________________
આવી અહિંસાની ભાવનાનું ભવ્ય આકાશ રચાય છે મહાત્મા ગાંધીની પ્રવૃત્તિઓથી. સ્વાભાવિક રીતે જ એ સવાલ જાગે કે વિલાયતથી આવેલા બૅરિસ્ટર શ્રી મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધીમાં જગતને અજવાળતું અહિંસાનું સૂક્ષ્મદર્શન પ્રગટ્યું હશે કઈ રીતે ? ગાંધીજીની વિચારસરણીમાં પ્રગટેલાં સત્યનિષ્ઠા, અનેકાંતદર્શન અને આધ્યાત્મિકતા એમને મળ્યાં હશે કઈ રીતે ? ગાંધીજીના જીવનકાર્યને ઘડનારા મૂળ સ્રોતને પારખવાનો પ્રમાણમાં ઓછો પ્રયાસ થયો છે. ગાંધીજી કહેતા હતા કે એમનો હવે પછી જન્મ નથી, કારણ કે એમનો મોક્ષ અવશ્ય થશે. ગાંધીજીમાં આવો મોક્ષવિચાર જગાડનાર હતા સૌરાષ્ટ્રમાં વવાણિયા ગામમાં જન્મેલા અધ્યાત્મપુરુષ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી.
ઈ. સ. ૧૮૯૧ની પાંચમી જુલાઈએ મહાત્મા ગાંધીજી બ્રિટનમાં બેરિસ્ટર થઈને હિન્દુસ્તાન આવ્યા. તે દિવસે મુંબઈમાં શ્રીમદૂના કાકાજી સસરા અને ભાગીદાર શ્રી રેવાશંકર જગજીવનના ભાઈ ડો. પ્રાણજીવનભાઈ મહેતાના નિવાસસ્થાને બૅરિસ્ટર મોહનદાસ ગાંધી ઊતર્યા હતા. શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર પણ એ જ દિવસે આવ્યા. અહીં ગાંધીજી અને શ્રીમદૂનો પ્રથમ પરિચય થયો. ડૉ. પ્રાણજીવન મહેતા ગાંધીજી સાથે ઇંગ્લેન્ડમાં હતા અને તેથી બંને વચ્ચે ગાઢ સંબંધ હતો. ગાંધીજીનો આ સંબંધ શ્રીમના દેહવિલય પર્વત ચાલુ રહ્યો. ગાંધીજીનો એમની સાથે કોઈ વ્યાપારી સંબંધ નહોતો, પરંતુ એમની સાથે ઘનિષ્ઠ આત્મીયતા સધાઈ.
શ્રીમદ્ રાજચંદ્રના ચિત્તની સરળતાનો અને એમના ગૂઢ જ્ઞાનની પ્રભાવકતાનો ગાંધીજીને અનુભવ થયો. સૃષ્ટિનો આ સંયોગ કહેવાય કે ભગવાન
કાર
અહિંસા-યાત્રા ૧૭
