએ દેહ અને તેના ધર્મો શિવાય બીજે કયાં નજર જ નાખી શકે? આ યુગ ખરેખર હડહડતા મિથ્યાત્વને
. Herbert spencer 241 Cas12 Cazalaell survial of the bittest અર્થાત “ગ્યતમને જ બચાવ અને બીજાને વિનાશ” એવી જીવન કલહની નીતિએ મનુષ્યોને એક બીજા ઉપર લુંટફાટ અને ટાટ કરતા બનાવી મુક્યા છે. સંસારમાં સારી રીતે સુખી થવાય, ગમે તેવી યુક્તિ પ્રયુક્તિથી બીજાઓ ઉપર ફાવી જઈ તેમની પાસેથી પડાવી લઈ આપણી અહંતા સંતુષ્ટ થાય, એજ અનીતિને સાર છે. બળીઆના બે ભાગના ન્યાયથી પ્રવતેલુ એ નીતિનું મહાસૂત્ર - નુષ્યોને એટલા ઊંડા કલહ અશાંતિ અને બેચેનીમાં દેરી ગયું છે કે વર્તમાન
જીવન એ દેવોને દુર્લભ હોવાને બદલે નર્કના છાને પણ નહીં ઈચ્છવા યોગ્ય થઈ પડયું છે. જે નીતિની પાછળ શાશ્વત અને સુખદ એવું આત્મતત્ત્વ નથી, તે નીતિના સૂત્રથી વિસ્તરેલી ભાવના સમાજનું–દેશનું અને વિશ્વનું સત્યાનાશ વાળી મુકે છે. બળવાળાને બચાવ અને નિબળને મરે એ અધમ એવા પ્રાણુ આદિ વર્ગમાં દશ્યમાન થતી જીવનભાવનાનું મનુષ્ય અનુકરણ કરી નિર્બળના હાથમાં થી ઝુંટાવી લઈ પોતાનું ઉદર ભરતા શિખ્યા છે. કલહ, અહંતા, વ્યક્તિવાદ એ ઉપરોક્ત ભાવનાના ફળ છે. આવાજ તત્ત્વ નિશ્ચય ઉપર હાલની કેળવણી વ્યવહાર, મંડળી આદિ રચાતા જાય છે. અને આત્મભાવનાને દિનપર દિન અભાવ

Page #21

આસવમિમાંસા.
૪૩
થતું જાય છે. આ શાસ્ત્ર સુખની જે ભાવના રચી છે, તે પણ તેવી જ વ્યવસ્થા હીન અને જડવાદને શોભાવે તેવી છે. Greatest happiness greatest number
ઘણામાં ઘણુ મનુષ્યનું ઘણામાં ઘણું સુખ ”એવી એક નીતિ તેમણે ઉપજાવી છે. પણ તેમાં સુખ કોને કહેવું તેને કશે ખુલાસે નથી. “ઘણામાં ઘણું તે કેટલુંક? ”એને કશો જ નિર્ણય નથી. મનુષ્ય પિતાની તાત્કાળીક હાજતે અને તેના મનસ્વી સુખ ઉપરાંત કશાની દરકાર રાખતું નથી. સુખનું ધોરણ એક મનુષ્ય પર સદાકાળ એક સરખું રહેતું નથી. એક ખઉકણનું અને મિતાહારીનું સુખનું લક્ષ્ય જુદા જુદા પ્રકારનું હોય છે. એક વિદ્વાન ઘણમાં ઘણું સુખ કેને કહેવું તેની જડવાદની ભાવનાના દષ્ટિબિંદુથી વ્યાખ્યા કરતા કહે છે કે– Hence, to have complete felicity is to have all the faculties exerted in the ratis of the several developements. and an ideal arrangement of circumstances calculated to secure this, constitutes the standard of " greatest happiness" સંપૂર્ણ સુખ દેવા માટે સમસ્ત બુદ્ધિ વૃત્તિઓને તેમના વિકાસના પ્રમાણમાં ઉપગમાં લેવી જોઈએ અને એ હેતુ સિદ્ધ કરવા માટે એક ઉત્તમ સાંગિક વ્યવસ્થા ઉપજાવવી તે સંપૂર્ણ સુખનું ધારણ છે. પરંતુ પ્રાણી માત્રના રાગ દ્વેષ એક સરખી ભૂમિકાએ લાવવાનું કાર્ય અશકય છે અને તેથી એક મનુષ્યને માટે જે સંપૂર્ણ સુખ છે તે બીજાને તેવું હોતું નથી. સ્વભાવની સાથે સુખની ભાવના પણ ફરતી ચાલે છે. અને તેથી તેમનું ઉપજાવેલું સુખનું સૂત્ર એ માત્ર મનુષ્યને પિતાના રાગદ્વેષ અનુસાર વાપરવાનું એક શસ્ત્રજ બન્યું છે. બધાના સુખનું ધોરણ એક સરખું ન હોવાથી માત્ર પોતાનું જ સુખ સાચવી બેસી રહેવું એવી વૃત્તિ દ્રઢ થતી ચાલે છે. જ્યાંથી જેટલું મળે તેટલું પોતાનું મનનું માનેલું સુખ નીચેથી લેવું અને તેમ કરવામાં બીજાને થતા લાભ હાનિના પરિણામની અવગણના કરવી એજ મુખ્ય ઉદ્દેશ રહ્યા છે. અલ્પમાં આવી ભાવનાના ફળરૂપે પશુઓને શુભે એવું વર્તન, પ્રતારણા, કલહ, પૈસા માટે મારામારી, અને પરસ્પરમાં વિગ્રહ વધી પડ્યા છે. “ હું પહેલે અને આખી દુનીઆ મારી પછી” એ સિદ્ધ કરવાને લીષણ વિગ્રહ વતી રહે છે. અને શાંતિ, પ્રીતિ, ક્ષમા, સરળતા, નિષ્કપટતા એ દિવ્ય સને લેપ થતું જાય છે.
દેહ અને મનના પરભાગમાં આત્મતત્વ વિરાજે છે એવી શ્રદ્ધા વિનાની પ્રવૃત્તિથી આ જમાને પિતાની શાંતિ ગુમાવી બેઠે છે. ગેસ અને વિજળીને ઝળહળતે પ્રકાશ બાહ્ય વિશ્વને અજવાળી રહ્યા છે છતાં તેથી આંતર વિશ્વને ભીષણ અંધકાર તે વધતેજ ચાલે છે. ગમે તેવા ચેકસાઈવાળા કાયદાઓ બાંધવા છતાં અને જનસ્વભાવની હલકી વાસનાઓને દાબવા માટે ગમે તેવા ભારે અંકશે

