Ahimsa ane Amari

Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Darshan_ane_Chintan_Part_2_004635.pdf

Page 5

અહિંસા અને અમારે
[ r
પહેલું અને સૌથી વધારે વ્યવસ્થિત ધ્યાન આપવાની જરૂર ઊભી થાય એ સ્વાભાવિક છે.
આ છે સત્યો ઉપર જ આજની આપણી અહિંસા અને અમારિનું વ્યાવહારિક સ્વરૂપ નક્કી કરી શકાય તેમ છે.
જીવનની તૃષ્ણા હાવી એટલે કે ચલાવી શકાય તે કરતાં વધારે જરૂરયાતા ઊભી કરી તે પૂરી પાડવા ખાતર, બિલકુલ ખેલે આપવાની વૃત્તિ રાખ્યા સિવાય અગર તો ઓછામાં એ ખો આપીને, બીજાની સેવા લેવી તે હિંસા. આ વ્યાખ્યા સામાજિક હિંસાની છે. તાત્ત્વિક હિંસા તો એથી પણ વધારે સક્ષમ છે. એમાં કાઈ પણ જાતના ઘેાડામાં ઘેાડા વિકારને પણ સમાસ થઈ જાય છે. તાત્ત્વિક અહિંસામાં માત્ર સહન અને સહન જ અગર તે ત્યાગ અને ત્યાગ જ કરવાપણું છે, પરંતુ અહીં સામાજિક અને રાષ્ટ્રીય દૃષ્ટિએ અહિંસાના વિચાર કરવાના હવાથી અને તેવી જ અહિંસાની વધારે શક્યતા તેમ જ વધારે ઉપયોગિતા હોવાથી આ સ્થળે તે જ અહિંસાને વિચાર પ્રસ્તુત છે.
અહિંસા કે અમારિનાં બે રૂપા છે : ( ૧ ) નિષેધાત્મક ( નકાર ); (૨) તેમાંથી જ ફલિત થતું ભાવાત્મક (હકાર). કાઈ ને ઈજા ન કરવી કે કાઈ ને પોતાના દુઃખના તેની અનિચ્છાએ ભાગીદાર ન કરવા એ નિષેધાત્મક અહિંસા છે. બીજાના દુઃખમાં ભાગીદાર થવું અગર તો પોતાની સુખસગવડના લાભ બીજાને આપવા એ ભાવાત્મક અહિંસા છે. એ જ ભાવાત્મક અહિંસા થા અગર તો સેવા તરીકે જાણીતી છે. સગવડ ખાતર આપણે અહીં ઉક્ત બન્ને પ્રકારની હિંસાને અનુક્રમે અહિંસા અને ધ્યાના નામથી ઓળખાવીશું. અહિંસા એ એવી વસ્તુ છે કે જેની દયા કરતાં વધારેમાં વધારે કિંમત હોવા છતાં તે ધ્યાની પેઠે એકદમ સૌની નજરે નથી ચડતી. યાને લોકગમ્ય કહીએ તે અહિંસાને સ્વગમ્ય કહી શકાય. જે માણસ અહિંસાને અનુસરતા હોય તે તેની સુવાસ અનુભવે છે. તેને ફાયદો તે અનિવાય રીતે બીજાને મળે જ છે, છતાં ઘણીવાર એ ફાયદો ઉઠાવનાર સુધ્ધાંને એ ફાયદાના કારણરૂપ અહિંસાતત્ત્વના ખ્યાલ સુધ્ધાં નથી હોતો અને એ અહિંસાની સુંદર અસર બીજાઓના મન ઉપર પડવામાં ઘણીવાર ધણા લાંખે વખત પસાર થઈ જાય છે. જ્યારે દયાની બાબતમાં એથી ઊલટું છે. ક્યા એ એવી વસ્તુ છે કે તેને પાળનાર કરતાં ઘણીવાર તેને લાભ ઉઠાવનારને જ તે વધારે સુવાસ આવે છે. દયાની સુંદર અસર બીજાનાં મન ઉપર પડતાં વખત જતા જ નથી, તેથી યા