Ahimsa ane Amari

Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Darshan_ane_Chintan_Part_2_004635.pdf

Page 7

અહિંસા અને અમારિ
[ ૪૫૦ એટલે તત્ત્વની દષ્ટિએ કોઈ પણ શુદ્રમાં સુદ્ર કે મોટામાં મોટા જીવન પ્રત્યે આચરવામાં આવતી અહિંસા કે યાનું પરિણામ સમાન જ છે. તેમ છતાં આપણે સામાજિક અને સ્થળ ભૂમિકાના લેકે છીએ. આપણે આપણું કર્તવ્ય અને આચરણને પડઘા સાંભળવા હંમેશાં આપણા પિતાના કાન “ઉધાડા રાખીએ છીએ અને જે કર્યું તેની લેકે ઉપર શી છાપ પડી અથવા લેકે છે તેમ આપણે આચર્યું કે નહિ એમ જાણવા હમેશાં તેજાર હાઈ એ છીએ; એટલે કે આપણે વ્યાવહારિક ધર્મનું અનુસરણ પહેલાં કરીએ છીએ. વળી આપણે આપણું સમાજ અને કુલધર્મની બીજાઓ પાસે વધારે કિંમત અંકાવવા ઈચ્છીએ છીએ. આ કારણથી બીજી કોઈ પણ જીવજાતિ કરતાં મનુષ્યજાતિ તરફ અહિંસા ને ધ્યાને હાથ લંબાવવાની આપણને જાણે-અજાણે કે ઈચ્છા-અનિચ્છાએ પહેલી ફરજ પડે છે.
તમારી સામે ત્રણ માસે છે એવી કલ્પના કરે. એક જણ ગળીના શિકારી પંજામાંથી સેંકડો માને બચાવે છે અગર તે કાબરની કઠેર ચાંચમાંથી હજારે કીડામડાને બચાવે છે. બીજો બગલાની ચાંચમાંથી માગ્લાઓને અગર તે શિકારીની જાળમાંથી હરણોને છોડાવે છે. ત્રીજે કઈ લુંટારા કે ખૂનીના પંજામાં સપડાયેલ એક માનવભાઈને બચાવે છે. આ ત્રણે દો તમારી સામે હેય. તેમાં છેલ્લા કરતાં પાછલાઓમાં જ ઉત્તરોત્તર વધારે અને વધારે ને અચાવ થાય છે એ દેખીતું છે, છતાં તમારા ઉપર એ ત્રણમાંથી કોની વધારે સારી અસર થશે? એટલે કે તમે એ ત્રણે દયાળુ વ્યક્તિઓમાં કોને શ્રેષ્ઠ કહેશે? અથવા તે કેની દયાની વધારે કિંમત આંકશો ? હું ધારું છું, દરેક જણ વગર સંકેચે મનુષ્યને બચાવનાર વ્યક્તિને જ વિશેષ દયાળ કહેવાને. આ દલીલ ઉપરાંત બીજી પણ કેટલીક એવી દલીલ છે કે જે મનુષ્યજાતિ તરફ સૌથી પહેલું લક્ષ ખેંચવાની તરફેણ કરે છે(૧) મનુષ્ય પોતે સ્વસ્થ અને સાધનસંપન્ન હોય તે તે પિતાની જાતિ ઉપરાંત બીજી છવજાતિઓની પણ ખૂબ સેવા કરી શકે છે; જ્યારે મનુષ્ય સિવાયનું કોઈ પ્રાણી તેમ કરવા અસમર્થ છે. (૨) મનુષ્ય એ બીજા કોઈ પણ જીવધારી કરતાં વધારે વિચાર અને વર્તનવાળો હેવાથી, તેમ જ પિતાની શકિતઓનો ઉપયોગ કરવાની સ્વતંત્રતા એનામાં સૌ કરતાં વધારે હોવાથી તે જેમ વધારેમાં વધારે બીજાઓને હેરાનકર્તા થઈ શકે છે તેમ બીજા કોઈ પણ જીવધારી કરતાં બીજાઓને માટે તે વધારે કલ્યાણકારક પણ નીવડે છે. એટલે વિકાસશીલ હેવાથી જ મનુષ્ય સૌથી પહેલાં દયા અને સેવા મેળવવાના અધિકારી છે. મનુષ્યના જેટલે