Page #22

મામાનદ પ્રકાશ
મુકવા છતાં આજે અપ્રમાણિકપણું, કપટ, અનીતિ, વ્યભિચાર, ક્રૂરતા, દ્વેષ, ઈર્ષ્યા, નીચતા વિગેરે આસુરી સંપત્તિનું કલેવર પુષ્ટ થતું ચાલે છે એની કેણ ના કહી શકે તેમ છે ? વધતી જતી સંખ્યામાં ન્યાયાધીશે, ગામે ગામે કે, પિલીસના થાણું વિગેરે વિશમી સદીના સુધારાને વિજય શું દર્શાવે છે! એજ કે જનસ્વભાવની મલીનતાને વધતે જતે બહિર્ભાવ કાબુમાં રાખવા માટે એવા ઉપાયે અને નિવાય થઈ પડયા છે. અને તેમ છતાં ગુન્હાનું પ્રમાણ કાંઈ ઓછું થતું નથી. બહારની સાફસુફ નીચે ગંધાતા કચરાનું પ્રમાણ વધ્યું છે અને ઉપર ઉપરના ડાકડમાળ તળે આળસ, અશક્તિ અને ભુખમરાને છેડે નથી. તૃપ્તિના કરેડે સાધને છતાં આજે માનવવૃત્તિને સંતોષ અનુભવાત નથી. અસંતોષના કાળાગ્નિની ભભુકા મારતી જવાળાઓ તેના હૃદયને સતત બાળતી રહે છે અને એક આશા તૃપ્ત થતા આ જમાનાની પ્રબળ ભાવનાઓ તેનામાં અનેક નવી આશાઓ સળગાવી મુકે છે. અનાત્મનીતિને સ્થાન આપનાર મનુષ્યને નર્કમાં જવાની કોઈ જરૂર નથી. તે તેના હૃદયને તપાસે તે ત્યાંજ નઈને પ્રવાહ રેલાતે તેને માલુમ પડવાને.
જેમ જેમ અનાત્મભાવના પ્રધાન સુધારે “કુદકે ને ભૂસકે” આગળ આગળ ઠેલાતું જાય છે તેમ તેમ વ્યક્તિમાં, સમાજમાં, રાષ્ટ્રમાં, દેશમાં અને વિધમાં વિનાશ અને વિચ્છેદની વૃદ્ધિ થતી જાય છે. અગાઉ જ્યારે અંદર અંદરના સ્વાથની તાણતાણને નિવેડે તીર કે બાથંબાથાના યુદ્ધથી થતું ત્યારે આજે વિવિધ પ્રકારના ભયંકર શોના પ્રયોગથી હજારો જાન એક ક્ષણમાં લઈ શકાય તેવી સરળતા વિજ્ઞાને કરી આપી છે “ડનેમાઈટ” આદિના પ્રયોગથી દુશમનું જોતજોતામાં સત્યાનાશ કાઢી નાખી શકાય તેવા “ઉપયોગી છે પતા ચાલે છે. સમાજને શિષ્ટાચાર સાચવવા માટે બાહ્ય વર્તન લુગડાંને ઠઠારે, ઉપરના વિવેક, ભલમનસાઈ વિગેરેને ડાકડમાળ બહુ ઠાવકાઈથી સચવાય છે તેની ના નથી, પરંતુ તે નીચે જે નીચતા, પામરતા, સ્વાર્થ, લુચ્ચાઈ અશાંતિ વગેરે જે વૃત્તિઓ છુપાએલી છે તે ઓછી થવાનું એકે લક્ષણ માલુમ પડતું નથી. વિશમી સદીના અંગે રહેલું મિથ્યાત્વનું આ ઘાટું અંધારૂ વિશ્વને કારાગૃહ જેવું કરી મુકે તેમાં શું આશ્ચર્ય ? આત્મભાવ-શાશ્વત ચૈતન્યને સ્વિકાર અને તેને અનુસરીને જીવનભાવનાઓ ઘડાવી જોઈએ એવી મહાજનના ડીંડીંમ નાદની ઉપેિક્ષા એનું જ આ ફળ છે. આત્મા નથી એવી વૃત્તિમાંથી–મિથ્યાત્વમાંથી વિશમી સદીને એ મહા રેગ ફાટી નીકળે છે. - મિથ્યાત્વના બહલપણુએ આખા વિશ્વને ચોપાસ બહાર દોડતું બનાવી મુકર્યું છે. અંતરમાં કશું જ સ્થાયી તત્ત્વ નથી એમ સ્વીકારનારાઓની વૃત્તિઓ તૃપ્તિ શેાધવા માટે બાહ્યત્વને જ પામી છે. ઉગી નીકળતી નીત્ય નવીનવી લાલસાએના તાપને થડે પાડવા માટે પરિતોષ પાછળ ભમતે આ જમાને કઈ હદે અ

Page #23

આ મિસા
ટકશે એ કાંઈ કહી શકાતું નથી–એક પ્રાપ્તિ પછી બીજી તે પછી ત્રીજી, એમ અવધિ રહિત એષણાઓની તરંગાવળિ ઉઠતી જ રહે છે. પિતાની ઉપગ સામગ્રી ની મર્યાદામાં તેને સંતોષ રહેતું નથી. તેથી તે બીજાનું ઝુંટાવવા માટે નજર ચુકની રાહ જોતો જ હોય છે. તૃષ્ણને વેગ અને પૂર ચઢતાં જ રહે છે. “જેમ હું બીજાનું પડાવી લેવા તત્પર છું, તેમ એ બીજાએ મારા ઉપર ત્રાપ મારી બેઠા હોય એવું વૃત્તિથી દિન પર દિન ભય, શંકા, અવિશ્વાસ આદિ વધતા જાય છે. આજે યૂરોપના તમામ રાજ્યમાં જમીન અને દરીયાઈ લશ્કરે વધતા જાય છે. તેનું નિદાન પણ આજ છે. અને હજી કેટલી હદે તે વધતું જશે અને એક બીજાના વિનાશના સાધને કયાં સુધી આવીને આવી કુશળતાથી જાતા જશે, તેનું માપ નીકળી શકતું નથી–જે શરીરને વિનાશ કરવા તે પ્રત્યેક પક્ષ ઈરછે છે તેમાં રહેલે આત્મા એ પણ મારેજ આત્મા છે અથવા સમસ્વભાવી દિવ્ય ચેતન્ય સ્પલીંગ છે, એવું ભાન જ્યાં સુધી થાય નહીં ત્યાં સુધી આ આગળ ને આગળ વધતી ભરતી પાછી ફરે એમ માની શકાતું નથી. આત્મભાવને સંગે રહેલી પ્રીતિ, સંપ, શાંતિ આદિ કલ્યાણ ભાવનાને વિસ્તાર આ અનાત્મ વૃત્તિવાળા યુગ માટે ઈચ્છે એ અશક્યને ઈચ્છવા ટૂલ્ય છે. કારણ વિના કાર્ય ઉત્પન્ન થતું જ નથી. કદી દયા જેવું જણાય છે પણ તે ખોટી માયાજાળ છે અને અવશ્ય ક્ષણ પછી વિખરાઈ જવાના સ્વભાવવાળી જ હોય છે. આજે જમાને મુઠીઓ વાળી આગળને આગળ દોડે છે. ક્યાં પહોંચવા માટે તે દેડે છે તેનું તેમને ભાન પણ નથી.
આપણી મધ્યમાં વર્તતી મિથ્યાત્વની હડહડતી ભાવના પશ્ચિમમાંથી આવી છે. તેના પ્રકાશમાં અંજાઈ જઈને આપણે આપણું શાંતિ ગુમાવી બેઠા છીએ. આપણ વિત્ય ભાવનામાં આ “પ્રકાશ” આવ્યા પછી મહાન પરિવર્તન થઈ ગયું છે. આપણે આંખ મિંચી તેમનું અનુકરણ કરીએ છીએ અને તેમ થતાં આ પણ શાશ્વત શાંતિ ઈ બેસીએ છીએ. તે અનાત્મવાદી શિક્ષણની અસરથી આઆપણું રક્ષણ કરવાની આપણી ફરજ છે. આપણું પ્રાચિન આર્યભાવનામાં અને વર્તમાન જડવાદની ભાવનામાં આકાશ જમીનને અંતર છે. આ ભાવનાઓનું વર્ણન એક સમર્થ લેખક સુંદર શૈલીમાં આ પ્રમાણે આપે છે.
The present-day civilization of the west, in the day and in practice rests upon a basis of SELF, where as the civilization of India rests upon a basis of SELFLESSNESS. The individual is the centre of western civilization, and the happiness of the individual it means the fulfilment of his desiros, the pampering of his wealth comfort and luxury. To multiply your desires and then to gratify them- to creato artificial needs and then to pant and pine for

Page #24

*
આત્માનઢું પ્રકાશ
Aw
their satisfaction-can any one doubt that this is the outstanding feature of the Western life at the present time?
At the present time, the one tedious and monotonous refrain of western life--is it not "earn, earn, earn and then its equally loud and strepitant correlative "spend, spend, spend"? spin out the complexity of life to an infinite extent. Fill every moment of it with strenuous bustles. Keep moving always-no matter though you may be moving backwards to hell or but whirling like a top on a point; give tired nerves no rest, the fagged and jaded brain no repose, the weary heart no poaco; look not into the deep inner chambers of the soul. Yea, look not up within but only below where you have paned the green earth with burning gold. Keep up your morbid, galvanic activity, till you drop down dead in the harness and there is a cessation to all your labouring and earning and spending is not this the new evangel of life, which the west through all her chimneys furnaces and machinery dins into the ears of a stunned and stupefied world? And have not the sweetest and the most eloquent voices of the 19th century lifted their accents in feeble protest against "this strange disease of modern life with its sickly harry, its divided aims its overtated heads, and palsied hearts?" Contrast with this the deep peace and harmony which are of the essenco of the ancient civilization of India. The west says multiply your desires' India through her thousand groves, whispers in her ears "check them, minimizo them, reduce them to the smallest possible extent. Make life simple and restful, not complex and labourious. Do not make self your Cod; rather subdue your-self and make it subserve the boundless purpose of Heaven. Above all try by intent meditation not to realize the aloofness of your individuality, but rather to realize your oneness with the eternal soul of things.
33
અર્થાત્:વર્તમાન કાળનું પાશ્ચાત્ય શિક્ષણ, સિદ્ધાંત અને પ્રયાગ ઉભયપણે અહંતાના પાયા ઉપર રચાયેલુ છે. તેથી ઉલટું આ સભ્યતા સ્વાત્યાગના પાયા ઉપર ચણાએલી છે. વ્યક્તિ એ પાશ્ચિમાત્ય સભ્યતાનુ કેન્દ્ર છે અને વ્યક્તિનું સુખ એ તેના લક્ષ્ય છે. આ વ્યક્તિ સુખને અથ એવા છે કે તેની ઇચ્છાઓને તૃપ્ત કરવી, દ્રવ્યમાં વધારા કરવા, આશાએશ, માજશોખ, એમને મહેકાવી મુકવા. ઇચ્છાઓને વધારી મુકવી અને પછી તેને તૃપ્ત કરવી; બનાવટી જરૂ

