Book Title: Shrutsagar 2015 09 Volume 01 04
Author(s): Hiren K Doshi
Publisher: Acharya Kailassagarsuri Gyanmandir Koba
Catalog link: https://jainqq.org/explore/525302/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ISSN 2454-3705 zrutasAgara | zrutasAgara SHRUTSAGAR (MONTHLY) Sep-2015, Volume : 02, Issue : 4, Annual Subscription Rs. 150/- Price Per copy Rs. 15/ EDITOR : Hirenbhai Kishorbhai Doshi zra narasANA (rAja.) samIpa eka khetaramAthI prApta thayela zvetAmbara jinapratimA samUha AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira For Private and Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMpAzvarSamAna narasANAthI prApta thayela pratimAjInA lekhano phoTo For Private and Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrutasAgara AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kA mukhapatra vArSika sadasyatA zulka rU. 150/ aMka zulka - rU. 15/ SHRUTSAGAR (Monthly) -2, aMka 4, kula aMka 16, sapTembara-2015 Year-2, Issue-4, Total Issue-16, September-2015 hirena kizorabhAI dozI evaM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina ISSN 2454-3705 Yearly Subscription - Rs.150/Issue per Copy Rs. 15/ AzIrvAda rASTrasaMta pa. pU. AcArya zrI padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. * saMpAdaka zrutasAgara jJAnamaMdira parivAra 15 sitambara, 2015, vi. saM. 2071, bhAdrapada sudi-2 sA. fren amRta prakAzaka AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra kobA, gAMdhInagara- 382007 phona naM. (079) 23276204, 205, 252 pheksa: (079) 23276249 Website : www.kobatirth.org Email: gyanmandir@kobatirth.o For Private and Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1 saMpAdakIya 2 guruvANI 3 Beyond Doubt 4 be aprakaTa laghukRtio 5 haima kRtiomAM hAribhadrIya ullekho ane avataraNo prAptisthAna : anukrama 6 jainAgama sandarbha grantha paricaya . 7 keTalAka apragaTa pratimA lekho 8 saMgaNakIya graMthAlaya praNAlI meM peTAMka kI avadhAraNA hirena ke. dozI AcArya buddhisAgarasUrijI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hIrAlAla ra. kApaDIyA rAmaprakAza jhA hirena ke. dozI aruNakumAra jhA Acharya Padmasagarsuri & kirITabhAI zAha AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira tIna baMgalA, Tolakanagara parivAra DAIniMga haoNla kI galI meM pAlaDI, ahamadAbAda- 380007 phona naM. (079) 26582355 For Private and Personal Use Only 3 4 8 10 10 to 11 14 26 28 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org saMpAdakIya Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hirena ke. dozI zrutasAgaranA bIjA varSano cotho aMka tamArA hAthamAM che. kharA premInA bhAva ane enI lAkSaNikatAonuM vartamAna samayane mArgadarzana ApatuM pUjyapAda AcAryadeva zrI buddhisAgarasUrIzvarajI ma. sA. dvArA racAyeluM eka alpa prasiddha suMdara padya A aMkamA prakAzita kartuM che. to guruvANI heThaLa pUjya gurubhagavaMtazrIe sadvAMcana ane sadgurunA mahimAne ujAgara karatuM eka TraMku lakhANa atre prakAzita kartuM che. zAstroe jene tIrtha svarUpa jaNAvyA che aivA sadguru ane sadvAMcananA svarUpano yathArtha paricaya prApta thAya che. aprakAzita kRtinA prakAzana rUpe prastuta aMkamAM upAdhyAya rAjaratna gaNivaranI be aprakAzita laghukRtio prakAzita karI che chellAM pAMca-cha aMkomAM jJAnamaMdiramAM upalabdha upAdhyAya rAjaratnagaNinI keTalIka aprakAzita kRtio prakAzita karela che. aprakAzita kRtionuM pragaTIkaraNa dhatuM rahe to zrIsaMghamAM svAdhyAyanI pravRttine vega maLe. punaH prakAzita lekhomAM A aMke zrIyut hIrAlAlabhAI kApaDIyAjI dvArA lakhAyela jaina satyaprakAza I. 1953nA sAtamA aMkamA prakAzita thayela " haima kRtiomAM hAribhadrIya ullekho ane avataraNo" lekha prastuta aMkamAM prakAzita karela che. lekhano viSaya ane lekhanA saMdarbhoM paratve vAcakonuM dhyAna jAya ane AjanA samaye paNa A prakAranA zodhaviSayanI upAdeyatA vadhe e Azayane A lekha caritArtha karaze e AzA asthAne nathI. vAcakonA svAdhyAya mATe temaja khAsa karIne saMpAdako saMzodhakone upayogI bane e hetusara jainAgama sandarbha paricaya svarUpe keTalAka Agama saMbaMdhI saMdarbha sAhityano paricaya apAyo che. jJAnamaMdiramAM upalabdha ane atyaMta mahattvanA gaNI zakAya evA Agama koza sAhitya saMdarbhe A lekhana thayeluM che. A sivAya paNa ghaNA mahattvanA kozo vidyamAna che ja. khAsa karIne A lekhamAM enI upayogitA, enI saMsAdhana sAmagrI vizeno eka alpa paricaya prastuta karela che. to aitihAsika sAmagrI rUpe keTalAka apragaTa lekho prakAzita karela che. jJAnamaMdiranI kAryapraNAlI ane vidvAnonA kAryanI sahabhAgitAnuM jJApana karato 'saMgaNakIya graMthAlaya praNAlI meM peTAMka kI avadhAraNA' nAmano lekha prakAzita karela che. For Private and Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir guruvANI AcArya zrI buddhisAgarasUrijI sadvAMcana ane sadguru tIrtha yAtrALuo jo vAcanano guNa dhAraNa karaze to tIrthanA sthAne nirUpAdhidazA hovAthI dhaNuM jJAna meLavI zakaze ane teo tIrthanI yAtrAnI kharI sAdhanA karavAne paripUrNa lAyaka paNa thaI zakaze. jeoe jaina tattvanuM sArI rIte jJAna kartuM che. tevA zrAvako ane zrAvikaone ja kharA jaino tarIke mAnIe chIe, bAkI bIjAone to zraddhA Adi je je guNo je je aMze rahelA che, te te apekSAe jaino tarIke mAnIe chIe. manuSyanI jiMdagI dhAraNa karI nakAmI to na ja gumAvavI joIe. adhyAtmajJAna, yogajJAna Adi ucca jJAnanA pustakonuM vAcana avazya dararoja karavuM joIe. sadguru samAna A jagatamAM koi upakArI nathI. A jagatamAM zrI sadguru thakI ja taravAnuM che. jeoe ajJAnathI miMcAelI AMkho ughADIne ziSyone dekhatA karyA evA zrI sadguru tIrtha ja che. teo jyAM jyAM vihAra karatAM hoya tyAM jaI, teozrIno upadeza sAMbhaLavo. teo zrI je je AjJAo kare te te AjJAone mastake caDhAvavI ane te pramANe vartavuM. jaina dharmanA pravartAvanAra to gurumahArAja che. jeNe samyaktvanuM dAna kartuM evA guruono koI paNa rIte karoDo upAyo kare chate ane koDI varSa gaye chate paNa badalo vALI zakAto nathI. dravya upakAra karanArAo to jagatamAM ghaNA maLI zake paNa bhAva upakAra karanAra to alpa maLI zake che. prANa paDe to paNa gurunI AjJA lopavI nahI. guru zI vastu che tenI samajaNa jJAnIone paDe che. ajJAnIo ke je jagatamAM mArApaNAnI buddhithI svArthI banI svArthano ja abhyAsa kare che, teone gurunI gurutAno khyAla AvI zakato nathI. samakita dAtA guru bhakti karavAmAM atyaMta prema dhAraNa karavo, teono bhakti ane bahumAnathI dhaNo vinaya karavo ane teone traNa kALa vaMdana karavuM. ajJAnIo je Ave tene eka sarakhA vastradhArI mAnI guru mAnyA kare che, paNa teonI alpa buddhi hovAthI teo barAbara gurunI parIkSA karI zakatA nathI. guruoe paNa yogya jANI teone dharmopadeza devo joIe. tapa, japa, dAna, kriyAkAMDa, tIrtha vigere paNa gurunI AjJA pALyA vinA saphaLa thatAM nathI, mATe zrI sadgurunI AjJA pALIne tIrthayAtrA karavI joIe. For Private and Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kharo e prema premIno AcArya zrI buddhisAgarasUrijI amInI AMkha jovAthI, hRdaya taLapI rahe maLavA samarpaNa sarvanuM jemAM, kharo e prema premIno. sukhe sukhI duHkhe duHkhI, vipattimAM rahe sAthI nathI jyAM svArthano chAMTo, kharo e prema premIno. rogaragamAM vase premI, hRdayano bheda nahi kyAre khaDAM romo diThe thAve, kharo e prema premIno. kare niSkAmathI saghaLuM, gaNe nahi mAharUM ke tAharuM bhalAmAM bhAga levAno, kharo e prema premIno. dagAbAjI nathI kiMcit, nathI paravA nathI lajjA abhedopAsanA varte, kharo e prema premIno. jaNAvAnuM kharU nakkI, tyAjAvAnuM burU bAkI bhajAvAnI prabhu bhakti, kharo e prema premIno. maLe te saMpIne khAvuM, vaputhI bheda nahi manamAM vicArono sudhAro jyAM, kharo e prema premIno. phare brahmAMDa jo saghaLuM, tathApi sneha nahIM chuTe chuTe jo prANa zI paravA, kharo e prema premIno. nathI nhAnA nathI moTA, sadA jyAM aikyatA chAje rIsAvAnuM gayuM svapnuM, kharo e prema premIno. zarIro khAkha jo thAve, thaelA premanI vRddhi badhuM paramArthanuM karavuM, kharo e prema premIno, chupAtA doSanA DhagalA, guNono thAya phelAvo anupama sukhanuM jharaNuM, kharo e prema premIno. viSaya bhikSA TaLe IcchA, nathI jyAM vAsanA hoLI sadA sAtvikatA pragaTe, kharo e prema premIno. maLyuM ke nA maLyuM to zuM, nathI sanmAnanI IcchA budhyabdhi tanmayImUrti, kharo e prema premIno. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only ||1|| 11211 11311 ||4|| pA : 11511 11911 !!! zALA 119011 ||11|| 119211 / / 13 / / (karmayoga karNikAmAMthI sAbhAra) Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Beyond Doubt Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Padmasagarsuri It is only when viveka i.e. discrimination is absent in one's life, the passions (vishaya and kashaya) lead the soul to destruction, Atman is bondaged by karma and the thoughts turn evil and wicked. Seth Atmaram tried to reconcile all the parts of the body in vain. Finally, Seth Atmaram consulted a holy saint regarding this problem. Why do people have family doctors and family advocates? Without them people would be helpless and uncomfortable. If your business dealings are unfair, you cannot do without the advocate for falsehood is so weak that it always needs the support of the advocate who is also false in his dealings. Similarly, tempted by delicious food, people spoil their health by eating all kinds of food. They face all kinds of health problems and cannot manage without the family doctor. If you are not sincere in your dealings, you cannot do without the advocate and if your food is not satvik i.e. light and simple, you need the assistance of the doctor. Similarly, if you do not possess a sound mind and character, I advise you to appoint a family Guru and consult him whenever the need arises. He will be your friend, philosopher and guide and be by your side in all your ups and downs of life and he shall always be a great source of inspiration for the pursuit of well-being. Seth Atmaram took the advice of the Guru and prepared a notice and sent it to the body, the total organisation of all parts of the body. "Within twenty four hours, if all the For Private and Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sitambara 2015 7 zrutasAgara parts of the body fail to reconcile and unite, I shall be forced to leave this body and make another body my abode of living. I shall be forced to apply for a transfer". As soon as the notice was received, an emergency meeting of all the parts of the body was called for and it was only then that they all realized their folly. A poet has rightly said: uchala lo kUda lo jaba taka hai jora naliyoM meM / yAda rakhanA isa tanakI ur3egI khAka galiyoM meM // It is an universal truth that only in unity, there is strength and true happiness, and therefore, all should mutually cooperate for peaceful existence. All the organs and systems took a wise decision and sent it to Seth Atmaram. The decision they took was as follows: "From this day, we shall never quarrel or go on strike on account of mutual vanity, and helping and supplementing each other, we shall perform our duties regularly as dictated by you. We promise not to trouble you in any way and we shall always remain united." Seth Atmaram was immensely pleased and satisfied by the wise decision. It is here that the illustration comes to an end. Your body is the most natural creation and is an epitome of dedication and benevolence. Each part of the body echoes the principle of paropakara i.e. altruism, benevolence, compassion and humility. When a thorn pricks the foot, the hands, and the eyes immediately rush to the rescue of the foot. They do not wait for a formal invitation and the mind also ceases to be cheerful and thinks of ways to cure the pain. (Countinue...) For Private and Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir be apragaTa laghukRtio kirITabhAI zAha madhyakAlIna jaina sAhityane zobhAyamAna karatuM laghukRtyAtmaka sAhitya vizALa saMkhyAmAM upalabdha thAya che. e upalabdha sAhityamA aprakAzita evI be laghukRtio ale prakAzita karI che. kramAMka eka para noMdhAyela kRti zaMkhezvara pArzvajina stavana vi. saM. 1695mAM IDara zaheramAM cAturmAsa daramyAna racavAmAM Avela temaja anya vizAlasomasUri bhAsa Ama be aprakAzita laghu kRtio ale prakAzita karI che. vizeSa jijJAsue kartA saMbaMdhI vizeSa paricaya zrutasAgaranA prathama varSanA dazamAM aMkathI prApta karI levo. prastuta banne kRti AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdiramA hastaprata kramAMka naM. 40734 ane 44484 para noMdhAyela che. zrI zaMkhezvarapArtha jina stavana // koIlo paraba(va)ta bUMghalu re lo(la)-e dezI / / ||raag-kedaaru|| suratarU mujha aMgaNi phU(pha)liure, tUThau amRta jaladhAra mere saahib| manaha manoratha savi phalyA re, dIThau tujha dIdAra mere sAhiba // 1 // zrIsaMkhe(za?)rarAjIure, paraupagArI pAsa mere saahib| bhagatavacha(tsa)la sahu tuja kahi re, tiNi huM karuM aradAse mere sAhiba // 2 // (AMcalI) harihara brahmA koI japaire, koI devIko dAsa mere saahib| rAma rahIma koI namaire, mujha mani eka zrIpAsa mere sAhiba // 3 // yugaja samarai revAnadI re, kokila vAlhu vasaMta mere saahib| mayUra meho meho japai re, tima tuM jina mujha ciM(ci)ta mere sAhiba // 4|| tAharai bhagataa chai ghaNAre, mAharai tuM AdhAra mAme)re saahib| jupotAnu karI lekhavure, tu vInatI eka avadhAri(ra)() mere sAhiba // 5 // For Private and Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara 9 zrIbala jovai chAMnA rahI re, bolai bahu apavAda mere sAhiba / mukha mIThA mani drohIyA re, phokaTa karai vivAda me (re) sAhiba ||6|| adhikAra pAmI AkulA re, sajana prati dii dukha mere sAhiba / mada machara mUrajhayA ghaNuM re, thaMbhu tehanAM mukha mere sAhiba ||7|| nisvAratha vayara lekhavara re, bhAkhar3a Ala paMpAla mere sAhiba / te dusamananaI ba (vaM) dure, e mujha vInatA (tI) dayAla mere sAhiba ||8|| sitambara 2015 tujha parata pAhaNa tara re, viSa hui amRta sAra mere sAhiba / loha kanaka tujhathI hue re, tu ehanuM kasiu vicAra mere sAhiba ||9|| jemai mAgiuM tuMhanai re, te taI pUrI Asa mere sAhiba | ehai kAma hosyai sahI re, tAharU mujha vizvAsa mere sAhiba // 10 // mAta pitA viNa kahanai re, kahIi mananI vAta mere sAhiba / teNai sAmI samaratha thaI re, diu da (du) samana ziri (re) lAta mere sAhiba // 11 // eNI vAtaI Alasa karI re, ju nahI thAi eha kAja mere sAhiba / tu sevaka avaranaI dhyAyasyai re, tehai paNar3a paNai tumhanaI lAja mere sAhiba / 12 // saMvata sola paMcANUMDa re, iDari rahiyA cumAsa mere sAhiba / rAjaratna pAThaka vInavai re, prabhu pUrau mananI Asa mere sAhiba // 13 // // iti zrIzaMkhezvarapArzva jina stava // (2) zrI vizAlasomasUri bhAsa gacchanAyaka guNana (ni)dhi gAyuM, manavaMchita savi phala pAyuM, eha sUrati kI bali jAyuM // 1 // saMtoSa sAha kulicaMda nAraMgade kUkhi aanNd| pAya pUjai moTA nariMda lAlA re // 3 // vizAlajI guru vaMdu, meru guru gaja gati cAla / zuddhai mani mahAvrata pAlaI, krodhAdika vayarI TAlaI lAlA re // 2 // For Private and Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org SHRUTSAGAR 10 zrI vimalasomasUri paTadhAra, eha pAlai paMcAcAra / je savi jI vikAra lAla ( / ) re // 4 // vANI rasi mohyA bhUpa, upasama rasa jANe kuup| manamohana abhinava rUpa lAla re // 5 // zIlaI su(mu?) ni jaMbukumAra, labadhaiM gautama gaNadhAra / kaliyugamAMhi dhanunnA) aNagAra lAla (1) re // 6 // ciraprati eha gururAya, sovanavaraNI jasa kAya | vAcaka rAjaratana guNa gAya lAlA re // 7 // iti zrI vizAlasomasUri bhAsa // cha // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir September-2015 jJAnamaMdiranA prakAzano A zrutasevA ane zrutopAsanA e jJAnamaMdiranI Arata che. je deva ane gurunA niHsvArtha ane unnatikAraka mArgadarzanathI A puNyakArya nadInI jema niraMtara thayA kare che.... kAryoMthI vicAraka varga, saMzodhaka varga ane zraddhALu vargane AnaMda ane ahobhAva thAya e sahaja che. zrI saMghanA cogamane vadhune vadhu prakAzita karavA mATe jJAnamaMdira taraphathI sAhityopAsanAnA nakkara pariNAma svarUpe navA prakAzano prakAzita thayA che. kailAsa 'zrutasAgara graMthasUcI bhAga - 18 hastapratonA sUcikaraNamA je graMtho thakI eka navIna paripATI zrIsaMgha ane vidvadsamAjanA karakamalomA samarpita thaI che. evI kailAsazrutasAgara graMthasUcIno aDhAramo bhAga prakAzita thaI gayela che. For Private and Personal Use Only dhammaM zaraNaM pavajjAmi bhAga 1-4 (gujarAtI) jIvananA bhItarI rahasyone ujAgara karatA graMthonI zreNimAM dharmabindu graMthanuM sthAna AgavuM che. e graMtha upara AcAryadeva bhadraguptasUrijI ma. sA. nuM pravacana svarUpa vivecana prApta thAya e AnaMdanI moTI bInA che. kula cAra bhAgomA dharmabindu graMthanA marmane 'Alokita karatI graMtha eTale dhammaM zaraNaM pavajjAmi... Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir haima kRtiomAM hAribhadrIya ullekho ane avataraNo hIrAlAla ra. kApaDiyA 'kalikAlasarvajJa hemacaMdrasUrinI pUrve je samartha jaina graMthakAro thayA che temAM haribhadrasUrinuM sthAna jevU tevu nathI. A haribhadrasUrie vipula ane vividha sAhityanuM sarjana karyu che ane keTalIka bAbato paratve to emaNe navo cIlo spaSTapaNe jaNAI Ave evo pADyo che Ane laIne emanA pachI thayelA gaveSako ane munivaroe emanI puSkaLa prazaMsA karI che ane emanI kRtiono yatheSTa lAbha uThAvyo che. emAM nyAyacArya' yazovijaya gaNituM nAma to suprasiddha che. emane laghu haribhadra' kahevAmAM Ave che. gujarAtane jJAnanI vividha zALAnA abhyAsa mATe pagabhara banAvavAnI tIvra abhilASA sevanAra ane ene sakriya banAvanAra hemacandrasarie kevaLa jainonAja kAmanI katio na racatAM jAta-jAtanI sArvajanIna kRtio paNa racI che. Ane laIne emanI kRtiomAM haribhadrasUrino nAmanirdeza emanI kRtino ullekha temaja e kRtiomAthI avataraNo maLI Ave evI saheje AzA rakhAya, paraMtu samaya ane sAdhana anusAra A bAbata aMgeje tapAsa huM karI zakyo chu te to AzAne jANe UgatI ja karamAvI detI hoya ema lAge che. AthI karIne vizeSajJo A saMbaMdhamA potAnAM maMtavyo sapramANa rajU kare evA irAdAthI huM A lekha lakhavA pravRtta thayo chu. ___ atyAra sudhImAM to mane eke haima kRtimA haribhadrasUrinuM nAma jovA jANavA maLyu nathI. alabatta, maiM pratyeka kRtinA pAne-pAnAM tapAsyAM nathI. haribhadrasUrie vyAkaraNa, koza, chaMda ane alaMkArane aMge koI kRti racI hoya ema jaNAtuM nathI. hemacandrasUrie to A cAre viSayonuM mananIya nirUpaNa karyu che. emaNe kAvyAnuzAsananI alaMkAra cUDAmaNi ane vivekavivaraNa sahita racanA karI che. A kAvyAnuzAsana (a.8, sU. 8) mA jAtajAtanI kathA samajAvavAno prasaMga upasthita thatAM alaMkAra cUDAmaNi, (pR. 465) mA emaNe nIce mujaba ullekha karyo che - "samastaphalAntetivRttavarNanA samarAdityAdivat sakalakathA" vivekavivaraNa (pR. 465*)mAM Ane aMge nIce paMkti che - "sakalakaMtheti caritamityarthaH" Ama A bane sthaLomAthI eke sthaLamAM samarAdityanA caritrathI zu samajaq teno hemacaMdrasUrie nirdeza karyo nathI, paraMtu vidvAnonu mAnavu che ke A caritra te *zrImahAvIra jaina vidyAlaya dvArA prakAzita kAvyAnuzAsana bhAga-prathama For Private and Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SHRUTSAGAR 12 September-2015 haribhadrasUrikRta samarAiccacariya ja che, kemake enAthI koI vizeSa prAcIna caritra candrasUrine maLa hoya ema lAgatuM nathI. vizeSamAM haribhadrasUrinI pachI ane hemacandrasUrinI pUrve thayelA koIe samarAdityacaritra racuM hoya ema jaNAtuM nathI A uparAMta dhanapAle temaja udyotanasUrie je samarAIccacariyanI prazaMsA karI che. te hAribhadrIya ja che. AvI paristhitimAM huM atyAre to e mata dharAvuM chu ke A ullekha hAribhadrIya kRtine ja lakSyamA rAkhIne hemacandrasUrie karyo che. hemacandrasUrie nyAyane aMge pramANamImAMsA racI che ane ene svopajJavRttithI vibhUSita karI che. A emanI racanA pUre pUrI hajI sudhI to maLI AvI nathI eTale anekAMtavAdanA mahAnibaMdharUpa anekAMtajayapatAkA svopajJavRttipUrvaka haribhadrasUrie racIche teno upayoga hemacandrasUrie AgaLa jatAM karyo che ke kema te jANavuM bAkI rahe che. pramANamImAMsA (aM. 1, A. 2, sU, 12) nI svopajJavRtti (pR. 43) mAM "yadAhuH" evA ullekhapUrvaka nimnalikhita be padyo apAyAM che - "gambhIragarjitArambhanirbhinnagirigahvarAH / tvaGgattaDillatAsaGgapizaGgottuGgavigrahAH / A bane padyo hemacandrasUrithI pUrvakAlIna jayanta bhaTTanI nyAyamaMjarI (pR. 129) mAM najare paDe che. bane padyone aMge bhego "yadAhuH" jevo ullekha che e jotAM to e bane padyo ekaja kRtinAM hovAnuM anumanAya. AvI paristhitimAM haribhadrasUrikRta SaDdarzanasamuccayano vIsamo zloka je rolambathI zarU thAya che te atra uddhRta karAyAnuM kema manAya. vaLI,keTalAka Adhunika vidvAno to SaDdarzanasamuccayamAMnI A vIsamo zloka haribhadrasUrie nyAyamaMjarImAMthI lIdhAnuM mAne che tenuM kema ? A saMbaMdhamAM meM thoDIka haribhadra carcA anekAMtajayapatAkA (khaMDa- 2 ) nA mArA aMgrejI upodghAta (pR. 42 ) mAM karI che. haribhadrasUrinI pUrve koIe pramANamImAMsA nAmanI kRti racI che ema anekAMtajayapatAkA (khaMDa-2, pR. 68) uparathI jaNAya che. zuM A hAribhadrIya ullekha hemacandrasUrine potAnI kRtinuM nAma pramANamImAMsA rAkhavAmAM preraka banyuM haze ? hemacandrasUrie yogazAstra racyuM che eTaluM ja nahi paNa enA upara svopajJa vivaraNa For Private and Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sitambara 2015 zrutasAgara 13 paNa racyuM che. A vivaraNamAM aneka avataraNo emaNe ApyAM che ethI AnA mahattvamAM vRddhi thAya che. A vivaraNa sahita mULanuM saMpAdana karanAre avaMtaraNonAM mULa sthaLono nirdeza karyo nathI eTaluM ja nahi paNa A avataraNonI akArAdi krame sUcI paNa ApI nathI. A temaja anya keTalIka bAbato vicAratAM ema jaNAya che ke A vivaraNanuM samIkSAtmaka paddhatie saMskaraNa thavuM ghaTe. tema thAya to AmAM kyAM kyAM haribhadrasUrinI kRtiono prabhAva paDyo che te saheje khyAlamAM Ave atyAre to A saMbaMdharmA huM chUTA chavAyA vicAro ja rajU karUM chu - yogazAstra (pra. 1) mAM zlo. 47- 56mAM patra 50 a. AmAM gRhidharma tarIke nyAyasaMpanna vaibhava ityAdino ullekha che. e hAribhadrIya dharmabindunuM smaraNa karAve che. uparyukta vivaraNa (patra 53 A ) mAM dhananI vyavasthA kema karavI e bAbatanAM avataraNo paMcasuttaganI hAribhadrIya vyAkhyA (patra 11 a)mAM paNa avataraNarUpe jovAya che. pra. 2, zlo. 16 nA vivaraNa (patra 65 A) mAM je ATha prabhAvakonA aMge avataraNa che e samyaktva - saptatinA nAme oLakhAvAtI ane keTalAkanA mate hAribhadrIya kRti gaNAtI ane samyaktva-saptati tarIke nirdezAtI daMsaNasattarinuM balIsamuM padya che. lokaviruddha tyAganA spaSTIkaraNarUpe pra. 3nA svopajJa vivaraNa (patra 233 A) mAM savvassa ceva niMdAthI zarU thatAM je laNa avataraNo che traNe hAribhadgIya paMcAsaga (paM. 2) nI gAthA 8-10 rUpa jovAya che. A gAthAo haribhadrasUrinI pUrve racAyelI koI kRtimAM vAMcyAnuM mane puratuM nathI. jo e anya patra na ja hoya to hemacandrasUrie paMcAsagamAMthI uddhRta karela che ema manAya. lalitavistarA e AgamoddhArakanA kathana mujaba caityavaMdanasUlanI sauthI prathama vRttirUpa che. A viSaya yogazAstra (pra. 3) nA vivaraNamAM paNa che eTale A baneno sAMgopAMga abhyAsa tulanAtmaka dRSTie karatAM aneka bAbato jANavA jevI maLI Ave ema saheje manAya. AthI jemaNe A jAtano abhyAsa karyo hoya teo hemacandrasUri A saMbaMdhamAM haribhadrasUrinA keTale aMza RNI che te sapramANa sUcavavA kRpA kare ema icchu chu. hAribhadrIya aSTaka prakaraNanuM eka padya enA TIkAkAra jinezvarasUrinA mate mahAbhAratamAMnuM che A padya yogazAstramAM jovAya che to zuM hemacandrasUrie A padya aSTakaprakaraNamAMthI uddhRta kartuM che ke mahAbhAratamAMthI ke anya koI kRtimAMthI e parabAruM lIdhuM che? For Private and Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgama sandarbhagrantha paricaya rAmaprakAza jhA Agama sAhitya bhAratIya sAhitya kA prANa hone ke sAtha-sAtha Arya saMskRti kA eka mUlyavAn koSa bhI hai. vizva ke samasta sampradAyoM ke apane-apane Agama haiM. inameM jainAgama sAhitya atyadhika mahattvapUrNa hai. jainAgamoM meM vItarAga kI vANI hai. vItarAgatA kA artha hai rAgarahita AtmadazA. sarAgadazA rAga-dveSa se yukta AtmadazA hai. jahA~ dveSa ho vahA~ rAga hotA hI hai, parantu jahA~ rAga hotA hai, vahA~ dveSa nahIM bhI hotA hai. yaha agni aura dhUma kI taraha hotA hai. isIlie aMga Agama ko vItarAga vANI kahA jAtA hai, vItadveSa vANI nahIM. ___ Agama sAhitya aisA sAhitya hai, jisa para yugoM-yugoM se mAnava kI aMTala zraddhA rahI hai. ataeva jaina evaM jainetara dArzanikoM ne Agama ko sarvopari mAnA hai. Aja mAtra bhAratIya hI nahIM, balki videzI vidvAna bhI Agama-sAhitya kA adhyayana-saMzodhana karate haiM. Agama ke mUla zabdoM ko samajhane aura vibhinna bhASAoM meM unakA arthaghaTana karane meM, zabdoM kI vyutpatti karane meM tulanAtmaka bhASAzAstra ke adhyetAoM ko bar3I kaThinAI hotI hai. isa kaThinAI ko dUra karane ke lie jaina vAGmaya meM kaI sandarbhagrantha koSAdi haiM, jinakI sahAyatA se vesArI kaThinAIyA~ dUra ho sakatI haiM. AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamandira meM saMgrahita kucha viziSTa sandarbhagranthoM kA paricaya vidvAnoM ke upayoga hetu yahA~ prastuta kiyA jA rahA hai. pustaka nAma : Agama viSayadarzana prakAzaka : Agama zruta prakAzana-ahamadAvAda, prakAzana varSa H vi.2056, pRSTha : 383 paricaya - munizrI dIparatnasAgarajI ke dvArA sampAdita va Agama zrutaprakAzana, ahamadAbAda se vi. 2056 meM prakAzita isa grantha meM mUla 45 AgamoM kA yathAkrama viSayanirdeza kiyA gayA hai. AgamoM kA saMzodhana, sampAdanAdi karanevAle vidvAnoM tathA zodhArthiyoM ke lie yaha koza atyanta mahattvapUrNa va upayogI hai. zvetAmbara mUrtipUjaka paramparA ke anusAra vartamAna meM AgamoM kI saMkhyA paiMtAlIsa . For Private and Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 15 zrutasAgara sitambara-2015 nirdhArita kI gaI hai. ina paiMtAlIsa AgamoM ko mukhya rUpa se chaH bhAgoM meM vibhAjita kiyA gayA hai- 11 aMga, 12 upAMga, 10 payannA, 06 chedasUla, 04 mUla, 02 cUlikA isa grantha meM mUla Agama ke sAtha-sAtha unake anuvAda tathA unakI TIkAdi meM varNita viSayoM kA bhI nirdeza kiyA gayA hai. upayogitA - isa grantha ke upayoga se AgamoM meM varNita viSayoM ko DhUMDhane meM va unakA krama jAnane meM saralatA rahatI hai. isameM tIna prakAra ke pRSThAMka die gae haiM. malAgama meM 45 AgamoM ke mUla pATha ke viSaya haiM, anuvAda meM gujarAtI anuvAda ke pATha ke viSaya haiM tathA saTIka meM mUla ke atirikta niyukti, cUrNi, vRtti va bhASya ke pATha ke viSaya haiM. mUlAgama kA kramAMka dekhane ke lie AgamasuttANi-mUla kA pATha dekhA jA sakatA hai. anuvAda kA kramAMka dekhane ke lie AgamadIpa ke anuvAdavAlA prakAzana dekhanA cAhie tathA saTIka kA kramAMka dekhane ke lie AgamasuttANi-saTIka kA prakAzana dekhanA cAhie. jisa bhAga ke pATha hoM, usa bhAga ke pRSTha para vaha viSaya dekhA jA sakatA hai. Agama sampAdana, saMzodhana va grantha-sUcIkaraNa ke kArya meM yaha grantha bahuta hI upayogI siddha ho sakatA hai. bRhad viSayAnukrama kA nAma 'Agama viSaya darzana' rakhA gayA hai. yahA~ pRSThAMka nahIM diyA gayA hai, mAtra mUlAMka hI diyA gayA hai. kyoMki mUlAMka tInoM prakAzanoM meM eka samAna hI haiM. udAharaNa ke lie pR. saM. 80 para sabase nIce viSaya hai - gRhastha aura tIrthIka kA sAvadya jIvana va zramaNa kA niravadya jIvana' yaha viSaya sUtrakRtAMgasUtra ke dvitIya zrutaskandha ke adhyayana-1, puNDarIka adhyayana meM mUlAMka-646 para hai. isa prakAra Agama zrutaprakAzana se prakAzita sUtrakRtAMgasUtra ke dvitIya zrutaskandha ke prathama adhyayana, puNDarIka adhyayana meM mUlAMka-646 para yaha viSaya prApta ho sakatA pariziSTAdi- prastuta grantha ke prArambhika pRSThoM para isa grantha kI viSayAnukramaNikA, unakA vargIkaraNa va 45 AgamoM kA saMkSipta viSayAnukrama diyA gayA hai tathA anta ke pRSThoM para Agama zruta prakAzana, ahamadAbAda se prakAzita va muni zrI dIparatnasAgarajI For Private and Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SHRUTSAGAR 16 September-2015 ma. sA. ke dvArA sampAdita granthoM kI sUcI dI gaI hai. isa grantha meM koI ullekhanIya pariziSTa nahIM diyA gayA hai. pustaka nAma: bhikSu Agama viSaya koza, bhAga - 1 -2, prakAzaka : jaina vizva bhAratI-lADanUM prakAzana varSa : I. 1996, pRSTha : 43+757 - paricaya - muni dulaharAja va satyaraMjana banarjI ke sahayoga se AcArya mahAprajJa ke dvArA sampAdita tathA jaina vizvabhAratI lADanUM se I. 1996 meM prakAzita prathama bhAga meM pA~ca Agama- Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, naMdI aura anuyogadvAra se 175 viSayoM kA tathA I. 2005 meM prakAzita dvitIya bhAga meM dazavaikAlika, AcAracUlA, nizItha, dazAzrutaskaMdha, bRhatkalpa va vyavahArasUtra ke kucha nae viSaya tathA kucha aise viSaya, jo prathama bhAga meM na A sake, aise 124 viSayoM kA cayana kiyA gayA hai. jinameM mukhya rUpa se tattvadarzana, karmasiddhAnta, cikitsAzAstra, AcArasaMhitA, prAyazcitasaMhitA, jIvavijJAna, manovijJAna, itihAsa Adi aneka dRSTiyoM kA samAveza hai, jo jijJAsuoM ke lie bahuta hI mUlyavAna hai. aneka granthoM kI sAmagrI kA eka sAtha saMkalana kie jAne ke kAraNa kozakAra kA zrama zodhakarttA ke zrama ko svalpa banA detA hai. yaha jaina sAhitya kA eka atyanta mahattvapUrNa va upayogI kozagrantha hai. prastuta koza AgamoM meM AnevAle viSayoM kA paricayAtmaka va sandarbhAtmaka viSayakoza hai. isameM zabdakoza kI bhAMti pratyeka zabda kA artha nahIM diyA gayA hai, balki mahattvapUrNa va upayogI viSayoM kA saMkalana va unakA vistRta vivecana kiyA gayA hai. isa koza meM sarvaprathama gRhIta viSaya kA zabdArtha batalAkara usameM vivecita vinduoM kI sUcI dI gaI hai. isase pAThaka ko prathama dRSTi meM hI viSayasaMbaddha mahattvapUrNa binduoM kI sUcanA mila jAtI hai. jaise abhinibodhika jJAna mUla viSaya hai, isameM usakA nirvacana, paribhASA, paryAya, bheda-prabheda Adi binduoM kA vivecana kiyA gayA hai. jo viSaya adhika vistRta haiM, unake bhedoM ko svatantra viSaya ke rUpa meM grahaNa kiyA gayA hai. prastuta koza meM nimnalikhita pA~ca AgamoM tathA unake vyAkhyAgranthoM kA samavatAra kiyA gayA hai - AvazyakasUtra - AvazyakasUtra kI niryukti, cUrNi, hAribhadrIyA vRtti tathA For Private and Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrutasAgara 17 malayagiriyA vRtti kA samAveza kiyA gayA hai| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sitambara-2015 vizeSAvazyakasUtra - vizeSAvazyaka bhASya tathA usakI maladhAriyA vRtti, kahIMkahIM koTyAcArya kI vRtti kA AdhAra liyA gayA hai. dazavaikAlikasUtra - dazavaikAlika kI niryukti, bhASya, agastya cUrNi jinadAsa cUrNi tathA hAribhadrayA vRtti kA samanvaya kiyA gayA hai. uttarAdhyayanasUtra - uttarAdhyayana kI niryukti, cUrNi, zAntyAcArya kI bRhadvRtti va nemicandra kI sukhabodhA vRtti ko samaveta kiyA gayA hai. nandIsUla - naMdIsUla kI cUrNi, hAribhadrIyA vRtti aura malayagiriyA vRtti, kahIMkahIM zrIcandrasUrikRta TippaNaka kA bhI upayoga kiyA gayA hai. anuyogadvArasUla - anuyogadvAra kI cUrNi, hAribhadrIyA vRtti va maladhAriyA vRtti. isake atirikta oghaniryukti va piMDaniryukti kA bhI upayoga kiyA gayA hai. prastuta koza ke prathama bhAga meM pRSTha saM. 1 se 43 taka bhUmikA, prastAvanA, sampAdakIya, sandarbhagrantha sUcI tathA viSayasUcI dI gaI hai, usake bAda pRSTha saM. 1 se 724 taka AgamoM tathA unake vyAkhyAgranthoM- niryukti, bhASya, cUrNi va vRtti meM prayukta kathAoM, dRSTAntoM tathA ghaTanAoM kI viSayAnusAra jAnakArI dI gaI hai. isI prakAra dUsare bhAga meM pRSTha saM. 1 se 43 taka bhUmikA, prastAvanA, sampAdakIya, sandarbhagrantha sUcI tathA viSayasUcI dI gaI hai, usake bAda pRSTha saM. 1 se 658 taka chedasUtroM tathA unake vyAkhyAgranthoM meM carcita viSayoM kI jAnakArI dI gaI hai. upayogitA - yaha grantha vidvAnoM tathA zodhakarttAoM ke kArya meM bahuta upayogI siddha hogA. vAcakoM ko isa grantha ke mAdhyama se AgamoM meM varNita kathAoM, dRSTAntoM tathA ghaTanAoM kA sandarbhasahita paricaya prApta hotA hai, sAtha hI kauna se grantha ke kisa sthAna meM unakA prayoga kiyA gayA hai, isakI bhI jAnakArI prApta hogI. adhyayana, saMzodhana, sampAdana Adi kSetroM meM yaha kozagrantha atyanta upayogI siddha ho sakatA hai. For Private and Personal Use Only - udAharaNa ke lie prathama bhAga ke pR. 129 meM dAhinI ora eka zabda hai'AzAtanA' - usake Age usakA artha diyA gayA hai- avamAnanA, arthAt jJAna Adi guNoM kA nAza karanevAlI kriyA. usake nIce AzAtanA kI paribhASA, isake prakAra tathA AzAtanA kI phalazruti dI gaI hai. usake sAmane usake sandarbhasthala kA (o.ni.-526, 527, 529, 530) saMketa diyA gayA hai. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org SHRUTSAGAR 18 September-2015 pariziSTAdi - prathama bhAga meM pRSTha saM. 727 se 740 taka pariziSTa - 1 meM naMdI, anuyogadvAra, dazavaikAlika, uttarAdhyayana aura Avazyaka ina pA~ca AgamoM tathA unake vyAkhyAgranthoM- niryukti, bhASya, cUrNi va vRtti meM prayukta kathAoM, dRSTAntoM va ghaTanAoM ke saMketa saMgrahita kie gae haiM tathA pariziSTa - 2 meM pRSTha 741 744 meM 24 tIrthaMkaroM se sambandhita vividha ghaTanAoM ke sandarbha die gae haiM, pRSTha - 745 - 747 taka vibhinna kathAoM ke sandarbha die gae haiM. : Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRSTha 748 meM prathama pariziSTa meM prayukta sandarbhagranthoM ke saMkSipta rUpoM kA vivaraNa diyA gayA hai tathA pRSTha 749-757 meM AvazyakasUtra, dazavaikAlikasUtra, uttarAdhyayanasUtra, nandI aura anuyogadvArasUtra ke vyAkhyAggranthoM meM vizleSita dArzanika va tAttvika carcAsthaloM ke sasaMdarbha saMketa die gae haiM. - isI prakAra dUsare bhAga meM pRSTha saM. 661 se 674 taka pariziSTa- 1 meM pA~ca AgamoM, AcAracUlA, aura cAra chedasUtra tathA unake vyAkhyAgranthoM meM prayukta kathAoM, dRSTAntoM va upamAoM kA viSayagata vibhAjana tathA unake saMketa va sandarbha die gae haiM. pRSTha saM. 675 se 678 taka pariziSTa - 2 meM vizeSa zabdoM ke vimarza tathA pRSTha saM. 679 se 683 taka pariziSTa-3 meM dvandva sAmAsika yugala zabdoM ke vimarza die gae haiM. For Private and Personal Use Only isaprakAra yaha kozagrantha jainAgama se sambandhita viSayoM kA adhyayana - saMzodhana karanevAle vidvAnoM ke lie atyanta upayogI siddha ho sakatA hai. pustaka nAma : jaina AgamomAM AvatAM prAkRta vizeSanAmono paricayAtmaka koza, bhAga- 1/2 prakAzaka : 108 jaina tIrthadarzana bhavana TrasTa - pAlItANA prakAzana varSa : I. 2008, pRSTha : 12 +8+464 . paricaya - DaoN. nagIna zAha tathA DaoN. ramaNIka zAha ke dvArA sampAdita va zrI 108 jainatIrtha bhavana TrasTa, pAlItANA se I. sana 2008 meM prakAzita "jaina AgamomAM AvatAM prAkRta vizeSanAmono paricayAtmaka koza" ela. DI. inDolojI, ahamadAbAda seI. san 1970 - 1972 meM do bhAgoM meM prakAzita va DaoN. mohanalAla mehatA va DaoN. ke. RSabhacaMdra ke dvArA sampAdita Prakrit proper names kA DaoN. nagIna je. zAha ke dvArA kiyA gayA gujarAtI anuvAda hai. jaina AgamoM kA sampAdana va saMzodhana karanevAle vidvAnoM hetu yaha eka mahattvapUrNa va upayogI grantha hai. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sitambara-2015 19 zrutasAgara upayogitA - yaha grantha vidvAnoM tathA zodhakarttAoM ke kArya meM bahuta bar3I sahAyatA pradAna karatA hai. isa koza ke aMtargata niryukti, bhASya va cUrNi sahita jaina AgamoM meM AnevAle prAkRta bhASA ke vizeSa nAmoM kA paricaya diyA gayA hai. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 45 AgamagranthoM tathA unakI niryukti, bhASya cUrNi Adi meM AnevAle saMjJAvAcaka nAma arthAt vyaktivizeSa, tIrthaMkara, cakravartI, gaNadhara, RSi, upAsaka, upAsikA, zramaNa, zramaNI, rAjA, rAnI, seTha, seThAnI, deva-devI, yakSa Adi, udyAna, sarovara, nagara, grAma, sanniveza, nadI, samudra Adi evaM bhaugolika sthaloM ke nAma, gaNa, gaccha, kula, gotra, jAti ityAdi ke nAmoM kA akArAdikrama se ullekha tathA unakA sandarbhasahita saMkSipta paricaya diyA gayA hai. 'a' se 'na' taka ke akSaroM se prArambha honevAle zabdoM kA samAveza prathama bhAga meM tathA 'pa' se 'ha' taka ke akSaroM se prArambha honevAle zabdoM kA samAveza dvitIya bhAga meM kiyA gayA hai, isa kozaggrantha ke donoM bhAgoM meM jaina zvetAmbara Agama granthoM se kula 8000 zabda saMgrahita kie gae haiM. - pariziSTAdi prathama bhAga ke prArambha meM prakAzakIya vAle pRSThoM para saMketasUcI tathA sandarbhagranthasUcI dI gaI hai. jisase grantha meM prayukta saMkSipta zabdoM tathA sandarbhagranthoM meM ke viSaya meM jAnakArI prApta kI jA sakatI hai. yahA~ prArambha meM Bold type meM akArAdikrama se vizeSa nAma die gae haiM. usake Age koSThaka meM usake saMskRta rUpa die gae haiM. usake bAda usakA paricaya diyA gayA hai. usa paricaya ke aMdara yadi bIca meM koI zabda Bold Type meM die gae hoM to isakA yaha artha hai ki usa zabda kA paricaya Age svataMtra rUpa se usake yogya akArAdikrama para avazya milegA. pratyeka vizeSanAma ke paricaya samApta hote hI turanta usake nIce choTe TAIpa meM mUla srotoM ke sandarbhasthAnoM kA nirdeza diyA gayA hai. pustaka nAma : jaina Agama vAdya koza prakAzaka : jaina vizva bhAratI-lADanUM prakAzana varSa : I. 2004, pRSTha : 10+54 paricaya - AcArya mahAprajJa, muni vIrendrakumAra va muni jayakumAra ke dvArA sampAdita tathA jaina vizvabhAratI lADanUM se I. 2004 meM prakAzita yaha grantha jaina sAhitya kA eka atyanta upayogI kozagrantha hai. yaha eka aisA grantha hai, jisameM AgamoM For Private and Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SHRUTSAGAR 20 meM prayukta vAdyavAcaka zabdoM kA sacitra paricaya diyA gayA hai. AgamoM meM vAdyoM ke nAma yatra-tatra vipula mAtrA meM milate haiM. jinameM se aneka kI pahacAna durUha hai. isa koza meM AgamasAhitya meM prayukta adhikAMza vAdyavAcaka zabdoM kI pahacAna kA kArya kiyA gayA hai. bhAratIya prAcIna vAdyayantroM ke viSaya meM jAnakArI prApta karane vAloM ke lie yaha eka upayogI grantha siddha hogA. September-2015 rAjapraznIya, nizIthasUtra, bhagavatIsUla, praznavyAkaraNa, AcAracUlA Adi AgamoM meM bhagavAna mahAvIra ke darzana hetu devAgamana, zrotrendriya saMyama, sAmAjika evaM dhArmika AyojanoM Adi ke prasaMgoM para vAdyavAcaka zabdoM kI lambI nAmAvalI prApta hotI hai. saMracanA evaM vAdana kriyA ke AdhAra para jainAgamoM meM pAe jAnevAle vAdyayaMtroM ko cAra bhAgoM meM vibhAjita kiyA gayA hai- tata, vitata, ghana aura suSira. jo vAdya tantrayukta hote haiM, unheM tata kahA jAtA hai, jo carmAvanaddha hote haiM, unheM vitata vAdya kahA jAtA hai, paraspara TakarAkara athavA gharSaNa ke dvArA jina vAdyoM ko bajAyA jAtA hai, unheM ghana vAdya kahA jAtA hai, tathA phUMka mArakara athavA havA ke dvArA jo vAdya bajAe jAte haiM, unheM suSira vAdya kahA jAtA hai. tata aura suSira svara vAdya haiM tathA vitata aura ghana laya vAdya haiM. prastuta koza meM rAjaprazrIyasUtra ko Adarza mAnakara jainAgamoM meM prayukta kula 108 vAdyayaMtroM ke Upara vivecana kiyA gayA hai. prastuta koza meM pR. 1 se 44 taka AgamoM meM prayukta vibhinna vAdyavAcaka zabdoM kA akArAdikrama se vistAra se paricaya diyA gayA hai. sarvaprathama vAdyavAcaka mUla zabdoM ko akArAdikrama se yathAvat akArAdikrama se bolDa TAIpa meM diyA gayA hai. usake Age koSThaka meM saMskRta chAyA dI gaI hai. jo dezI zabda haiM, unheM jyoM kA tyoM koSThaka meM de diyA gayA hai. yadi kisI zabda kA pAThAntara hai, to usake Age (pA.) likhakara pAThAntara ko sUcita kiyA gayA hai. koSThaka ke Age pramANa sthala kA nirdeza hai. mUla prAkRta zabda ke nIce hindI ke paryAya tathA kvacit anyAnya bhASAoM ke paryAya bhI die gae haiM. eka hI zabda ke aneka vAdya prApta hone para una sabhI vAdyoM kA alaga-alaga varNana kiyA gayA hai. For Private and Personal Use Only koza meM ullikhita vivaraNa aneka granthoM se cayanita hone ke kAraNa unameM bhASA kI ekarUpatA nahIM hai, parantu viSaya kI pUrI-pUrI jAnakArI prApta ho sake, isake lie Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara sitambara-2015 bhASA kA parimArjana bhI kiyA gayA hai. jainAgamoM, vyAkhyAgranthoM tathA saMgItagranthoM meM prApta varNanoM meM paraspara saMvAditA na hone para vimarza bhI prastuta kiyA gayA hai. upayogitA - yaha grantha vidvAnoM tathA zodhakartAoM ke kArya meM bahuta bar3A sahAyaka siddha hotA hai. isa grantha se vividha pracalita va apracalita vAdyayantroM ko samajhane kA avasara to milegA hI, sAtha hI adhyayana va zodha ke kSetra meM isakA mahattvapUrNa yogadAna siddha ho sakatA hai. isakI viziSTatA isalie aura bhI bar3ha jAtI hai, kyoMki yaha isa taraha kA pahalA saMgraha hai aura yaha sundara citroM ke sAtha prakAzita kiyA gayA hai. udAharaNa ke lie pRSTha 14 para bAMI ora eka zabda hai- 'jhallara'- usake Age koSThaka meM usakI saMskRta chAyA likhA hai-(jhallarI), usake Age usake pramANasthala kA nirdeza hai- 'rAja0,77; ThANaM0,7/42; dasA0 10/17; nisi0 17/736. usake nIce usake anya paryAyavAcI nAma die gae haiM - jhAlara, jhAlari, jayaghaMTA. usakA raMgIna cila, usake AkAra kA paricaya va usakA vivaraNa kramazaH isa taraha diyA gayA hai. cakrAkAra thAlI, jo pItala, jaste aura tAMbe ke mizraNa se banAI jAtI hai. usake nIce usakA vivaraNa diyA gayA hai- 'Adhunika yuga meM yaha vAdya prAyaH hindu mandiroM meM AratI ke samaya prayoga meM lAyA jAtA hai, jise jayaghaMTA kahA jAtA hai. saMgIta ratnAkara -6/1190,1191 ke anusAra jayaghaMTA kAMse kA hotA thA, jo samatala, cikanA tathA gola hotA thA. moTAI AdhI aMgula ke barAbara hotI thI. usake vRtta ke kinAre para do chidra hote the, jisameM DorI DAlakara laTakAne yogya banA liyA jAtA thA. ise bAMe hAtha se pakar3akara dAMe hAtha meM koI kaThora vastu lekara bajAyA jAtA thA. ise laukika bhASA meM jhAlari athavA jhAlara bhI kahate the. isIkA bRhad rUpa mahAghaMTA bhI hotA thA, jo kAMse athavA aSTadhAtu se nirmita kiyA jAtA thA. usake nIce vimarza diyA gayA hai- 'saMgItasAra, saMgIta ratnAkara aura jaina TIkAkAroM ne jhallari ko carmAvanaddha vAdya ke antargata liyA hai. bahuta sambhava hai ki prAcInakAla meM jhallari anavaddha evaM ghanavAdya donoM rUpoM meM vikasita ho. isalie isakA ghanavAdya aura anavaddha vAdya ke rUpa meM varNana kiyA gayA hai. sabase nIce spaSTatA