Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમ બન્ધર પાર્વતાય નમ : - ગૌતમ સ્વામીને નમ '
શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર' (કેવલી )
પૂ. શ્રી સિદ્ધાંä ગણિવર કૃતઃ
રસ ધાદક : મુનિશ્રીજયપદ્મવિજય મ
મ
પાંચમું સંસ્કરણ, મુલ્ય રૂા. ૩૪૦
શ્રી કીચદ્ર નિમલ મૌક્તિ ૧ :
વીર ને ૨૦૦૮. વિક્રમ સ ઃ ૨૦૨૫ શાલિવાન ૧૯૯૧. ઈ મ
૧૯૬૯
પ્રકાશક :- શા. માીચદ નરશી ધર્માસહ
અનુવન
પામર જનર
હુમલો.
:
૨૪૩૯
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી વર્ધમાન આયંબિલ મહાતપ પૂર્ણ કરનાર વિરલાઓ - ૧ સ્વ.સા શ્રી તીર્થ શ્રીજીમ ૨ પં. શ્રી હર્ષવિજયજી ગણિ (૫૦૦ એકાંતર) ૧૭ સા. શ્રો સવેગ , ૩ સ્વ. મુ. રા: શ્રી કુમુદવિજયજી(બીજીર૩). ૧૮ , કાજે , ૪ સ્વ. ૫. શ્રી કાંન્તિ , ગણિ. ૧૯ ,, પ્રવિણ , ૫ પં. શ્રી રાજવિજયજી ,, (બીજીવખત) ૨૦ ,, રેવત , ૬ મુ. રા. શ્રી ભાવ , ૨૧ , પુચુલા , ૭ ,, , પ્રબોધ, ૨૨ , શુભદ્રા , ૮ અ , દર્શન ,, ૨૩ , તારા
૯ , , મહાનંદ, (બીજી વખત ચાલુ) ૨૫ ચીમનલાલ કવિ ૧૦ પં. / મનહર , ગણિ. ૨૬ સ્વ. મનસુખ પિપટલાલ ૧૧ મુ. રા. ચંદ્રયશ , (૧૦૦૮ અખંડ) ૨૭ દત્તભાઈ જત્રાટકર ૧૨ ,, ભુવન : ૨૮ જેઠાભાઈ ખીમજીભાઈ ૧૩ : મણિપ્રભા, (બીજી ૩૬) ૨૯ કાનજી ભુધર
૧૪ પં. શ્રી કુમુદચંદ્રવિજયજી ૩૦ જગજીવત ગીરધરલાલ ૧૫ શ્રી દયામુનિશ્રી ૩૧ રતીલાલ ગાંધી ૧૬ મુરા શ્રી હેમન્દ્રવિજયજી (૧૦૦૦-૫૦૦ અખંડ) ૩૨ બાલાભાઈ ખંભાત ૨૪ મુ. જયંતભદ્રવિજયજી ૩૩ મોહનલાલ સુરત ૩૪ કાન્તિલાલ મો૩૫ ડાહ્યાભાઈ પાટણ ૩૬ ચીમનલાલ ગરબડદાસ ૩૭ વેજુબાઈ કમાંડવી(૧૦૦૦ અખંડ)સ્વ.સા શ્રી ચૈતન્યશ્રીછવ કાંતાબાઈ (૫૦૦ અખંડ ર પં. શ્રી ભદ્રકવિજય ગણિ. ૧ મુ. શ્રી જયવિજયમ.) ૯૮ પં. શ્રી ભાનવિજ્યજી ગણિ મુ. રા. શ્રી યોગેન્દ્રવિજયજી ૯૪ સા. શ્રી જીતે શ્રીજીમ. ૯૨ , ચંદ્રાશુવિ. ૮૮ મુ.રા. શ્રી કલ્યાણભવિ. ૮૭ મારા શ્રી પોતનવિ મેહનલાલ અમરશી ૭૯ ,, ખાંતીવિજયજી ૬૫ પં. સૂર્ય સાગરજી ગણિ ૫૪ ગણિભદ્રસાગરજી પ૦ મુ શ્રી જયપધ વિ. ૮૧ મુ રા શ્રી નિત્યાનંદવિજયજી ૩૯ મુ રા. શ્રી મહાભદ્રવિજયજી ૪૩ સા. શ્રી કલ્પલતાશ્રીજીમ. (૨૭ વર્ષથી એકાંતર ઉપવાસ, ૩૦રીખબચંદ હાથીચંદ૨ ૫૦૦ એકાંતર. રતીલાલ નાથાલાલ. ૨૨૨૫ એકાંતર પં. સં. શ્રી ભૂતિબાઈ વરધીચંદ (ચાલુ) ૪૬ મુ.રા.શ્રી પ્રભાકવિજયજી મ.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
વર્ષોપૂ મેળવેલી:– (હમણા વેચાશે.)વિભૂB200g લખતા નથી.) ૨૦ સ્વ.આ.દે. શ્રી વિજયપ્રેમસૂરિશ્વરજી ૩૮ આ.દે. શ્રી વિજયશ ખૂસૂરિશ્વરજી ૧૫ આ દે. શ્રી વિજયયશેદેવ,, (૨૫ કરોડ નવકાર) ૬૬ પં. શ્રી પુષ્પવિજય ગ. ૪૭ ઉ. શ્રી કેવલવિ, ગણિ ૩૬ ૫ શ્રી ભકિત વિ. ૨૯ ૫*. શ્રો માનવિજય ગ ૨૮ ૫', શ્રી કનક,, વર્ધમાન,.
૫૧
ભદ્રંકર, ૧૬
૨૫ ચિદાન દ વિ. ૬૯
૧.
૫૧
જયંત
૨૫
૭
,,
૨૫ ત્રિલેાયન,, (૧૦૦ મટ્ટા) હિમાશુ’,, (૨૦ ઉપવાસથી અરિહંતપદ
૩૯ સ્વ. શ્રી પદ્મવિજય
૬૧ રવિ
૨૦ વખત) ૬. ૨૫ મુ.રા. શ્રીતિવિજયજી ૪૫ સ્વ.મુ રા. ગુણુભવ. ૨૮ મુ.રા શ્રી રત્નાકરવિ. ૨૯ મુ. શ્રી પદ્મપ્રભ વિ.
,,
૨૪ મુ.રા. શ્રી મહિમા
૧૩
કલ્યાણ ૩૩ ૫.શ્રી નરરત્ન વિ.ગ.
,,
.
જય
૨૨
અક
પર
પૂર્ણ ભદ્ર
४७
२२
ચંદ્રપ્રભ २७
૨૩
મિત્રાન્ત,, ૬૪ કૈલાસપ્રભ,, ૪૩
..
""
.
>>
,.
..
""
,,
50
',
23
ܕܝ
૨૯
२८
૧
૫૦
કર
૧૫
વ હીર
e
૧૦ મુ રા. શ્રીવિચક્ષણ,, ૪૫
૧૦
જીનપ્રભ
૧૯
૯
ભદ્રગુપ્ત ૧૪
..
૩૭
૨૧
પુંડરિક મેાક્ષાકર
૩૬
૪૧ લેચન
23
,,
',
,,
**
""
""
99
"3
""
દેવભદ્ર ४२
પ્રવિણ ૨૪
,,
જયપદ્મ ૧૬
મહોદય २०
..
