________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ફર
આત્માનંદ પ્રકાશ અઢાર ભેદ થાય. તે બધાએ પ્રકારથી મૈથુન સેવન કરવાને ત્યાગ તેનું નામ બ્રહ્મચર્યવ્રત કહે છે. ૬
પાંચમાં વ્રતનું સ્વરૂપ. २॥ सर्वभावेषु मूर्छाया स्त्यागः स्यादऽपरिग्रहः ।
यदसत्स्वपि जायेत, मूर्छायाश्चित्तविप्लवः ॥ ७ ॥ અર્થ–નાના પ્રકારના જે પદાર્થો છે તેના ઉપર જે મમત્વ ભાવ નહિ કર તેનું નામ અપરિગ્રહવત કહે છે. તેનું કારણ એ છે કે વસ્તુ (પદાર્થ) નહિ હોવા છતાં પણ જેને આત્માની અંદર તીવ્ર મૂછએ લાગેલી જ હોય છે તેથી જે મહાત્માઓએ પિતાના શરીર માત્રની ઉપર પણ મૂછ રાખી નથી, તેજ પુરૂષ ખરા ત્યાગી ગણાય. જે એમ કહેવામાં ન આવે તે કુતરાં બિલાડાં પણ ત્યાગીની ગણત્રીમાં આવી જાય છે !
એ પાંચ મહાવ્રતનું સ્વરૂપ કહ્યું. હવે પચીસ ભાવનાનું કિંચિત સ્વરૂપ દર્શાવીએ છીએ. પ્રથમ મહાવ્રતનું રક્ષણ કરવા માટે આ પાંચ ભાવનાઓ ભાવે.
મને ગુપ્તિ–પાપ કાર્ય સંબંધી વિચારમાંથી મનને હઠાવવું તેનું નામ મને ગુપ્તિ. સાધુ સૂક્ષ્મ યા સ્થૂલ કઈ પણ પ્રાણીની હિંસાથી મુકત છે, તેણે પ્રથમ પિતાના મનને અવશ્ય દબાવવાની જરૂર છે. પ્રાણી મને કરી હિંસાનું ચિંતવન કરે છે, અને જે કે કાયાએ કરી હિંસા કરતું નથી, તે પણ તે હિંસાથી થનાર કમને ઉપાર્જન કરે છે. કહ્યું છે કે
॥ मन एव मनुष्याणां, कारणं बंधमोक्षयोः ।
बंधाय विषयासंगी, मुक्त्यै निर्विषयं पुनः॥ १ ॥ અર્થ–મન જ્યારે ઇદ્રિના વિષયમાં આશકત થાય છે ત્યારે કર્મબંધનું કારણ થાય છે અને જ્યારે ઇદ્રિના વિષયથી વિમુખ થઈ નિવિષયી થાય ત્યારે મોક્ષનું કારણ થાય છે, માટે મનુષ્યને મન છે તે જ કમબંધનું તથા કર્મથી મુક્ત થવાનું પ્રબળ કારણ છે.
તેના પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિ આદિ અનેક દ્રષ્ટાંત જૈન સિદ્ધાંતમાં દર્શાવેલ છે, વળી એક મુનિવર પિતાના આત્માને ઉદ્દેશીને કહે છે કે –
कुकर्मजालैः कुविकल्पसूत्रने, र्निबध्य गाढं नरकाग्निभिश्चिरम् ।
विसारवत् धक्ष्यति जीव हे मनः, कैवर्तकस्त्वामिति मास्य विश्वसीः॥१॥ ૧ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય કૃત યોગશાસ્ત્ર.
For Private And Personal Use Only
