Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ .................................................................. zrI harSapuSpAmRta jaina granthamAlA-granthAGka-105 / zrI mahAvIrajinendrAya namaH / pU. A. zrI vijayAmRtasUribhyo namaH / jagadguru zrI horavijayasUrivineyazrImacchubhavijayagaNi-praNItA syAdavAdabhASA ma hAlAradezoddhAraka pUjyAcAryadeva zrImad vijayAmRta saMpAdaka sUrIzvara paTTadharaH pU. A. zrI vijayajinendrasUrivaraH rAmacandrasUrIzvarAjJAnuyAyividvAna pU. manirAja tapAgacchAdhirAjapUjyAcAryadeveza zrImadvijaya ja zrImada-kSayavijayopadezena zrI pIpalagAMva basavaMta zve. mU. jaina saGgha pradattajJAnadravyasahAyataH / pAmRta jaina granthamAlA prakAzikAlAkhAbAvala-zAMtipurI ( saurASTra ) ..... . : : : : :: : :ere: : :: ::
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI harSapuSpAmRta jaina granthamAlA-granthAGka-105 zrI mahAvIrajinendrAya namaH / pU. A. zrI vijayAmRtasUribhyo namaH / jagadguru zrI horavijayasUrivineyazrImacchubhavijayagaNi-praNItA syAdavAdabhASA DESSESOMEOSSE: ___ saMpAdaka - hAlAdezoddhAraka pUjyAcAryadeva zrImad vijayAmRta sUrIzvara paTTadharaH pU. A. zrI vijayajinendrasUrivaraH tapAgacchAdhirAjapUjyAcAryadeveza zrImadvijayarAmacandrasUrIzvarAjJAnuyAyividvAna pU. munirAja zrImada-kSayavijayopadezena zrI pIpalagAMva vasavaMta zve. mU. jaina saGgha pradattajJAnadravyasahAyataH / Wan prakAzikAzrI harSapuSpAmRta jaina granthamAlA lAkhAbAvala-zAMtipurI ( saurASTra) reSROSSAGES
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA:zrI harSapuSpAmRta jaina granthamAlA lAkhAbAvala-zAntipurI (saurASTra) vIra saM. 2508 vi. saM. 2038 san 1982 prathamAvRtti prataya: 500 pra -: zrAbhAra : prAcIna sAhitya prakAzana yojanAmA sahAya male te mujaba grantha prakAzita thAya che. pU. vidvAna munirAjazrI akSayavijayajI ma. nA upadezathI zrI pIpalagAMva-basavaMta zrI zve. mU. jaina saMghe jJAnakhAtethI Apela sahAyathI A grantha pragaTa thAya che. te mATe preraka pU. munirAjazrI tathA dAtA zrI saMghano AbhAra mAnIe, chiie| -prakAzaka mudraka:zrI gautama ArTa prinTarsa neharU geTa bAhara, byAvara (rAjasthAna)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAsaMgika zrI jaina darzananA jJAna mATe aneka mahAn granthonI racanA mahApuruSoe karelI che. pramANa sambandhI granthomAM pramANanayatastvA* laMkara, ratnAkara avatArikA, syAdavAdaratnAkara, nyAyAvatAra, nyAyakhaNDakhAdya, nayopadeza, nayarahasya, anekAnta vyavasthA, syAdavAdamaMjarI. pramANa mImAMsA bigere mahAna grantho che. bAla jIvonA bodha mATe sarala granthanI upayogitA jANIne vidvAna gaNipravara zrI zubhavijayajI mahArAje A syAdavAdabhASA granthanI racanA karI che. A viSaya gahana hovAthI te viSayano praveza kaThina paNa hoya chatA tenA arthI AtmA mATe sudRDha syAdavAda jJAna mATe A grantha ghaNo upayogI che / A granthanA kartA zrI zubhavijaya gaNivara zrI jagadguru hIrasUrIzvarajI mahArAjanA vineya che ane zrI vijayasenasUrIzvarajI mahArAjanA praznottara svarUpa senaprazna ( praznosa rasamuccaya ) nA saMgrAhaka che, temaNe syAdavAdabhASA grantha vi0 saM0 1667 mAM racelo che / pramANanayatattvanA viSayama pramANanayatattva lokAlaMkAra mahAgranthanA saMkSepa - prakriyA svarUpa A grantha abhyAsIone ati upayogI che, A grantha bIju nAma pramANanayata prakAzikA che / abhidhAnaciMtAmaNi nAmamAlA bIjaka temaNe vi. saM. 1661 mAM racelu che (jaina saMskRta sAhitya itihAsa pR. 116 ) A lekhake kAvyakalpalatA (kartA vAyaDagacchamA zrI jinadattasUri saM. 1280) upara makaraMda nAmanI TIkA vi. saM. 1665 mAM 3196 zloka pramANanI racI che| (jai. saM. sA. i. pR. 170) tathA vi. saM. 1671 mAM kalpasUtravRtti paNa temaNe racI che. (jai. sA. i. pR. 505 )
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ zeTha devacaMda lAlabhAI pustakoddhAra phaNDa taraphathI vi. saM. 1667 mAM A grantha pratAkAre pragaTa thayela hato tenu yathAmati saMzodhana kayuM che| 2038 jeTha vada 5 zanivAra hAlAradezoddhAraka pU. AcAryadeva 45, digvijaya ploTa zrImadvijayAmRtasUrivara vineya tapAgaccha jaina upAzraya vijayajinendrasUri jAmanagara (saurASTra) zuddhipatrakam pRSThaM paMktiH azuddhaM zuddhaM | pRSTa paMktiH azuddhaM zuddhaM 1 5 vijya vijaya |18 2 sa pramANA sarvapramANA 16 prakAzi- prakAzi- | 25 1 sattva. sattvakAyapara kApara cetanye caMtanye 1 17 tatva tattva 25 7 attAdvaitaM sattAdvaitaM 3 3 jJAnate jJAyate 27 3 bhignA- bhinnAnI 3 6 samba dho'pi sambandho'pi narthA 31 13 kSapavAn pakSavAn 3 14 sabandha sambandha / 31 15 bhAvavyam bhAvyam 4 14 bhedAtridhA bhedAstridhA 41 4 vahaNa vaTTaNa 4 16 pratibhisana pratibhAsana 41 6 pariNAma-pariNama6 12 dvitIte dvitIye mAnAnAM mAnAnAM 6 15 sambhavati sambhavati 43 15 gandhA gandho . Ta 12 mittaJca nimittaJca | 47 2 vanAza vinAza 10 1 samudUbhUta samudbhUta | 47 5 viruddho viruddhayo 18 1 dvividha- dvividha- 47 16 micchu- micchu mAna mAnantaryeNa / jigISu jigISu
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ aham / pUjya AcAryadeva zrI vijayasiddhisUrIzvarebhyo namaH / jagadaguru zrI hIravijayasUrIzvarANAM caraNAmbhojacaJcarIkeNa paM0 zrIzubhavijyagaNivareNa kRtA pramANanayatatvaprakAzikAyaparanAmnI / * syAdvAdabhASA % ||AUM // zrIhIravijayasUrIzvaragurubhyo namaH // zrImadvIrajinezaM praNamya vijJAnavizadavAgIzam / zrIhIravijayasariprasAdamAsAdya punaratulam // 1 // zizurapi vAJchati laghudhIralasaH syAdvAdazAstramadhyetum / tasya kRte'lpArthayutA kriyate syAdvAdabhASeyam // 2 // yugmaM / samyaktattvajJAnakriyAbhyAM nizcayasAdhigamaH // 1 // itinyAyasya prathamasUtramasya vyAkhyA / samyaktatvajJAnaM yathArthatatvasaMvittiH / samyakkriyA ca sadasatpravRttinivRttirUpA tAbhyAM mokSAvAptirbhavatIti /
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIvapurAyapApAzravasaMvaranirjarAbaMdhamo. kSAstattvAni // 2 // ___ na ca jIvAdinavapadArthAnAM samyagjJAnaM tAvadbhavati yAvade. pAmuddezalakSaNaparIkSA na vidhIyate iti / tatra saMjJAmAtreNa padArthapratipAdanamuhezaH sa cAtraiva sUtre vihitaH / lakSaNaM svalakSyavyAvattasvarUpakathanama yathA ghaTamya pRthubundhodagadyAkAravatvam / tathA lakSitasya lakSaNaM ghaTate navetivicAraH parIkSA tenaite lakSaNaparIkSe jIvAdInAM samyagjJAnArtha vidhAtavye / tatra ca mAnAdhInA meyasiDiritinyAyA. dAnuddiSTasyApi pramANasya pUrva lakSaNamucyate / svaparavyavasAyi jJAnaM pramANam // 3 // tatra pramANaM lakSyaM svaparavyavasAyijJAnatvaM ca lakSaNam / yattu 'svApUrvArthavyavasAyi jJAnaM pramANamitipramANalakSaNaM' tanna ghaTAkoTimATIkate, saMskArasannikarSajanyasya so'yaM ghaTa iti pratyabhijJAnasya, ekasminneva ghaTe ghaToyaM ghaTo'yamitidhArAvAhikajJAnasya cAprAmANyaprasaGgAt / nanvatra pUrvaparyAyahAnyuttaraparyAyotpattimatkAryamiti kAryalakSaNAt phalarUpajJAnasyApi kAryatvaM tathAca kAryasya karaNajanyatvaniyamAta, yathA-chidAyA dAtrajanyatvamataH karaNaM vaktavyam / satyam / svaparavyavasAyijJAnameva karaNaM, yathA-chidAyAM dAtram / kiM
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ punaH karaNaM 'sAdhakatamaM karaNam' atizayitaM ca sAdhaka sAdhakatamaM prakRSTaM kAraNamityarthaH / nanu sAdhakaM kAraNaM heturiti paryAyAstadeva na jJAnate kiM tatkAraNamityucyate 'kAryAnukRtAnvayavyatireki kAraNaM' tacAtmendriyAyetra, yathA-mRtpiNDacakrAdikaM ghaTasya / tacca kAraNaM trividhaM pariNAminivartakanimittabhedAt tatra pariNAmikAraNamAtmA, yathA-mRtpiNDAyeva ghaTAditayA pariNamatIti ghaTe mRtpiNDaH paTe tantava ityAdipariNAmikAraNam / nanu mRtpiNDasaMvandha iva cakrAdisambadho'pi ghaTate tatkathaM ghaTe mRtpiNDaH paTe tantavo na cakraturyAdayaH pariNAmikAraNam / satyam / dvividhaH sambandhaH saMyogo'viSvagbhAvazca, tatra sAdhyasAdhanayogaNaguNinoravayavAvayavinossaMbandho'viSvagbhAvastAdAtmyaM svarUpasaMvandha iti yAvat / svarUpasaMvandhatvaM ca saMvandhAntaramantareNApi viziSTapratItijananayogyatvamiti / na cAtra samavAyasavandhastasya bhAvadvayadharmatvAdayutasiddhayozca saMvandhassamavAyaH, ayutasiddhatve ca"tAvevAyutasiddhau dhau vijJAtavyau yayorkhayoH / avinazyadekamaparAzritamevAvatiSThate // 1 // " iti / ... tasmAnmRtpiNDaghaTayoraviSvagbhAva eva saMbandhaH, mRtpiNDacakrayo viSvagbhAvastatsvarUpAbhAvAnnAhi mRtpiNDazcakratayA pariNamati nApi cakraM mRtpiNDatayA atastayoH saMyoga evaM