""
"
',
""
.
,, ૩૮
૩
,,
..
""
..
,,
""
""
""
""
ܕ
ܙܙ
""
""
ܕܐ
""
..
""
93
મલય
રૈવત
, ܳ
ભાતન
કુંદકુંદ
મતિધન
યશોભદ્ર
,,
""
તત્વાનંદ
રાજેન્દ્ર
..
૬૦ મુ. શ્રી મહાપ્રભ•,
૪૩ પૂર્ણાનંદ
૧૫ લલિત
૫૯ ત્રિવેાચન
""
૬ ૨૪ પ્રિયકર ચરણકાંત,, ૧૧ તત્વપ્રભ
,,
અનુભ
રત્નાશ
}પ
પ્રમોદ
२८
જયભદ્ર २७
નરભદ્ર
જયવાષ
..
,,
""
""
,,
..
"
"
..
મહાયશ
કીર્તિકાંત = ૪૧
99
,,
""
૭
૧૧
૩૦
,, ૨૧,
,, ૪૧ ,,
,,
".
""
""
ܕܙ
સુદર્શન
મુક્તિ
''
ધનપાલ
ધરન
ચંદ્ર
મેરૂપ્રભ
ધ ચેષ
39
ધર્મગુપ્ત
ધર્માનંદ
અમરેન્દ્ર
બદ્રીન
હેમેન્દ્ર
..
33
,,
39
"
""
99
33
..
,,
ܖܖ
..
,,
..
カ
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુનર્જન્મ છે
અને . ' અદૂભુત વિજય સં. – મુનિ શ્રી જયપદ્યવિજય મ. હવીના ડડગલી,
શ્રી કીર્તિચક નિર્મલ મીતિક ૨. રૂા. 13
.............................?
સંપાદક – મુનિશ્રી જયપવિજય મ. કયારે ?
રાહ જુઓ. શ્રી કીર્નિચંદ્ર નિલ મૌક્તિક ૩. ૩૯ મુ. શ્રી ધુરંધર વિ. ૧૮ મુ. શ્રીચંદ્રશેખર વિ. ૪૬ મુ. શ્રી જયશેખર વિ. ૨૬ ,, રત્નપાળ ,, ૩૦ ,, જગનચંદ્ર , ૩૩ ,, આનંદધન ) ૧૫ ,, દયા , ૩૬ , ચંદન , ૨૧ ,, જ દેવ ૪૬ , મને ગુપ્ત છે ૨૨ , લલિતશેખર , ૧૦ , રાજશેખર , ૧૫ , મુનિચંદ્ર છે. ૧૦ , ગુણરન , ૧૧ - નંદિવર્ધન , , નદિષેણ , ૩૯ ,, મણિભદ્ર , ૬૫ , લબ્ધિશેન
(૫૦૦ અખંડ). ૩૦ , કંચન - ૫૩ ,, ગુણચંદ્ર , (૫૦૦ એકાંતર) ૨૬ ,, ચંદન , ૨૪ , શાંતીભદ્ર , ૧૫ , જીનરન , ૧૬ , ચિરંતન , ૯ વિરશેખર વિજય , જયકુંજર, ૨૦
, ૧૫ વ્રજન ૮ અ કીતિચંદ્ર, ૧૨ , લાભચંક , ૧૦ નંદીઘોષ ,
, પૂર્ણચંદ્ર , , જીનચંદ્ર , ૨૫ મહાબલ ૧૦ , પુણ્યપાલ - ૪૬ - ચંપક , ૧૫ સુબાહુ , ૧૫ ,, સિદ્ધાચલ ,, ૧૭, પદ્મશન , ૩૩ તવ ને , ૨૫ . મુક્તિપ્રભા, ૧૮ , અમરગુપ્ત , ૪૫ ચંદ્ર ૪૧ , ચંદ્રગુપ્ત ,, ૨૦ ,, વારણ , ૨૪ વિધા દ » ૫૦ , નરચન્દ્રક. ૧૭ , ચિરંજય , ૩૦ માણશેખર - ૧૫ , જયતિલક. ૧૪ , અક્ષય ,, ૫ મહાન ,
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
==
શ્રીશંખેશ્વર પાર્શ્વનાથાય નમઃ
==
==
શ્રી સિદ્ધર્ષિ ગણિવરકૃત શ્રી શ્રીચંદ્ર' (કેવલી)
=
=
0
:00
સંપાદક – મુનિ શ્રી જયપદ્યવિજય મઃ
0 0
શ્રી કીતિચંદ્ર નિર્મલ મૌક્તિક ૧
0 0
ક
0 0
પાંચમું સંસ્કરણ ]
[મૂલ્ય રૂા. ૩=૪૦
0
સાથે શ્રીશંખેશ્વરજીનો અસલ ફેટ ભેટ.
=
8
-
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
܀܀
܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀
܀܀܀܀܀܀܀
પુનર્જન્મ અને અભુત વિજય !
જજXા
H.
સંપાદક:મુનિ શ્રીજયપદ્મવિજય મ. હોસપેટ,
શ્રી કીર્તિ ચંદ્ર નિર્મલ મૌતિક ૨.
સાથે શ્રીશંખેશ્વરજીને અસલ ફેટે ભેટ.
* XXXX
* *
મૂલ્ય રૂા. ૧૦
..... ?
સંપાદક – મુનિ શ્રી જયપહ્મવિજય મા શ્રી કીર્તિચંદ્ર નિર્મલ મૌકિતક ૩..
જે
જે
ક્યારે ?...........રાહ જુએ.
મેનબજાર, હોસપેટ. (S. Rly.)
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રાતઃ સ્મરણીયઃ
શાંત, દાંત, તપસ્વી,
આદિ અનેક ગુણાલંકૃત અનેક શાસન પ્રભાવના કરી છે અને કરશે. ભવિષ્યમાં શ્રેષ્ઠ પદ જે પામવાના છે, પરમયોગી પૂજ્યપાદ પચાસ
શ્રીમદ્ ભદ્રકવિજયજી ગણિવરશ્રીના હસ્તકમમાં સપ્રેમ ભેટ
કાકકિસિ કહાજકજ જે જજ કે.જી કી
(એ ગુરૂભાઈની ૧૧ વર્ષ સેવાનું
સૌભાગ્ય મળ્યું હતું)
જ્યપદ્યવિજયની કેટીકેટી વંદનાપૂર્વક
જ
કરી
છે
કે આ
દિ
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીશંખેશ્વર પાર્શ્વનાથાય નમઃ
પ્રસ્તાવના
શ્રી સિદ્ધષિ ગણિીએ સંસ્કૃતમાં રચેલા શ્રી “શ્રીચંદ્ર કેવલિચરિત્ર પરથી ગુર્જરભાષામાં આ ગ્રંથની રચના કરવામાં આવી છે. અને પૂ.પા. મુનિશ્રી જયપદ્યવિજયજીએ આ ગ્રંથનું સંપાદન કર્યું છે.