Page #25

૪૭
આસવ મિમાંસા રીઆત ઉભી કરવી અને પછી તે પુરી પાડવા માટે હવાતીઓ મારવા અને હાય વરાળ રાખવી -આ પશ્ચિમના વર્તમાન જીવનનું મુખ્ય લક્ષણ છે, એમાં શંકા નથી. + + + આ કાળે પશ્ચિમાત્ય જીવનને કંટાળા ભરેલ અને નિવિશેષ એક જ મુખ્ય ધ્વનિ છે કે “ભેગું કરે, કમાઓ, ઉપાર્જન કરે” અને તેને સંબધ સૂચક વનિ “વ્યય કરે, ઉડાએ, વેરી નાખે ” એ પણ તેટલાજ ભીષણ સુરથી નિકળે છે. જીવનસૂત્રને હદ રહિતપણે ગુંચવણ ભરેલું કરી મુકે, તેની પ્રત્યેક ક્ષણને અવિરત કેલાહલથી પુરી નાખે, નિરંતર ગતિમાન્ રહે, પછી ભલે તે ગતિ નક ભણીના અધઃપતનરૂપે હોય અથવા એક કેન્દ્રની આસપાસ કુંડાળામાં ફરવા રૂપે હય, શ્રમિત તંતુઓને ક્ષણને પણ આરામ, વૈતરૂ કરી કંટાળી ગયેલા અને ઢીલા લેથ થઈ ગયેલા મગજને વિશ્રાંતિ અને બેજાર હૃદયને શાંતિ આપો નહીં. આત્માના અંતરાગારમાં દૃષ્ટિ નાંખે નહીં, અંદર જોવાને બદલે આ સેનેથી છાયેલી મજેદાર પૃથ્વીને જુઓ, અવસ્ય અને વિજળીના વેગ જેવી તમારી જલદ પ્રવૃત્તિને મૃત્યુના અંત સુધી નિભાગ્યે જાઓ–ત્યાં તમારા સતત્ શ્રમને, ઉપાર્જનને અને વ્યયને છેડે આવશે. જે નો પેગામ પશ્ચિમ તરફની સભ્યતા તેના ભુંગળા, ભઠ્ઠીઓ અને સંચામ દ્વારા, વિમુગ્ધ અને મૂછવશ વિશ્વના કણમાં ભીષણનાદથી જગાવી રહ્યા છે, તે આજ છે કે બીજે? અને ઓગણીશમી સદીના મહાજનેએ પોતાના સુમધુર અને સુભાષિત સ્વરથી વર્તમાન જીવનના આ નવિન વ્યાધિ તેના સાન્નિપાતિક આવેગ, લક્ષ્ય વિભિન્નતા અતિ શ્રમિત મન, અને ખંભિત હૃદય સામે શું પોતાને નમ્ર વાંધો નથી ઉઠાવ્યા? હવે આ વસ્તુસ્થિતિના સામે આર્યોની પ્રાચીન સભ્યતાના દેહનરૂપ ગંભીર, શાંતિ અને એકરાગતાને મુકે. પશ્ચિમ કહે છે કે “તમારી ઈ
છાને વધારતા ચાલે.” હિંદ તેના હજારે શાંતિસ્થા દ્વારા તેના કણમાં એજ બોલી રહ્યું છે કે “ઈચ્છાઓને અટકાવે તેમને ઓછી કરે, ઓછામાં ઓછી હદે તેમને લાવી મુકે. જીવનને સાદુ અને વિશ્રાંતિમય કરે, ગુંચવણું ભર્યું અને બેનાવટી નહીં કરે. તમારા સ્વાથને તમારે પ્રભુ ન કરે, તેથી ઉલટું તેને નિયમમાં રાખો અને તેને ઈશ્વરી સંકેતને આધીન કરી તેની સેવામાં જેજે. અને તે સહુ ઉપરાંત નિશ્ચળ ધ્યાનવડે તમારી વ્યક્તિગત એકલપણું નહીં પણ વિશ્વાત્માની સામે ઐકય સિદ્ધ કરો.”
આ અનાત્મ નીતિથી મનુષ્યની બાહ્યત્વની વૃત્તિ એટલી હદે વધી ગઈ છે કે જ્યાં જ્યાં માત્ર બહારને જ ટેિ ડાળ, ઉપરનુંજ સંદય રહેવા પામ્યું છે. સહૃદયતાને સ્થાને માત્ર તકની ગુંચવણી, આંતરિક વિશુદ્ધિ સ્થાને માત્ર બહારની ટાપટીપ અને સદગુણ સુનીતિ, સદાચારને સ્થાને દુષણે અનીતિ અને અનાચાર પ્રતિષ્ઠિત થયા છે. મન, વાણી અને કમની એકવાક્યતા સાચવી પવિત્ર જીવન

Page #26

આત્માન પ્રકાશ
ગુજારનાર પ્રાચીન કાળને અને જમાનાથી અજ્ઞાત ગણાય છે. જોકે તેવા મનુષ્યને અક્કલને છે, મુખ, વેદીઓ, પ્રભુનું માણસ વિગેરે વિવિધ ઉપનામ આપે છે. અને હૃદયમાં કાંઈ હવા સાથે બહારને ભાવ કાંઈ ઓર જ બતાવી પિતાને પ્રપંચ સાધી લેવાની કુશળતા ધરાવનારને આ મિથ્યાત્વના પ્રબળવાળે જમાને અનુભવી, ઘડાએલે, દેશકાળના સ્વરૂપને જ્ઞાતા, અને પાકટ બુદ્ધિને ગણશે. આજે વિશુદ્ધ જીવનવાળા, સરલ, સીધા, સહુદય મનુષ્યને જમાને ચાલ્યા જઈ માત્ર બહારથી આપતા,મોહક કૃત્રિમતાના રંગથી ભરેલા, કથીરના જેવા બેટા ચળકાટથી ચમકતા, રૂપાળાં–રઢીયાળા છતાં સત્વહીન અને હલકા સર્વેનું આધિપત્ય વિસ્તર્યું છે. જડવાદની સંતતિ જેવા રેલવે, તાર, ટપાલ, નિશાળ, આગ, છાપાકળા, યંત્ર કળા વિગેરે બાહ્ય સુધારાની પાછી શું રહેલું છે એ હાલના “સુધરેલા ” જીવનની બદીઓ તપાસવાની જેમણે કદી દરકાર કરી છે તેનાથી અજાણ્યું નહીં જ હાય. દેશને કાયદો એવી હલકી વૃતિઓને કાર્યરૂપે ફાટી નીકળતી અટકાવવા ગમે તેટલી મહેનત કરે તે પણ જે યુગની જીવન ભાવનામાં માત્ર દેહ અને તેને નાજ સુખે નજર આગળ તરી રહેતા હોય અને આત્મારૂપી શાશ્વત તત્વનો જેમાં ઇનકાર થતું હોય તેમાં વિજયી નજ નિવડે એ સ્પષ્ટ છે. જે જીવન ભાવનામાં પરલેક સંબંધીની જવાબદારી મુખ્યપણે હય, અને મનુષ્યાત્માનું અનંતપણું સ્વિકારાતું હોય ત્યાં જ હૃદયપૂવક નીતિ, ન્યાય, સદ્દવર્તન, પ્રેમ અને ઉત્તમ વ્યવહારની આશા રાખી શકાય.
(અપૂર્ણ)
आत्मानी अवस्थात्रयनुं स्वरूप दर्शन.
(હરિગીત.) સર્વસ્વ “હું”“મારૂં” બધું એ દેહ બુદ્ધિ જાણતા, દુઃખ સુખના સદ્ભાવ અંગે ખેદ હર્ષ પછાણુતા; આ પુત્ર મિત્ર તણું પ્રવાહે આત્મભાવે તાણીઆ, બહિરાત્મભાવી જાણ એ દીઘ ભવના પ્રાણીઓ
હું કેણ? મારૂં કેણુ? એવા પ્રશ્નથી જાગૃતિ થતાં, સ્વાત્મદર્શન થાય ત્યારે ભિન્ન દશે ભાસતા; સંસારના ત્રણ તાપને પૂરા તપાસી જાણીઆ, તે મુક્તિગ અંતરાત્મા સ્વલ્પભવના પ્રાણઆ.