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMbandhaH / nivartakaM kAraNamAtmaiva, yathA-kumbhakAraH kumbhasya / nimittakAraNaM cakSurghaTAdaya upagrAhakA / yathA-daNDAdayo ghaTasya / taduktaMnirvatako nimittaM pariNAmI ca tridheSyateH hetuH / kumbhasya kumbhakAro dhartA mRcceti samasaMkhyaH // 1 // iti / nimittakAraNaM ca dvedhA nimittakAraNamapekSA kAraNaM ca / yatra daNDAdiSu prAyogikI sasikI ca kriyA bhavati tAni daNDAdIni nimittakAraNAni / yatra ca dharmAstikAyAdidravyeSu vaisrasikyeva tAni nimittakAraNAnyapi vizeSakAraNatAjJApanArthamapecAkAraNAnyucyante / hitAhitaprAptiparIhArasamartha hi pramANamato jJAnamevedam / tad vyavasAyasvabhAvaM samAropaviruddhatvAt / attasmiMstada. dhyavasAyaH samAropaH / saca saMzayaviSayaviparyayAnadhyavasAyabhedAtridhA / tatra sAdhakabAdhakapramANAbhA. vAdAnavasthitAnekakoTisaMsparzi jJAnaM saMzayaH, yathAyaM sthANurvA puruSo veti / viparItaikakoTiniSTaMkanaM vipa. ryayaH, yathA-zuktikAyAmidaM rajatamiti // kimityAlocanamAtramanadhyavasAyo, yathA-gacchaNasparzajJAnamiti / svonmukhatayA pratibhi.sanaM svasya vyavasAyo'rthasyeva tadunmukhatayA ghaTamahamAtmanA jAnAmIti karmavat kat
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 karaNakriyApratIteH / yathArthAbhimukhyena prakAzanamarthavyavasAyo jJAnasya / tathA svAbhimukhyena prakAzanaM svavyavasAyo'pi tasyeti / ko vA tatpratibhAsitamarthamadhyakSamicchan tadeva tathA necchetpradIpavat / yattu yogairuktaM samutpannaM hi jJAnamekAtmasamavetAnantara samayasamutpadiSNumAnasapratyakSeNaiva lakSyate na punaH sveneti / tadasat / parAparajJAnotpAdaparaM parAyA mevAtmano vyApArAdaviSayAntarasaJcArAditi / tatprAmANyaM svataH paratazca // 4 // jJAnasya prameyAvyabhicAritvaM prAmANyam ||5|| taditarattva'prAmANyamiti // 6 // tadubhayamutpattau parata eva jJaptau tu svataH paratazceti // 7 // jJAnasya hi prAmANyamaprAmANyaM ca dvitayamapi jJAnakAraNagata guNadoSarUpaM paramapecyotpadyate / nizcIyate tvabhyAsadazAyAM svato'nabhyAsadazAyAM tu parata iti / tatra jJAnasyAbhyAsadazAyAM prameyA'vyabhicAri taditaraccAstItiprAmANyAprAmANyanizcayaH saMvAdakabAdhakajJAnamanapekSya prAdurbhavan svato bhavatItyabhidhIyate / anabhyAsadazAyAM tu tadapecya jAyamAno'sau parata iti vastugatiH / atra mImAMsakA vadanti-svata eka sarvathA pramANAnAM
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAmANyam / tathA hi-prAmANyotpattau praguNA guNAH pratyakSeNAnumAnena vA mIyeran / yadi pratyakSeNa tatkimindriyeNa vA'tIndriyeNa vA, nendriyeNA'tIndriyAdhikaraNatvena teSAM taddhara(dgraha)NAyogyatvAnnApyatIMdriyeNa tasya cAruvicArAbhAvAd / anupAnena te nirNIyante iti cetkutastatra niyamanirNayaH syAnna pratyakSAd guNeSu tatpravRtteH parAstatvAnnApyanumAnAttata eva nizcitAvitaretarAzrayasya, tadantarAtpunagnavasthAyAH prasakteH tato na guNAssanti keciditisvarUpAvasthebhya eva kAraNebhyo jAyamAnaM prAmANyaM kathamutpatto parataH syAditi // 1 // nizcayantu tasya parataH kAraNaguNajJAnAdbAdhaka bhAvajJAnAtsaMvAdijJAnAdvA syAttatra prAcyaM prakAraM prAgeva prakSiptavanto guNagrahaNasamarthapramANaparAkaraNAd / dvitIte tu tAtkAlikasya kAlAntaramAvino vA bAdhakasyAbhAvajJAnaM prAmANyanizcAyakaM syAt, paurastyaM tAkva kUTahATa kaniSTaMkane spaSTamastyeva, dvitIyaM tu na camacanuSA sambhavati // 2 // saMvAdijJAnaM tu sahakArirUpaM sattanizvayaM viracayed, grAhakaM vA bhavennAdyabhedo bhinnakAlatvena tasya sahakAritvAsaMbhavAd, dvitIyapakSe tu tasyaiva grAhaka satsadviSayasya viSayAntarasya vA ? nAdyaH pravattakajJAnasya dUranaSTatvena grAhyatvAyogAd, dvitIye tvekasantAnaM bhinnasantAnaM vA prAmANyaM syAtpakSadvaye'pi taimirikAvalokyamAnakacandramaNDaladvayadarzidarzanena vyabhicArastaddhi caitrasya punaH punarmitrasya
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ cotpadyata eva // 3 // tRtIye punararthakriyAjJAnamanyadvA tadvA (da) bhavennAgrimaM pravarttakasya prAmANyAnizvaye pravRttyabhAvenArthakriyAyA evAbhAvAdanyadapi vijJAnamekasantAnaM bhinnasantAnaM vA dvayamapi caitadekajAtIyaM bhinnajAtIyaM vA catuSTayamapi caitad vyabhicAraduHsaJcaraM, tathAhi - ekasantAnaM bhinnasantAnaM caikajAtIyamapi taraGgiNItoyajJAnaM minnajAtIyaM ca staMbhaku - bhAdijJAnaM kUpapAnIyajJAnasya na saMvAdakamiti na jJaptAvapi prAmANyaM parataH // 4 // prAmANyaM tUtpattau dauSApekSatvAd jJaptau tu bAdhaka tatvAtpata eveti / atra brUmaH - yattAvadguNaH pratyakSeNa (numAnena vA mIyeramityAdyuktaM tadakhilaM doSeSvapi vaktu pAryate / atha pratyakSe| jaiva cakSurAdistha n doSAn nizcikiyare lokAH kiM nairmalyAdInU guNAnapi na / atha timirAdidoSAbhAvamAtrameva nairmalyAdi natu guNarUpamiti kathaM pratyakSeNa guNanizcayaH svAdevaM tahiM nairmalyA diguNAbhAvamAtrameva timirAdi natu doSarUpamiti vipayayakalpanA kiM na syAditi // 1 // yaccAvAci nizcayastu tasya parata ityAdi / tatra saMvAdijJAnAditi brUmaH / kAraNaguNajJAnabAdhakAbhAvajJAnayorapi ca saMvAdajJAnarUpatvaM pratipadyAmahe / atha bAdhakA devAprAmANyanirNayo na punarjJAnanirNAyakAdevaM tarhi saMvAdakAdeva prAmANyasyApi nirNayostviti tadapi kathaM svato nirNIta syAt, nivizeSaNaM cedarthaprAkaTayaparthA Satyu
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthApakaM tadya pramANe'pi prAmANyanirNayakAryApacyutthApanA. pattiArthaprAkaTayamAtrasya tatrApi sadbhAvAditi dhyeyam / tad dividhaM pratyakSazca parokSazca // 8 // spaSTaM pratyakSam // 1 // prabalatarajJAnAvaraNavIyAMtarAyayoH kSayopazamAt kSayAdvA spaSTatAviziSTaM vaiziSTayAspadIbhUtaM yattatpratyakSaM, spaSTatvaM cAnupAnAdhAdhikyena vizeSaprakAzanam / tad dvividhaM sAMvyavahArikaM pAramarthikaJca // 10 // bAhyandriyAdisAmagrIsApekSatmAdapAramArthikamasmadAdipratyakSam / paramArthe bhavaM pAramArthikaM mukhyamAtmasanidhimAtrApekSamavadhyAdipratyakSamiti / tatrAdyamindriyanimittamanindriyamittaJca // 11 // ___ indriyANi cakSurAdIni / tatra caturvayA'ni prApyakArINIti nanu indriyajJAne mano'pi vyApipartIti kathaM na tena vyapadezaH, ucyate-indriyasyAsAdhAraNakAraNatvAnmanaHpunaranindriyajJAne'pi vyApriyata iti sAdhAraNaM tad, asAdhAraNyena can yapadezo dRzyate, yathA-payaHpavanAtapAdijanyatvepyakurasya bIjenaiva vyapadezaH zAlyaGkuraH kodravAGakuro'yamiti / anindriyaM manonimittamiti /
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ etadvitayamavagrahehAvAyadhAraNAbhedAdekaikazazcaturvikalpam // 12 // tatra viSayaviSayiyogyadezAvasthAnAnantarasamudbhUtasattAmAgocaradarzanAjAtamAdyamavAntarasAmAnyAkAraviziSTavastugrahaNa. mavagrahaH / avagRhItArthavizeSAkAGkSaNamIhA / IhitavizeSanirNayo'vAyaH / sa eva dRDhatamAvasthApano dhAraNeti / kacidabhedepi pariNAmavizeSAdeSAM vyapadezabhedaH / kramopyamISAmayameva tathaiva saMvedanAdevaMkramAvirbhUtanijakarmakSayopazamajanyatvAccAnyathA prameyAnavagatiprasaGgo, na khalvadRSTamavagRhmate, na cA'navagRhItaM sandihyate, na cAsaMdigdhamIhyate, na cAnIhitamaveyate, na cAnavetaM dhAryate / kcitkrmsyaanuplcnnmessaamaashuutpaadaadutplptrshtvytimedvditi| pAramArthikaM punarutpattAvAtmamAtrApekSam // 13 // tadvikalaM sakalaJca // 14 // asaMpUrNapadArthaparicchedakatvAdrikalaM / tadviparItaM tu sphlN| tatra vikalamavadhimana:paryAyajJAnarUpatayA dvadhA / avadhijJAnAvaraNavilayavizeSasamudbhavaM bhavaguNapratyayaM rUpidravyagocaramavavijJAnam / saMyamavizuddhinibandhanAdviziSTAvaraNavicchedAjAtaM manodravyaparyAyAlaMbanaM mana:paryAyajJAnam / sakalaM tu
