Agam Suttani Satikam Part 18 Bruhat kalpa

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan

Page 495

४९२
बृहत्कल्प-छेदसूत्रम् -१-१/६ इकण्" इति इकणप्रत्ययः, स चासावोदनश्च सामुदानिकौदनः, स प्रथमतो वैद्यस्य दातव्यः । अथासौ तं भोक्तुं नेच्छति ततो मात्रकं वर्तापनीयम्, तत्र प्रायोग्यं तदर्थं ग्रहीतव्यमिति भावः । अथ तथापि नेच्छति ततः “वीसु"त्ति पृथग् ओदनं व्यञ्जनमपि पृथक् तदर्थं ग्राह्यम् । अथ शीतलमिति कृत्वाऽसौ तद् नेच्छति तदा “तवण"त्ति तदेव गृहीत्वा यतनया तापयितव्यम् । एवमप्यनिच्छति अलभ्यमाने वा 'इयं' वक्ष्यमाणलक्षणा यतना भवति ।
तामेवाह[भा.१९५४] तिगसंवच्छर तिग दुग, एगमनेगे य जोणिघाए ।
संसट्ठमसंसट्टे, फासुयमप्फासुए जयणा ॥ वृ-येषांशालि-व्रीहिप्रभृतीनांध्यानानांसंवत्सरत्रयादूर्द्धमागमे विध्वस्तयोनिकत्वमुक्तं तेषां सम्बन्धिनोये त्रिवार्षिकास्तन्दुलास्ते “तिगदुगएग"न्तिप्रथमतस्त्रिच्छटिता ग्रहीतव्याः, तदभावे द्विच्छटिताः, तेषामलाभे एकच्छटिताअपि।अथत्रिवार्षिकानप्राप्यन्तेतोद्विवार्षिकाः, तेषामलाभे एकवार्षिका अपि व्युत्क्रान्तयोनिकाः सन्तस्त्रिव्येकच्छटिताः क्रमेण ग्राह्याः । “अनेगे य" त्ति येषांधान्यानाम् ‘अनेकानि' वर्षत्रयाबहुतराणि वर्षाणि स्थितिप्रतिपादिता, यथा-तिल-मुद्गमाषादीनां पञ्च वर्षाणि अतसी-कङ्गु-कोद्रवप्रभृतीनां तु सप्त वर्षाणीत्यादि, तेषामपि तन्दुलाः पञ्चवार्षिकाः सप्तवार्षिका वा त्रिव्येकच्छटिताः क्रमेण ग्राह्याः । अत्रापि वर्षपरिहाणिव्युत्क्रान्तयोनिकत्वं च तथैव द्रष्टव्यम् । इह च येषां यावती स्थितिरुक्ता ते तावती स्थिति प्राप्ताः सन्तो नियमाद् व्युत्क्रान्योनिकाः, ये त्वद्यापि न परिपूर्णां स्थितिं प्राप्नुवन्ति ते व्युत्क्रान्तयोनिका अव्युक्रान्तयोनिका वा भवेयुरिति । “जोनिघाए अ"त्ति व्युत्क्रान्तयोनिकानामभावेऽव्युत्क्रान्तयोनिका अपि ये 'योनिघातेन' जीवोत्पत्तिस्थानविध्वंसनेन गृहिभि साध्वर्थमचित्तीकृतास्तेऽप्येवमेव वैद्यार्थं ग्रहीतव्याः। तथा पानकंपुनरिदंतस्य दातव्यम्-“संसट्ट" इत्यादि, दध्यादिभाजनधावनं संसृष्टपानकम्, उष्णोदकंतन्दुलधावनादि वाअसंसृष्टपानकम्, उभयमपि प्रथमतः प्राशुकं तदभावेऽप्राशुकमपि यतनया यत् त्रसविरहितं तत् तदर्थं ग्रहीतव्यम् ।।
अथैनामेव नियुक्तिगाथां भावयति[भा.१९५५] वकंतजणितिच्छडदुएक्कछडणे वि होइ एस गमो ।
एमेव जोनिघाए, तिगाइ इतरेण रहिए वा॥ कृत्रिवार्षिकादयोयेव्युत्क्रान्तयोनिकास्तेत्रिच्छटिता ग्राह्याः । तेषामभावे द्व्येकच्छटितानामपि 'एष एव गमः' यत्तेऽपि व्युत्क्रानतयोनिका गृह्यन्ते । एवमेव च योनिघातेऽपि साध्वर्थं कृते "तिगाइ"त्ति त्रिव्येकच्छटिताः क्रमेण ग्रहीतवयाः । तेषामभावे त्रिवार्षिकादयो यथाक्रम कण्डापनीयाः । अथ नास्ति कोऽपि कण्डयिता ततः 'इतरेण' अव्यक्तलिङ्गेन 'रहिते वा' सागारिकवर्जितेप्रदेशे स्वयमेव कण्डयति। यद्वा "रहिए"त्तिपश्चात्कृतादिभिर्गृहस्थै रहिते एषा प्रागुक्ता वक्ष्यमाणाचयतना कर्तव्या, यत्रतुपश्चात्कृतादयभावितगृहस्थाः प्राप्यन्तेतत्रसर्वमपि वैद्यस्य समाधानं त एवोत्पादयन्तीति भावः ।।
तेच तन्दुलाः कथमुपस्कर्तव्याः? इत्याह[भा.१९५६] पुवाउत्ते अवचुल्लि चुल्लि सुक्ख-घन-मज्झुसिर-मविद्धे ।