________________
૪૬૪]
દર્શન અને ચિંતન હેય તે બંધ કરીને પણ તેને અને બીજા ઘણાને બચાવી શકાય છે. રાજા બળજબરીથી પિતાની પ્રજાને પડતે હેય, પ્રજાનાં સુખદુઃખથી છૂટા પડી ગયો હોય, ત્યારે તેજસ્વી અને બુદ્ધિમાન માણસનું કામ તે રાજાની સત્તા બૂડી કરી નાખવાનું હોય છે. તેની સત્તા બૂટી કરવી એટલે તેને કરવેરે ન ભર, તેના ખજાનામાં ભરણું ન ભરવું એ છે. એમ કરીને એ રાજાની સૂધબૂધ ઠેકાણે આણું એટલે તેનું પિતાનું કલ્યાણ થવાનું. એક જગ્યાએ બધું ધન એકઠું થઈ એક માણસના તરંગ પ્રમાણે ખર્ચાતું અટકે અને બધાના જ લાભમાં સરખી રીતે ખર્ચાય એવી સ્થિતિ લાવવામાં દેખીતી રીતે કાંઈ આપવાપણું ન હોવા છતાં, ખરી રીતે એમાં પણ તેજસ્વી અમારિધર્મ આવી જાય છે. એટલે અમારિધર્મનું તાત્વિક સ્વરૂપ એવું છે કે તેમાંથી જેમ ગરીબ અને અશક્તોને સખાવતે દ્વારા પિષણ મળે, જેમ મજૂરે અને આતિને સમાન વહેંચણી દ્વારા પિષણ મળે, તેમ જ રાજા પાસે અર્થચૂસકનીતિ બંધ કરાવવા દ્વારા તેની બધી જ પ્રજાનું વિણ પણ થાય અને સાથે સાથે એ રાજાને પિતાની ફરજનું ભાન થઈ તેનું જીવન એશઆરામમાં એળે. જતું અટકે.
જેમ અન્યાયી રાજા પ્રત્યે તેમ જ પંડિત-પુરોહિત, બાવા-ફકીર અને ધર્મગુરુઓ પ્રત્યે પણ આપણો અમારિ ધર્મ એ જ વસ્તુ શીખવે છે. તે કહે છે કે જે પંડિત–પુરહિત અને બાવા-ફકીરેને વર્ગ પ્રજા સામાન્ય ઉપર નભતે હોય તે તેની ફરજ પ્રજાની સેવામાં પોતાનું લેહી નિચોવી. નાખવાની છે. એ વર્ગ એક ટંક ભૂખે ન રહી શકે અને તેના પિષક અનુગામી વર્ગમાં કરોડો માણસોને એક વાર પૂરું ખાવાનું પણ ન મળે એ સ્થિતિ અસહ્ય હોવી જોઈએ. પંડિત અને ગુરવર્ગને જોઈએ તે કરતાં દશગણાં કપડાં મળી શકે અને તેમના પગમાં પડતા અને તેમના પગની ધૂળ ચાટતા કરે માણસનાં ગુહ્ય અંગ ઢાંકવા પણ પૂરતાં કપડાં ન હોય, તેઓ શિયાળામાં કપડાં વિના કરી અને મરી પણ જાય. પંડિત, પુરોહિતે અને ત્યાગીવર્ગને માટે મહેલે હોય અને તેમનું પોષણ કરનાર, તેમને પિતાને ખભે બેસાડનાર કરે માણસોને રહેવા માટે સામાન્ય આરેચકારી ઝૂંપડાં પણ ન હોય એ સ્થિતિ અસહ્ય છે. પહેલો વર્ગ તાગડધિન્ના કરે અને બીજો અનુગામીવર્ગ એના આશીર્વાદ–મ મેળવવામાં જ સુખ માને, એ સ્થિતિ હંમેશાં નથી ન શકે. એટલે જે આપણે ખરે અમારિધર્મ સમજીએ અને તેનો ઉપયોગ જુદે જુદે પ્રસંગે કેમ કરી શકાય એ જાણી લઈએ તે જેમ અન્યાયી રાજા પ્રયે, તેમ સેવાશય પંડિત–પુરોહિત અને બાવા-ફકીરે પ્રત્યે પણ આપણું
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