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmagrIvizeSataH samudabhUtasapastAvaraNakSayApekSaM nikhiladravyaparyAyasAkSAtkArasvarUpaM kevalajJAnamiti / tadvAnahanirdoSatvAbhirdoSo'sau pramANAvirodhivAkatvAttadiSTasya pramANenAbA. dhyamAnatvAttadvAcastenAvirodhasiddhiriti / aspaSTaM parokSam // 15 // prAsUcitaspaSTatvAbhAvabhrAjiSNu yatpramANaM tatparokSa, taba smrnnprtybhijnyaantrkaanumaanaagmbhedaatpnycprkaarm||16 - tatra saMskAraprabodhasaMbhRtArthaviSayaM tadityAkAraM jJAnaM smaraNaM, tattIrthakarabiMbamiti yatheti / anubhavasmRtihetukaM 'tiryagUtAsAmAnyAdigocaraM saGkalanAtmakaM jJAnaM pratyabhi. jJAnam / yathA tajAtIya evAyaM gopiNDo gosadRzo gavayaH sa evAyaM jinadattaH ityAdi / upalaM bhAnupalaMbhasaMbhavaM trikAlIkalitasAdhyasAdhanasaMvandhAdyAlaMbanamidamasmin satyeva bhavatItyAkAraM jJAnamUhAparanAmA takkaH / yathA yAvAn kazcid dhUmaH sa sarvo vahI satyeva bhavatIti tasminnasatiM aso na bhavatyeveti / anumAnaM dviprakAraM svArtha parAyaM ca // 17 // tatra hetugrahaNasaMbandhasmaraNakAraNakaM sAdhyavijJAnaM svArtha // 18 //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 nizcitAnyathAnupapattyekalakSaNo hetuH // 11 // iSTamabAdhitamasiddhaM sAdhyam // 20 // tadviziSTaH prasiddho dharmI pakSaH / dharmiNaH prasiddhiH kvacidvikalpataH kutracitpramANataH kvApi vikalpapramANAbhyAm / vikalpo'dhyavasAyamAtram / vikalpasiddhe dharmiNi sattetare sAdhye | asti sarvajJo nAsti kharaviSANam / pramANobhayasiddhe tu sAdhyadharmaviziSTatA, agnimAnayaM dezaH, pariNAmI zabdo yathA / pakSahetuvacanAtmakaM parArthamanumAnamupacArAt // 21 // pacahetuvacanAtmakatvaM ca parArthAnumAnasya vyutpannamatipratipAdyApekSayA'troktamavyutpannamatipratipAdyApekSayA tu dhUmo'tra dRzyata ityAdi hetuvacanamAtrAtmakamapi tadbhavati / bAhulyena tatprayogAbhAvAttu naitatsAkSAtsUtre sUtritamupalakSitaM tu draSTavyaM / mandamatipratipAdyApekSayA tu dRSTAntAdivacanAtmakamapi tadbhavatIti / sAdhyasya pratiniyatadharmiMsaMbandhitAprasiddhaye hetorupasaMhAravatpakSaprayogopyavazyamAzrayitabhyaH, yathA - patra dhUmastatra dhUmadhvajaH / vyutpannaM pratihetuprayogastathopapatyA'nyathAnupapatyaiva vA // 22 // tathaiva sAdhyasaMbhavaprakAreNaivopapattistathopapattiH / anyathA sAdhyAbhAvaprakAreNAnupapattirevAnyathAnupapattistAbhyAmiti /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 yathAgnimAnayaM pradezaH, tathA dhUmavaccopapatterdhUmavaccAnyathAnupapattervA / anayoranyataraprayogeNaiva sAdhyapratipattau dvitIya prayogasyaikatrAnupayogaH | antarvyAptyA hetoH sAdhyapratyAyane zaktAvaMzaktau ca bahirvyAptirudbhAvanaM vyartham / mandamatIMstu vyutpAdayitu dRSTAntopanayanigamanAnyapi prayojyAni / pratibaMdhapratipatterAspadaM dRSTAntaH // 23 // sa dhA'nvayavyatirekabhedAt // 24 // sAdhana sattAyAM yatrAvazyaM sAdhyasattA pradarzyate so'nvayaiSTAnto, yathA-yatra dhUpastatra vahniryathA mahAnasa iti / sAdhyAbhAve sAdhanasyAbhAvo yatra kathyate sa vyatirekadRSTAnto, yathA vayabhAve na bhavatyeva dhUmo yathA jalAzaya iti / torupasaMhAra upanayo // 25 // yathA dhUmAtra pradeze iti / pratijJAyA stUpasaMhAro nigamanam // 26 // yathA tasmAdagniratreti / ete pakSAdayaH paJcApyavayavAH prakIrtyante / sa heturdvidhA upalabdhyanupalabdhibhedAt // 27 // upalabdhirvidhipratiSedhayognupalabdhizca / tatra vidhi: saMdezaH pratiSedho'sadaMzaH sa caturddhA prAgabhAvaH 1 pradhvaM
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAbhAvaH 2 itaretarAbhAvo 3 syantAbhAva 4 shr| tatra yanivRttAveva kAryasya samutpattiH so'sya prAgabhAvo, yathA mRtpiNDanivRttAveva samutpadyamAnasya ghaTasya mRtpiNDa iti / yadutpatto kAryasyAvazyaM vipattiH so'sya pradhvaMsAbhAvo, yathA kapAlakadaMbakotpattau niyamato vipadyamAnasya ghaTamya kapAlamAlA iti / svarUpAntarAt svarUpavyAvRttiritaretarA bhAvo, yathA-paTasvabhAvAd ghaTasvabhAvavyAvRttiriti / kAlatrayApekSiNI tAdAtmyapariNAmanivRttiratyantAbhAvo yathA-cetanAcetanayoriti / "kSIre dadhyAdi yatrAsti prAgabhAvaH sa ucyate / nAstitA payaso dani pradhvaMsAbhAvalakSaNam // 1 // gavaye'zvAyabhAvastu so'nyonyAbhAva ucyate / ziraso'vayavA nimnA vRddhikAThinyavarjitAH // 2 // ___ zazazRGgAdirUpeNa so'tyantAbhAva ucyate / iti" upalabdherapi daividhyamaviruddhopalabdhiviruddhopalabdhizca / / 28 // tatrAviruddhopalabdhividhisiddhau SoDhA, sAdhyenAviruddhavyApyakAryakAraNapUrvacarottaracarasahacarabhedAt // 26 //
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ tato vyApyAviru dropalabdhiHkAryAviruddhopalabdhiH / kAraNAvirudopalabdhiH 3 / pUrvacarAviruddhopalabdhiA 4 / uttaracarAviruddhopalabdhiH 5 / sahacarAviruddhopalabdhi 6 zceti / yathA-pariNAmI zabdaH kRtakatvAd, yaH kRtakaH sa pariNAmI dRSTo, yathA-ghaTaH kRtakazcAyaM tasmAtpariNApI, yastu na pariNAmI sa na kRtako dRSTo, yathA-vandhyAstanandhayaH kRtakazcAyaM tasmAtpariNAmI 1 / astyatra parvate vahniH dhUmasamupalaMmAt 2 / astyatra chAyA chatrAt 3 / udeSyati zakaTaM kRttikodayAt 4 / udagAddharaNiH prAkRttikodayAt 5 / astyatra sahakAraphale rUpaM rasAt 6 / iti // viruddhavyApyAdya palabdhiH pratiSedhe SoDhA // 30 // tatra viruddhavyApyopalabdhiyathA-nAstyatra zItasparza uSNAta viruddhakAryopalabdhiryathA-nAstyasya krodhAdyupazAntivaMdanavikArAt / dvitIyodAharaNaM, yathA-nAstyatra zItasparzI dhUmAt 2 / viruddhakAraNopalabdhiya'thA-nAtra zarIriNi sukhamasti hRdayazalyAt 3 / viruddha pUrvacaropalabdhiyathA-nodeSyati muhUrtAnte zakaTaM revatyudayAt 4 / viruddhottaracaropalabdhiryathA. nodagAd bharaNimuhUrtAtpUrva puSyodayAt 5 / viruddhasahacaropalabdhiryathA-nAstyasya mithyAjJAnaM samyagdarzanAditi 6 /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 zranupalabdherapi dvai rUpyamaviruddhAnupalabdhiviruddhAnupalabdhizca // 31 // tatrAviruddhAnupalabdhiH pratiSedhasiddhau saptadhA svabhAvavyApakakAryakAraNapUrvottarasahacarAnupalabdhi. bhedAt // 32 // - tataH svbhaavaanuplbdhiH| vyApakAnupalabdhiH 2 / kAryAnupalabdhiH 3 / kAraNAnupalabdhiH 4 / pUrvacarAnupalabdhi 5 / ruttaracarAnupalabdhiH 6 / sahacarAnupalabdhizceti 7 / udAhRtiyathA-nAstyatra bhUtale ghaTa upalabdhilakSaNaprAptatve sati anupalabdheH 1 / nAstyatra ziMzapA vRkSAnupalabdheH 2 / nAstyatrAprativaddhasAmarthyAgnidhUmAnupalabdheH 3 / nAstyatra dhumo'nagne 4 / nodeSyati muhartAnte zakaTaM kRttikodayAnu. palabdheH 5 / nodagAvaNirmuhUrtAtprAk kRttikodayAnupalabdheH 6 / nAstyasya samyagjJAnaM samyagdarzanAnupalabdhe 7 // 1 // iti // viruddhAnupalabdhividhau pazcayA viruddhakAryakAraNasvabhAvavyApakasahacarAnupalabhabhedAt / / 33 / / viruddhakAryAnupalabdhiH 1 / viruddhakAraNAnupalabdhiH 2 / viruddhasvabhAvAnupalabdhiH 3 / viruddhanyApakAnupalabdhiH 4 /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ viruddhasahacarAnupalabdhizceti zaudAhRtiyathA'smina prANini vyAdhivizeSo'sti nirAmayaceSTAnupalabdheH 1 / astyatra zarIriNi duHkhamiSTasaMyogAbhAvAt 2 / anekAntAtmaka vastu ekAntasvarUpAnupalabdheH 3 / astyatra chAyA auSNyAnu. plbdheH4| astyasya mithyAjJAnaM samyagdarzanAnupalabdheH 5 // iti // paraMparayA saMbhavatsAdhanamatraivAntarbhAvanIyam / abhUdana cakre zivakA sthAsAt kAryakAryamaviruddha kAryopalabdhau yathA-nAstyatra mRgakrIDanaM mRgArizabdAt kAraNaviruddhakAryopalabdhau yathA 2 // iti // AsavacanAjAtamarthajJAnamAgamaH // 34 // upacArAdAtavacanaJca // 35 // yathA astyatra nidhiH / santi mediyaH // 2 // abhidheyaM vastu yathAvasthitaM yo jAnIte yathAvAnaM cAbhidhatte sa prAptaH // 36 // . sa ca dvadhA laukiko lokottarazca / tatra laukiko janakAdilokottarastu tIrthakarAdiH / sahajasAmarthyasaGketAbhyAmarthabodha(nibaMdha)naM zabdaH // 37 // akArAdiH paudgaliko varNa iti /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasya viSayaH sAmAnyavizeSAdyanekAtmakaM vastu 38 / anuvRttavyAvRttapratyayagocaratvAtpUrvottarAkAraparihA. raavaaptisthitilkssnnprinnaamenaarthkriyopptteshc|31| tasya pramANasya visIyante nibadhyante viSayiNo'sminiti viSayo gocaraH paricchedyamitiyAvat / sAmAnyavizeSau vakSyamANalakSaNAvAdiryasya sadasadAyanekAntasya tattadAtmakaM tatsvarUpaM vastviti / sAmAnyaM dvaidhA tiryagUvatAdibhedAt // 40 // sadRzapariNAmastiryag khaNDamudgA digotvavat / tatra prativyakti tulyA pariNati stiryaksAmAnyaM zavalAzAvaleyAdipiNDeSu gotvaM yatheti / parAparatrivartavyApidravyamUrkhatA, mRdiva sthAsAdiSu, pUrvAparapariNAmasAdhAraNadravyamUrkhatAsAmAnyaM kaTakakaGkaNAdyanugAmikAJcanavaditi / . vizeSazca dedhA paryAyavyatirekabhedAt // 41 // ... ekasmin dravye kramamAvinaH paryAyAH, Atmani harSaviSAdAdivaditi / visadRzapariNAmo vyatireko gomahiSAdivaditi / ajJAna nivRttirhAnopAdAnopekSAzca phalam // 42 //