ke lie isaprakAra likhA hai(vizeSa vivaraNa ke lie draSTavya- saMgItasAra, saMgIta pArijAta.) pariziSTAdi - isa pustaka ke anta meM tIna pariziSTa die gae haiM. pR.47 para For Private and Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 SHRUTSAGAR September-2015 pariziSTa-1 meM akArAdikrama se prAkRta zabda evaM unake hindI artha die gae haiM, pR.50 para pariziSTa-2 meM vAdyayaMtra ke cAra prakAroM kI vargIkRta sUcI dI gaI hai tathA pR. 52 para pariziSTa-3 meM sandarbhagranthasUcI dI gaI hai. prArambha meM sampAdakIya ke bAda pR. 10 para saMketAkSaroM ke artha die gae haiM. pustaka nAma : jaina Agama vanaspati koza prakAzaka : jaina vizva bhAratI-lADanUM, prakAzana varSa H I. 1996, pRSTha : 14+2+347 paricaya - AcArya mahAprajJa va muni zrIcandrakamala ke dvArA sampAdita tathA jaina vizvabhAratI lADanUM se I. 1996 meM prakAzita yaha grantha jaina sAhitya kA eka atyanta upayogI kozagrantha hai. yaha eka aisA grantha hai, jisameM AgamoM meM prayukta vanaspativAcaka zabdoM kA sacitra paricaya diyA gayA hai. AgamoM meM vanaspatiyoM ke nAma yatra-tatra vipula mAtrA meM milate haiM. jinameM se aneka kI pahacAna durUha hai. isa koza meM AgamasAhitya meM prayukta adhikAMza vanaspativAcaka zabdoM kA paricaya prApta kara liyA gayA hai, parantu kucheka zabda abhI bhI ajJAta haiM. isa kArya meM muni zrIcandrajI ne bahuta hI acchA kArya kiyA hai. bhAratIya jIvajantu vanaspati ke viSaya meM jAnakArI prApta karane vAloM ke lie yaha eka upayogI grantha siddha hogA. sthAnAMgasUla, upAsakadazA, bhagavatIsUtra, aupapAtika, rAjapraznIya, prajJApaNAsUtra, jIvAbhigama, sUryaprajJapti, Avazyaka, jaMbUdvIpaprajJapti, dazavaikAlika va uttarAdhyayanasUtra Adi Agama sAhitya meM vanaspatiyoM ke nAma yatra-tatra pAe jAte haiM. kula milAkara lagabhaga 466 zabdoM ke Upara zrIcandrakamalajI ne vivecanA kara "jaina Agama vanaspati koza" ke rUpa meM saMyojana karane kA prayAsa kiyA hai. prastuta koza meM pR. 1 se 331 taka AgamoM meM prayukta vibhinna vanaspativAcaka zabdoM kA akArAdikrama se vistRta paricaya diyA gayA hai. sarvaprathama vanaspati jagata ke mUla zabda jisa rUpa meM AgamoM meM ullikhita haiM, unheM yathAvat prAkRta bhASA meM diyA gayA hai. usake Age koSThaka meM tatsama saMskRta rUpa diyA gayA hai. koSThaka ke Age saMskRta bhASA kA artha diyA gayA hai. saMskRta rUpa ke prAcIna granthoM meM milanevAle paryAyavAcI . For Private and Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 23 zrutasAgara sitambara-2015 nAma evaM anya bhASAoM ke nAma bhI die gae haiM. vanaspatti kA utpatti sthAna tathA usake kSetroM kA bhI ullekha kiyA gayA hai. pratyeka vanaspati kA AkAra-prakAra va lakSaNoM kA varNana karate hue raMgIna evaM sAde citra bhI die gae haiM, jo isa grantha ko upayogI banAne meM adhika siddha hote haiM. upayogitA - yaha grantha vidvAnoM tathA zodhakartAoM ke kArya meM bahuta bar3A sahAyaka siddha hotA hai. isa grantha se vanaspati jagata ko samajhane kI suvidhA to milegI hI, sAtha hI cikitsA ke kSetra meM isakA mahattvapUrNa yogadAna siddha ho sakatA hai. isakI viziSTatA isalie aura bhI bar3ha jAtI hai, kyoMki yaha isa taraha kA pahalA saMgraha hai aura yaha sundara citroM ke sAtha prakAzita kiyA gayA hai. jaise- pR. 101 para dAhinI ora se eka zabda hai- 'godhUma'- usake Age koSThaka meM usakI saMskRta chAyA likhA hai-(godhUma), usake Age usakA hindI nAma diyA gayA hai- gehU~, phira usake pramANasthala kA nirdeza hai- 'bha0, 6/126; 21/6, pa0, 1/45/1. usake nIce usakA zvetazyAma citra diyA gayA hai aura usake nIce godhUma ke padyamaya saMskRta paryAyavAcI nAma die gae haiM godhUmo yavakazcaiva huDumbo mlecchbhojnm| girijaH satyanAmA ca rasikazca prkiirtitH|| usake nIce isa zloka kA sandarbhasthala diyA gayA hai- 'dhanva0-ni0-6/85, pR.260. usake nIce usakA artha diyA gayA hai- godhUma, yavaka, huDumba, mlecchabhoja, girija va rasika, ye godhama ke paryAya haiM. usake nIce anya bhASAoM meM isake nAma die gae haiM- 'hiM0 - gehU~, baM0 - gama, ma0 - gahUM, gu0 - gheU, ghau, ka0 - godhI, te0godumelu, phA0 - gaMduma, tA0 - godUmai, a0 - hiMtA, aM0 - Wheat (vhITa) le0 - Triticum Satvum Lam, (TrAITikama saTAIvama) Fam Gramineae (minI). usake nIce gehU~ ke utpattisthAna die gae haiM.- 'aneka prAntoM meM isakI khetI kI jAtI hai. saMsArabhara meM anna ke lie isakI upaja kI jAtI hai. yaha maisUra madrAsa meM kama hotA hai. uttara bhArata meM yaha adhika hotA hai. usake nIce vivaraNa diyA gayA hai- 'isake paudhe java ke samAna hote haiM. yadyapi isakI 3-4 jAtiyA~ hotI haiM, tathApi uparyukta jAti hI adhika boI jAtI hai. isake aneka prakAra hote haiM. For Private and Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SHRUTSAGAR 24 September-2015 inameM bhI zUkayukta yA vihIna bheda pAe jAte haiM. kar3A, mulAyama, zveta yA lAla Adi dAne ke bheda hote haiM. khAne ke lie bar3A dAnevAlA tathA sTArca ke lie mulAyama gehU~ kAma meM lAyA jAtA hai. mahAgodhUma, madhUlI aura dIrghagodhUma, ina bhedoM se yaha tIna prakAra kA hotA hai. mahAgodhUma, yaha bhArata ke pazcimI dezoM, paMjAba Adi se AtA hai. madhUlI - yaha bar3A gehU~ kI apekSA kucha choTA hotA hai tathA madhyadeza AgarA, mathurA Adi meM utpanna hotA hai. dIrghagodhUma- yaha zUka (TuMDa) rahita hotA hai tathA ise kahIM-kahIM naMdImukha bhI kahate haiM. isake Age usakA pramANasthala- (bhAva-ni0 - dhAnyavarga0- pR. 641-642.) bhI diyA gayA hai. pustaka nAma H jainaAgama prANI koza prakAzaka : jaina vizva bhAratI-lADanUM prakAzana varSa : I.1999, pRSTha : 10+1+120 paricaya - AcArya mahAprajJa va muni vIrendrakumAra ke dvArA sampAdita tathA jaina vizvabhAratI lADanUM se prakAzita yaha grantha jaina sAhitya kA eka atyanta upayogI kozagrantha hai. yaha eka aisA grantha hai, jisameM AgamoM meM ullikhita dvIndrIya se lekara paMcendriya taka ke sabhI prANiyoM kA sacitra paricaya diyA gayA hai. AgamoM meM prANiyoM ke nAma yatra-tatra vipula mAtrA meM milate haiM. parantu unakI pahacAna karanA bahuta kaThina kArya hai. muni vIrendrakumAra ne isa dizA meM bahuta hI acchA kArya kiyA hai. isa kArya ke lie lagabhaga 40 jaina-jainetara granthoM kA adhyayana kiyA gayA. ___ 'bhAratIya jIvajantu ke viSaya meM jAnakArI prApta karane vAloM ke lie yaha eka upayogI grantha siddha hogA. bhagavatIsUla, prajJApaNAsUla, jIvAbhigama, praznavyAkaraNa, uttarAdhyayanasUtra Adi Agama sAhitya meM jIva-ajIva kA vistRta varNana hai. isa koza meM mUla Agamika prANI nAmoM ke sAtha-sAtha unake sandarbha evaM hindI aMgrejI tathA jahA~ sambhava huA, vahA~ takanIkI nAma bhI die gae haiM. jIvoM ke anya paryAyavAcI nAma bhI batalAne kA prayAsa kiyA gayA hai. pratyeka jIva kA AkAra-prakAra, lakSaNa, varNana Adi bahuta sundara DhaMga se prastuta kiyA gayA hai, jisase usa jIva kI pahacAna karane meM saralatA hotI hai. isa kArya ko aura adhika upayogI banAne hetu jIvoM ke citra bhI prastuta kie gae haiM. upayogitA- yaha grantha vidvAnoM tathA zodhakartAoM ke kArya meM bahuta bar3A sahAyaka For Private and Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 25 zrutasAgara sitambara-2015 siddha hotA hai. choTe se choTe tathA bar3e se bar3e, pAlatU jAnavaroM ke sAtha-sAtha jaMgalI jAnavaroM tathA jalacara se lekara thalacara, nabhacara; hara prakAra ke jIva ke viSaya meM pUrNa jAnakArI prApta karane hetu atyanta upayogI hai. isakI viziSTatA isalie aura bhI bar3ha jAtI hai, kyoMki yaha isa taraha kA pahalA saMgraha hai aura yaha sundara citroM ke sAtha prakAzita kiyA gayA hai. yahA~ kITa-pataMgoM se lekara jalacara va jaMgalI jAnavaroM ke kula 570 nAmoM ko akArAdikrama se saMyojita kiyA gayA hai. isameM mUla zabda prAkRta bhASA ke haiM, jo Bold type meM haiM. usake sAmane koSThaka meM saMskRta chAyA dI gaI hai. jo dezI zabda haiM, unake mUla zabda ko hI koSThaka meM diyA gayA hai. koSThaka ke sAmane usake pramANasthaloM kA nirdeza hai. mUla prAkRta zabda ke nIce aMgrejI meM pracalita saMjJA hai. aMgrejI zabdoM ke sAmane hindI ke paryAya tathA kvacit anya bhASA ke paryAya bhI die gae haiM. jaise- pR 45 para dAhinI ora se tIsarA zabda hai- 'chIrala'- usake Age usakI saMskRta chAyA likhA hai-[kSIrala], usake Age usake pramANasthala kA nirdeza haipraznavyA. 