કાઈપણ જૈન કથા–પછી તે નાની હોય કે વિરાટ હેય તેને આદર્શ પણે જ ઉચ્ચ હોય છે. જૈન સાહિત્યમાં જે જે એતિહાસિક અને પૌરાણિક ચરિત્રો લેવામાં આવ્યાં છે તે સર્વ પાછળ માનવજીવનના કલ્યાણનું જ ધ્યેય રાખવામાં આવ્યું છે.
જૈન સાહિત્યમાં એવી એક પણ કથા નહિં મળે કે જે લેકેને. ભૌતિક સુખમાં સહાયક બને અથવા તે મનોરંજનનો રસ પાય! હેતુ, અને આદર્શ વગરનું સાહિત્ય એ સાવ તુચ્છ વસ્તુ છે. એવી પ્રતીતિ આપણને જૈન દર્શનની કથા સાહિત્યના અવગાહનમાંથી પ્રાપ્ત થઈ શકે છે.
પ્રસ્તુત ચરિત્ર એટલું આકર્ષક અને રસ ભરપુર છે કે સામાન્ય માનવી પણ કથાના રસ પ્રવાહમાં ખેંચાતા જાય અને છેલ્લે એના હૈયા પર ધર્મ, શ્રદ્ધા, તપ અને ત્યાગના અમૃત છવાઈ જાય.
ચરિત્રમાં જે કથા છે તે અંગે કહેવાનું કશું નથી, કારણ કે શ્રી “શ્રીચંદ્ર' કેવલિનું ચરિત્ર જૈનેમાં મશહુર છે. એટલું જ નહિ પણ કથામાં આવતા વિવિધ રસો સર્વેને મુગ્ધ કરે તેવા છે.
પ્રસ્તુત કથા ઘણાજ ઉચ્ચ આદર્શોથી મઢેલી છે. અને કથાને રસ પ્રવાહ પણ એટલે જ મને મુગ્ધ કરનાર છે.
(દ્વિતીય આવૃત્તિમાંથી ટુંકાવીને) શ્રી મેહનલાલ ચુનિલાલ ધામી :
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથાય નમઃ
પ્રસ્તાવના
શ્રી શંખેશ્વરજી તીર્થના અધિષ્ઠાયક શ્રીપાર્ધચક્ષની સહાયથી આજે પાંચમું સંસ્કરણ પ્રગટ થઈ રહ્યું છે, એ એની જોકપ્રિયતા છે.
૨૪માં શ્રી વર્ધમાન સ્વામી ભગવાન અત્રે વર્ધમાનતપ ઉપર પૂર્વે જે પ્રમાણે બન્યું હતું તે પ્રમાણે ફરમાવી રહ્યા છે.
જીવ અનંતકાળથી જ ૮૪ લાખ છવાયોનીમાં સુખાભાસરૂપી મૃગજળ પાછળ દોટ મૂકીને અનંત દુઃખો ભોગવી રહ્યો છે. તે દુઃખમાંથી મુક્ત થઈ અન’ત અવ્યાબાધ અખંડ સુખ પ્રાપ્તિનો માર્ગ ચીંધી રહ્યા છે.
ભગવાનને સર્વ જીવો પ્રત્યે અસિમ કરૂણ હોય છે, સર્વ જીવોને મેક્ષે લઈ જવા ઉત્કૃષ્ટ ભાવના છે, સર્વ જીવોના કર્મ બાળી નાખવાની શક્તિ હોય છે, પરંતુ બીજાઓના કર્મો બીજા કોઈ ખપાવી શક્તા નથી. પરંતુ પિતેજ પિતાના ખપાવી શકે છે. જેથી મોક્ષે લઈ જઈ શકતા નથી. દરેકે સ્વપુરૂષાર્થ કરવાનો છે.
આપણે સુખ જોઈએ તે દરેક જીવને સુખ આપીએ તે આપણને સુખ પ્રાપ્ત થાય. “વાવો તેવું લણો એ અટલ નિયમ છે. આજે તેથી ઉલટું વર્તન વર્તાય છે, જેથી દુઃખ વૃદ્ધિ પામી રહ્યું છે. જ્યારે સર્વ જીવોને સુખ અપાશે ત્યારે સુખ પ્રાપ્ત થશે. “જીવો અને જીવવા દ્યો.”
ભગવાન વર્ધમાનસ્વામી મેક્ષે પધાર્યા ત્યારે ઈદે વિનંતી કરી હતી કે, થોડીવાર રહીને પધારે કારણ આપશ્રીની રાશીમાં, ભસ્મગ્રહ બેસવાનો છે, તે ઘણું નુકસાન કરશે. આપશ્રીની હાજરીમાં બેસે તે નુકશાન ન કરી શકે.”
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભગવાને કહ્યું કે, “તમે વિબદ્ધ છે, મારું આયુષ્ય વધારી ન શકાય. ભાવીભાવ ફેરવી ન શકાય” હજી ૪ વર્ષ ઉપર ગયા પછી તે ભસ્મગ્રહ જે હાલ વક્રી છે. તે ગયા પછી સુખ વૃદ્ધિ પામશે. સારે ટાઈમ આવશે. ૨૦૩૦ પછી.
આજે ચંદ્ર ઉપર ઉતરવાની વાત મોટા ભાગના માની રહ્યા છે. પરંતુ તેમના ઉલટા સુલટા વચન અને વર્ણન ઉપરથી બીજે કયાં ઉતર્યા છે. પરંતુ ચંદ્ર ઉપર નહી. એ શક્ય નથી. પરંતુ ૨૫૦૦ વર્ષો પૂર્વે ભગવાનના પૂજનનંદન માટે સૂર્ય–ચંદ્ર મૂળ વિમાનમાં ભૂલથી આવ્યા હતા. એવી રીતે આવતા નથી. બીજે રૂપે આવે છે.
કથાને કાલ જૈન ગણિતમાં આવે છે. પરંતુ ચાલું ગણિતમાં આવે તેમ નથી. ત્યારે તેમની કાયા ૮ હાથની હતી. આપણે યા હાથના છીએ. પુણ્યશાળીઓની કયાં પુણ્યલીલા અને હમણાની કયાં પાપલીલા સરખામણી કરવા જેવી છે.
કથા જ્યાં કહેવા માંગતી હોય ત્યાં વિશેષ કહેવાનું રહેતું નથી. સહુકોઈ શુભ માગે પ્રયાણ કરી સુખી થાવ. ભગવાનની આજ્ઞા વિરુદ્ધ કાંઈ ભૂલથી લખાણું હોય તે મિચ્છામિ દુકકડ.
જયપદ્મવિજય
૨૪૯૬ મહા સુદ ૧૩ ગુરૂપુષ્યામૃત-રવિયેગ.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથાય નમ :
પ્રસ્તાવના
શ્રી શંખેશ્વર પાર્શ્વપ્રભુજીની અસિમ કૃપા અને અધિષ્ઠાયક શ્રી પાર્ધયક્ષની સહાયથી આજે પાંચમું સંસ્કરણ પ્રગટ થઈ રહ્યું છે. સાથે અસલ સુંદર ફેટ ભેટ અપાય છે. આશાતનાથી બચવા વિનંતી છે.