Page #27

સરલતા,
અહી
આત્મિક ગુણે વધતાં જતાં શિખરે સ્થિતિ સંપ્રાસ છે, સમભાવથી આ જગતને જોતાં કદી નહિ થાક છે; ઉદ્ધાર કરતા વિશ્વને વાણી વદન સુખ રૂપ છે, પરમાત્મ અનુભવી પ્રાણુઓ એ દિવ્ય ચક્ષુગમ્ય છે.
SUCCESS.
સરલતા, લેખક–મુનિરાજશ્રી જિનવિજયજી, જગમાં જે ગુણેથી, જે આચરણથી, જે વ્યવહારોથી મનુષ્યની મહત્તા વધે છે, અન્ય સામાન્ય જને કરતાં જે અધિક માનનીય થાય છે, જેને લોકો પૂજ્ય બુદ્ધિથી જુવે છે, જેની અનેક પ્રકારે પ્રશંસા કરવામાં આવે છે, જેનું કથન વિશેષ વજનયુક્ત ગણાય છે. તે ગુણોમાં સરલતા-નમ્રતા-નિષ્કપટતા–એ સર્વોપરિ ગુણ છે. જ્યાં સુધી એ ગુણ મનુષ્યમાં નથી આવતે ત્યાંસુધી બીજા અનેક ગુણ સંયુકત હોવા છતાં તેમની પ્રતિષ્ઠા વધતી નથી. તેમને સર્વત્ર આદર મળતો નથી. જનસમાજની પ્રીતિ તેમના ઉપર થતી નથી. જગતના ઇતિહાસમાં જે જે મહા પુરૂષનાં નામે ઘણા આદરથી નેંધી રાખવામાં આવ્યા છે, તેમના તેજોમય જીવનના નિર્મળ પ્રકાશ તરફ જે જોવામાં આવે તે પ્રથમ દષ્ટિએ સરલતા ગુણને જ પુંજ આવવાને. ચીનદેશના કૉનયૂશિયસ નામના પ્રસિદ્ધ ધમકવ કે નીતિના સિદ્ધાતેની અનુક્રમણિક ગણના કરતા સરલતા એ પાંચ પ્રધાન ધર્મોમાંથી મુખ્ય ધમ ગ છે. તે લખે છે કે “સરલતાના જ પ્રતાપે મનુષ્ય માત્રનું જીવન શ્રેષ્ઠ ગણાય છે.” અને છે પણ તેમજ કેટલી વિદ્યાઓ ભણી ગયા હોય, કેટલા ઉંચા હાદાપર ચડી ગયા હોય, કેટલું અગણિત દ્રવ્ય ઉપાર્જન કરી મહા ધનાઢય થઈ ગયા હોય, પરંતુ જો એ સરલાદેવી તેના ઉપર સુરષ્ટિ નહીં કરે તો તેનું તે બધું નિરર્થક છે. ભલે મૂખ હોય, નિધન હોય, પણ જે તેની પાસે સરલતારૂપ મહા મૂલ્ય રતન હશે તે તેનું જીવન શ્રેષ્ઠ જ ગણાશે. સરલતા એ એક અપૂર્વ વશીકરણ મંત્ર છે. જેની પાસે એ મંત્ર હશે, જેણે એ જગજીથી દેવનું આરાધન કર્યું હશે, તેની પાસે સંસારની સમગ્ર સિદ્ધિઓ હાજર છે. સરલતાયુકત મનુષ્યને સર્વત્ર આદર થાય છે. સર્વકઈ તેના પ્રતિ માનની દષ્ટિએ જુએ છે. જગમાં બધા તેના મિત્રે જ હોય છે. શત્રુભાવ કઈ ધારણ કરેત જ નથી. સંસારની અંદર મનુષ્યને સવથી ઈષ્ટ સાથ ફકત જનપ્રિય થવું એજ છે. જનપ્રિય થવા માટે જ મનુષ્ય વિદ્યાધ્યયન કરે છે. ધન ઉપાર્જન કરવા માટે અનેક પ્રકારના કષ્ટ વેઠે છે, દેશ છેડી પરદેશમાં વસે છે, ઘર છે જગલમાં વાસ કરે છે,

Page #28

પ૦
આત્માનંદ પ્રકાશ
કુટુંબ નેહથી વિમુખ થઈ એકાકી રહે છે. ઈત્યાદિ અગણિત દુઃખ સહન કરીને ધન મેળવે છે. એવા કણથી પેદા કરેલું ધન પણ માન મેળવવાની ખાતર, તે તે સાધનમાં ખર્ચી નાંખવામાં આવે છે. પરંતુ એ બધું કર્યું હોય, શરીરની પણ દરકાર રાખ્યા વગર જે વિદ્યા મેળવી હેય, મહા મુસીબતે સહન કરી ધન મેળવ્યું હોય, અગણિત ધનને વ્યય કરીને જે માન-પદવી પ્રાપ્ત કરી હોય તે પણ જે જનપ્રિયતા ન મળી હોય તે સર્વ નિરર્થક જ છે. તેનું જીવન કંટક તુલ્ય જ છે. સ્ફોટા મહાલમાં હાલતે ફરતો હોય, અનેક નેકર ચાકરે સેવા માટે હાજર ખડા હોય, ખાવા પીવા માટે કિંમતી ભોજને તૈયાર હોય તે પણ જે તે જનસમાજને અપ્રિય હશે, લોકે તેને અપવાદ કરતા હશે તે તેના માટે એ સર્વ શુન્ય અરણ્ય અને વિષ સ્વરૂપ જ છે.મચંદ્ર જેવા લોકોત્તર પુરૂષના મહેઠેથી પણ મહા કવિ ભવભૂતિ કહેવડાવે છે કે
स्नेहं दयां च सौख्यं च यदि वा जानकीमपि ।
મારાધના વેશ્ય મુલો નાતિ કે વ્યથા છે અર્થાત્ જનસમાજનું મન રંજન કરવા માટે-કેને આરાધના કરવા માટે સ્નેહને પણ હું ત્યાગ કરી દઈશ. દયાને પણ દૂર હાંકી કાઢીશ. સુખને પણ જલાંજલી આપીશ. અધિક તે શું પણ જાનકી–સીતા દેવીને પણ છે મૂકીશ. અહે! જનપ્રિયતા મેળવવા માટે રામચંદ્ર જેવા આદર્શ પુરૂષને પણ કેટલી બધી ઉત્કંઠતા! જે જાનકી માટે (રાવણ હરણ કરી લઈ ગયે ત્યારે) આકાશ પાતાળ એક કરી મૂક્યા, હજારો લાખે મનુષ્યના પ્રિય પ્રાણની, યુદ્ધની વેદીમાં આહુતી આપી દીધી, જેના વિના બેભાન થઈ મહિનાઓ સુધી નિર્જન વનમાં રંક પ્રાણીની માફક વૃક્ષ વૃક્ષ અને પત્થર પત્થરની પાસે, જડ પદાર્થોને પણ દ્રવીભૂત કરી નાંખે તેવા રૂદને કર્યા હતાં, તેજ સીતાને, એક સમયે, જનપ્રિય થવા માટે, દેશ નિકાસન આપતાં પણ તેમના મનને દુખ નથી! આ એકજ દાખલાથી જણાઈ આવશે કે જનપ્રિય થવું એ મનુષ્ય જીવનમાં કેટલી બધી મહત્તાની ભૂમિકા છે? જે જનપ્રિયતા એટલી કષ્ટસાધ્ય છે, તેજ જનપ્રિયતા સરલતા દેવીના પ્રભાવથી સહજ મળી જાય છે? ત્યારે સમજાય છે કે સરલતાને જે સર્વોપરિ ગુણ કહેવામાં આવે છે, તેમાં બીલકુલ અતિશયોક્તિ નથી જ.
પરંતુ સરલતા જેમ વચનમાં ઝટ બોલાઈ જવાય છે, કશું પણ જોર નથી પડતું, તેમ આચરણમાં મુકવા માટે નથી. એની પ્રતિપક્ષીણ જે કપટતા–ધૂતા દંભતા છે, તેનું સામ્રાજય અધિક બલવાનું છે. તેની સત્તા મન પર અત્યંત જામેલી છે. અનાદી કાળના ઘાડ પરિચયથી માનવ સ્વભાવ તેના તરફ જ વિશેષ વલણવાળું છે. જો કે તેના તરફથી મનુષ્યને કાંઈ પણ સારું ફળ નથી મળતું,

