________________
પોતાનું જીવન શાંતિભર્યા માર્ગોની શોધમાં ગાળ્યું. પરંતુ હિંસાએ બંનેનો ભોગ લીધો. ગાંધીજીની માફક માર્ટિન લ્યુથર કિંગની હત્યા પ્રત્યે આખા વિશ્વએ વેદના પ્રગટ કરી.
ગાંધીજીની આત્મકથાનો પ્રભાવ ૧૯૮૦નું નોબલ પારિતોષિક મેળવનારા “Adolfo P'erez Esquivel' પર પડ્યો. એણે ગાંધીજીની ગ્રામસ્વાવલંબનની કલ્પના સાકાર કરી. જ્યારે ગાંધીજીની આત્મકથાનો પ્રભાવ ૧૯૯૧નું નોબલ પારિતોષિક મેળવનાર “Aung San Sau Kyi' પર પડ્યો. ૧૯૬૦માં એની માતા સાથે દિલ્હી આવેલી સૂ કીએ દિલ્હીની પ્રાઇવેટ સ્કૂલમાં અભ્યાસ કર્યો. અહીં એણે મહાત્મા ગાંધીજીની તમામ પ્રકારનાં અનિષ્ટો સામે લડવાની પદ્ધતિનો અભ્યાસ કર્યો. પચીસ વર્ષ બાદ સૂ કીએ એ જ અહિંસક અસહકાર દ્વારા બર્મામાં લોકશાહીની સ્થાપના માટે પ્રયાસ કર્યો.
અહિંસાને પૂર્વ અને પશ્ચિમ એવો ભેદ નથી. અહિંસા આખા વિશ્વની છે અને સમગ્ર વિશ્વે મળીને પૃથ્વીના ગ્રહ પર માનવીનું જીવન સુખી બનાવવા પ્રયાસ કરવો પડશે. માનવજાતની વિવેકપૂર્ણ પ્રગતિ અને આધ્યાત્મિક ઊર્ધ્વગમનને માટે પ્રયાસ કરવો પડશે અને તેનું મુખ્ય પરિબળ અહિંસા બની રહેશે. અહિંસાએ ક્યારેય પ્રેમનો માર્ગ છોડ્યો નથી અને અન્યાયનો સામનો કરવામાં નિર્બળતા દાખવી નથી. આ જ અહિંસક અભિગમની સૌથી મોટી મહત્તા છે. આતંકવાદ, હત્યા, હિંસા જેવાં અનિષ્ટો સામે સતત જંગ ખેલવો જરૂરી છે અને આના માટે જ ગાંધીજીએ સત્યાગ્રહ આપ્યો. જેમાં વિરોધીના હૃદયની કટુતા ઓગાળીને એનામાં રહેલા પ્રેમ અને
અહિંસા-યાત્રા ૩૧