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 yatpramANena sAdhyate tadasya phalaM tad dvividhamAna pAramparyeNa ca / tatrAnantaryeNa sa ' pramANAnAmajJAna nivRttiH / pAramparyeNa hAnopAdAnopekSA buddhayazca phalam / tatpramANAd bhinnamabhinnaM ca, pramANaphalatvAnyathAnupapatteH // 43 // tasyaikapramAtRtAdAtmyena pramANAdabhedavyavasthiteH / pramANatayA pariNatasyaivAtmanaH phalatayA pariNatipratIteH, yaH pramimIte sa eva nivRttAjJAno jahAtyAdadAtyupecate ceti pratIteH / sAdhyasAdhanabhAvena pramANaphalayoH pratIyamAnatvAt, karttA hi sAdhakaH svatantratvAt kriyA tu sAdhyA katu nirvarNyatvAditi / pramANasvarUpAderanyattadAbhAsam // 44 // ajJAnAtmakA nAtmaprakAza kasvamAtrAvabhAsakanirvi kalpakasamAropAH pramANasya svarUpAbhAsAH || 45 // yathA saMnikarSAdyasvasaMviditaparAnava mAsakajJAnadarzana viparyayasaMzayAna vyavasAyAH pramANAbhAsAH / yathA - dvicandrAdijJAnaM, vibhaGgazca pratyakSAbhAsam / atasmiMstaditi jJAnaM smaraNAbhAsam / yajJadatte sa devadatto yathA / asadRze tadevedaM tasmiMzca tatsadRzamityAdijJAnaM pratyabhijJAnAbhAsaM yamalajJAnavat /
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulye padArthe sa evAyamityekasmizca tena tulyamityAdijJAnaM pratyabhijJAnAbhAsaM yugalajAtajJAnavaditi / asaMvandhe tadjJAnaM tarkAmAsam / yAvAMstatputraH sa zyAma iti / asatyAmapi vyAptau tadAbhAsastAbhAsaH, vyAptiravinAbhAvo, yathA-sa zyAmo maitratanayatvAdityatra yAvAnmaitrItanayaH sa zyAma iti / anumAnAbhAsamidaM-pakSAbhAsAdisamutthaM jJAnamanumAnAbhAsam / aniSTAdiH pakSAbhAsaH / aniSTo mImAMsakasyAnityaH zabdaH / siddhaH zrAvaNaH zabdaH / bAdhitA pratyakSAnumAnAgamalokasvacanairanuSNo'gnirityAdivat / asiddhaviruddhAnakAntikA hetvAbhAsAH // 46 // pramANenAsiddhAnyayAnupapattirasiddhaH, pariNAmI zabdazcAkSuSatvAt // 47 // tatra yasya pramANenAsiddhA'nyathAnupapaciH so'siddhaH / sa vividha ubhayAsiddho'nyatarAsiddhazva, tatra ubhayasya vAdiprativAdisamudAyasyAsida ubhayAsiddho, yathA-pariNAmI zabdaH cAnuSatvAditi / anyatarasya vAdinaH prativAdino vA'siddho'nyatarAsiddho, yathA-acetanAstaravo vijnyaanendriyaayunirodhlkssnnmrnnrhittvaaditi| viparItAnyathAnupapattiviruddhaH // 48 //
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ zranityaH puruSaH pratyabhijJAnAdimattvAt // 4 // ___ sAdhyaviparyayeNaiva yasyAnyathAnupapattiravasIyate sa viruddhaH, yadA kenacitsAdhyaviparyayeNAvinAbhUto hetuH sAdhyAvinAbhAvabhrAntyA prayujyate tadAsau viruddho hetvAbhAso, yathAnitya eva puruSo'nitya eva vA pratyabhijJAnAdimattvAditi 2 / vipakSepyaviruddha vRttiranaikAntikaH // 50 // . anityaH zabdaH prameyatvAt // 51 // yasyAnyathAnupapattiH sandihyate so'naikAntikaH, saca dvedhA-nirNItavi-pakSavRttikaH sandigdhavipakSavRttikazca / nirNItA vipakSe vRttiryasya sa nirNotavipakSavRttiko yathA-nityaH zabdaH prameyatvAditi / sandigdhA vipakSe vRttiryasya sa sandigdhavipakSavRttiko yathA-vivAdapadApamaH puruSaH sarvajJo na bhavati vaktRtvAditi / anvaye dRSTAntAbhAsI shrsiddhsaadhysaadhnobhyaaH|52|| apauruSeyaH zabdaH mUrtatvAdindriyasukhaparamANughaTavat // 53 // viparItAnvayazca yadapauruSeyaM tadamUrta vidyu dAdinAtiprasaGgAt // 54 //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyatireke'siddhatavyatirekAH paramANvindriyasukhAkAzavat // 55 // viparItavyatirekazca yannAmUrtaM tnnaapaurusseymiti||56|| sAdhamyeNa dRSTAntAbhAso navadhA tatra sAdhyadharmavikalaH 1 / sAdhanadharmavikalaH 2 / ubhayadharmavikala: 3 / sandigdhasAdhyadharmA 4 / sandigdhasAdhanadharmA 5 / sandigdhobhayadharmA 6 / ananvayaH 7 / apradarzitAnvayaH 8 / viparItAnvayazca / tatra sAdhyadharmavikalo yathA'auruSeyaH zabdo'mUrtatvAta duHkhavaditi 1 / tasyAmeva pratijJAyAM tasminneva ca hetau paramANuSaditi sAdhanadharmavikalA 2 / mRtatvAtparamANoH kalazavadityubhayadharmavikalaH iti / tasyAmeva pratijJAyAM tasminneva ca heto kalazadRSTAntasya pauruSeyatvAnmUrttatvAcca sAdhyasAdhanomayadharmavikalatA 3 / tathA rAgAdimAnayaM vaktRtvAd devadattavaditi sandigdhasAdhyadharmA 4 / maraNadharmAyaM rAgAdimattvAnmaitravaditi sandigghasAdhanadharmA 5 / nAyaM sarvadarzI rAgAdimattvAnmunivizeSavaditi sandigdhobhayadharmA 6 / rAgAdimAna vikSitaH puruSo vaktRtvAdityananvayaH 7 / anityaH zabdaH kutakatvAd ghaTavadityapradarzitAnvayaH 8 / anityaH zabdaH kRtakatvAdyadanityaM tatkRtakaM ghaTavaditi viparItAnvayaH / iti // . . .
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 vaidharmyeNApi dRSTAntAbhAso navadhA- asiddhasAdhyavyatireko 1 | ssiddhasAdhanavyatireko 2 | siddhobhayavyatirekaH 3 / sandigdhasAdhyavyatirekaH 4 / sandigdhasAdhanavyatirekaH 5 / sandigdhobhayavyatireko 6 / 'vyatireko 7 / pradarzitavyatireko 8 / viparItavyatirekazva | | , eSu bhrAntamanumAnaM pramANatvAd yatpunarbhrAntiM na bhavati na tatpramANaM yathA svapnajJAnamityasiddhasAdhyavyatirekaH svapnajJAnAd bhrAntatvasyAnivRtteH 1 / nirvikalpakaM pratyakSa pramANatvAd yattu savikalpakaM na tatpramANaM yathA - laiGgika mityasiddhasAdhanavyatireko laiGgikAtpramANatvasyAnivRtteH 2 / nityAnityaH zabdaH saccAdyastu na nityAnityaH sa na san tadyathA-stambha ityasiddho bhayavyatirekaH stambhAnnityAni - tyatvasya sattvasya cAvyAvRtteH 3 / asarvajJo'nApto vA kapilo'kSaNikaikAntavAditvAd, yaH sarvajJa Apto vA sa kSaNikaikAntavAdI, yathA-sugata iti sandigdhasAdhyavyatirekaH 4 / anAdeyavacanaH kazcidvivakSitaH puruSo rAgAdimattvAdyaH punarAdeyavacanaH sa vItarAgastadyathA - zauddhodaniriti sandigdhasAdhanavyatirekaH 5 / na vItarAgaH kapilaH karuNAspadeSvapi paramakRpayA narpitanijapizitazakalatvAt, yastu vItarAgaH sa karuNAspadeSu paramakRpayA samarpitanijapizitazakalastadyathA tapanabandhuriti sandigdhobhayavyatirekaH 6 / na vItarAgaH kazcidvivakSitaH