જીવ અનંતકાળથી ૮૪ લાખ યોનીઓમાં રઝળપાટ કરી રહ્યો છે. જન્મ અને મૃત્યુના અને બીજા ઘણા દુઃખો ભોગવી રહ્યો છે. તેમાંથી મુક્ત થવા અર્થે કરૂણાથી અનંતા શ્રી જિનેશ્વરદેએ ધર્મ ૪ પ્રકારનો દાન, શિલ, તપ અને ભાવ પ્રકારો છે. આ તપ ઉપર બનેલું દૃષ્ટાંત કહ્યું છે.
એમને બતાવેલા માર્ગે જે જીવ પ્રયાણ કરે તે અનંત અવ્યાબાધ અખંડ સુખ પ્રાપ્ત કરી શકે ત્યાં અમર થાય. પરંતુ જીવને મેહનીય કમ એ સમજવામાં અંતરાય કરે છે. કેઈ ભાયા કહે છે જે અસત્ય છે તે સત્યને ભાસ કરાવે છે અને સત્યને અસત્ય તરીકે ઉંઠા ભણાવે છે. જેથી જીવ રઝળપાટ કર્યા જ કરે છે.
જે પુણ્યશાળી જીવ મુક્તિ પ્રાપ્ત કરે છે. તે જેટલે ઉપકાર સર્વ છ ઉપર કરે છે. તે બીજે કોઈ જીવ કરી શકતો નથી. નિગેદમાં નરક કરતાં જીવને અધિક દુઃખ હોય છે. આપણી કલ્પનામાં બેસવું એ ઘણું મુશ્કેલ છે. જ્ઞાની ભગવત, જ્ઞાનથી જોઈને કહ્યું છે. “આંખની પાપણ ઉપાડ ઢાંક કરીએ તેટલામાં તે ૧૫ વખત જન્મે છે અને મૃત્યુ પામે છે. પરંતુ તે બેહોશ હોય છે જેથી એ દુઃખનું એને ભાન હેતું નથી. તેમાંથી આપણે જ્યારે કઈ જીવ મેક્ષે ગયો ત્યારે બહાર નીકળ્યા છીએ.”
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
એ ઉપકાર આગળ ખીજા ઉપકારા કાઈ વિશાતના નથી છતાં આજના અજ્ઞાનીએ એમને સ્વાર્થી કહે છે. ઉલટી ગંગા વહી રહી છે. આજે સમાજવાદના મૃગજળ પાછળ પ્રજાને ઉધાપાટા બંધાવે છે, અને પાતે ૨૫ લાખના મહેલમાં રહેવુ છે. વિમાનમાં ઉડવુ છે. કિંમતી મેટરામાં માલવુ છે. સમાજવાદ મેક્ષમાં છે. ખીજે કયાં પણ થઈ શકે તેમ નથી. કારણ કે દરેકના પાપ પુણ્ય જુદા છે. એના મૂળ ભાગવ્યા વગર છુટકા જ નથી. ત્યાં કાઈની લાગવગ કે લાંચ ચાલે તેમ નથી.
સુખી થવાને એક જ માગ છે. જ્ઞાની ભગવતે ચી તવેલા માગે પ્રયાણ કરવું. તે ભાગ આ કથામાં મળી શકશે. કથા જ્યાં કહેવા માંગતી હૈાય ત્યાં વધારે લખવાની આવશ્યકતા નથી. સહુ સુખી થાવ.
૨૪૯૬ પાષ ૧૦મી.
જયપદ્મવિજય
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
અપૂર્વ જીવન !
૧૯૬૧ના દશેરાના (વિજયા ૧૦મીના શુભ મુહૂર્ત) પ્રભાતે ૮ વાગે જન્મ. —૧૦-૧૯૦૫. સરદી પ્રફ કરવા ઠંડા ભાટલાના પાણીથી
સ્નાન. ત્રણ દિવસ છેલ્લા સ્ટેજની સદી પછી જિંદગી પર્યત શરદી થાય નહી. બાળપણ સુખમાં, યુવાવસ્થામાં યોગશાસ્ત્ર, અધ્યાત્મક૯૫દુમ, ઉપમિતિભવ પ્રપંચ કથા, શિલપદેશમાલા, શાંતસુધારસ, વાંચતા સંસાર અસાર સમજાયો.
સાધુ થવાની ભાવના, ત્યાં સુધી બ્રહ્મચર્ય પાળવાની ઈરછા, ‘ધણું માંગા આવ્યા પરંતુ લગ્ન માટે ના, ઘણી કસોટી થઈ. ૨૦૦૨ મા દીક્ષા. તેમાં પણ ઘણી કસોટી થઈ પ્રથમ ૫૦૦ અખંડ આયંબિલ કર્યા. ઉપર ૩ ઉપવાસ ૬૦૦ એકાસણુંવચમાં ૧૦૮ આયંબિલ. ૧૯૪૪ મુંબઈના ધડાકામાં અપૂર્વ બચાવ. બંને બાજુથી અગ્નિજવાળા પસાર થઈ ગઈ પરંતુ નવકાર મંત્રના પ્રભાવે રક્ષણ થયું.
૨૦૦૩માં વિહારમાં સેજકપુરથી ધાંધલપુર જતાં માર્ગમાં પડકું કરવું. ઝેર ચડવા માંડયું. નવકારમંત્ર અને ઉવસગ્ગહરમંત્ર ગણુતા ગણતા પાંચ માઈલન વિહાર તેમાં ઝેર સાથળ સુધી ચડ્યું પરંતુ મંત્ર પ્રભાવે બચી ગયા. આખું ગામ અજાયબ થયું. - ૨૦૦૮માં નડીયાદ પાસે મોટા પુલ ઉપર પાછળથી ટ્રેન આવવા
છતાં શ્રીનવકારમંત્ર અને શ્રી શંખેશ્વર પાર્શ્વ ભગવાન ધ્યાનથી, વર્ધમાન તપની ઓળીમાં અજબ બચાવ. વાવટાવાળાને ધ્રાસ્કો પડ્યો કે ગયા.
૨૦૧૩માં શ્રી શંખેશ્વરછમાં પહેલ વહેલા ૧૧ ઉપવાસ કર્યો હતા. શુભ દિવસે પ્રભાતે પા વાગે શ્રી શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથ ભગવાને કૃપા કરી દર્શન આપ્યા. ગુલાબની કળીઓની આંગી હતી. જરાવારમાં પ્રભુજીએ સ્માઈલ કર્યું તેથી ભાસ થયો કે, “કાંઈક કહેવું છે' પ્રશ્ન
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦
કર્યો “મને મેક્ષ પ્રાપ્ત થશે ? ગંભીર નાદથી જવાબ મળ્યો કે થશે” બીજો પ્રશ્ન કર્યો “કેટલા વર્ષે ?' જવાબ...ભવનો” મળ્યો !
૨૦૧૪માં શ્રીશંખેશ્વરજીમાં અજાણ્યા ભાઈ આવી ધર્મચર્ચા કરીને કહ્યું કે, “અમારે ત્યાં તાડપત્ર ઉપર ઋષિ વશિષ્ટ, અગમ્ય, નંદિશ્વર અવધિજ્ઞાન અને જ્યોતિષ જ્ઞાનથી લખી ગયા છે ? વિચાર આવ્યો જન્મકુંડલીની નકલ કરીને આપીને કહ્યું કે, “ઋષિના વારસને આપવું અને તાડપત્રમાં આ માટે શું લખ્યું છે તે લખવું.”