Page #29

સરલતા,
તે પણ તેના જહરી પાસમાં એટલા બધા ફસાયલા પડયા છે કે, સર્વસ્વ જતાં પણ તેના સંગથી મુકત થઈ શકતા નથી, મનુષ્ય જીવનમાં સવથી અધિક નુકસાન કારક કપટતા જ છે. સર્વ દુર્ગુણેની અંદર એનું નામ પ્રથમ નજરે પડે છે. કપટી મનુષ્યને ક્યાંય પણ આદર નથી થતું. કેઈપણ તેને વિશ્વાસ નથી કરતે.
ખુદ પોતાના આત્મા ઉપર પણ કપટી મનુષ્યને શ્રદ્ધા નથી હોતી અને તેથી તે પિતાનું પણ અહિત કરે છે. જેમણે હિંદુ કુળ વિષી પ્રસિદ્ધ બાદશાહ ઔરંગજેબનું જીવન વાંચ્યું હશે તેમને યાદ હશે જ કે તેને કપટમય જીવને અવસાન સમયે કેટલું બધું અતિ તિવ્ર દુઃખ આપ્યું છે. આખી દુનિયામાં તેનું વિશ્વાસ પાત્ર કેઈ પણ મનુષ્ય નહોતે. ખુદ પિતાની બેગમે અને શાહજાદાઓ ઉપર પણ તેને વિશ્વાસ નહતો! અહે તે મનુષ્યનું જીવન કેટલું બધું હીન છે કે જેની પાસે કેઈપણ પ્રેમભાવથી ઉભે ન રહી શકે, દિલ ખેલી પિતાના મનના ભાવે સ્પષ્ટપણે જણાવી નહીં શકે ? અને નેહ ભરી દ્રષ્ટિની સાથે દ્રષ્ટિ મેળવી નહીં શકે ? કપટી મનુષ્ય પોતાની કપટજાળમાં બીજાઓને ફસાયેલા જોઈ પિતે કૃત્યકૃત્યની માફક ખુશી થાય છે, પરંતુ વાસ્તવિક રીતે તેઓ બીચારા બીજાઓને ઠગવા કરતા પિતાને જ વિશેષ ઠગે છે, સિંદૂરપ્રકરમાં શ્રીમાન સોમપ્રભસૂરિએ યથાર્થ જ કચ્યું છે કે
विधाय माय विविधैरुपायैः परस्य ये वंचनमाचरन्ति ।
ते वंचयन्ति त्रिदिवापवर्ग सुखान् महामोह सखाः स्वमेव ।। અર્થાત જે પ્રાણીઓ વિવિધ પ્રકારના ઉપાયે કરી, બીજાઓને છેતરે છે, તે મહામહઅજ્ઞાનના મિત્રે થઈ સ્વઆત્માને જ સ્વર્ગાપવગના સુખોથી છેતરે છે. કપટી મનુષ્ય સદા પિતાના નીચ સ્વાથમાંજ તત્પર હોય છે. તેથી તેનું કઈ પણ મિત્ર નથી થતું, કદાચ કોઈ અજ્ઞાત મનુષ્ય કપટીની મીઠી વાતેથી તેના ફંદામાં આવી જાય છે, પરંતુ જ્યારે તેના ગુણે બીજાને જાણમાં આવી જાય છે, ત્યારે તરત તે પિતાનું પલ્લું તેની પાસેથી છોડાવી પ્રથફ થઈ જાય છે. - યદ્યાપિ કપટી–માયાવી પુરૂષમાં બીજા મનુષ્ય કરતાં કેટલાંક ગુણાભાસ વિશેષ હોય છે. જેમકે– મધુરભાષણ કરવું, નમ્રપણે વતવું, પ્રસન્ન વદને રહેવું પરંતુ તેઓ ફકત પિતાની સ્વાર્થ સિદ્ધિની ખાતર જ ધારણ કરેલા હોવાથી તેમજ હૃદય ક્યુટ–કાલુષ્યથી મલીન હોવાથી તે કત્રિમ ગુણે તેને કઈ પણ રીતે ઉપકારક નથી થતા, જે કે બીજા બાહ્ય આકારની માફક કપટ–ભાવ મનુષ્ય આંખોથી નથી જોઈ શકતા તે પણ મન ઉપર તેને પ્રભાવ અવશ્ય પડે છે જ. તેથી જેવી લાગણીઓ કપટીની બીજાએ પ્રતિ હોય છે, તેવી જ લાગણીઓ બીજાએની પણ તેના પ્રતિ થઈ આવે છે. અને એટલા માટે તે જેકે ઉપર કહેલા ગુણુભાસ યુક્ત હોય છે પરંતુ હૃદયની કાલુષ્યતાના લીધે બીજાઓને અવિશ્વસ

Page #30

પર
આત્માનંદુ પ્રકાશ
~~
નીય જ લાગે છે. કુદરતના કાયદો છે કે જેવી રીતે ત્હમે ખીજાએ પ્રતિ વ્યવહાર રાખશે. તેવી રીતે ખીજાએ પણ હમારા પ્રતિ વવાના.
કપટી--માચાવી મનુષ્યના બધા કતવ્યે સારહીન થઈ નિષ્ફળ જ નિવડે છે. થમ કાર્યાં પણ તે જેટલાં કરે છે, તે પણ વ્ય કષ્ટ સિવાય કશુ ફળ આપનારા નથી થતા. અધ્યાત્મકલ્પદ્રુમમાં શ્રીમાન મુનિસુંદર સૂરિજી મહારાજ કચે છે કે— अधीत्यनुष्ठान तपः शमाद्यान् धर्मान् विचित्रान् विदधत्समायान् । न लप्स्यसे तत्फलमात्मदेहक्लेशाधिकं तांश्च भवान्तरेषु ॥ १ ॥
અર્થાત્ ક્રિયાનુષ્ઠાન, તપસ્યા, શાંતિ આદિ અનેક પ્રકારના ધર્મોચરણે કપટ સહિત કરે છે, પરંતુ તેથી ફક્ત શરીરને કષ્ટ આપવા ઉપરાંત આગળ કાંઇ પણ વિશેષ ફળ મળવાનાં નથી. એટલુ જ નહીં પરંતુ માચાવીને ભવાંતરમાં ધર્મ પણ મળવુ મુશ્કેલ છે. ખરેખર આ અમૂલ્ય વચન અવશ્ય મનન કરવા લાયક છે. આપણે નાના પ્રકારના ઉપવાસ આયખિલ આદિ તા કરી, શરીરને શાષવીએ છીએ. અનેક શાસ્ત્રાને ગોખી ગોખી મગજ ખાલી કરીએ છીએ. ધમ નિમિત્તે મહા મહેનતે મેળવેલુ ધન ખર્ચીએ છીએ. પરંતુ જ્યાંસુધી અંતઃકરણ વિશુદ્ધ નથી, હૃદયની માલિન્યતા મટી નથી, ત્યાંસુધી બધું નિરક્જ છે, કારણ કે કપટ યુક્ત જે ક્રિયાઓ આચરવામાં આવે છે, તે ફક્ત અમુક પ્રકારની માનાભિલાષા પૂ કરવા માટેજ, તથા લેાકેામાં વાહ વાહ કહેવડાવા માટેજ હેાય છે. અને તેના માટે બીજા અનેક, મિશ્રા ભાષણ, પરવચનાદિ અનાચારો સેવવા પડે છે કે જેમની કાલિમાની આગળ તપ-જપાદિ બધી ક્રિયાઓ ઢકાઇ જાય છે. કપટી મનુષ્યના અધા વ્યવહારા ભવાયાની ચેષ્ટા માર્ક લેાકર'જન કરવા પુરતા હાઇ અતઃનિઃસાર જ છે. માટે સથી પ્રથમ મનુષ્યે કપટનો ત્યાગ કરી, સરલતા શિખવી જો ઇએ. એક સરલતાના સદ્ભાવથી અનેક ગુણાની પરપરા આપેઆપ ઉત્પન્ન થઈ આવે છે અને તેથી મનુષ્ય જીવન એક આદર્શ જીવન થઈ જંગમાં અનેક પ્રાણીઆને અનુકરણીય થઇ પડે છે. આ જન્મમાં સત્ર તેને યશેાવાદ ફેલાઇ રહે છે અને પરભવમાં ઉત્તમ પદ પ્રાપ્ત કરે છે.
शमस्तु.

