________________
૧૬ અહિંસા-યાત્રા
કતલખાનાં બંધ કરાવ્યાં. પશુપીડા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો અને ગુજરાતમાં જે જીવદયાની ભાવના જોવા મળે છે તેના પાયામાં હેમચંદ્રાચાર્યની પ્રેરણાથી રાજા કુમા૨પાળે કરેલાં કાર્યો કારણભૂત છે.
શેઠ જગડૂશાના સમયમાં દેવીને પ્રસન્ન કરવા માટે મંદિરનાં ૧૦૮ પગથિયાં પ૨ ૧૦૮ પાડા રાખવામાં આવતા હતા અને તેમનો વધ થતો હતો. જગડૂશા પહેલા પગથિયે પોતે ઊભા રહ્યા અને બીજા પગથિયે પોતાના દત્તક પુત્રને ઊભો રાખ્યો. દેવી કોપાયમાન થયાં નહીં અને તેથી જગડૂશાની અહિંસાની ભાવનાનો વિજય થયો. આ જગડૂશાએ સતત ત્રણ ત્રણ દુષ્કાળમાં ગુજરાત, સિંધ, મેવાડ, દિલ્હી અને છેક કંદહારના રાજાને અનાજ આપ્યું હતું. ૧૧૫ જેટલી એમણે ખોલેલી દાનશાળામાં રોજ પાંચ લાખ માણસોને ભોજન આપવામાં આવતું. સતત ત્રણ વર્ષ ચાલેલા દુષ્કાળમાં ચાર કરોડ નવ્વાણું લાખ અને પચાસ હજાર મણ અનાજ ગરીબોને વહેંચ્યું અને સાડા ચાર કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ કર્યો. એ સમયના રાજા-મહારાજાઓએ જગદ્નશાને જગતના પાલનહારનું બિરુદ આપ્યું. અહિંસાની ભાવનાની બીજી બાજુ છે માનવકરુણા.
ઈ. સ. ૧૮૩૮માં જન્મેલા મોતીશા શેઠે મુંબઈમાં અપંગ અને રખડતાં પ્રાણીઓ માટે પાંજરાપોળ સંસ્થાનો પ્રારંભ કર્યો. આ પાંજરાપોળમાં ગાય, બળદ, ઘેટાં-બકરાં, કબૂતર વગેરે સારી રીતે જીવી શકે એવી વ્યવસ્થા કરી. રખડતા કૂતરાઓને મારી નાખવામાં આવતા હતા એના બદલે એવા કૂતરાઓની જાળવણી માટે અલાયદાં સ્થાનો ઊભાં કર્યાં.