તે ભાઈ ૧-૨ મહીને ગયા અને કુંડલી આપી. તાડ-પત્ર ફેરવતા એકમાં લખ્યું હતું કે, “મુનિશ્રી પદ્મવિજય મહારાજ માટે.. ભાઈ અમુક દિવસે પૂછવા આવશે. તેજ દિવસ લખ્યો હતો. બધુ બરાબર હતું. જેમ કુંડલી આપી હતી. તેમ કુંડલી લખી ગયા. હતા. અભિપ્રાય જણાવ્યું હતું કે, તમારી કુંડલીમાં ગુરૂ ગ્રહ એ. સબળ એગ કરી બેઠો છે જે મોક્ષ અપાવી મૂકશે.” ! આગળ લખ્યું
તમારી તપ અને સંયમના પ્રભાવે આવતા ભવમાં અવધિજ્ઞાન થશે પછી કેવલજ્ઞાન થશે. વધારે ભવ નથી. પદ્માવતીદેવીની આરાધના આ ભવમાં સફળ થશે. વિહાર કરતા અત્રે આવશે ત્યારે આ શાસ્ત્રોનો. વિશેષ પરીચય થશે ! એ પહેલેથી જાણતા હતા. સ્વપ્ન દ્વારા સૂચન થયેલું.
૨૦૧૭માં શ્રી શંખેશ્વરછમાં ચૈતરવદ ૫ના ૧૧ વાગે ઉપર આ પુસ્તકની પ્રથમ સંસ્કરણની પ્રેસ કાપીમાં શ્રી “ચંદ્ર”ની દીક્ષા, કેવળજ્ઞાન અને મોક્ષ લખી રહ્યા હતા ત્યાં એકાએક દેવીપુષ્પોની સુગંધ મહેકી ઉઠી. તે પાંચ મીનીટ સુધી હતી. પછી વિલીન થઈ પછી ૯૯ ડાફ દેરાસરજી હતુ ત્યાં તપાસ કરી પરંતુ એ સુગંધ ત્યાં ન હતી. મુ. શ્રી માણેકવિજયજી ૨ કલાકથી દેવવંદન કરતા હતા. તેમને સુગંધ માટે પૂછયું. તેમણે ના પાડી. એવી કોઈ સુગંધ આવી નથી. પાછા ઉપર આવી બેસી વિચાર્યું કે “પવનના ઝપાટે સુગંધ આવે તો બે સેકન્ડ
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉપર ટકે નહી. આવી અપૂર્વ સુગંધ જનમારામાં સુંધવા મલી નથી, તે કેમ આવી.”
ત્યાં બટન દબાવો અને લાઈટ થાય તેમ મગજમાં પ્રકાશ પડ્યો કે, “૭૦૦ વર્ષો ઉપર શ્રીવર્ધમાનસૂરીશ્વરજીએ વર્ધમાન તપની ૧૦૦ એળીઓ કરી અભિગ્રહ લીધો હતો કે, “શ્રીશંખેશ્વર પાર્શ્વનાથ ભગવાનના દર્શન કર્યા પછી પારણું કરવું. શ્રીશંખેશ્વર હજી જતા હતા પરંતુ માર્ગમાં જ કાળ કરી ગયા. શ્રીશંખેશ્વરજીના ધ્યાનથી હાલના અધિષ્ઠાયક શ્રી પાર્શ્વયક્ષ થયા. તેમને વર્ધમાનતપ પ્રિય હતું. અને વર્ધમાન તપના દષ્ટાંતમાં શ્રી “શ્રીચંદ્રનું નામ ૮૦૦ ચોવીશી અમર રહેવાનું છે. જેથી તેઓ આવી પાંચમીનીટ સુધી ઉભા રહ્યા. ત્યાં સુધી તેમના ગળામાંની ફુલેની માળાની સુગંધ આવી. તેમની સહાયથી પાંચ સંસ્કરણ અને એક હિંદી સંસ્કરણ ખપી ગયું.
વ્યાડગી અને દાવણગરીમા એકસંપ માટે આચાર્યો મહેનત કરી હતી પરંતુ ન થયું અને એમણે મટીબેગ્નર, હરીહર અને ભાતીમાં કહ્યું કે “એક સંપ થઈ જશે. ત્યાં રહીને એક સંપ કર્યું. હવીના હડગલીમાં ૩ વર્ષ કામ અટક્યું હતું તે પણ થઈ ગયું. ૨૪ વર્ષમાં તપ ઉપવાસ ૧૧. ૬. ૩. ૨. ૧. આયંબીલ
૩ ૧. ૧૭. ૧૮. ૭૧૨. ૧૪૪૫. નીવી. એકાસણું બ્લાસણું. છુટી નવકારશી. ૧૨૮૨. ૨૨૦૫. ૪૧૧૯ ૮૦ વિહાર ૧૨૯૫૮ માઈલને કર્યો.
મુનિશ્રી જ્યપદ્યવિજ્ય મહારાજ ઉત્તરોત્તર શાસનપ્રભાવના કરે એ અભિલાષા.
હુબલી ૧-૧–૧૯૭૦
મોતીચંદ નરશી ધર્મસિંહ
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
આભાર
જે પુણ્યશાળીએએ અગાઉથી ઉદારતાથી નકલા નેોંધાવી છે,
- તેમના આભારી છીએ,
-૨૨૩. સાધ્વી શ્રી હલતાશ્રીજી મહારાજશ્રીના અંખડ ૫૦૦ આયંબિલ તપ પૂર્ણ થયું તે નિમિત્તે.
૨૫. સાધ્વી શ્રી હેતશ્રીજીમ, સા, શ્રી મુક્તિશ્રીજીમ.
૨૫. દામજી જાદવજીની કુાં,
૨૫. સેામચંદ ડી. શાહ, જીવણ નિવાસ સામે,
૧૫. શા. સરદારમલ કસ્તુરચંદજી,
૧૫.
• ભભુતમલ એકારમલ, વનેચ ંદ ફેાજાજી,
- ૧૫.
૧૫.
૧૧.
૧૧.
ગલબાજી દેવીચ ંદ,
૧૧. પીતાલાલ મુળચ ંદજી,
""
,,
..
""
,,
ચુનીલાલ ઝવેરીલાલ ખોફના
ખેતશી ધનજી ખેાના,
૧૧. મેધરાજ માનાજી,
,,
૧૧. સંધવી નથમલ સુરેશકુમાર, ૧૧. શા. જે. કપુરચંદ એન્ડ બ્રધર્સ, ૧૦. શ્રી સરસ્વતી પુસ્તક ભંડાર,
• ૧૦. શા. મુરજી વીરઘાર લાલકા,
..
૧૦.
,,
૭. એમ. એસ. શાહ,
૭. શા. ભાણજી વેલજી ડુમરાવાલા,
. ૭. પદમશી નરશી જખઉવાલા,
શેશાજી હસ્તિમલજી, માંડવાલાવાલા.
અહાર.
હુબલી.
પાલીતાણા. ડાવનગેરે.
,,
હુવીના હડગલી
..
હુબલી ડાવનગેરે
""
ઃઃ
""
""
""
અમદાવાદ
યલવગી.