1/8. prAkRta zabda ke nIce usakA aMgrejI meM nAma diyA gayA hai- SnakeSkink. usake Age usake hindI paryAya diye gae haiM - nAgara bAmaNI, sAMpa kI bAmaNI, bAmaNI, kSIrala (uttara pradeza). usake bAda usakA AkAra diyA gayA hai- chipakalI se kAphI patalI evaM lambI. usake pazcAt usakA lakSaNa diyA gayA hai - isakA zarIra kucha capaTA tathA paira pUrNa vikasita hote haiM. thUthana se maladvAra kI lambAI 85 M.M. taka ho sakatI hai. pU~cha kI lambAI mukhya zarIra se kucha adhika hotI hai. nicalI palakoM para ArapAra dekhane ke lie pAradarzaka khir3akI hotI hai. prauDha kA raMga bhUrA tathA zarIra ke pratyeka cakate ke AdhAravAle bhAga meM eka kAlA dhabbA hotA hai. baccoM kI pUMcha kA raMga lAla hotA hai, jaise-jaise avasthA bar3hatI hai, vaise-vaise lAla raMga phIkA par3ane lagatA hai. pariziSTAdi - isa pustaka ke anta meM tIna pariziSTa die gae haiM. pR.100 para prathama pariziSTa meM akArAdikrama se prAkRta zabdoM ke hindI va aMgrejI artha die gae haiM. pR.114 para dvitIya pariziSTa meM dvIndriya jIvoM ke akArAdikrama se nAma die gae haiM tathA pR. 118 para sandarbhagranthoM kI sUcI dI gaI hai. For Private and Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir keTalAMka apragaTa pratimA lekho hirena ke. dozI aitihAsika saMsAdhanamA pratimAlekho mahattvanI kaDI samAna che. pratimA lekhonI sAcavaNIthI eka paraMparA ane itihAsanuM jatana karI zakAya che. pratimAlekhomAMthI vividha prakAranI vigato tAravI zakAya che. atre prastuta pratimA lekho tIrthayAtrA daramyAna utAravAmAM AvelA che. kramAMka naM. ekathI pAMca upara noMdhAyelA pratimA lekho rAjasthAnanA bhInamAla najIkanA narasANA gAmanA khetaramAMthI prApta thayA che. prastuta aMkanA mukhya AvaraNa upara A pAMceya pratimAjIo joI zakAya che. A pAMceya pratimAjIonI vigato pU. AcAryadeva zrI aruNodayasAgarasUrIjI ma. sA. nI sahAyathI prApta thaI che. to kramAMka cha ane sAta upara noMdhAyela pratimAjI nADalAI tIrthanA ane ATha ane nava naMbara upara noMdhAyela pratimAjI oziyAjI tIrthanA jinAlayamAM birAjamAna che. prastuta lekho utAravA mATe te te tIrthanA saMcAlaka zrIno khUba - khUba AbhAra... 1. saMbhavanAtha bhagavAna, pASANamaya saM. 1512 varSe mAgha vadi 9 zukre zrIbrahmANagacche zrIzIlaguNasUri pa. zrIva (ja) jjagasUripaTTe zrIpajUnasUrIzvareNa Atma (mA) rthe zrIsaMbhavanAtha jIvi. bimbaM kAritaM // 2. naminAtha bhagavAna, pASANamaya // saM. 1512 varSe mAgha vadi 9 su (zu) kre zrIzrImAlajJAtIya mahaM........ bhAryA kAlU... de putra kAnA .... bhA. kutigade AtmazreyorthaM jIvitasAmi zrIna.. [ma] nAthabimbaM kAritaM pra. viSA [va] la gacche [bha] zrIabhayacaMdrasUribhiH // 3. mahAvIrasvAmI bhagavAna (?), pASANamaya // saM. 1512 varSe mAgha vadi 9 zukre zrIbrahmANagacche zrIzrImAlajJAtIya zre. kalasa bhAryA kapUrade suta depA... govarA - devarA - vaNasIpUrvaja viM.... sAMgA-dharaNAkhetasI - ........... . thIdA-velA... .mIbhyAM militvA jIvitasvAma.. ...bimbaM kA. pra. zrIjajagasUripaTTe zrIpajUnasUribhi pra... [tiSThitaM ] 4. caMdraprabhasvAmI bhagavAna, pASANamaya // saM. 1512 varSe mAgha vadi 9 su (zu) kre zrIzrImAlajJAtIya Tha...... bhAryA vAMkuM....... AtmazreyorthaM zrIcaMdraprabhasvAmi bimbaM kAritaM For Private and Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrutasAgara www.kobatirth.org 27 5. sumatinAtha bhagavAna, pASANamaya // 60 // saM. 1513(2) varSe mAgha vadi 9 su (zu) kre zrIzrImAlajJA tIya.................. bhAryA nADI suta rAuladena bhAryA... ..bhAryA kamI.. AtmazreyorthaM zrIsumatinAtha bimbaM kAritaM pratiSThitaM pUrNimApakSIya [ cAM] dra [gacchIya ] zrImunitilakasUriNA paTTe zrI... [rAja] tilakasUribhiH // zrIrastu // 6. AdinAtha bhagavAna, paMcadhAtumaya Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMvata 1277 vaizAkha sudi 4 budhe dAdu suta kuMvareNa bhAryA sahitena AtmazreyorthaM riSabhanAtha pratimA kAritA // sitambara 2015 7. munisuvratasvAmI bhagavAna, paMcadhAtumaya saMvat 1587 varSe poSa sudi 13 ravau zrIvIsalanagaravAstavya prAgvATajJAtIya vyaM. khImasI bhAryA maraghU suta kuMrAkena bhAryA hAMsI su. megharAjayutena svazreyase zrImunisuvratabiMbaM kAritaM pratiSThitaM zrIbRhattapApakSe gacchAdhirAja bha. zrIdhanaratnasUri bha. zrIsaubhAgyasAgarasUriyutaiH // zrIrastu // bha. = bhaTTAraka vya. = vyavahArI kA. = kAritaM bhA. = bhAryA 8. kuMthunAtha bhagavAna, paMcadhAtumaya 1552 varSa vaizAkha vadi 3 zanau kauDazAkhAyAM zrIzrIvaMze vya. kelala bhAryA rAjalade putra ratnarA [ja] bhAryA zrIyA... yAde putra harSA mokalaH pituH pUrvajapuNyArthaM zrI aMcalagaccheza zrIsiddhAMtasAgarasUrINAmupadezena zrIkuMthunAthabiMbaM kAritaM zrIsaMghena pratiSThitaM mAhaDakA grAme // 9. sumatinAtha bhagavAna, paMcadhAtumaya saM. 1506 varSe mA. su. 8 dine zrIupakezaga. zrIkakudAcA. saM. tAtahaDa go. sA. kIDa bhA. kasmIrI pu. jeThU bhA. jaccU pu. mUlA-samadAbhyAM mAtR zre. zrIsumatinAtha bi. kA. prati zrIkakkasUribhiH saMketasUci saM. = saMvat su. = suta For Private and Personal Use Only pra. = pratiSThitaM jIvi. = jIvitasvAmI (?) Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMgaNakIya graMthAlaya praNAlI meM peTAMka kI avadhAraNA aruNakumAra jhA . AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira meM takanIkI sahayoga se hastaprata, pustaka, maigajina, Adi meM sthita sUkSmAtisUkSma jAnakArI saMgraha kI jAtI hai. isI zrRMkhalA meM peTAMka mAhitI bhI eka mahattvapUrNa kar3I hai. yaha zodhArthiyoM ke zodhakArya meM lakSya taka pahu~cane ke liye mIla kA patthara sAbita hotA hai. adhyetAoM va saMzodhakoM hetu yaha suvidhA unake adhyayana- saMzodhana ke kArya ko gati detA hai tathA unake zrama va samaya kI bacata karAtA hai. sAmAnyatayA anya granthAlayoM meM grantha ke AvaraNa evaM zIrSaka pRSTha para likhita grantha paricaya ke AdhAra para hI sUcIkaraNa kiyA jAtA hai. grantha meM sthita kRtiyoM ke paricaya ko alaga se sUcIkaraNa meM zAmila nahIM kiyA jAtA hai. jabaki jJAnamaMdira, kobA meM granthastha sabhI kRtiyoM kA paricaya peTAMka ke rUpa meM prastuta kiyA jAtA hai. jaba eka hI graMtha meM ekAdhika svataMtra stavana Adi athavA TIkA, anuvAda Adi putra-kRtiyA~ kramazaH vibhinna pRSThoM para hoM to unheM peTA kRti ke rUpa meM jAnA jAtA hai. pratyeka svatantra yA mizrita kRtisamUha ke liye eka svataMtra peTA aMka diyA jAtA hai. isa peTA aMka para se isa avadhAraNA kA nAma hI "peTAMka" ke rUpa meM rUDha ho gayA hai. svatantra kRti jaise prathama bhaktAmara stola, usake bAda kalyANamaMdira stotra, phira koI anya kRti likhI ho, isa taraha kramabaddha likhI gaI kRti ko svatantra kRti kahate haiM. mizrita kRtisamUha yAni mUla bhaktAmara stotra tathA usake bAda kalyANamaMdira stotra likhA gayA hai, parantu kalyANamaMdira stotra ke sAtha-sAtha artha bhI likhA gayA hotA hai to vaha kalyANamaMdira stotra mUla aura artha kA mizrita kRti kahA jAegA. usakA nAma diyA jAegA 'kalyANamaMdira stotra saha artha isakA artha yaha hai ki kalyANamaMdira ke pratyeka zloka ke sAtha artha bhI haiM. isa taraha graMtha meM mUla ke sAtha ekAdhika putra-pautrAdi kRtiyA~ hoM to aise mizrita kRtisamUha ko eka hI peTAMka ke rUpa meM darzAyA jAtA hai. kyoMki ye eka hI parivAra ke For Private and Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 29 zrutasAgara sitambara-2015 sadasya hote haiM. mizrita kRti kI samApti ke pazcAt agale pRSThoM para yadi koI svatantra kRti hotI hai (cAhe vaha pUrvokta mizrita kRti kA sadasya hI kyoM na ho) to use svatantra peTAMka ke rUpa meM punaH sUcIbaddha kiyA jAtA hai. yathA-kalyANamaMdira stotra saha bAlAvabodha kI samApti ke pazcAt kalyANamaMdira stotra kA bAlAvabodha (mAtra putrakRti) alaga se likhA gayA ho to usa bAlAvabodha ko svatantra peTAMka ke rUpa meM punaH pradarzita kiyA jAegA. sAtha hI usakA nAma, patrAMka, pUrNatA, Adi kA bhI alaga se ullekha kiyA jAtA hai. uparyukta kRtiyoM ko hama isaprakAra peTAMka ke rUpa meM dekha sakate haiM peTAMka nAma 1 - bhaktAmara stotra saha artha pR. 18-25 kRti nAma - bhaktAmara stotra __bhaktAmara stotra-(mA.gu.)artha peTAMka nAma 2 - bhaktAmara stotra kA bAlAvabodha pR. 26-27 kRti nAma - bhaktAmarastola-(mA.gu.)bAlAvabodha isa avadhAraNA se kiyA gayA sUcIkaraNa vAcakoM evaM saMzodhakoM ke liye bahuta upayogI siddha hotA hai. hastaprata, pustaka, maigajina Adi meM kisI bhI pRSTha para sthita choTI-bar3I kRtiyoM kI sUcanA bar3I AsAnI se mila jAtI hai. jo anyathA milanI asaMbhava sI hai. peTAMka kI avadhAraNA ke AdhAra para dI gaI sUkSma evaM saTIka mAhitI pradAna karanA jJAnamaMdira kI vizeSatA hai. sUcIkaraNa kI duniyA