________________ દર્શન અને ચિંતન વ્યાપક શરૂઆત માનવજાતથી કરી છે, અને તેમાં પણ પોતાના દેશવાસીએથી પહેલી કરી છે, કારણ કે એ જાણે છે કે દર તે તે દૂર જ છે, અને નજીકના ખ્યાલન કરાય તે બન્ને દૂર જ પડી જવાના. એણે કોઈ રાજા મહારાજા કે સત્તાધીશ પાસેથી દયાનાં ફરમાન મેળવવાને ચત્ન નથી કર્યો, પણ એનું વાક્ય જ દયાનું ફરમાન બની ગયું છે, કારણ એ છે કે તે માનવજાતને અકારી થઈ પડેલ અને માનવજાતનો ભોગ લેતી એવી લડાઈનાં જ મૂળ ઉખેડવા માગે છે. એને અહિંસા અને સત્યની રક્ષા અને પ્રચાર માટે. નથી કે જવાની જરૂર પડી, નથી પક્ષાપક્ષી કરી મારામારી કરાવવાની જરૂર પડી. એને એની રક્ષા પિતાના હાથમાં જ દેખાય છે. એ પયગંબર કોઈ પણ સત્તાધારીની શેમાં નથી તણા. એને તો મહાપ્રતાપી ગણાતા રાજ્યકર્તાઓની સામે પણ થવું પડે છે. જેના ઉપર અન્યાય ગુજરતે હોય અને જેને કોઈ બેલી ન હોય એની વહાર વગર હથિયારે માત્ર મૈત્રીનું શરણ લઈ દેડી જવું એ એક જ આ પયગંબરને જીવનવ્યવસાય છે. મનુષ્યદયા પછી. એની દયા પશુઓમાં ઊતરે છે અને તે પણું મર્યાદિત રીતે, કારણ કે એ જાણે છે કે પશુઓની જેટલી અહિંસા કે દયા પાળી શકાય તેટલી લોકોને ઓછી લાગે, તેથી તેના તરફ તેઓ ધ્યાન ન આપે અને તેને સિદ્ધ ન કરે, અને જેની વાત અને ચર્ચા કરવામાં આવે તે પાળવી શક્ય ન હોય, વધારે તે ન પળાય પણ જે શક્ય હોય તે ઓછી પણ ન પળાય, એટલે એકંદર અહિંસાધર્મ ચર્ચામાં જ રહી જાય. માટે જ એણે અહિંસા પાલનની પશુજાતિમાં પણ મર્યાદા આંકી છે. એ પયગંબરની ભાવના છે અને તે છે કે એ કાઈ માગે છે કે જે દ્વારા અત્યારે બચાવવાનું શક્ય દેખાય છે તે કરતાં વધારે બીજાં જીવોને અને પશુઓને બચાવી શકાય. એવી શોધ અને તાલાવેલી તેમ જ પગ વાળીને ન બેસવાની જુવાની એ જ એ વૃદ્ધ પયગંબરની સફળતાનું કારણ છે. એના જીવનમાંથી આપણે શું શીખીએ? વધારે નહિ તો આટલું તો શીખીએ જ: (1) સ્વદેશીધર્મ અને ખાસ કરી ખાદી સિવાય બીજા કપડાંમાત્રને ત્યાગ. (2) જીવિત ચામડાની વસ્તુના વાપરને ત્યાગ. (3) કોઈ પણ જાતના કેફી પીણાનો ત્યાગ. આપણે જેને માટે તે બીડી, હોકા, સિગારેટ વગેરેને ત્યાગ. (4) સૌથી મહત્ત્વનું અને છેલ્લું આપણું કર્તવ્ય એ છે કે આપણે શાસનરક્ષા માટે ફેડે જમા ન કરીએ– એ ફંડને કોર્ટે જઈ ન ખચીએ. છાપાંઓ ને પુસ્તક દ્વારા મનુષ્યત્વને લજવે એ વિષપ્રચાર ન કરીએ. પક્ષાપક્ષી અને દળબંદીમાં ન રાચીએ. –પર્યુષણ પર્વનાં વ્યાખ્યાને, 1930. Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