Page #31

વર્તમાન સમાચાર
પક
વર્તમાન સમાચાર. ભાવનગરને શ્રીસંઘ અને પર્યુષણ પર્વો
ભાવનગરમાં મહામહોપાધ્યાય શ્રીમદ્ વીરવિજયજી મહારાજ અને પન્યાસજી શ્રીમદ્ દાનવિજયજી મહારાજ વિગેરે મુનિરાજોના અત્યંત આવકારદાયક આવાગમનને અંગે અત્રેના શ્રીસંઘમાં થયેલા અનેક ધાર્મિક
કાર્યો અને પ્રકટેલે અપૂર્વ આનંદ, ઉક્ત પવિત્ર મહાત્માના શ્રી ભાવનગરના શ્રી સંધન પર્ણોદયે થયેલ આવાગમન સંબંધી હકીકત અષાડ માસના અંકમાં અમો આપી ગયા છીએ. હવે તેઓશ્રીની અપૂર્વ કૃપાવડે થયેલા કાર્યોનું વર્ણન નીચે મુજબ આપવામાં આવે છે.
૧ અને અષાડ સુદ ૪ ના રોજ પધાર્યા બાદ શ્રીમાન ઊપાધ્યાયજી મહારાજે પિતાની અમૃત સદ્ધશવાણીવડે પાખ્યાન શરૂ કર્યું. વ્યાખ્યાનમાં ધર્મ પરિક્ષા અને ઉપરાંત કથા શરૂ કરવામાં આવી હતી. દિવસનુદિવસ શ્રી સંધને ઉત્સાહ તે સાંભળવામાં વૃદ્ધિ પામવા લાગ્યો અને સંખ્યાબંધ શ્રાવક શ્રાવિકાઓની પ્રતિદિન વ્યાખ્યાનને લાભ લેવાની ઈચ્છા વૃદ્ધિ થવા લાગી. કેટલીક વખત તેમ ચાલ્યા બાદ શરીરે સહેજસાજ બીમારી થવાથી પન્યાસજી મહારાજ શ્રી દાનવિજયજી મહારાજ પણ વ્યા
ખ્યાન વાંચવા બીરાજમાન થયા હતા. કેટલાક એમ માનતા હતા કે શ્રેણી તૂટી જશે પણ તે અને ટકળ તેઓની ખાટી પડી છે અને પન્યાસજી મહારાજના વ્યાખ્યાનથી પણું શ્રેતાઓને સારી અસર થઈ છે.
વ્યાખ્યાનના દરમ્યાનમાં બે કાર્યો અત્રેની જેનકેમને જે ખાસ કરવા જેવા હતા, તેને માટે બંને મહાત્માઓના રસ્તુત્ય ઉપદેશ સારી અસર કરી છે. બેમાંથી એક હકીકત એવી છે કે ભાવનગરના શ્રી સંઘને સ્વામીવલ દરવર્ષે જે ભાદરવા સુદ ૫ મે થાય છે અને જેને માટે અત્રેના વોરા કુટુંબ ના એક સ્વર્ગસ્થ ગૃહસ્થ ઘેલા વીરાંદ તરફથી અમુક રકમ વ્યાજે મુકાયેલ છે, તે વ્યાજની રકમ અને બાકીની થતી સમુદાયની ટીપ મળી તે જમણવારની રકમ પૂરી કરવામાં આવે છે, અથવા ટીપને બદલે કઈ જમાડનાર નીકળે તે તેની રકમ પણ ઉપરની મૂળ રકમના વ્યાજ સાથે ભેળવી જમાડવામાં આવે છે. પરંતુ તે જમાડવાને આદેશ પર્યુષણના દિવસે માં અને કેટલીક વખત ખેંચતાણને લઈને છેવટે સંવત્સરીના દિવસે પણ અપાય છે. તેવા ટુંકા દિવસમાં અને પર્યુષણમાં અપાતું હોવાથી તેને લગતા આરંભ સમારંભ પણું ઘણુમાં કરવામાં આવતે અને ટુંકે ટાઈમ હોય તે બીન કાળજીથી કે ટાઈમ પુર ન હોવાને સબબે ઉપયોગ શુન્યતાને લઈને જમણવારની વપરાતી વસ્તુઓ માટે ખેદ થતો હતો, જે હકીકત દ્રવ્યના લાભને અંગે અને બીજા નજીવી કદાગ્રહના કારણોને લઈને અટકી શકતી નહોતી. તે આ મહાત્માઓના અડગ અને અંવિચ્છિન ઉપદેશથી આ શાલ સુધરી ગઈ છે. અને આ વખતે સંઘનો આદેશ શ્રાવણ વદ ૫ ના રોજ આપવામાં આવવાથી ઘણો જ હર્ષ થયે છે. અત્રેના સંધના આ ગેવાને હવે પછી દર વર્ષે તેમ કરશે એમ આપણે આશા રાખીશું કારણકે આ મહતમાં કાંઈ અત્રે થિર રહેવાના નહીં હોવાથી “શેઠની શીખામણ ઝાંપા સુધી તેમન થવા સૂચના કરીએ છીયે.

Page #32

આત્માન પ્રકાશ
N
વિશે ! સુચના કરવા જેવી એ છે જે જૈન ગૃહસ્થ વોરા ઘેલા વીરચંદના તરફથી જે મુદત રકમ મૂકવામાં આવેલ છે, તેનું વ્યાજ માત્ર ભાગ જેટલું ઉપજતું હોવાથી દરવર્ષે ટીપ કરવી પડે છે, માથે લેનારને શોધ પડે છે અને તેને અંગે અનેક કદાગ્રહ ખેંચતાણુ વગેરે થયા કરે છે તે ન થવા માટે ઉક્ત મૂળ રકમ મુકનાર ગૃહસ્થના કુટુંબીઓ અનેક પૈસાપાત્ર છતાં બીજા અનેક કાર્યોમાં હજારો રૂપિયા ખરચે છે છતાં આવા મહત્વના કાર્યમાં તે રકમની વૃદ્ધિ કરી બીજાને શો ધવા જવાનું બંધ કરાવતાં નથી તે અજાયબી ભરેલું છે. છેવટે એટલીજ સુચના કરીએ છીયે કે તે મૂળ રકમમાં તેઓના કુટુંબીઓ વધારે કરી સ્વાંગ પિતાના તરફથી કરી પિતાના કુટુંબની ઉજવળ કીતિમાં વધારો કરશે.
બીજું કાર્ય એઠજુઠ સંબંધી છે. સર્વ કેમ કરતાં ઊંચ કેમ તરીકે દાવો ધરાવનાર જૈન કામ પોતાના જમણવારમાં બીજા કરતાં એકજુઠનો હિસાબ નહિરાખતા હેવાને સબબે નબળા ગણાય છે. જેને લઈને ધર્મહેલના પણ કેટલીક વખત થાય છે અને વળી શાસ્ત્રાનુસાર એઠજુમાં બે ઘડીમાં અસંખ્ય છે ઉપજે છે અને વિનાશ થાય છે, જે તેવું અત્ય પિતાના પ્રમાદને અંગે જૈનોને માથે આવે છે; તેટલું જ નહિ પણ જમાડનારને ખરચ ધાર્યા કરતાં વધારે થાય છે. જે હકીકતને માટે પશુ ઉક્ત મહાત્માઓ વ્યાખ્યાનમાં અડગપણ અનેક વખત ઉપદેશ આપ્યા કરતા હતા. હવામીવમાં અને પિતાના ઘરે પાણીના ઠામમાં પીધેલું વાસણ એમને એમ બાળવામાં આવે છે વગેરે અનેક હકીકતે માટે અત્રેના સંઘમાં ચર્ચા ચાલી રહી હતી. દરમ્યાન સંવત્સરીના રોજ પ્રતિક્રમણના ટાઈમે આગેવાનોને ઉકત મહામાએ સ્વામી વચ્છળમાં લાઈનસર બેસાડવા, એઠુંઠું ન પડે તેને બંદેબસ્ત કરવા વગેરે દેખરેખ રાખવા, વ્યવસ્થા કરવા પચ્ચખાણ કરાવ્યા હતા. જેને લઈને ભાદરવા સુદ ૫ ના રોજ જન્મેલા સ્વામીવચ્છલમાં ઉકત મહાત્માના ઉપદેશથી ઘણો સુધારો અને ફેરફાર થયે હતે. જે ઉપકાર અત્રેના શ્રાવક સમુદાય ઉપર અપરિમિત છે.
૩ સિવાય પન્યાસજી મહારાજ દાનવિજયજી મહારાજ તથા મુનિરાજશ્રી પ્રેમવિજયજી મહારાજ પાસે પંચ સંગ્રહ, કમપયડી, ભગવતીજી, નવતવ, કર્મગ્રંથ વગેરે અપૂર્વ ગ્રંથની વચના તથા બાકીના વખતમાં જ્ઞાનોદ્વારને અંગે પંચસંગ્રહ, પ્રતિમા શતક, શ્રાદ્ધવિધિ, બૃહના સંયણ નવતત્વ, (શ્રીમદ્ વિજયાનંદ સૂરકૃત) શોધવાનું કાર્ય ચાલે છે,
સિવાય પિસહ, પ્રતિક્રમણ, તપ વગેરે અનેક ધાર્મિક કાર્યોના નામે શ્રી સંઘને મળવા લાગ્યા છે. જેથી તે બાબત તેમજ આવા શાંત, વિદ્વાન, અને ન્યાયી મહાત્માના આવાગમનથી પણ વર્ષો આ અપૂર્વ આનંદ શ્રી સંઘને થયો છે. એમાં સમગ્ર જૈન પ્રજાની વાણી છે.
વિશેષ હકીકત જાણવા જેવી એ છે જે સંવત્સરીના દિવસે ચતુરવિધિ સંધ સાથે દેવદર્શનથી ચૈત્ય પરિપાટી જે જૈન મંદિરની થતી હતી. તેમાં આ સાલ ગુરૂદર્શનની વૃદ્ધિ થઈ છે. ઉકત મહા
ત્મા પોતાની સાથેના મુકિમંડળ અને અત્રસ્થ પ્રથમથીજ બીરાજમાન ઉત્તમવિજયજી મહારાજ વગેરે મુનિઓ સાથે આ સભાના આત્માનંદ ભવનમાં જયાં મહેપકારી ન્યાયાબેનિધિ શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિ ( આત્મારામજી મહારાજ ) ની મોટી છબી પધરાવવામાં આવેલ છે. ત્યાં ગુરૂદર્શન કરવા પધારેલા હતા. જયાં કે પધારેલા મહાત્માઓનું પ્રથમ ગુરૂપૂજન કરવામાં આવેલું હતું.
પર્યુષણમાં કહપધરથી વ્યાખ્યાનમાં દરેક સ્થળે સામાન્ય રીતે કલ્પસૂપ સુધિકા ટીકા વંચાય છે, પરંતુ આ વર્ષે કેટલાએક બંધુઓની વિનંતિ ઉપરથી કીરણવલી નામની ટીકા