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSo vaktRtvAd, yaH punaivatabhago-praktAH palakhaNDa ityavyatirekaH 7 / anityaH zabdaH kRtakatvAdAkAzavaditya pradarzitavyatirekaH 8 / anityaH zabda kRtakatvAd, yadakRtakaM tannityaM dRSTaM yathA''kAzamiti viparItavyatirekaH ha | iti // upanayAbhAso yathA - pariNAmI zabdaH kRtakatvAd, yaH kRtakaH sa pariNAmI yathA kumbha ityatra pariNAmI ca zabda iti kRtakatha kumbha iti ceti / sarora dharmiNi sAdhanadharma vA dRSTAntadharmiNi upasaMharataH upanayAbhAsaH / tasminneva prayoge tasmAt kRtakaH zabda iti tasmAtpariNAmI kumbha iti ceti / atrApi sAdhanadharma sAdhyadharmaM vA dRSTAntadharmiNi upasaMharato nigamanAbhAsaH / anAptavacanaprabhavaM jJAnamAgamAbhAsaH // 57 // yathA - mekalakanyakAyAH phUle tAla hintAlayom le sulabhAH piNDakhajUrAH santi tvaritaM gacchata gacchata zAvakAH / pratyakSamevaikaM pramANamityAdisaMkhyAnaM saMkhyAbhyAsaH / sAmAnyameva vizeSa eva tadadvayaM vA svatantramityAdirasya viSayAbhAsaH || 58 //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 abhinnameva bhinnameva vA pramANAt phalaM tasya tadAbhAsamiti / pramANapratipannArthaikadezaparAmarzo nayaH // 51 // svAbhipretAdazAditarAMzApalApI punarnayAmAsaH / sa vyAsasamAsAbhyAM dviprakAraH / vyAsato'nekavikalpaH / samAsatastu dvibheo / dravyArthikaH paryAyArthikazca // 60 // zrAdyo naigamasaGgrahavyavahArabhedAtredhA // 61 // tatra zranyAnyaguNapradhAnabhUtabhedAbhedaprarUpaNo naigamaH // 62 // dharmayordharmiNordharmadharmiNozca pradhAnopasarjanabhAvena yadvivakSaNaM sa naikagamo naigamaH // paryAyayordravyayodravya paryAyayozca mukhyA mukhyarUpatayA yadvivakSaNaM sa evaMrUpo naike gamA bodhamArgA yasyAsauM naigamo nAma nayaH pravacana prasiddha nilayanaprasthadRSTAntadvayagamyaH / udAhRtiryathA - saccaitanyamAtmanIti dharmayoH 1 / vastuparyAyavad dravyamiti dharmiNoH 2 | kSaNamekaM sukhI viSayAsaktajIva iti tu dharmadharmiNoH 3 // iti // dharmadvayAdInAmekAntikapArtha kyAbhisandhinaigamA bhAsaH // 63 //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ yathAtmani satvacetanye parasparamatyantaM pRthagbhUte ityAdi / sAmAnyamAtragrAhI parAmarzaH saGgrahaH // 64 // sAmAnyamAtramazeSavizeSarahitaM sattvadravyatvAdikaM gRhNAtItyevaMzIlaH samekImAvena piNDIbhUtatayA vizeSarAzi gRhAtIti saGgrahaH / ayamubhayavikalpaH / paro'parazca / tatrAzeSavizeSeSvodAsInyaM manamAna: zuddhadravyaM sanmAtramabhimanyamAna: parasaGgrahaH / yathA-vizvamekaM sadavizeSAditi / attAdvaitaM svIkurvANaH sakala vizeSAbhirAcadhANastadAbhAsaH, yathA-sattva tattvaM tataH pRthagbhUtAnAM vizeSANAmadarzanAditi / dravyatvAdInyavAntarasAmAnyAni manvAnastadbhadeSu gajanimIlikAmavalaMbamAnaH punaraparasaGgrahaH, yathA-dharmAdharmAkAzakAlapudgalajIva. dravyANAmaikyaM dravyatvAmedAdityAdi / dravyatvAdikaM pratijAnAnastadvizeSAnninuvAnastadAbhAsaH // 65 // yathA-dravyatvameva tattvaM tato'rthAntarabhUtAnAM dravyANAmanupalabdheriti / sadizeSaprakAzako vyvhaarH||66|| saGgraheNa gocarIkRtAnAmarthAnAM vidhipUrvakaM vimAgena sthApanaM yenAbhisandhinA kriyate sa vyavahAraH, yathA-yatsattat drayaM pAyo vesvaadi|
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaH punarapAramArthika dravyaparyAyapravibhAgamabhipraiti sa vyavahArAbhAsaH // 67 // ___ yathA-cArvAkadarzanamiti 3 / paryAyArthikazcaturdhA // 68 // ajusUtraH zabdaH samabhirUDha evambhUtazca / / 61 // tatra zuddhaparyAyagrAhI RjusuutrH| Rju vartamAnakSaNa : sthAyi paryAyamAtra prAdhAnyataH sUtrayannabhiprAya RjutraH, yathA-sukhakSaNaH sampratyastItyAdi / sarvathA dravyApalApI tadAbhAsaH // 70 // yathA-tAthAgatamatamiti 4 / kAlAdibhedena dhvanerarthabhedaM pratipadyamAnaH shbdH||71|| ___ kAlAdibhedena kAlakArakaliGgasaGkhyApuruSopasarjanabhede. neti / yathA-babhUva bhavati bhaviSyati sumerugtyiaadi| tabhedena tasya tameva samarthayamAnastadAbhAsaH // 72 // yathA-babhUva bhavati bhaviSyatti sumerurityAdayo bhinnakAlAH zabdA bhinnamevArthamabhidadhati bhinnakAlazabdatvAttAhaka siddhAnyazandavadityAdi / paryAyacanibhedAdarthanAnAtvanirUpakaH smbhiruuddhH||73
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryAyazabdeSu niruktibhedena bhinnamartha samabhirohana samabhirUDhaH, zabdanayo hi paryAyabhedepyarthAbhedamabhipreti, samabhirUDastu paryAya mede bhinAnAnabhimanyate / abhedaM tvarthagataM paryAyazabdAnAmupekSate, yathA-indanAdindraH zakanAcchakaH purdAraNAtpurandara ityAdiSu / paryAyadhvanInAmabhidheyanAnAtvameva kakSIkurvANastadAbhAsaH // 74 // yathA-indraH zakraH purandara ityAdayaH zabdA bhinnAbhidheyA eva bhinnazabdatvAt karikuraGgaturaGgazabdavadityAdi 6 / kriyAzrayeNa bhedaprarUpaNamevambhUtaH // 75 / / zabdAnAM svapravRttinimittabhUtakriyAviziSTamartha vAcyatvenAbhyupagacchannevambhUtaH yathendanamanubhavabhindraH zakanakriyApariNataH zakraH pUrdAraNapravRttaH purandara ityucyate / kriyAnAviSTaM vastu zabdavAcyatayA pratikSipan tadAbhAsaH // 76 // yathA-viziSTaceSTAzUnyaM ghaTAkhyaM vastu na ghaTazabdavAcyam ghaTazabdapravRttinimittabhUta kriyAzUnyatvAtpaTavadityAdi 7 // atra saMgrahazlokA: anyadeva hi sAmAnyamaminmajJAnakAraNam / vizeSo'pyanya eveti manyate naigamo nyH||1||
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 sadrUpatAnatikrAntasvasvabhAvamidaM jagat / sattArUpatayA sarva saMgRhNan saGgraho mtH||2|| vyavahArastu tAmeva prativastu vyavasthitAm / tathaiva dRzyamAnatvAd vyApArayati dehinaH // 3 // tatra satranItiH syAd buddhiparyAyasaMzritA / nazvarasyaiva bhAvasya bhAvasthitiviyogataH // 4 // virodhiliGgasaMkhyAdibhedAdbhinnasvabhAvatAm / tasyaiva manyamAno'yaM zabdaH pratyavatiSThate // 5 // tathAvidhasya tasyApi vastunaH kSaNavartinaH / brUte samabhirUDhastu saMjJAbhedena bhinnatAm // 6 // ekasyApi dhvanervAcyaM sadA tamopapadyate / kriyAbhedena bhinnatvAdevaMbhUto'bhimanyate // 7 // eteSu prathame catvAro'rthanirUpaNapravaNatvAdarthanayAH / zepAstu trayaH zabdavAcyArthagocaratayA zabdanayAH / pUrvaH pUrvo nayaH pracuragocaraH paraH parastu primitvissyH| tatra sanmAtragocarasaGgrahAnnaigamo bhAvAbhASabhUmikasvAd bhuvissyH| sadvizeSaprakAzakAd vyavahArAtsaGgrahaH samastasatsamUho. padarzakatvAd bhuvissyH| vartamAnaviSayAjusUtrAd vyavahArastrikAlaviSayAvalambitvAdahuviSayaH / kAlAdimedena bhinnA. rthopadarzinaH shbdaahjumtrstdvipriitvedktvaanmhaarthH| prati
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryAyazabdamarthamedamabhIpsanaH sapabhirUDhAva-zabdastadviparyayAnuyAyitvAtprabhUtaviSayaH / pratikriyaM vibhinnamartha pratijAnanAdevaMbhUtAtsamabhirUDhastadanyathArthasthApakatvAnmahAgocaraH / nayavAkyamapi svaviSaye pravarttamAnaM vidhiniSedhAbhyAM saptabhaGgImanuvrajati // 77 // .. pramANavadasya phalaM vyavasthApanIyamiti / athotpAdavyayadhrauvyayuktAH padArthAH / te cAdIpamAvyomasamasvabhAgAH / tatracaitanyalakSaNaH pariNAmI jJAnAdidharmabhinnAbhinnaH kartA sAkSAbhovatA svadehaparimANaH pratizarIraM bhinnaH paudgalikAdRSTavA~zca jIvaH // 78 // 6 caitanyaM sAkAranirAkAropayogAtmakaM lakSaNaM svarUpaM yasyAsau caitanyalakSaNaH 1 / pariNamanaM suranArakAdiSvaparAparaparyAyeSu gamanaM pratisamayamaparAparaparyAyeSu gamanaM vA pariNAmaH sa nityamasyAstIti pariNAmI 2 / ye jJAnadarzanacAritrasukhaduHkhavIryamavyAbhavyatvadravyatvaprameyatvaprANadhAritvakrodhAdipariNatatvasaMsAritvasiddhatvaparavastuvyAvRttatvAdayaH svaparaparyAyA jIvasya bhavanti, tebhyo jIvo na bhinno nApyabhinnaH kiM tu jAtyantaratayA bhinnAbhinnaH / yadi hi jJAnAdidharmebhyo jIvo
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 bhinnaH syAttadAhaM jAnAmi, ahaM pazyAmi, ahaM jJAtA'haM draSTAhaM sukhino'ha bhavyazcetyAdyabhedapratibhAso na syAdasti ca sarvaprANinAM so'medapratibhAsaH / tathA yadyabhinnaH syAttadAyaM dharmI ete dharmA iti medabuddhirna syAdasti ca sA / athavA abhinnatAyAM jJAnAdisarvadharmANAmakyaM syAdekajIvAbhinnatvAt / tathA ca mama jJAnaM mama darzanaM cAstItyAdijJAnAdimithomedabuddhirna syAdasti ca sA tato jJAnAdidharmebhyo bhinnAbhinna evAbhyupagantavyaH 3 / karotyadRSTAdikamiti kartA 4 / sAkSAdanupacaritavRtyA bhukte sukhAdikamiti sAkSAbhoktA 5 / svopAttavapurvyApakaH svadehaparimANaH 6 / pratikSetraM pRthaka pratizarIraM bhinnaH 7 / pudgalaghaTitakarmaparatantraH podgalikA'dRSTavAn 8 / jIvaH prANamAk, prANAtha dravyabhAvamedAd dvibhedAH, tatra dravyaprANAH paJcendriyatrividhavalocchvAsaniHzvAsAyUrUpAH / bhAvaprANAstu jJAnadarzanopayogarUpAH / ebhiH prANairajIvad jIvati jIviSyati ceti jIvaH AtmA pratyakSAdigamyaH guNapratyakSatvAt / pryogshc| AtmA pratyakSaH smRtijijJAsAcikIrSAjigamiSAsaMzayavijJAnavizeSANAM tadguNAnAM svasaMvedanapratyakSatvAt / iha yasya guNAH pratyakSAH sa pratyakSo dRSTo, yathA-ghaTa iti pratyakSaguNazca jIvaH tsmaatprtykssH| .