હરપનહલી
એકસ ભા મુંબઈ ૯.
,,
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
મુંબઈ ૬૬..
હુબલી
સીરસી. રાણેએનુર ડાવનગેરે.
$ $
$ $
$ $ $
$ $
૭. મોદી જયંતીલાલ નાગરદાસ, ૭. સુશ્રાવિકા ૭. નાદીરશા ધનજીશા અંકલેસરીઆ, ૭. શા. ધનજી ખાયશી ધરમશી, ૭. ,, ડુંગરશી ધરમશીહ રાજપાર ૭. , ત્રીલેકચંદ ધુળાજી,
કસ્તુરચંદ કુ. , અમીચંદ શાંતીલાલ,
ચુનીલાલ તલકાજી, જયંતીલાલ જેઠમલજી, ધુળાજી થાનમલજી, ગેનમલજી ફૂલચંદજી,
ભીખમચંદ છગનલાલ મગનલાલ , શાકળચંદ બાબુલાલ,
ધરમાજી લખમાજી, ૭. ,, પુનમચંદ ચંપાલાલ, ૭. ,, ભભુતમલ પ્રેમચંદ,
રીખબદાસ મુળચંદ, , ફેજમલ કપુરચંદ, ૭. ,, કાન્તિલાલ પુખરાજ, ૭. , ભોગીભાઈ C/o ઉંઝા ફારમશી ૭. ચોધરી પારસમલજી C/o કલ્યાણ ટ્રેડસ, ૭. શા. પ્રેમજી લખમશી, (કચ્છ–બાળા) ૭. , ચંદનમલ નરશીંગજી, વાઈટ હાઉસ, ૭. જીવરાજ ભુરમલ, ૭. બનારસ ફેશી સ્ટોર્સ, ૭. શા. પુનમચંદ ભાનીરામ,
$
$ $
મુંબઈ
ઉંઝા
કેડુર
મુંબઈ ૧૩.
હેપેટ
હેસપેટ
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭. ,, વસ્તીમલ અચલાજી ૭. ,, ભગવાનચંદ શરેમલ, -૭. ,, ખુશાલજી લધાજી, ૭. લકી ફેશી સ્ટોર્સ, ૭. જવાહર ફેન્સી સ્ટોર્સ ૭. શા. ચેલાજી હરખચંદ, ૭. , પ્રાગજી સુકરાજ, ૭. ,, ભગવાન શીવલાલજી, ૭. સુશ્રાવક,
મુંબઈ ૨.
હોસપેટ
શ્રી શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથ પ્રભુજીના (બ્લેકવાઈટ) ફેટા હજાર, સ્વ. શા. હીરજી હેમરાજ મેમાયાના સ્મરણાર્થે તેમના ધર્મપત્ની શ્રી કુંવરબાઈ તરફથી પ્રભુભક્તિ નીમીતે ભેટ મળ્યા છે. તે બદલ આભાર. (આશાતનાથી બચવું.)
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
શુભલગ્ન
શ્રીદેવી
સ્ત્રી ચરિત્ર !
ધરણને ગૃહત્યાગ શુભ સ્વપ્ના !
પુત્ર જન્મ
સૂચવતીને શાક
કુળદેવીનુ આગમન
મનેાથ કન્યા
મેનાનું અનશન ! વિદ્યાભ્યાસ
લગ્ન
અશ્વ પસ ંદગી
રાધાવેધ !
મત્રાધિરાજ મહિમા !
પદ્મિનીની પારખ
ચંદ્રકળા
પદ્મિની પાણિગ્રહણ જયકુમારની કપટલીલા શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર'ની મહાનતા
અનુક્રમ
૧
૯
૧૩
૧૭
૨૦
૨૫
૨૮
૩૦
૩૦
૩૩
૩૪
૩૭
૩૮
४०
૪
૫૦
પર
૫૭
७०
૭૫
ગંભીર વિચારણા મંત્રાધિરાજ મહિમા
પુણ્ય પ્રભાવે
પુણ્ય પ્રભાવ
સુલેાચના --
પ્રયાણ
ચંદ્રમુખી
કુશળ કાણુ ?
સ્ત્રીના પ્રકાર
પુરુષના ૩૨ લક્ષણા મદનસુંદરી સાથે લગ્ન
સુપાત્ર યાગ
સમ્યક્ત્વ મહિમા
સુવર્ણ પુરુષ !
ચેાગીની સાથે
મદનસુંદરીનું અપહરણ
રાજ્ય યેાગઃ
ગુણચંદ્રનું મિલન
૪
પારસમણી ! અપૂર્વ નરમાદા માતી
૭૬
७८
૮૩
૮ }
૯૧
૯૪
૯૫
૯૭
૧૦૨
૧૧૧
૧૧૨
૧૧૩
૧૧૫
૧૧૬
૧૧૭
૧૨૩
૧૨૫
૧૨૭
૧૨૯
૧૩૦
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬.
પૂર્વભવની મેના ૧૩૧ સદા ફળ ઉદાન! ૧૩૨ સ્વયંવર મંડપ ૧૩૩ અદ્ભુત સ્વપ્ન ! ૧૩૪ સૂચવતીને ભાર ઉઠાવી ૧૩૫ પૂર્વભવનું સ્મરણ! ૧૩૬ શ્રીદેવી આ ભવમાં કમલશ્રી! ૧૩૬ ચિંતામણું રત્ન !
સુવર્ણ ખાણ ૧૩૭ વૃક્ષ ઉડે છે!
૧૩૮ ૯ કન્યા સાથે પાણિગ્રહણ ૧૩૯ જયની કુટીલ ચાલ ! ૧૪૧
જ્યકલશ હસ્તિ વિફરે છે! ૧૪૩ પંચભદ્ર અશ્વો ભેટ ! ૧૪૪
યક્ષ સુકૃત્યથી પ્રસન્ન ! ૧૪૬ તપનો પ્રભાવ ! ૧૫જીવ અને કર્મ ! ૧૫૪ શ્રી “શ્રીચંદ્રને વિજય! ૧૬૦ આનંદ મંગલ! ૧૬૨ અભુત વિદ્યા અને કલા! ૧૬૫ “નમે જિણાણું' ૧૬૭ પિતા-પુત્રનું મિલન ૧૭૦ પૂર્વ જન્મની સ્મૃતિ ! ૧૭૪ વિમાનમાં !
૧૭૬ તપના અદ્ભુત ફળે ! ૧૭૬ ૫૦૦ આયંબિલ ૧૮૦ શ્રીવર્ધમાન આયંબિલ તપ ૧૮૪
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભારતીથ (બનાસકાંઠા)ના મહાન ચમત્કારિક
મૂળનાયક શ્રી નેમનાથ ભગવાન
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ્વ. પૂ. આચા દેવ શ્રી ભક્તિસૂરીશ્વરજી મહારાજના પટ્ટધર પ. પૂ. આચાય દેવશ્રી પ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજના આજ્ઞાનુતિ પૂ. સાધ્વીશ્રી હલતાશ્રીજી મહારાજ
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ. પૂ. પરમતપસ્વી સાધ્વી શ્રી હર્ષલતાશ્રીજી મહારાજ સા. નુ સક્ષિપ્ત જીવન ચરિત્ર
અધ્યાત્મપ્રધાન આર્યાંવતા દેશમાં સૌરાષ્ટ્રની ભૂમિમાં અનેક મહાપુરૂષો પેદા થયેલ છે. આ કારણે જ “સૌરાષ્ટ્રની ધરતી સંતભૂમી ગણાય છે.”
