________________
દર
ઉજવાઈ ઉપાંગસૂત્ર-સટીક અનુવાદ
સૂત્ર-૪ વડે જે મધુમનોજ્ઞ છે [તેવું આ અશોકવૃક્ષ છે.]
હવે અધિકૃત વાયના-કુશ એટલે દર્ભ, વિકુશ-વલ્વજ આદિ, તેનાથી વિશુદ્ધરહિત, વૃક્ષાને અનુરૂપ અર્થાત્ વૃક્ષનું વિસ્તા-પ્રમાણ મૂળ-સમીપ છે. ‘મૂલમંત' આદિ વિશેષણ પૂર્વવત્ કહેવા.
• સૂત્ર-૪ (અધુરેશી) :
તે ઉત્તમ અશોક, બીજા પણ ઘણાં તિલક, લકુચ, exોપ, શિરીષ,. સતવણ, દધિપણ, લોu, ધવ, ચંદન, અર્જુન, નીપ, કુટજ, સવ્ય, ફણસ, દાડિમ, શાલ, તાલ, તમાલ, પિયક, પિયંગ, પૂરોપણ, રાયવ્રુક્ષ અને નંદિવૃક્ષ વડે ચારે તરફથી ઘેરાયેલું છે. તે તિલક, લકુચ યાવતુ નંદિવૃક્ષોના મૂળ ડાભ અને બીજ પ્રકારના દ્રાદિથી રહિત છે. તેના મૂલ, કંદ આદિ દશે ઉત્તમ પ્રકારની છે યાવતુ રથાદિ માટેના પતિ સ્થાનવાળા, સુરમ્ય, પ્રાસાદીય, દર્શનીય, અભિરૂષ, પ્રતિરૂપ છે.
તે તિલક ચાવત નંદિવૃક્ષ બીજી ઘણી પSાલતા, નાગલતા, અશોકલતા, ચંપકલતા, ચૂતલતા, વનલતા, વાસંતિકલતા, અતિમુક્તકલતા, કુંદલતા અને ચામલતાથી ચોતરફથી ઘેરાયેલ છે તે પાલતાદિ નિત્ય કુસુમિત યાવતું અવતંસકધારી, પ્રાસાદીય, દર્શનીય, અભિરૂપ, પ્રતિરૂપ છે.
• વિવેચન-૪ (અધુરેથી) :
તે ઉત્તમ અશોકવૃક્ષ બીજા ઘણાં તિલક, લકુચાદિથી ઘેરાયેલ છે. તેમાં સપ્તપર્ણ-છદ પર્યાય અને પત્રનામકથી યુક, ચંદન-મલયજ પયચિ, અર્જુનકકસપર્યાય, નીપ-કદંબ, કુટજ-ગિરિમલ્લિકાપર્યાય, શાલ-સર્જપર્યાય, તાલ-વૃણરાજ પર્યાય, પ્રિયક-અસનપર્યાય, પિચંગુ-શ્યામપર્યાય, નંદિવૃક્ષ-રૂઢિથી જાણવા. પદાલતા સુધી બધુ સુગમ છે.
- પાલતા-સ્થળેજ કમલિની યાચવા પાક નામક વૃક્ષલતા. નાગ આદિ વૃક્ષ વિશેષ, તેની લતા. તેમાં અશોક-કંકેલી, ચૂત-સહકાર, વન-પીલુક, વાસંતીલતા અને
અતિમુક્તકલતા એકાર્યક છે, છતાં અહીં ભેદ છે, તે રૂઢિથી જાણવો. શ્યામા-પિચંગુ. શેષ લતા રૂઢિથી જાણવી.
બીજી પ્રતમાં અશોકવૃક્ષ વર્ણન આ પ્રમાણે છે - તે ઉત્તમ અશોકવૃક્ષની ઉપર ઘણાં આઠ-આઠ મંગલ કહ્યા છે. અહીં આઠ-આઠ એમ વીસાકરણથી પ્રત્યેક તે આઠ છે, એમ વૃદ્ધો કહે છે. બીજા કહે છે આઠ અને આઠ મંગલ એ બંને સંખ્યા છે. તે આ રીતે- સ્વસ્તિક, શ્રીવત્સ, નંધાવર્ત, વર્ધમાનક, ભદ્રાસન, કળશ, મત્સ્ય અને દર્પણ. તેમાં શ્રીવત્સ-તીર્થકરના હૃદયના અવયવ વિશેષનો આકાર છે. બંધાવપ્રતિદિ નવકોણ, વર્ધમાનક-શરાવલુ, બીજા મતે પુરુષારૂઢ પુષ, ભદ્રાસન-સિંહાસન, દર્પણ-અરીસો. સ્વસ્તિક વિશેષ રૂઢિથી જાણવું. બાકી પ્રસિદ્ધ છે. સર્વે રનમય, આકાશસ્ફટિકવત્ સ્વચ્છ છે, ગ્લજ્જ પુદ્ગલથી નિવૃત્ત હોવાથી ગ્લણ, મકૃણ, ઘસીને બનાવેલ પ્રતિમા જેવા ધૃષ્ટ, સુકુમાર પ્રતિભાવ મૃષ્ટ અથવા પ્રમાઈનિકા વડે
શોધિત, તેથી જ જરહિત, નિર્મલ-કઠિન મળરહિત, નિષાંક-આદ્ધમલ હિત, નિરાવરણ દીતિવાળા, પ્રભા સહિત, કિરણસહિત, નજીકની વસ્તુને ઉધોત કરનાર છે.