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 anumAnagamyo'pi yathA jIvaccharIraM prayatnavatAdhiSThitamicchAnuvidhAyikriyAzrayatvAt 1 | zrotrAdInyupalabdhisAdhanAni katu prayojyAni karaNatvAt kuThArAdIva 2 | dehasyAsti vidhAtA AdimatpratiniyatAkAratvAt ghaTavat / yatpunarakatu kaM tadAdimatpratiniyatAkAramapi na bhavati yathA'bhravikAraH / yazca dehasya karttA sa jIvaH 3 / tathA indriyANAmastyadhiSThAtA karaNatvAt / yathA - daNDacakrAdInAM kulAlaH 4 / vidyamAnabhoktRkaM zarIraM bhogyakhAt bhojanavat, yazca bhoktA sa jIvaH 5 / tathA rUpAdijJAnaM kvacidAzritaM guNattrAt rUpAdivat 6 / tathA jJAnasukhAdikamupAdAnakAraNapUrvakaM kAryatvAt ghaTAdivat 7 / tathA pratipakSavAnayamajIvazabdaH vyutpattimatacchuddha padapratiSedhAt, yatra vyutpattimataH zuddhapadasya pratiSedho dRzyate sa pratipakSavAn, yathA'ghaTo ghaTapratikSapavAn, atra hi aghaTaprayoge zuddhasya vyutpattimatazca padasya niSedho'tosazyaM ghaTalakSaNena pratipakSeNa bhAvavyam yastu na pratipakSavAn na tatra vyutpattimataH zuddhapadasya pratiSedho, yathA-akhara viSANazabdaH aDittha iti vA 8 / tathA svazarIre svasaMvedana pratyakSamAtmAnaM sAdhayitvA parazarIre'pi sAmAnyato dRSTAnumAnena sAdhyate, yathA- parazarIre'pyastyAtmA iSTAniSTayoH pravRttinivRttidarzanAt yathA svazarIre / dRzyete ca parazarIre iSTAniSTayoH pravRttanivRttI, tasmAttatsAtmakaM, AtmAbhAve -0
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 tayorabhAvAt yathA-ghaTe hai / nAsti jIva iti yo'yaM jIvaniSedhadhvaniH sa jIvAstitvenAntarIyaka eva niSedha zabdatvAt , yathA-nAstyatra ghaTa iti zabdonyatra ghaTAstitvAvinAbhAvyeva / prayogazcAtra / iha yasya niSedhaH kriyate tatkacidastyeva, yathA--ghaTAdikaM, niSidhyate ca bhavatA tasmAda. styevaasau| yacca sarvathA nAsti tasya niSedho'pi na dRzyate, yathA--paJcabhUtAtiriktaSaSThabhUtasyeti 10 // sa ca dvividho muktaH sAMsArikazca // 71 / / ___ tatra muktaH sakalakarmamalakSayabhAgekaprakAraH / sAMsArikazcaturvidhassuranArakamanuSyatiyagbhedAt / tatra suga bhvnptivyntrjyotibkvaimaanikbhedaactuvidhaaH| nArakA ratnaprabhApRthivyAyadhikaraNabhedena saptadhA / manuSyA dviprakArA garbhaja. sammUrchajamedAt / tiryaJco'pyekadvitricatuHpaJcendriyamedAtpazcavidhAH tatraikendriyAH pRthivyptejovaayuvnsptibhedaatpshvprkaarH| nanu bhavatu jIvalakSaNopetatvAd dvIndriyAdInAM jIvatvaM, . pRthivyAdInAM tu jIvatvaM kathaM zraddheyaM, vyaktatalliGgasyAnupala bdheriti cetsatyaM, yadyapi teSu vyaktaM jIvaliGga nopalabhyate tathApyavyaktaM tatsamupalabhyata eva / yathA-hRtpUrayatimizramadirApAnAdibhimarthitAnA vyaktaliGgAbhAve'pi sajIva
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ svamavyaktaliGgaLavahiyate evaM pRthivyAdInAmapi sajIvatvaM vyavaharaNIyam / nanu mUrchiteSUcchvAsAdikamavyaktaM cetanAliGgamasti na punaH pRthivyAdiSu tathAvidhaM kizciccetanAliGgamasti, naitadevaM, pRthivIkAye tAvat svasvAkArAvasthitAnAM lavaNavidramopalAdInAM samAnajAtIyAkurotpattimattvam arthImAMsAkurasyeva cetanAcihnamastyeva / avyaktacetanAnAM hi saMbhAvitaikacetanAliGgAnAM vanaspatInAmiva cetanA'bhyupagantavyA vanaspatezca caitanyaM viziSTatu phalapradatvena spaSTameva, sAdhayiSyate c| tato'vyaktopayogAdilakSaNasadbhAvAtsacittA pRthivIti sthitam / prayogazca-vidrumazilAdirUpA pRthivI sAtmikA chede samAnadhAtUtthAnAt arzokavat / nanu ca vidramapASANAdipRthivyAH kaThinapudgalAtmikAyAH kathaM sacetanatvamiti cennaivaM ucyate, yathA'sthi zarIrAnugataM sacetanaM kaThinaM ca dRSTamevaM jIvAnugataM pRthivIzarIramapIti / athavA pRthivyaptejovAyuvanaspatayo jIvazarIrANi chedyabhedyokSipyabhogya yarasanIyaspRzyadravyatvAt sAsnAviSANAdisaGghAtavat / na hi pRthivyAdInAM chedyatvAdi dRSTamapatotu zakyam / na ca pRthivyAdinAM jIvazarIratvamaniSTaM sAdhyate sarvapudgaladravyasya dravyazarIratvAbhyupagamAt, jIvasahitatvaM ca vishessH| azastropahataM pRthivyAdikaM kadAcitsacetanaM saGghAtatvAtpANipAdasaGghAtavat / tadevaM kadA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ cirikazcidacetanamapi, zastropahatatvAt pANyAdivadeva / na cAtyantaM tadacitta meveti 1 // atha nAkAyo jIvastallakSaNAyogAtprazravaNAdivaditi cennaivaM hetorasiddhatvAt / tathA hi-hastinaH zarIraM kalalAvasthAyAmadhunotpannasya dravaM sacetanaM ca dRssttmevmkaayiksyaapi| yathA-vANDake rasamAtrasamaM jAtAvayavamanabhivyaktacaJcvAdi. pravibhAgaM cetanAvad dRSTaM, elevopamAnjIvAnAmapi / pryogshcaayN| sacetanA ApaH zastrAnupahatatve sati dravatvAt hastizarIgepAdAnabhRtakalalavat / hetovizeSaNopAdAnAtprazravaNAdivyu. dAsaH 1 / tathA sAtmakaM toyamanupahatadravatvAt aNDakamadhya . sthitakalalavaditi 2 / idaM vA prAgvajIvaccharIratve siddha sati pramANam / sacetanA himAdayaH kacidapkAyavAditarodakavaditi 3 / tathA kacana cetanAvantyApaH khAtabhUpisvAbhAvikasambhavAt da gvat 4 / athavA sacetanA antarivodbhavA Apo'bhrAdivikAre svata evaM sambhRyapAtAt matsyavaditi / tathA zItakAle bhRzaM zIte patati nadyAdijvalpe'lpo vahI bahurvahutare ca bahutaro ya USmA saMvedyate sa jIvahetuka evA'lpabahubahutaramilitamanuSyazarIreSvalpabahubahutaroSmavat / zItakAle jaleSaSNasparza uSNasparzavastuprabhava uSNasparzatvAt , manuSyazarIroSNasparzavat / naca jaleSvayamuSNaH
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 sparzaH sahajaH apsu sparzaH zIta eveti vaizeSikAdivacanAt / tathA zItakAle zIte skIte nipatati prAtastaTAkAdeH pazcimasyAM dizi sthitvA yadA taTAkAdikaM vilokyate tadA tajjalAnnirgato vASpasaMbhAro dRzyate so'pi jIvahetuka eva / prayogastvitthaM - zItakAle jaleSu vASpa uSNaspazaMvastu prabhavo vASpatvAt / zItakAle zItala jala sikta manuSyazArIra bASpavat / prayogadvaye'pi yadevoSNasparzasya bASpasya ca nimittamuSNasparzaM vastu tadeva taijasazarIropetamAtmAkhyaM vastu pratipattavyam / jaleSva'nyasyoSNasparzavASpayo niMmittasya vastuno'bhAvAt / na ca zItakAle utkuruDikAva karatalagatoSNasparzena tanmadhyanirgatavASpena ca prakRtahetorvyabhicAraH zaGkayaH / tayorapyavakaramadhyotpannamRtajIvazarIranimittattvAbhyupagamAt / nanu mRtajIvAnAM zarIrANi kathamuSNasparzavASpayo rnimittI bhavantIti ceducyate, yathA'gnidagdhapASANakhaNDikAsu jalaprakSepe vidhyAtAdapyagne ruSNasparzabASpau bhavetAM tathA zItasaMyoge satyapyatrApIti / evamanyatrApi bASpoSNasparzayonimittaM sacittamacittaM vA yathAsambhavaM vaktavyam / itthameva zItakAle parvatanitambasya nikaTe vRkSAdInAmadhastAcca ya uSmA saMvedyate so'pi manuSyavapurUSmAvajIvaheturevAvagantavyaH / evaM grISmakAle bAhyatApena taijasazarIrarUpAdIbhavanAt jalAdiSu yaH zItalasparzaH so'pi mAnuSa
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 zarIra zItalasparza jIva hetu ko'bhyupagamanIyaH / tata evaMvidhalakSaNabhAktvA jIvA bhavantyaSkAyAH 2 / / yathA rAtrau khadyotakasya dehapariNAmo jIvaprayoganivRtta zakti vizvakAsti, evamaGgArAdInAmapi prativiziSTaprakAzAdizaktiranumIyate jIvaprayogavizeSAvirbhAviteti / yathA jvaroSmA jIvaprayogaM nAtivarttate, eSaivopamAgneyajantUnAM na ca mRtA jvariNaH kvacidupalabhyante / evamantrayavyatirekAbhyAmagneH sacitatA jJeyA / prayogazcAtra / AtmasaMyogAvirbhUto'GgArAdInAM prakAzapariNAmaH zarIrasthatvAt khadyotadehapariNAmavat 1 | tathA AtmasaMyogapUrva ko'GgArAdInAmRSmA zarIra - sthatvAt, jvaroSmavat / nacAdityAdibhiranekAntaH sarveSA - muSNasparzasyAtmasaMyogapUrvakatvAt 2 | tathA sacetanaM tejo yathAyogyAhAropAdAnena vRddhayAM divikAropalambhAt purupatrapUrvaM t 3 / evamAdilakSaNairAgneyajantavo'vaseyAH 3 // yathA devasya svazaktiprabhAvAnmanuSyANAM vAJjanavidyAmantrairantardhAne zarIraM cakSuSA'nupalabhyamAnamapi vidyamAnaM cetanAvaccAdhyavasIyate / evaM vAyAvapi caturgrAhya rUpaM na bhavati sUkSmapariNAmAt paramANokhi vahnidagdhapASANakhaNDikAgatA'cittAgneriva vA / prayogazcAyaM / cetanAvAn vAyura para preritatiryaganiyamitadiggatimattvAt gavAzvAdivat 1 / tiryageva gamananiyamAt aniyamitavizeSaNopAdAnAcca paramANunA na * *
