________________
વધુ શક્તિશાળી બતાવી. એમણે કહ્યું કે સત્ય અહિંસા સિવાય બીજી કોઈ રીતે પ્રગટ થઈ શકે નહીં.
એમની આ અહિંસા એ કોઈ ભાવના નથી પરંતુ ગુણોની તાલીમ છે. જેનામાં અનેક ભાવનાઓનું સંગમતીર્થ સધાય એ જ અહિંસાપાલક થઈ શકે. કારણ કે એમની આ અહિંસા માત્ર માનવ કે પશુ પ્રત્યે સીમિત નથી, પરંતુ એમાં ઉચ્ચ કોટિની ત્યાગવૃત્તિ, ન્યાયી વર્તન, આત્માનું ભાન, દેહપીડા સહન કરવાની શક્તિ જેવા આંતરિક ગુણની આવશ્યકતા છે. તેઓ કહે છે કે જમીન જાય, ધન જાય, શરીર જાય તો પણ અહિંસાનો ઉપાસક એની પરવા કરે નહીં. આત્મબળ કેળવાય અભયથી. જગતના ઇતિહાસમાં મહાવીર, બુદ્ધ, રામ, ઈશુ ખ્રિસ્ત એ બધાએ એમના જીવનની શૈલીમાં અભય પ્રગટ કર્યો હતો. ભય કે મૃત્યુ એમને ચલિત કરી શકે તેમ નહોતાં ! અભય થયા વિના પૂર્ણ અહિંસાનું પાલન શક્ય નથી કારણ કે અહિંસાની તાલીમ માટે મરવાની તાકાત જોઈએ. મરવાની ઇચ્છા જેટલી તીવ્ર તેટલી મારવાની ઇચ્છા મોળી. માણસમાં મરવાની તાકાત પૂર્ણપણે આવી જાય તો તેને મારવાની ઇચ્છા થતી નથી અને માણસ કરુણામય બનીને મરે છે. ત્યારે મારનારનું દિલ પણ પલટાવી નાંખે છે.
અહિંસા અંગેની પહેલી શરત તરીકે ગાંધીજી જીવનના પ્રત્યેક ક્ષેત્રમાં ન્યાયી વર્તાવને આવશ્યક ગણે છે. આ ન્યાયી વર્તાવ એટલે કે દરેક પ્રકારના શોષણનો સંપૂર્ણ અભાવ. આત્મબળજનિત સહનશક્તિ દ્વારા બીજી વ્યક્તિના હૃદયનાં દ્વાર ખોલી શકાય છે, તલવારથી નહીં. ગાંધીજી ૧૯૩૧ની ૮મી ઓક્ટોબરના “નવજીવન'માં નોંધે છે કે કષ્ટસહન એ જ માનવજાતિનો સનાતન વારસો છે. જ્યારે શસ્ત્રયુદ્ધ અહિંસા-યાત્રા ૨૧
અરજી
wf/5* c ''
: '.