meM yaha eka anUThA va atyaMta upayogI kadama hai. peTAkRtiyA~ nimnalikhita svarUpoM meM pAyI jAtI haiM. stavana, stotra, rAsa, sajjhAya, caritra, pUjA, devavaMdana Adi kA saMgraha. kisI pradhAna kRti yA kRtisamUha vAlI prata yA pustaka ke prAraMbha athavA aMta meM ekAdhika mUlamAna, mAtra putrakRti athavA mizrita kRtisamUha. mukhya kRti se bhinna svataMtra rUpa se die gae phuTakara subhASita zloka, auSadhAdi viSayaka sAmagrI, taMtra-maMtra Adi bhI pAe jAte haiM. inheM bhI peTAMka ke rUpa meM hI darzAyA jAtA hai. For Private and Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org SHRUTSAGAR 30 September-2015 mudrita granthoM kI bhUmikA, prastAvanA evaM pariziSTAdi meM bhI kabhI-kabhI mahattvapUrNa kRtiyA~ pAyI jAtI haiM. isItaraha kabhI-kabhI hastaprata meM sthAnAbhAva evaM anya kAraNoM se pratilekhaka hAsiye meM bhI ekAdha laghu parantu mahattvapUrNa kRtiyA~ likha dete the. peTAMka paddhati ke mAdhyama se inheM bhI yogya krama dekara TippaNI ke dvArA spaSTIkaraNa kara diyA jAtA hai, hamAre liye eka zloka kA bhI utanA hI mahattva hai jitanA eka bar3I evaM prasthApita kRti kA. - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir peTAMka nAma sAmAnyatayA prakAzana meM diye kRti ke zIrSaka evaM hastaprata meM pratilekhaka dvArA diye gae kRti ke Arambha athavA aMta ke nAma ko peTAMka nAma ke rUpa meM pradarzita kiyA jAtA hai. kA, yaha kRti ke mukhyanAma ke anurUpa hI hotA hai, parantu kabhI-kabhI mUla kRtinAma ke samAnArthI athavA lokapracalita nAma hote haiM. yadi mUla kRti putra, pautrAdi ke sAtha ho to saha tathA yadi mUla kRti se rahita mAtra putra-pautrAdi kRti ho to ke, kI Adi sambandhasUcaka zabdoM ke sAtha peTAMka nAma darzAyA jAtA hai. peTAMka nAma nirdhAraNa meM huMDI kI upayogitA - hastapratoM meM kucha pratilekhaka kRti kA nAma prata ke hAsiye meM bAyIM ora UparI bhAga meM likha dete haiM, jise huMDI kahA jAtA hai. yaha kabhI saMpUrNa to kabhI sAMketika rUpa se likhA huA milatA hai, to kabhI choTI-choTI kRtiyoM ke nAma vibhinna patroM para likhA huA milatA hai, kabhI sAmUhika nAma eka hI patra para likhA huA milatA hai. isase peTAMka nAma evaM kRti nAma ke nirdhAraNa meM sahAyatA milatI hai. peTAMka kI pUrNatA - graMtha meM upalabdha kRti kI pUrNatA ke AdhAra para peTAMka kI pUrNatA mAnI jAtI hai. sAmAnyatayA yadi kRti apUrNa hai to peTAMka apUrNa tathA kRti saMpUrNa hai to peTAMka saMpUrNa hotA hai. lekina yadi patra meM sthAna khAlI hone para bhI pratilekhaka ne kisI kAraNa se kRti ko apUrNa likhakara chor3a diyA ho to vahA~ kRti apUrNa kahI jAegI, lekina peTAMka saMpUrNa mAnA jAegA. spaSTa zabdoM meM kaheM to kRti kI apUrNatA kA kAraNa yadi mAtra pana kI anupalabdhatA ho to hI peTAMka ko apUrNa mAnA jAtA hai. apUrNatA kA ullekha- upalabdha prata meM kRti kA kitanA aMza hai, usakA spaSTa 'rUpa se ullekha kiyA jAtA hai. jaise yadi kisI kRti kA prArambhika bhAga nahIM ho to For Private and Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sitambara 2015 zrutasAgara 31 kahA~ taka nahIM hai, madhya kA bhAga nahIM hai to kahA~ se kahA~ taka nahIM hai yA aMta ke bhAga nahIM haiM to kahA~ se nahIM haiM, isakA ullekha kiyA jAtA hai. jisase vAcaka ko kRti kI pUrNatA apUrNatA kA sahI-sahI vivaraNa patA calatA hai. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pratilekhana puSpikA- sAmAnyataH hastapratoM ke aMta meM pAI jAne vAlI pratilekhana puSpikA kaI bAra kucha peTAMkoM ke aMta meM bhI milatI hai. sAmAnyatayA pratilekhana puSpikA prata ke aMta meM likhI hotI hai, parantu kaI pratoM meM kRtilekhana ke pazcAt kRti kI apanI svataMtra puSpikA bhI milatI hai. yaha pratyeka kRti ke bAda ho sakatI hai yA bIca kI kinhIM eka-do kRtiyoM meM bhI ho sakatI hai. puSpikA aMtargata usa kRti kA pratilekhaka, lekhana sthala, saMvata, mAsa, pakSAdi vividha mAhitiyA~ apanI-apanI jagaha para yogya rUpa se prApta hotI hai. isase yaha patA calatA hai ki prastuta prata athavA kRti kisane, kaba, kahA~ likhI hai. : pratilekhana puSpikA se kabhI-kabhI mahattvapUrNa evaM aitihAsika jAnakArI mila jAtI hai, jisase hastaprata kA mahattva kAphI baDha jAtA hai. jaise - karttA dvArA likhita prata, racanA ke samIpavartI kAla meM likhita prata, prasiddha vyakti dvArA likhita prata ityAdi. kabhI kabhI to aisA bhI milatA hai ki eka hI prata ke alaga-alaga peTAMka 200-300 varSoM ke aMtarAla meM vibhinna sthala evaM vibhinna pratilekhakoM ke dvArA likhe jAte the. - hastaprata meM patrAMka lekhana sAmAnyatayA hastapratoM meM patra ke eka hI ora patrAMka likhane kI paraMparA hai. vaha patra ke agale bhAga meM na hokara dUsarI tarapha patra kI dAhinI ora nIce kI tarapha hote haiM. kaI pratoM meM bAIM ora Upara kI tarapha bhI palAMka die gae hote haiM. patra ke jisa ora patrAMka nahIM hote haiM use prAraMbhika bhAga mAnA jAtA hai. ataH udhara se hI pATha paDhane kA prAraMbha karane kI paraMparA hai. parantu kucha pratilekhaka patra ke prAraMbhika bhAga meM hI patrAMka likha dete haiM. aisA kvacit hI pAyA jAtA hai. Adhunika pratoM meM patra ke donoM ora patrAMka bhI dekhe gae haiM. ise spaSTa karane ke liye nimnalikhitarUpa se peTAMka meM pRSThAMka likhane kI paraMparA hai. 1a - 10A - prathama patra kI agalI tarapha se prAraMbha hokara dasaveM patra kI dUsarI tarapha kRti kA samApana huA ho. For Private and Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SHRUTSAGAR September-2015 10A-15a- dasaveM patra kI dUsarI ora se prAraMbha hokara paMdrahaveM patra kI agalI tarapha kRti kA samApana huA ho. isa prakAra peTAMka ke pRSThAMka diye hone se vAcaka apekSita kRti taka zIghratA evaM AsAnI se pahu~ca sakatA hai. peTAMka rimArka- peTAMka ke andara yadi kRti se sambandhita citra athavA yantra die gae hoM, gAthAoM ke parimANa meM aniyamitatA ho, yA kabhI pratilekhaka eka hI kRti ko dubArA bhI likha dete hai, to isakI sUcanA isa kaoNlama se prApta ho sakatI hai. isase zodhArthiyoM ke liye kisI prakAra kA zrama athavA saMdeha nahIM raha jAtA hai. peTAMka kI upayogitA- vAcakoM ke liye peTAMka kI yaha paddhati bahuta hI upayogI siddha huI hai. isa paddhati ke dvArA Apa apanI icchita kRti taka zIghrAtizIghra evaM sugamatApUrvaka pahu~ca sakate haiM. icchita kRti kina-kina hastapratoM meM likhI gaI hai, kina-kina pustakoM meM prakAzita huI hai evaM kauna-kauna se maigajina ke kina aMko meM prakAzita huI hai, yaha pRSTha saMkhyA sahita vAcakoM ko pala bhara meM batA diyA jAtA hai. anyathA saikar3oM stavanoM ke bIca se eka stavana ko DhU~DhanA yA kisI bar3I kRti vAlI pustaka kI prastAvanA yA pariziSTa Adi ke bIca kisI gumanAma kone meM sthita kRti ko DhUMDhanA prAyaH asaMbhava hotA hai. isa prakAra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira dvArA vikasita peTAMka paddhatti vAcakoM, saMzodhakoM Adi ke lie vizeSa upayogI siddha ho rahI hai. Adhunika pustakAlaya kI sUcIkaraNa paddhatiyoM meM peTAMka kI yaha avadhAraNA na hone ke kAraNa pustakoM meM sthita mahatvapUrNa kRtiyoM ko DhU~DhanA duSkara ho jAtA hai. kaI bAra jaba zodhArthI anya granthAlaya se ThokareM khAkara hatAza evaM nirAza hAlata meM yahA~ Ate haiM taba kisI grantha meM nihita peTAMkoM tathA unase jur3I huI una kRtiyoM ke viSaya meM jaba unheM patA calatA hai, to unake cehare para prasannatA aura ahobhAva dRSTigocara hotA hai. yahI jJAnamandira kI anupama upalabdhi hai. For Private and Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 20151280 gAvA narasANAthI prApta thayela pratimAjInA lekhano phoTo For Private and Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir GUJ MUL 00578. SHRUTSAGAR (MONTHLY). POSTAL AT. GANDHINAGAR. ON 15TH OF EVERY MONTH. PRICE : RS. 15/- DATE OF PUBLICATION SEp. 2015 narasANAthI prApta thayela pratimAjInA lekhano phoTo prakAzaka AcArya zrI kailAsasAgarasari jJAnamaMdira zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra kobA, gAMdhInagara 382007 phona naM. (079) 23276204,205,252, pheksa (079) 23276249 Website : www.kobatirth.org email: gyanmandir@kobatirth.org PRINTED, PUBLISHED AND OWNED BY : SHRI MAHAVIR JAIN ARADHANA KENDRA, PRINTED AT : NAVPRABHAT PRINTING PRESS. 9-PUNAJI INDUSTRIAL ESTATE, DHOBHIGHAT, DUDHESHWAR, AHMEDABAD-380004 PUBLISHED FROM : SHRI MAHAVIR UN ARADHANA KENDRA, NEW KOBA, TA. & DIST. GANDHINAGAR. PIN : 382007. GUJARAT EDITOR : HIRENBHAI KISHORBHAI DOSH! For Private and Personal Use Only