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 vyabhicArastasya niyamitagatimattvAt 'jIvapudgalayoranuzreNi gatiriti vacanAt' / evaM vAyurazastropahatazveta nAvAnavagantavyaH 4 // bakulAzokacampakAdyanekavidhavanaspatInA metAni zarIrANi na jIvavyApAramantareNa manuSyazarIrasamAnadharmabhAji bhavanti / tathA hi-yathA puruSazarIraM bAlakumArayuvavRddhatApariNAmavizeSakhAt cetanAvadadhiSThitaM praspaSTacetanAkamupalabhyate tathedaM vanaspatizarIramanavarataM bAlakumArayuvAvasthAvizeSaiH pratiniyataM varddhate tathedamapi vanaspatizarIramaGkura kizalayazAkhA prazAkhAdivizeSaiH pratiniyataM varddhata iti / tathA yathA manuSyazarIraM jJAnenAnugataM evaM vanaspati zarIramapi yataH zamIprapunATa siddherasakA sundakavacchUlA gastyAmalakA kaDiprabhRtInAM svApavivodhatastadbhAvaH / tathA'dhonizvAtadraviNarAzeH svaprarohaNAveSTanaM tathA vaTapippala nimvAdInAM prAvRTjaladharaninAdaziziravAyusaMspazadakurobhedaH / tathA mattakAminIsanUpura sukumAracaraNatADanAdazokataroH pallavakusumodbhedaH tathA yuvatyAliGganAt panasasya tathA surabhimadirAgaNDuka se kAla kulasya tathA surabhi - nirmalajala sekAccampakasya tathA kaTAkSavIkSaNAtilakasya tathA paJcamasvarodgArAt zirISasya virahakasya ca puSpavikiraNaM tathA padmAdInAM prAtarvikasanaM ghoSAtakyAdipuSpANAM ca sandhyAyAM kumudAdInAM tu candrodaye tathAsanameghavRSTau zamyA avakSa
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 raNam / tathA vallInAM vRttyAdyAzrayopasarpaNam / tathA lajAlu prabhRtInAM hastAdisaMsparzAtpatrasaGkocAdikA parisphuTA kriyopalabhyate'thavA sarvavanaspaterviziSTatu veva phalapradAnam / na caitadanantarAbhihitaM tarusaMvandhi kriyAjAlaM jJAnamantareNa ghaTate tasmAt siddhaM cetanAvatvaM vanaspateriti / tathA yathA manuSyazarIraM hastAdicchinnaM zuSyati tathA taruzarIramapi pallavaphalakusumAdicchinnaM vizoSamupagacchad dRSTaM na cAcetanAnAmayaM dharma iti / tathA yathA-manuSyazarIraM stanakSIravyaJjanaudanAdyAhArAbhyavahArAdAhArakam / evaM vanaspatizarIramapi bhUjalAdyAhArAbhyavahArAdAhArakaM, na caitadAhArakatvamacetanAnAM dRSTaM atastadbhAvAtsacetanatvamiti / tathA yathA-manuSyazarIraM niyatAyuSkaM tathA vanaspatizarIramapi / tathA yathA-manuSyazarIramiSTAniSTAhAgadiprAptau vRddhihAnyAtmakaM tathA vanaspatizarIramapi / tathA yathA-manuSyazarIrasya tattadrogasaMparkAdromapANDutvodaravRddhizophakzatvAGgulinAsikAnimnIbhavanavigalanAdi tathA vanaspatizarIrasyApi tathA rogodbhavAtpuSpaphalapatratvagAdhanyathAbhavanapatanAdi / tathA yathAmanuSyazarIrasyoSadhaprayogAd vRddhihAnikSatabhugnasaMrohaNAni tathA vanaspatizarIrasyApi / tathA yathA- manuSyazarIrasya rasAyanasnehAdhupayogAdviziSTakAntirasapalopacayAdi tathA vana
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ spatizarIrasyApi viziSTeSTanabhojalAdisekAdviziSTarasavIryasnigdhatvAdi / tathA yathA strIzarIrasya tathAvidhadauhRdapUraNAtputrAdiprasavanaM tathA banaspatizarIrasyApi tatpUraNAtpuSpaphalAdiprasavanamityAdi tathA ca prayogo-vanaspatayaH sacetanAH bAlakumAravRddhAvasthA 1 pratiniyatavRddhisvApaprabodha 2 sparzAdihetukolAsasaGkocAzrayopasarpaNAdiviziSTAnekakriyA 3 chinnAvayavamlAni 4 pratiniyatapradezAhAragrahaNa 5 vRkSAyurabhihitAyuSke 6 STAniSTAhArAdinimittakavRddhihAni 7 AyurvedoditatanUroga 8 viziSTauSadhaprayogasaMpAditavRddhihAnikSatabhugnasarohaNa 8 prati. niyataviziSTazarIrarasavIryasnigdhatvarUkSatva 10 viziSTadohadA 11 dimattvAnyathAnupapatterviziSTastrIzarIrakt / ___athavaite hetavaH pratyeka pakSaNa saha prayoktavyAH / ayaM vA saMgRhItoktArthaprayogaH sacetanA banaspatayo janmajarAmaraNarogAdInAM samuditAnAM sadbhAvAt 5 / atra samuditAnAM janmAdInAM grahaNAt jAtaM tadadhItyAdivyapadezadarzanAd dadhyAdibhiracetanaina vyabhicAraH zaGkayastadevaM pRthivyAdInAM sacetanatvaM siddham / bhAptavacanAtsarveSAM sAtmakatvasiddhiriti / dvIndriyAH zaGkhazuktikAdayaH / zrIndriyAH pipiilikaadyH| caturindriyA makSikAbhramarapata.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 gAdayaH / paJcendriyA gomahiSyAdayo garbhavyutkrAntAH saMmUrchajAzceti // 1 // etadviparIto'jIvaH // 8 // sa va dhrmaadhrmaakaashkaalpudglbhedaatpnycvidhH||81|| tatra dharmo lokavyApI nityo'vasthito'rUpidravyamastikAyo'saGkhyapradezo gatyupagrahakArI ca 1 / adharmo lokavyApI nityo'vasthito'rUpidravyamastikAyo'saGkhyA dezaH sthityupagrahakArI ca 2 / AkAzamapi lokAlokavyApakamanantapradezaM nityamavasthitamarUpidravyamastikAyo'vagAhopakArakaM vaktavyam 3 / kAlo'rddhatRtIyadvIpAntarvartI paramasUkSmo nirvibhAgaH ekaH samayaH / sa cAstikAyo na bhaNyate ekasamayarUpasya tasya niHpradezatvAt / Ahaca"tasmAnmAnuSalokavyApI kAlo'sti samaya eka iha / ekatvAca sa kAyo na bhavati kAyo hi smudaayH||1||" sa ca sUryAdigrahanakSatrodayA'stA dikriyAbhivyaGgayaH ekI. yamatena dravyamabhidhIyate sa caikaH samayo dravyaparyAyobhayAtmaiva dravyArtharUpeNa pratiparyAyamutpAdavyayadharmApi svarUpAnanyabhUtakramamAvyanAdyaparyavasAnA(na)ntasaGkhyapariNAmo(mANo)'ta eva ca sa svaparyAyapravAhavyApI dravyAtmanA nityo'bhidhIyate atItAnAgatavartamAnAvasthAsvapi kAlaH kAla ityvishessshruteH|
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 yathA hya kaH paramANuH paryAyanityo'pi dravyatvena sadA sanneva na kadAcidasattvaM bhajate tathaikaH samayo'pIti / tathA'davdha pariyaharUvo jo so kAlo havei vvhaaro|| pariNAmAilakkho vadRNalakkho 'a paramaho // 1 // ___ jIvapudgalapariyoM navapurANAdistena lakSyaH dravyaparyAyarUpo vyavahArakAlaH / svopAdAnarUpeNa svayameva pariNAmamAnAnAM bhAvAnAM kumbhakAracakrAdhastanazilAvat zItakAlAdhmAyane'gnivat padArthapariNamane ya(Nateya)tsahakAritvaM sA vartanA saiva lakSaNaM yasya sa kAlANudravyarUpo nizcayakAlaH / tato'nyaH kAlANudravyarUpanizcayakAlo nAsti / atrottaram / utpannadhvaM. sitvAtsamayaH paryAyaH, paryAyo dravyaM vinA na bhavati / yaduktam"dravyaM paryAyaviyutaM paryAyA dravyavarjitAH / ka kadA kenacitki vA dRSTA mAnena kena vA // 1 // " tataH samayarUpaparyAyopAdAnabhUtena kAlANurUpanizcayakAla. dravyeNa bhAvyameva, yathA-indhanAgnisahakArikAraNotpannaudanaparyAyasya taNDulopAdAnakAraNavat kumbhakAracakracIcarAdivahiraGganimittotpannasya mRnmayaghaTaparyAyasya mRtpiNDopAdAnaM narakAdiparyAyasya jIvopAdAnam / tadapi kasmAdupAdAnakAraNasadRzaM kArya bhavatItivacanAt /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 atha mataM samayAdikAlaparyAyANAM kAladravyamupAdAnaM na bhavati kiMtu samayotpattau mandagatipariNatapudgala paramANuH, nimeSotpattau nayanapuTavighaTanaM, ghaTikAkAlotpattau ghaTikA sAmagrIbhUtajalabhRtabhAjana puruSahastAdivyApAraH, divasAdau dinakarabimbamupAdAnAdikaraNam / upAdAnatvaM ca pUrvAkArapari tyAgAjahadvRttottarAkAropAdAnatvam, naivam, upAdAnakAraNasadRzaM kAryamiti vacanAtkAlAmudravyameveti 4 / pudgalAH sparzarasagandhavarNavantaH // 82 // * atra sparzagrahaNamAdau sparze sati rasAdisadbhAvajJApanArtha, tato'vAdIni caturguNAni sparzitvAt pRthivIvattathA manaH sparzAdimat asarvagatadravyatvAt pArthivANuvaditiprayogau siddhau / tatra sparzA mRdukaThinagurulaghuzItoSNasnigdharUkSAH // 83 // atra ca snigdharUkSazItoSNAzcatvAra evANuSu saMbhavanti skandheSvaSTAvapi yathAsaMbhavaM vaktavyAH / rasAH tiktakaTukaSAyAmlamadhurAH // 84 // lavaNo madhurAntargata ityeke saMsargaja ityapare / gandhau surabhyasurabhI // 85 // kRSNAdayo varNAH // 86 //
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 tadvantaH pudgalA iti / na kevalaM pudgalAnA sparzAdayo dharmAH zabdAdayazceti dayante / zabdabandhasaukSmyasthaulyasaMsthAnabhedatamazchAyAtapodyotavantaH pudglaaH||87|| atra pudgalapariNAmAviSkArI matuSpratyayo nityayogArtha vihitaH / tatra zabdo dhvaniH / vandhaH parasparAzleSalakSaNa: pryogvisrsaadijnitH| audArikAdizarIrajatukASThAdizleSavat paramANusaMyogajavadveti 2 / saukSyaM sUkSmatA 3 / sthaulyaM sthUlatA 4 / saMsthAnamAkRtiH 5 / bhedaH khaNDazo bhavanam 6 / tamazchAyAdayaH pratItAH sarve evaite sparzAdayaH zabdAdayazca pudgaleSveva bhavantIti / pudgalA dedhA paramANavaH skandhAzca // 88 // tatra paramANorlakSaNamidaM"kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati prmaannH| ekarasavarNagandhA disparzaH kAryaliGgAzca // 1 // " 5 // ete dharmAdharmAkAzakAlapudgalA jIvaiH saha SaD dravyANi / evAdyAni catvAryekadravyANi jIvAH pudgalAzcAnekadravyANi, pudgalarahitAni tAni paJcAmUrcAni pudgalAstu mRrtA eveti // 2 // satkarmapudgalAH purAyam // 8 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ santastIrthakaratvasvargAdiphalanirvartakatvAtprazastakarmaNAM pudgalA jIvasambaddhAH karmavargaNAH puNyamityarthaH // 3 // tadviparItaM tu pApam // 10 // ___ tubhinnakrame tasmAtpuNyAdviparItaM narakAdiphalanivarttakatvAdaprazastA jIvasaMbaddhAH karmapudgalAH pApamityarthaH // 4 // pandhasya mithyAtvA'viratikaSAyayogalakSaNahetava zrAsravaH // 11 // asaddevagurudharmeSu saddevAdibuddhirmithyAtvam / hiMsAdyanivRttiraviratiH / pramAdo madyaviSayAdiH / kaSAyAH krodhA. dyH| yogA manovAkAyacyApArAH / vandhasya jJAnA. varaNIyAdikarmavandhasya hetavaH kAraNAni Asravati karma yebhyaH sa Asravastato mithyAtvAdiviSayA manovAkkAyavyApArA evAzubhakarmavandhahetutvAdAsrava ityarthaH // 5 // tanirodhaH saMvaraH // 12 // teSAM mithyAtvAviratikaSAyayogAnAmAsravANAM