જન્મ—અનેક શૂરવી, અને સ ંતેની ખાણભૂત, સૌરાષ્ટ્ર દેશમાં, સિદ્ધગિરીની શીતળ છાયામાં અતિસુરમ્ય સમૃદ્ધિમય ઉદ્યોગમાં પ્રસિદ્ધ ગગનચુંબી ભવ્ય મંદિરાથી અત્યંત રમણીય શહેાર નામે ગામ છે. તેમાં વૈભવશાલી ભદ્રિક પરિણામી સંઘમાં અગ્રગણ્ય, ધર્મ પ્રત્યે વિશિષ્ટ શ્રદ્ધાવાળા શેઠનેમચંદ ગગજીના ધર્મ પત્ની કંકુબેનની કુક્ષિથી પુત્રીને જન્મ થયેા. જેનુ નામ ઉત્તમએન રાખવામાં આવ્યું.
પૂર્વી પુન્યના ઉદયથી અને માતા પિતાના સુસ ંસ્કારોથી બાલ્યવયથી જ ઉત્તમબેન ધ`પ્રત્યે અને જિનભક્તિ તરફ આકર્ષાયા, વ્યવહારિક તથા ધાર્મિક જ્ઞાન સંપાદન કર્યું. ચેાગ્ય ઉંમરે તેમનું લગ્ન ભાવનગર નિવાસી શાહ વેલચંદ નથુભાઇના સુપુત્ર સાકરચંદભાઇ સાથે કરવામાં આવ્યુ ઉત્તમબેને પેાતાના ધાર્મિક સંસ્કારોથી શ્વસુરપક્ષને ધવાસિત કર્યાં અને સામાયિક પ્રતિક્રમણ, પૂજા, રાત્રિભોજનત્યાગ, અભક્ષત્યાગ વિગેરે નિત્યનિયમ ચાલુ રાખ્યાં. ગૃહસ્થ
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
જીવનના ફળરૂપે બે પુત્ર અને એક પુત્રી થઈ. “શાણી મતિ સો શિક્ષકની ગરજ સારે એ કહેવત મુજબ માતાની સદુપ્રેરણાથી બને બાલક અને બાલિકા ધર્મપરાયણ બન્યાં.
ઉત્તમબેને હંમેશા પિતાની સાથે સામયિક પ્રતિકમણાદિ કિયામાં તેમજ ધાર્મિક અભ્યાસમાં જોડવાથી પિતાના બાળકનું જીવન પણ જ્ઞાન, ધ્યાન, તપ, ત્યાગમય બનાવ્યું.
વેદનીય કર્મના ઉદયથી સાકરચંદભાઈને ટી. બી. નું દર્દ થયું. પાંચ વર્ષ પર્યત સમભાવે વેદના સહન કરતાં અરિહંત પરમાત્માને જાપ કરતાં આયુષ્યનો અંત આવતાં પરલેક સિધાવ્યાં. ઉત્તમબેનને નાની ઉમરમાં વૈધવ્યપણાનું દુઃખ આવતાં કુટુંબીઓના હૃદય કળકળી ઉઠયાં. ત્રણે બાળકો તદ્દન નાની ઉંમરના હેવાથી નેમચંદભાઈનું મન અત્યંત દુઃખગ્રસ્ત બન્યું. અને પિતાની પુત્રીનું વૈધવ્યદુઃખ અસહ્ય થઈ પડ્યું. પરંતુ ધર્મના મર્મને સમજતા હેવાથી ધર્મમાર્ગમાં વિશેષ સહાયભૂત બનવા લાગ્યાં.
સંસારી જીવનમાં દુઃખના પ્રસંગે આવે ત્યારે અજ્ઞાની આત્મા અનેક પ્રકારે આક્રંદ કરી આર્તધ્યાનમાં વૃદ્ધિ કરે છે. જ્યારે વિવેકી આત્માઓ કર્મોદયથી આવી પડેલાં દુઃખને સમભાવે સહન કરે છે અને નવાકર્મ ન બંધાય તેની કાળજી રાખે છે. અને દુઃખના પ્રસંગને પણ આત્મહિતના નિમિત્તભૂત બનાવે છે.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉત્તમબેન પ્રથમથી જ ધર્મપરાયણ ગંભીર પ્રકૃતિથી સૌમ્ય સુજ્ઞ હતા. જેથી વિધવાપણના દુખસમયે પોતાના આત્માને સમભાવમાં નિમગ્ન બનાવ્યો, તથા કિયાસહિતઓળી જ્ઞાનપંચમી, મેરૂમંદરની ઓળી, ચૈત્રીપૂનમ, અગ્યારસ, વરસીતપ, કર્મસુદનતપ વગેરે વિવિધ તપશ્ચર્યા કરવામાં ચિત્તને વિશેષ પરેવ્યું.
થોડા સમયબાદ પિતાના મેટાબહેનના કહેવાથી પિતા શ્રીની અનુજ્ઞા લઈ માટુંગા મુકામે પાઠશાળા ભણવાવા ગયાં, તે દરમ્યાન અંધેરી મુકામે પૂ. આ. રામસૂરિ મ. ની નિશ્રામાં ઉપધાનતપની આરાધના કરી. ઉત્તમબેનની સાથે તેમની પુત્રી હંસાકુમારીની વૈરાગ્ય ભાવના દિન પ્રતિદિન વૃદ્ધિ પામવા લાગી, ૧૪ વર્ષની નાની વયમાં સંઘ સમક્ષ ચતુર્થવ્રત ઉશ્ચરાવ્યું. શ્રીફળની પ્રભાવના કરી, ભાલ્લાસ વધતાં ૧૦૦ મણ ઘી બેલી રથમાં પ્રભુજીને લઈને બેસવાને લાહો લેવરાવ્યું.
તીર્થયાત્રા – આબુજી, કેશરીયાજી, શણકપુરજીની પંચતીર્થી, જેસલમેર, બીકાનેર, એસયાજી, નાકોડાજી, કાપરડાજી. ગીરનાર, ઉના, દીવ, ભોયણ, પાનસર, તળાજા પાલીતાણા વગેરે યાત્રાઓ કરી, પાલીતાણાની નવ્વાણું યાત્રા તથા ચોમાસુ કર્યું.
શીખરજીની યાત્રા કરાવવા નેમચંદભાઈ સાથે ગયાં, શીખરજીની યાત્રા કરીને આવ્યાબાદ પિતાની પુત્રી તથા ભાણેજને ધૂમધામથી દીક્ષા આપવાના મનોરથ સેવી રહ્યાં
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
હતાં, વૃદ્ધાવસ્થા હાવા છતાં શીખરજીની આઠ યાત્રાએ ચાલીને કરી. યાત્રા કરીને પાછા વળતા ઈન્દોર મુકામે ફકત એક જ દિવસની ખીમારીમાં નેમચંદભાઈ પરલેાક સિધાવ્યાં. પેાતાની પુત્રી અને ભાણેજની દીક્ષા મહેાત્સવ ઉજ્જવાના મનેાથ મનમાં જ રહ્યો. “કુદરત કરે ત્યાં કોઇનું ચાલતુ નથી.” પિતાશ્રીના અચાનક મૃત્યુથી ઉત્તમબેનને ખૂબ જ આઘાત થયા. અને વૈરાગ્યભાવ વિશેષ પ્રદીપ્ત બન્યા.
