________________
કોઈ નિર્દોષ કે નિર્બળ રાજ્યને કચડી નાખવાનો લેશ પણ વિચાર કરતી ન હોય. એવી રાજનીતિ નહિ કે જે પોતાની પ્રજાને પૂર્ણ ન્યાય આપવા માટે બીજા રાષ્ટ્રને અન્યાય કરતી હોય. બીજા રાષ્ટ્રને નિર્બળ, પછાત રાખીને પોતાના વિકાસની રચના કરતી રાજનીતિ ગાંધીજીના મતે હિંસાયુક્ત છે. જ્યાં સુધી રાજનીતિ આવી હિંસાથી ભરેલી હશે ત્યાં સુધી ગમે તેટલા ઉમદા કાયદાઓ કરવામાં આવે તોપણ વિશ્વશાંતિ સર્જાશે નહિ. આનું કારણ એ છે કે સ્વાર્થી રાજનીતિને લીધે કેટલાક લોકોનાં હિતોને ધક્કો પહોંચશે. પરિણામે એમાંથી સંઘર્ષ અને હિંસા જાગશે.
આમ બીજા રાષ્ટ્ર પર આધિપત્ય મેળવવું કે એને નિર્બળ બનાવવું એ હિંસક રાજનીતિ છે. અહિંસક રાજનીતિ તો પોતાના રાજ્યની હિત-ચિંતા જેટલી જ બીજા રાષ્ટ્રનું પોતાના હાથે અહિત ન થાય તેની ફિકર રાખતી હોય છે. ગાંધીજી અહિંસાને એટલી શુદ્ધ માને છે કે આપણે રાષ્ટ્ર કે રાજ્યમાંથી બૂરાઈઓ દૂર કરીએ તો કોઈને પણ આપણા પર આક્રમણ કરવું પડે નહીં. આક્રમણ કરવાનું મૂળ કારણ શું ? શોષણ, પ્રતિઆક્રમણની તૈયારી, અતિ અધિકાર, આધિપત્યની ભાવના, સ્વરાષ્ટ્રના વિકાસની સંકુચિત સ્વાર્થી દૃષ્ટિ, નિર્બળતા વગેરે હોય છે. અહિંસક અભિગમની દૃષ્ટિએ વિચારીએ જે રાષ્ટ્ર આવી રાજનીતિ અપનાવે તે બીજાના આક્રમણનું લક્ષ્ય બનતું નથી.
આવી અહિંસક રાજનીતિના આધાર પર રાષ્ટ્રનિર્માણ કરવાના સમયે જ કોઈ એ રાષ્ટ્ર પર આક્રમણ કરે તો દરેક રાષ્ટ્રને સ્વરક્ષણનો અધિકાર છે. તેમાં કેટલી અહિંસા દાખવવી તે એની ઇચ્છા પર અહિંસા-યાત્રા ૨૭