તે ઉત્તમ અશોકવૃક્ષની ઉપર ઘણાં કૃષ્ણવર્ણ ચામરયુક્ત ધ્વજ છે, નીલલોહિત-શુક્લ-હાલિદ્ર ચામરયુક્ત દેવજો છે. જે સ્વચ્છ, ગ્લણ છે, રૂપાની પતાકા પટવાળા, વજના દંડયુક્ત, કમળની માફક નિર્દોષ ગંધવાળા, સુરમ્ય અને પ્રાસાદીય છે, તે ઉત્તમ અશોકવૃક્ષ ઉપર ઘણાં ઉપર-ઉપર રહેલ આતપત્રો, પતાકા ઉપર રહેલ પાતાક, ઘંટયુગલ, ચામયુગલ, નીલોત્પલ સમૂહ, સૂર્યવિકાસી કમળ, ચંદ્રવિકાસી, કમળ, કુસુમ સમૂહ, પાદાંતરથી નલિન સમૂહ, સુભગ અને સૌગંધિક સમૂહ, શેત પા, મહાપુંડરીક, શતપત્ર, સહસપત્ર સર્વે રનમય ચાવત્ પ્રતિરૂપ છે.
• સૂત્ર-૫ -
તે ઉત્તમ અશોકવૃક્ષની નીચે, તેના તળની કંઈક નજીક, એક મોટો પૃથ્વીશિલાક હતો. તેની લંબાઈ-પહોળાઈ-ઉંચાઈ સુપમાણ હતી. તે કાળો, અંજન-ધન-કુપાણકુવલય-બલરામું વસ્ત્ર, આકાશ, કેશ, કાજળની ડબી, અંજન, શીંગડુ, સ્ટિકરન, જાંબુના ફળ, બીચક, સણબંધણ, નીલકમલના મોની રાશિ, અલસીના કુલ સંદેશ પ્રભાવાળો હતો. નીલમણિ, કસૌટી, કમરબંધીના ચામડાની છા, આંખોની કીકી, આ બધાંની રાશિ જેવો તેનો વર્ણ હતો. તે નિધ અને ધન હતો. તેના આઠ ખૂણા હતા, તે દર્પણના તલ સમાન સુરમ્ય હતો. તેની ઉપર ઈહામૃગ, વૃષભ, તુરગ, નર, મકર, વિહગ, વાલણ, કિન્નર, B%, સરભ, અમર ઉર, વનલતા, પાલતાના ચિત્રો હતા. તેનો સ્પર્શ અજિનક, રુ, બર, નવનીત, વલ સમાન હતો. તે શિલાક સીંહાસન સંસ્થિત પ્રાસાદીય દર્શનીય, અભિરૂપ, પ્રતિરૂપ હતો.
- વિવેચન-૫ :
fષ jધ સમાજ સ્કંધની થોડી નજીક. ઉત્તમ અશોકવૃક્ષની નીચે એક મોટો. વિકુંભ-પહોળાઈ, આયામ-લંબાઈ, ઉજોધ-ઉચ્ચત્વ, સુપમાણ-ઉચિત પ્રમાણ. કિtહ-કાળો, તેથી જ બનવવા સમાન. તેમાં અંજનક એ વનસ્પતિ વિશેષ છે. હલધરકોસેન્જ-બલદેવનું વસ્ત્ર, કwલાંગી-કાજળનું ગૃહ, શૃંગભેદ-મહિષાદિના શીંગડાનો છેદ, ઠિક-રન, અશનક-બીજક નામક વનસ્પતિ, સનબંધન-સનપુujત. મકત-રા, મસાર-મકૃણીકારક પાષાણ વિશેષ. તે અહીં કપરું સંભવે છે. કવિનંતિકમરનો ચમપક, નયનકીકા-નેત્ર મધ્યની કીકી, તેની રાશિ-સમૂહ જેવો કાળો વર્ણ. સ્નિગ્ધઘન, અષ્ટશિરા-અષ્ટકોણ.
સાર્થકતાનોને અને તેમાં ઈહામૃગ-વૃક, વાલક-વ્યાપદ ભુજગ. • • આજિનક-ચર્મમય વર, ત્રા, બર-વનસ્પતિ વિશેષ, તુલ-અર્કલ, સીહાસણસંઠિયસિંહાસનાકાર, પ્રાસાદીય ચાવતુ પ્રતિરૂપ. બીજી વાચનામાં વળી શિલાપક વર્ણન કંઈક જુદુ દેખાય છે – જનક, ઘન, કુવલય, હલધરના વસ્ત્ર સમાન ઘન મેઘ, આકાશ, કેશ, કાજળ, કÊતન, ઈન્દ્રનીલ, અતસીમાં ફૂલ સમાન. મૃગ, અંજન,