Page #33

વર્તમાન સમાચાર,
જે કે શ્રીમદ્ ધર્મસાગરજી ઉપાધ્યાયજીની બનાવેલી અને સુધિકાથી શ્લોક સંખ્યામાં પણ વધારે છે તે વાંચવામાં આવેલ હતી. તે અપૂર્વ હતી. અત્રે ઘણી વખત સુબાધિકાટીકા વંચાતા બે ત્રણ મુનિરાજે મળી તે પૂર્ણ કરતાં, પરંતુ આ વખતે આ મિટી ટીકા વંચાયા છતાં પહેલેથી છેલ્લે સુધી સરલ રીતે અને અવિચ્છિનપણે પન્યાસજી મહારાજ શ્રી દાનવિજયજી મહારાજે પૂર્ણ કરી છે. તેઓશ્રીની જ્ઞાન શક્તિ અને શરીર શકિત અને પૂર્ણ ઉત્સાહ અત્રેના શ્રીસંધને આનંદ સાથે અજાયબી ઉત્પન્ન કરાવી છે.
સાંભળવા પ્રમાણે સ્વર્ગવાસી શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિ (આત્મારામજી મહારાજે) સુરતના તેઓશ્રીને ચોમાસા દરમ્યાન આ ટીકા વાંચી હતી, અને આ શહેરમાં તો આ પ્રથમ વખત જ હેવાથી અત્યાનંદ થયા હતા.
જેમ જુદી જુદી વાનીઓથી જુદે જુદે સ્વાદ મળે છે તેમ આ વર્ષે ઉકત મહાત્માના આવાગમનથી અપર્વ ભાવ સ્વાદ-આત્માનંદ પ્રગટ થયે છે; એમ અત્રેના શ્રીસંઘને અનુભવ થયો છે.
એમ તે ખાત્રીબંધ કહી શકાય છે કે આ વર્ષનું ચાતુર્માસ અત્રેના શ્રી સંઘને અનેક રીતે ઉપકારક થયું છે. અને બાકીની મુદતમાં હજી તેમાં વૃદ્ધિ થશે તે બધાનું કારણ ઉત્તમ મુનિ મહારાજાઓનું આવાગમન તે જ છે. પૂર્વ પાદિયે અત્રેના શ્રીસંઘને આ વર્ષે પ્રાપ્ત થયેલ આ અપૂર્વ પ્રસંગને લાભ જેમ બને તેમ વધારે લેવા અમારી સકળ સાબુદાયને નમ્ર પ્રાર્થના છે.
હાલમાં યુકત મહાત્માઓ વડવામાં પધાર્યા છે. જ્યાં દેરાસરમાં અઠ્ઠાઇમહોત્સવ શરૂ થયો છે. તેને અંગે સાતમે દિવસે ભાદરવા વદી ૧ ના રોજ અઢાઈમહેત્સવ નિમિતે જળયાત્રાને વરઘોડે ચડાવવામાં આવ્યો હતો. બહાર ગામથી ભેજને પૂજા માટે તેડાવવામાં આવ્યા હતા. રોજ વિવિધ પૂજાએ સુંદર રાગ રાગથી ભણાવવામાં આવે છે. હજારો મનુષ્યો જૈને અને ઈતર મનુષ્યએ ભાગ લીધો હતો.
શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયમાં દશ વર્ષ સુધી દર વર્ષે વાર્ષિક ઉતેજન આપનાર સભાસદે માં નીચે મુજબ વધારે થાય છે, અગાઉ ભરાયલા.
રૂ. ૭૬૯૩] શેઠ ભેગીલાલ લેહેરચંદ રૂ. ૫૧] શેઠ ત્રીકમલાલ હીરાલાલ
રૂ. ૫૧ ] 5, મેતીચંદ પ્રેમચંદ રૂ. ૫ ] , શેવંતીલાલ નગીનદાસ રૂ. ૫૧] , કેશરીચંદ ભાણુભાઈ રૂ. ૧૦૧] , અમુલખ ખુબચંદની કુ. રૂ. ૧૦૧] , જેઠાભાઈ કલાણુછ રૂ. ૧૦૧] , સારાભાઈ મગનભાઈ મેદી.બી.એ રૂ. ૫૧] , ટાકરશી દેવશી મેહનલાલ મગનલાલ ઝવેરી.
ડાયાભાઈ ધન રચંદ ઉજમચંદ
રૂ. ૮૫] , રણછોડદાસ કાનજીભાઈનીકુ રૂ. ૫૧ ] મુલજી ડુંગરશી
ઝવેરચંદ ઠાકરશી રૂ. ૫૧]
રૂ. ૫૧] , રાયચંદ મેતીચંદની કુ. રૂ. ૫૧] છોટાલાલ કસ્તુરચંદ
રૂ. ૫] , હેમચંદ મેહનલાલ રૂ. ૫] હાથીભાઈ મગનલાલની કુ.
૭૫]
ന
૫૧ ઈ.
ന
જે
જે
દલીચંદ ફુલચંદ
-
- -
-
-
કુલ રૂ. ૮૯૪૫)

Page #34

૫૬
આભાનઃ પ્રકાશ ગ્રંથાવલોકન.
શ્રીમન્ મુનિ મહારાજ શ્રી મોહનલાલજી જૈન સેટ્સ લાઇબ્રેરી તથા સંસ્કૃત પાšશાળાને ચતુથ વાર્ષિક રીપેાટ તથા હિસાખ અમેને અભિપ્રાય અથે ભેટ મળેલ છે. જે વાંચતાં આનંદ થાય છે, એટલુ જ નહિ પર‘તુ દિવસાનુદિવસ તેની દ્રવ્ય-ભાવ ખતે રૂપે થતી અભિવૃદ્ધિ તેના ઉત્તમ અને લાગણીવાળા તેમજ ગુરૂભક્ત કાય વાહકોના ધન્યવાદને પાત્ર છે. ગયા ત્રીજા વર્ષની આખરે ન્યુસપેપરા-ઝુકા વગેરે જે હતા, તેમાં આ વર્ષે ઘણા સારા વધારા થયા છે. એટલુ જ નહિ પરંતુ હસ્તલેખિત પ્રતેની આ વર્ષે કુલ સખ્યા ૭૮૦ ની થયેલી જાણી વધારે ખુશી થવા જેવું છે. તે મમતમાં સૂચના કરવાની કે નામદાર બ્રીટીશ સરકારની માફક જુદે જુદે સ્થળે વિદ્વાન પુરૂષને જાણકારક શખ્સોને મોકલી એવા હસ્તલેખિત પ્રાચીન ગ્રંથા-પ્રતાની શેાધ ખાળ-ખરીદી કરી મોટા પાયા ઉપર આ લાઈબ્રેરીમાં સંગ્રહ કરી, એક ભવ્ય જ્ઞાનમદિર કરવાની પ્રવૃત્તિ કરવી તે આવકારદાયક છે. આ વર્ષમાં પુસ્તક ખરીદવા સારૂ વડોદરા સેન્ટ્સ લાઇબ્રેરીવાળા મી. ચીમનલાલ ડાહ્યાભાઈ દલાલ એમ-એ મારફત પુસ્તકાનું સીલેકશન કરાવ્યું હતું. જે લાઇબ્રેરીના સાધનામાં એક સગવડ ભરેલ કૃત્ય હતું. દિનપ્રતિદિન જૈન અને જૈનેતર પ્રજા અહેાળા પ્રમાણમાં ઉકત લાઇબ્રેરીને વધારે લાભ લે છે, તે તેના માહાશ કાકર્તાએ અને કમીટીની ઉદાર લાગણી અને સગવડતાની નીશાની છે. મુંબઈ જેવા સુવિખ્યાત અને પંચર’ગી પ્રજાથી વસેલા મહાન શહેરમાં આ લાઇબ્રેરીએ લેાકપ્રિયતા મેળવવા સાથે મનુષ્યના માનસિક વિકાશના એક ખરેખર ઉત્તમ સાધનના જન્મ આપેલ છે.
wwww
સંસ્કૃત પાઠશાળાની પણ વધતી જતી પ્રગતિ પણ ભવિષ્યમાં તેટલી જ આનંદજનક થશે, એ નિશ્ચય છે.
વહીવટને લગતી ઉત્તમ વ્યવસ્થા એટલીમધી સરસ છે કે દરેક મનુષ્યની દરેક પ્રકારની મદદને પાત્ર આ લાઇબ્રેરી છે.
છેવટે ગયા છેલ્લા બે વર્ષમાં અમેએ કરેલી સૂચના કે જે ઉક્ત લાઇબ્રેરી જાહેર લત્તા ઉપર લઈ જવાની જરૂરીયાત છે અને નામદાર ગાયકવાડ સરકાર તેમજ સાશીયલ સરવીસ લીગ તરફથી જે રીતે સાધન કરી આપવામાં આવે છે તેવી રીતે એક વિશાળ મકાન ઉકત લાઇબ્રેરી માટે પેાતાના તરફથી ખ`ધાવવાની ખાશ જરૂરીયાત છે. ઘણા લાગણીવાળા ગૃહસ્થાની બનેલી કમીટી હવે તે કાય જલદીથી પાર પાડશે એટલી સૂચના પ્રાંતે કરવામાં આવે છે.

