Ahimsa ane Amari

Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Darshan_ane_Chintan_Part_2_004635.pdf

Page 6

ન અને ચિંતન એ ઉપાડી તરવાર જેવી સૌની નજરે આવે એવી વસ્તુ છે. તેથી તેને આચરવામાં જ ધર્મની પ્રભાવના દેખાય છે.
સમાજના વ્યવસ્થિત ધારણ અને પિષણ માટે અહિંસા તેમ જ દયા બન્નેની અનિવાર્ય જરૂર છે. જે સમાજમાં અને જે રાષ્ટ્રમાં જેટલે અંશે બીજા ઉપર ત્રાસ વધારે ગુજરાત હોય, નબળાના હકકે વધારે કચરાતા હોય, તે સમાજ કે તે રાષ્ટ્ર તેટલો જ વધારે દુ:ખી અને ગુલામ. તેથી ઊલટું, જે સમાજમાં અને જે રાષ્ટ્રમાં એક વર્ગને બીજા વર્ગ ઉપર કે એક વ્યક્તિને બીજી વ્યક્તિ ઉપર જેટલે ત્રાસ ઓછો અથવા બીજા નબળાના હકકની જેટલી વધારે રક્ષા તેટલે જ તે સમાજ અને તે રાષ્ટ્ર વધારે સુખી અને વધારે સ્વતંત્ર. એ જ રીતે જે સમાજ અને જે રાષ્ટ્રમાં સબળ વ્યક્તિએ તરથી નબળાઓ માટે જેટજેટલું વધારે સુખસગવડને ભેગ અપાતે હેાય, જેટજેટલી તેમની વધારે સેવા કરાતી હોય, તેટલે તે સમાજ અને તે રાષ્ટ્ર વધારે સ્વસ્થ અને વધારે આબાદ. એથી ઉલટું જેટજેટલું વધારે સ્વાર્થીપણું તે તેટલે તે સમાજ વધારે પામર અને વધારે છિન્નભિન્ન. આ રીતે આપણે સમાજે અને રાષ્ટ્રોના ઇતિહાસ ઉપરથી જે એક નિશ્ચિત પરિણામ તારવી શકીએ છીએ તે એ છે કે અહિંસા અને દયા એ બન્ને જેટલાં આધ્યાત્મિક હિત કરનારાં તત્વો છે તેટલાં જ તે સમાજ અને રાષ્ટ્રનાં ધારક અને પિષક ત પણ છે.
એ બને તત્ત્વોની જગતના કલ્યાણાર્થે એકસરખી જરૂરિયાત હેવા છતાં અહિંસા કરતાં દયા જીવનમાં લાવવી કાંકિ સહેલ છે. અંતર્દશન વિના અહિંસા જીવનમાં ઉતારી શકાતી નથી, પણ દયા તે અંતર્દર્શન વિનાના આપણા જેવા સાધારણ લોકોના જીવનમાં પણ ઊતરી શકે છે.
અહિંસા નકારાત્મક હોવાથી બીજા કેઈને ત્રાસ આપવાના કાર્યથી મુક્ત થવામાં જ એ આવી જાય છે અને એમાં બહુ જ બારીકીથી વિચાર ન પણ કર્યો હોય, છતાં એનું અનુસરણ વિધિપૂર્વક શક્ય છે; જ્યારે દયાની બાબતમાં એમ નથી. એ ભાવાત્મક હોવાથી અને એના આચરણને આધાર સાગ તેમ જ પરિસ્થિતિ ઉપર રહેલે હેવાથી એને પાળવામાં વિચાર કરે પડે છે, બહુ જ સાવધાન રહેવું પડે છે અને દેશકાળની સ્થિતિમું બહુ જ ભાન રાખવું પડે છે.
અહિંસા અને દયા બન્નેની પાછળ સિદ્ધાંત તે આત્મૌપામ્યો છે,