________________
જોઈએ કે હિંસા કરતાં પણ બીજાં એવાં સુંદર સાધનો છે જેના દ્વારા વ્યક્તિ પોતાનું જીવન વધુ સારી રીતે નિષ્કંટક બનાવી શકે છે.
અહિંસા મુખ્યત્વે ઉપદેશમાં રહી હતી. ગાંધીજીએ એનો વ્યક્તિગત, કૌટુંબિક, સામાજિક, રાજકીય, ધાર્મિક અને આધ્યાત્મિક પ્રયોગ કરી બતાવ્યો.
વ્યક્તિનાં વિચાર, વચન અને આચારની પાછળ એનો હિંસક હેતુ હોય તો તે હિંસા છે પરંતુ કટુ સત્ય લખવું એમાં કોઈ હિંસા નથી. આ રીતે ગાંધીજી આત્મબળ, અન્યાય સામે અવાજ અને જીવનના પ્રત્યેક ક્ષેત્રમાં રહેલા હિંસક બળ સામે અહિંસક જંગ ખેલવાની વાત કરે છે.
૧૯૩૧ના ૧૫ ઑક્ટોબરના ‘નવજીવન'માં તેઓ નોંધે છે, “તમે તો કહેશો જ કે અહિંસક બળવો થઈ જ ન શકે અને ઇતિહાસમાં એવો બળવો કદી જાણ્યો નથી. પણ મારી મહત્ત્વાકાંક્ષા તો એવું દૃષ્ટાંત પૂરું પાડવાની છે. અને હું એ સ્વપ્ન સેવી રહ્યો છું કે મારો દેશ અહિંસા દ્વારા સ્વતંત્રતા મેળવે. અને હું આખા જગતને અસંખ્ય વાર કહેવા ઇચ્છું છું કે અહિંસાને જતી કરીને હું મારા દેશની સ્વતંત્રતા નહીં મેળવું.”
ભગવાન મહાવીરના સમયમાં યજ્ઞ અને ભોજન બંનેમાં જીવહિંસા થતી હતી. મહાત્મા ગાંધીજીના સમયમાં ઉદ્યોગીકરણ દ્વારા પેદા થતા ગંજાવર માલમાં ભીષણ હિંસા પડેલી હતી. પ્રદૂષણ હિંસા છે. આ અહિંસા-દર્શનમાંથી જ સ્વદેશી ધર્મ અને સત્યાગ્રહ આવે છે. જીવનનાં બધાં ક્ષેત્રોમાં આર્થિક, સામાજિક અને રાજકીય ક્ષેત્રમાં અહિંસા
અહિંસા-યાત્રા ૨૯