Page #35

જાહેર ખબર અગાઉના અકમાં આવો ગયેલ છે, પરંતુ અમારા આ માસિકતા માનવતા ગ્રાહકોને ખાસ લાભ આપવા માટે તેને માત્ર અર્ધી કીંમતે એટલે માગ આઠ આનાથી આપવામાં આવશે. ( પેસ્ટેજ જુદું) આ લાભ માત્ર ચાર માસ માટે છે, જેથી જેમની ઈચ્છા હોય તેમણે અમાને પદ્મદ્વારા ખબર આપી નામ નોંધાવવુ, મુદ્દત વિત્યાબાદ આ લાભ મળશે નહિ. અન્યમાટે રૂ. ૧–૦=૦ કિમત રાખવામાં આવેલ છે. સ્ટેજ જુદું. જૈન આત્માનં સભા-ભાવનગર.
મેટુ સાહસ મફત તદ્દન મફત. દરેક ગ્રાહકાને એ વરસ સુધી મફ્ત વાંચન પુરૂ પાડવાની કરવામાં આવેલી ખાસ યાજના.
જૈન
શાસન
સામાજિક, નૈતિક, ધાર્મિ ક, અને સાહિત્ય વિષયક લેખોથી હિન્દી તથા ગુજરાતીમાં પ્રતિ બુધવારે પ્રકાશિત થાય છે, જૈન સમાજમાં આ એક અદ્વિતીય સાપ્તાહિક પત્ર છે કૃઢિ હમે ઘેર બેઠે પરમાત્માના પવિત્ર ઉપદેશને શ્રવણુ કરવા ચાહેા છે ? યદિ તમે ધેર છેડે જૈન સામાજની સ્થિતિને જાણવા ચાહેા છે ? અને યદિ તમે ઘેર બેઠા પાશ્ચાત્ય જૈન સ્કાલરાના કાર્યોનું નિરીક્ષણ કરવા ચાહા છે ? તેા શીઘ્ર “ જૈનશાસન ” પુત્રની નીચેની યેાજના ધ્યાનમાં લઇ
ગ્રાહક થાઓ.
જૈન શાસન કેવીરીતે મળે છે?
જૈન શાસનનુ –સને ૧૯૧૪=૧૫ના બે વર્ષનું લવાજમ રૂપીઆ છ મનીઓર્ડરથી પહેલાં મેલી આપનારને રાસકેાપ સીસ્ટમનુ પાંચ વર્ષની ગેરેન્ટીવાળુ રેગ્યુલર વેાચ રૂ. ૫-૦-૦ ની કીંમતનું કત ટપાલ ખર્ચના પૈસા લઇ પહેાચતુ કરવામાં આવશે.
જે ગ્રાહકા ઊપર પ્રમાણે એ વર્ષનું લવાજમ માકલી જેને ધડીયાળ લેવાની ઈચ્છા નહિ હૈય તેને “ રાજસ્થાનના ઇતિહાસ ) ભાગ ૧ લેા કુલટાડ પ્રણિત સરલ ગુજરાતી કિંમત રૂ. ૫-૦-૦ નેા ટપાલ ખર્ચના ફકત ચાર આના લઇ મોકલવામાં આવશે,
ઉપરની ખાસ યાજના જૈન શાસનના પ્રર્વતકેાની ખાસ ઈચ્છાથી અને તેને દરેક જૈન કામમાં જાણીતું કરવાની પ્રબળ ઇચ્છાથી લડવામાં આવી છે.
સુચના-જે ગ્રાહકોએ સને ૧૯૧૪ તુ લવાજમ મોકલી આપ્યું છે તેને કત સને ૧૯૧૫ ની સાલનું લવાજમ રૂ. ૩-૦-૦ માકલી આપવા.
ઊપરના નિયમે લાઈબ્રેરી, પાઠશાળાઆને લાગુ પડશે નહિ પણ તે તે પુરૂં લવાજમ ભરશે, તા ઊપરના લાભ તેને પણુ મળશે.
નેટ=આ ઊપરાંત અમેાએ જે પ્રથમ જણાવ્યુ છે કે ચાથા વર્ષીના ગ્રાહકોને પાંચસા પાનાનેા જૈન ફીલોસોફીના ઊત્તમ ગ્રંથ ઊમદા કાગળમાં જે છપાય છે તે ભેટ આપવામાં આવશેજ, ને પાંચમાં વર્ષ માટે પણ ભેટી મુક અલગજ આપવામાં આવશે, માટે શ્રાદુક અનેા વ્હેલા તે પડેલા. મેનેજર જૈન શાસન—રાંધનપુરી મજાર-ભાવનગર

Page #36
થોડા વખતમાં બહાર પૂડરો, ગુ પાડવ ચારિત્ર. પુત્રાકાર, કીંમત અગાઉથી રૂપીયા ત્રણ પાછળથી રૂપીયા ચાર, યશોવિજયજી ગ્રંથમાળા તરફથી પુરતકાકારે પ્રસિદ્ધ થયેલા આ ગ્રંથ અમારા તરફથી પત્રાકારે ઉચા કેટ્રીઝ કાગળ ઉપર કેટલાક સાધુ મુનિરાજના આગ્રહથી છપાવવા શરૂ કરેલ છે, જેની ફક્ત 250 કાપી છપાઈ છે, માટે ગ્રાહક થનારાઓએ પોતાના એરડર તાકીદે મોકલી આપવા, જેથી પાછળથી નાશીપાસ થવું ન પડે. આ પુસ્તકની શુદ્ધતા તથા સફાઈ માટે ખાસ કાળજી રાખવામાં આવે છે. અગાઉથી રૂપીયા મોકલનારનેજ રૂપીયા ત્રણથી આપવામાં આવશે. વી. પી થી. મગાવી નામ નંધાવનારને રૂપીઆ ચારમાં આપવામાં આવશે માટે વહેલા તે પહેલા. તા—કે. કેટલાક સાધુ મહારાજાએ પોતાનું નામ લખવા જશુવ્યુિં છે. તેને ખબર આપીએ છીએ કે રૂપીઆ નહીં મોકલનારને રૂપીઆ ચાર ભરવા પડશે. માટે તે ઉપર ખાસ લક્ષ ખેંચીએ છીએ. મેનેજર જૈનશાસન-ભાવનગર. જોઈએ છીએ, આ સભા માટે વહીવટી (નામનું) કામ કરી શકે તેવું તેમજ સરકૃત અને ઇગ્લીશ ભાષા જાણનાર, કુફા તપાસવા વગેરેના કામને માતગાર, એક કારકુન આ સભા માટે જોઇએ છીએ. બીજે નોકરી કરી હોય ત્યાંના સર્ટીફીકેટ સાથે અરજી આ સભાના પ્રમુખને નામે કરવી પગાર રૂા. 20 થી 25 માસિક. શ્રી જૈન આત્માનદસભા- ભાવનગર આ માસમાં નવા દાખલ થયેલા માનવતા સભાસદા, 1 દલાલ છોટાલાલ ચુનીલાલ 2. ભાવનગર 50 વ૦ વાર્ષિક મેમર. 1 શા ધનદાસ રામચંદ For Private And Personal Use Only