samyagadarzanaviratipramAdaparihArakSamAdiguptitrayadharmAnuprekSAdibhinirodho mivAraNaM sthaganaM saMvaraH / paryAyakathanena vyAkhyA / AtmanaH karmopAdAnahetubhUtapariNAmAbhAvaH saMvaraH ityabhiprAyaH / sa ca dezasarvabhedAd dvedhA, tatra bAdarasUkSmayoganirodhakAle sarva saMvaraH, zeSakAle samyaktvamatipatterArabhya dezasaMvaraH // 6 //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasya karmaNA anyonyAnugamAtmA sambandho bandhaH // 13 // tatra vandhanaM candhaH parasparAzleSo jIvapradezapudgalAnAM kSIranIravat / athavA badhyate yenAtmA pAratantryamApAdyate jJAnAvaraNAdinA sabandhaH pudgalapariNAmaH // 7 // baddhasya karmaNaH zATo nirjarA // 14 // baddhasya jIvena sambaddhasya karmaNo jJAnAvaraNAdeH-zATaH zATanaM dvAdazavidhena tapasA vicaTanaM sA nirjarA, sA ca dvividhA sakAmA'kAmabhedAt tatrAdyA cAritriNAM duSkaratapazcaraNakAyotsargakaraNadvAviMzatiparISahaparISahaNaparANAM locAdikAyaklezakAriNAmaSTAdazazIlAGgarathadhAriNAM bAhyAbhyantarasarvaparigrahaparihAriNAM niSpratikarmazarIriNAM bhavati / dvitIyA vanyazarIriNAM tIvratIvratarazArIramAnasAnekadussahaduHkhazata. sahasrasahanato bhavati // 8 // dehAderAtyantiko viyogo mokssH|| 15 // - dehAdeH zarIrapaJcakendriyAyurAdibAhyaprANapuNyApuNyavarNagandharasasparzapunarjanmagrahaNavedatrayakaSAyAdisaGgAjJAnAsiddhatvAderAtyantiko virahaH punarmokSa iSyate / yo hi zazvadbhavati na puna: kadAcina bhavati sa Atyantiko'tra paraH prAha nanu bhavatu dehasyAtyantiko viyogastasya sAditvAtparaM
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 rAgAdibhiH sahAtyantiko viyogo'saMbhavI pramANavAdhanAt / pramANaM cedaM, yadanAdimat na tadvinAzamAvizati yathAkAzam , anAdimantazca rAgAdaya iti / ucyate / yadyapi rAgAdayo doSA jantoranAdimantastathApi kasyacidyathAvasthitastrIzarIrAdivastutatvAvagamena teSAM rAgAdInAM pratipakSabhAvanAtaH pratikSaNamapacayo dRzyate tataH saMbhAvyate viziSTakAlAdisAmagrIsadbhAve bhAvanAprakarSato nimUlamapi kSayaH, nimUlakSayAnabhyupagame'pacayasyApyasiddheH, yathAhi-zItasparzasaMpAdyA romaharSAdayaH zItapratipakSasya vahna mandatAyAM mandA upalabdhA utkarSe ca niranvayavinAzinaH / evamanyatrApi mandatAsadbhAve nirnvyvinaasho'vshymessttvyH| ____atha yathA-jJAnAvAraNIyakarmodaye jJAnasya mandatA bhavati tatprakarSe ca jJAnasya na niranvayo vinAzaH evaM pratipakSabhAvanotkarSe'pi na gagAdInAmatyantamucchedo bhvissytiiti| tadayuktam / dvividhaM hi bAdhyaM sahabhUsvabhAvaM sahakArisaMpAdyasvabhAvaM ca / tatra yatsahabhUsvabhAvaM tana bAdhakotkarSe kadAcidapi niranvayaM vinAzamA vizati jJAnaM cAtmanaH sahabhUsvabhAvam AtmA ca pariNAminityastato'tyantaprakarSavatyapi jJAnAvaraNIyakarmodaye jJAnasya na niranvayo vinaashH| rAgAdayastu lobhAdikarmavipAkodayasaMpAditasattAkAH tataH karmaNo nimUlabhapagame te'pi nimUlamapagacchanti / prayogazcAtra / ye saha
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArisaMpAdyA yadupadhAnAdapakarSiNaH te tadatyantavRddhau niranvayavinAzadharmANaH yathA-romaharSAdayo vhivRddhau| bhAvanopadhAnAdapakarSiNazca sahakArikarmasaMpAdyA rAgAdayaH // 6 // ___ iti pramANanayatattvaM vyavasthApya vastunirNayArtha vAdamAha / viruddhordhameyorekadharmavyavacchedena svIkRtatadanyadharmavyavasthApanArthaM sAdhanadUSaNavacanaM vaadH||16|| . viruddhayorekatra pramANenAnupapadyamAnopalambhayorddhamayo. madhyAditi / tatprArambhakazcAtra jigiissustttvnirnniniissushc||17|| tatra jigISuH prasahya prathamaM ca vAdamAramate prathamameva ca tattvaniNinISuriti dvAvapi prArambhako bhavataH / tatrasvIkRtadharmavyavasthApanArthaM sAdhanadUSaNAbhyAM paraM parAjetumicchujigISuH // 18 // ___ svIkRto dharmaH zabdAdeH kathaMcinnityatvAdiryastasyavyavasthApanArtha yatsAmarthyAcasyaiva sAdhanaM parasya ca dUSaNaM tAbhyAM kRtvA paraM parAjetumicchajigISurityarthaH / tathaiva tatvaM pratiSThApayiSustattvanirNinISuH // 11 // . tathaiva svIkRtadharmavyavasthApanArtha sAdhanadUSaNAbhyAM zabdAdeH kathaMcinnityatvAdirUpaM tattvaM prtisstthaapyitumicchustttvninneniissurityrthH|
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrayaM ca vaidhA, svAtmani paratra ca // 1 . 0 // ayamiti tattvanirNinISuH kazcitkhalu saMdehAdyupahatacetovRttiH svAtmani tatvaM nirNetumicchatyaparastu parAnugrahikatayA paratra tatheti dvedhA'sau tatvanirNinISuH, sarvo'pi ca dhAtvarthaH karotyarthena vyApta iti svAtmani paratra ca tatvanirNayaM cikIrSarityarthaH / tadidamiha rahasyam / paropakAraikaparAyaNasya kasyacidvAdivRndArakasya paratra tattvanirNinIporAnuSaGgika phalaM jayo, mukhyaM tu paratattvAvabodhanam / jigISostu viparyaya iti / prArambhakapratyArambhakAveva mallapratimallanyAyena vAdiprativAdinau // 101 // pramANataH svapakSasthApanapratipakSapratikSepAvanayoH karma // 102 // vAdiprativAdisiddhAntatattvanadISNatvadhAraNAbAhuzrutyapratibhAtAntimAdhyasthyairubhayAbhimatAH sabhyAH // 103 / / vAdiprativAdinoryathAyogaM vAdasthAnakakathAvizeSAGgIkAraNAgravAdottaravAdanirdezaH sAdhakabAdhakoktiguNadoSAvadhAraNaM yathAvasaraM tattvaprakAzanena kathAvivaraNaM yathAsaMbhavaM samAyAM kathAphalakathanaM caiSAM karmANi /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 ubhayostanirNinISuve yAvattacca nirNayaM yAvatsphUrti ca vAcyamityekaH / svAtmani tatranirNinIpuH parazva, paratra dvau vA parasparamityevaM dvApi yadA tasvanirNinISu bhavataH tadA yAtratA tatrasya nirNayo bhavati tAvattAbhyAM sphUrtI satyAM vaktavyam / anirNaye ca yAvatsphurati tAvadvaktavyam / evaM ca sthitametat / svaM svaM darzanamAzritya, samyak sAdhanadUSaNaiH / jigoSonirNinISorvA, vAda ekA kathA bhavet // bhaGgaH kathAtra yasyAtra, nigrahasthAnanirNayaH / zrImadranAkaragranthAGodhanairava vAryatAm // 2 // zrIhIra vijaya surozvaracaraNAmbhojacaJcarIkeNa / zubha vijayAbhiSazizunA dRcdhA syAdvAdabhASeyam // 3 // iti zrIhIravijayasUrIzvara ziSyapaNDitazubha vijayagaNinA zrIvijaya devasUrIzvara nirdezAt pramANanayatantraprakAzikAparanAmnI syAdvAdabhASA samarthitA // // iti paNDitapravara zrIzubha vijayagaNikRtA, sthAdAdabhASA pramANanayatattvaprakAzikAparanAmnI samAptA // 5
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSThaM . krama sUtra 1 samyaktattva 2 jIvAjIva . 3. svaparavyavasAyi 4 tatprAmANyaM 5 jJAnasya 6 taditaratva 7 tadumaya0 8 tad dvividhaM 6 saSTaM pratyakSam 10 tad dvividha 11 tAtrAdyamindriya 12 etad dvitaya 13 pAramArthika 14 tadvikalaM 15 aspaSTaM parokSam 16 smaraNa 17 anumAnaM 18 tatra hetugrahaNa 19 nizcitAnyathA 20 iSTamabAdhita 21 pakSahetu // sUtrAnukramaH // -:*:pRSThaM krama sUtra 1 22 hetuprayoga 2 23 pratibaMdha 24 sa dvedhA 25 hetorupasaMhAra 5 | 26 pratijJAyAH | 27 sa hetudvidhA 24 upalabdherapi 26 tatrAviruddhopa 30 viruddhavyApyA 31 anupalabdherapi 32 tatrAviruddhAnupa | 33 viruddhAnupalabdhi 34 AptavacanAt | 35 upacArAd 10 36 abhidheyaM vastu 10 | 37 sahajasAmarthya | 10 | 38 tasya viSayaH 10 / 39 anuvRttavyAvRtta 11 | 40 sAmAnyaM dvedhA 11 / 41 vizeSazca dvedhA 11 | 42 ajJAnanivRttiH orrar xxx russoor Manora2222
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSThaM 26 30 krama sUtra pRSThaM krama sUtra ... 43 taspramANAd . 18 | 68 paryAyAthikaH 44 pramANasvarUpAdeH / 69 RjusUtraH . 45 ajJAnatmakA 70 sarvathA dravyApalApI 46 asiddhaviruddhA 71 kAlAdibhedena 47 pramANenAsiddhA 72 tabhedena tasya 48 viparitAnyathA 73 paryAyadhvani 49 anityaH puruSaH 74 paryAyadhvanInA 50 vipakSepya 75 kriyAzrayeNa 51 anityaH zabdaH 76 kriyAnAviSTaM 52 anvaye dRSTAntA 77 nayavAkyamapi 53 apauruSeyaH zabdaH 78 caitanyalakSaNaH 54 viparItAnvayazca 79 sa ca dvividho 55 vyatireke'siddha 80 etadviparIto 56 viparItavyatirekazca 81 sa ca dharmAdharmA 57 anAptavacana 82 pudgalAH 58 sAmAnyameva | 83 sparzA 59 pramANapratipannA 84 rasAH 60 dravyAthikaH 85 gandhau 61 Adyo naigama 86 kRSNAdayo 62 tatra anyAnya 24 87 zabdabandha 63 dharmadvayAdInA 24 88 pudgalA dvedhA 64 sAmAnyamAtragrAhI | 86 satkarmapudgalAH 65 dravyatvAdikaM 90 taviparIta 66 sadvizeSaprakAzako 25 | 91 bandhasya 67 yaH punarapAramArthikaM 26 / 92 tanirodhaH 000000. 23 24 25
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama sUtra 93 jIvasya karmaNA 94 baddhasya karmaNaH 95 dehAderAtyantiko 96 viruddhayordharmayo 97 tatprArambhaka 98 svIkRtadharma 52 pRSTha krama 45 45 100 ayaM ca dvedhA 45 101 prArambhaka 47 102 pramANataH 47 |103 vAdiprativAdi 47 sUtra 99 tattvaM pratiSThApayiSuH 47 na to na to ne vele. 5 pRSTha 48 48 48 48
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ mudraka:zrI gautama ArTa prinTarsa neharU geTa bAhara, byAvara (rAjasthAna)