પ્રત્રજ્યાસ્વીકાર—અલ્પસમયમાં જ આત્મબળ કેળવી, પુરૂષાથે ફેારવી, સગાસબંધીના સ્નેહુબ ધનને તેાડી મહાસવપૂર્ણાંક પેાતાની પુત્રી યુક્ત પ.પૂ. શાન્તમૂર્તિ હારમુની મહારાજ સાહેબના વરદ્દહસ્તે પારમેશ્વરી પ્રવ્રજ્યા અગીકાર કરી. માતા તથા પુત્રીનું નામ એનુક્રમે પૂ. હુ લતાશ્રીજી મ. તથા પૂ. હેમલતાશ્રી મ. રાખવામાં આવ્યું.
સયમીજીવન સંયમ સ્વીકાર્યા બાદ તેઓશ્રીએ સંસ્કૃત, પાકૃત, કર્માં ગ્રન્થના અ', માટી સંગ્રહણી, તત્વાર્થાદિ પ્રકરણાના તલસ્પશી અભ્યાસ કર્યાં, અઠ્ઠાઇ ચત્તારિઅહૃદસ દોયતપ, વિશસ્થાનકતપ, (વમાનતપની બાવન એળી કરી) આદિ તપની આરાધનામાં કટીબદ્ધ બન્યાં.
તેઓશ્રીની ક્રિયારૂચી, અપ્રમત્તતા, સહનશીલતા, ઉદારતા, વાત્સલ્યતાદિ ગુણા તથા દિવસમાં દસ કલાક મૌનપાલન, જે ગામમાં જેટલાં જિનબિ'. હાય તેટલાં ચત્યવંદન કરવાં. ઉગ્રતપશ્ચર્યામાં પણ ઉભા ઉભા જ દરેક ક્રિયા કરવી. તે ખરેખરૂ પ્રશ’શનીય છે.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
તેઓશ્રીએ ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર, કાઠીયાવાડ, મારવાડ આદિ દેશોમાં ઉગ્રવિહાર કરી ભવ્યજીને પ્રતિબોધ કર્યો છે. વિશેષ્ટ ગામડાઓમાં ચાર્તુમાસ કરી અજ્ઞાની આત્માએને ધર્મમાર્ગમાં દેર્યા છે.
તેઓશ્રીના કુટુંબીમાંથી શ્વસુરપક્ષ, પિતૃપક્ષ, મોસાળપક્ષ સર્વ મળી ચાવી ભાવુકેએ ચારિત્રમાર્ગ અંગીકાર કર્યો છે. તેમાંય અનુમોદનીય ઘટના તે એ છે કે પિતૃપક્ષમાંથી પિતે ત્રણ બેને, ભાઈ, ભાભી, ભત્રીજો, બેનની ત્રણ છોકરીઓ, છોકરે, વહુ, એ બધા ઉત્કૃષ્ટ સંયમી જીવન જીવી રહ્યાં છે. તેમાં તેઓશ્રીની બેન, ભાણેજ અનુકમે વિમલપ્રભા શ્રી મ. સુદર્શનાશ્રી મ. પહ્મરેખાશ્રી મ. પહ્મપ્રભાશ્રી મ. તિરેખાશ્રી મ. જે પણ ૫૦૦ આયંબિલ સતત કર્યા છે, તે ખરેખર પ્રશંસા પાત્ર છે.
તેઓશ્રીએ (પૂ. હર્ષલતાશ્રી મ. સાહેબે) ભરલતીર્થ માં ચમત્કારી નેમનાથ ભગવાનના સાનિધ્યમાં ૫૦૦ આયંબિલને તપ શરૂ કર્યો. ગ્યાસ-ગળાનું દર્દ હેવાથી તપ પૂર્ણ થઈ શકે તેવી આશા ન હતી. પરંતુ તેમનાથદાદાની સહાયતાથી જ ૫૦૦ આયંબિલ નિર્વિદને પૂર્ણ થયાં. સંવત ૨૦૨૫ના પો. શુ. ના ભેરલતીર્થમાં પારણું કર્યું.
નેમનાથ ભગવાનના ચમત્કાર–આ કાલિકાલમાં પણ નેમનાથ ભગવાનના અધિષ્ઠાતા દેવે પ્રત્યક્ષ અગણિત ચમકારે બતાવેલ છે, તેમજ શ્રદ્ધાવંત મનુષ્યની અભિલાષાઓ પૂર્ણ કરી છે, શ્રદ્ધાજનક દ્રષ્ટાન્ત નીચે મુજબ :–
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૧) ભેરલના ઠાકરસાહેબને વારસાના હક્કની બાબત માં તકરાર થઈ જેથી ગાદી મળવામા આડ નડી હતી. પરંતુ પૂર્ણ શ્રદ્ધાથી નેમનાથ ભગવાનનું સ્મરણ કરવાથી દાદાની કૃપાથી ગવર્નમેન્ટ તરફથી દત્તકપુત્ર સ્વીકારાયાની ખબર આવી. અને બેરલની ગાંદીનાં પાલક બન્યાં.
૨ ભેરલથી ૮૦ માઈલ દૂર વડવજનના પહાડ છે. ત્યાં ભેરલને રબારી વસ્તા ગજા પિતાને માલ (ઘેટાં બકરાં) લઈને ગને, ત્યાં તેને માલ ચેરાયે, અન્યધમ છતાં નેમનાથ ભગવાન પ્રત્યે આસ્થાથી દૂર રહીને દાદાનું
સ્મરણ કર્યું. અને મનથી ઈછ્યું કે “મારે માલ હાથ લાગી જાય કે તરતજ ઘેર જઈ પ્રભુના દર્શન કરી દાતણ કરીશ.દેવી સંજોગે માલ પાછો મળી ગયે. ઘેર આવી પ્રભુના દર્શન કર્યાબાદ દાતણ કર્યું.
૩ વાવૃદ્ધ પૂ. રત્નવિજ્યજી મ. મારવાડથી દાદાના દર્શન કરવા પધાર્યા, તેમને ચક્ષુતેજ તદૃન ઓછું હતું. પ્રભુપ્રત્યે પૂર્ણ શ્રદ્ધાથી અઠ્ઠમતપ કર્યો, પ્રભુઅંગમાંથી ઝરતું અમીઝરણુ તેમની નજરે પડયું. અમીઝરણ છાંટવાથી તેમના ચક્ષુ તેજસ્વી બન્યું.
આ રીતે નેમનાથ ભગવાનના સ્મરણમાત્રથી પુત્રની ઈચ્છાવાળાને પુત્ર પ્રાપ્તિ, સંકટમાં આવી પડેલાને સંકટ મુક્તિ, મૃતપ્રાય બની ગયેલાને નવજીવન પ્રાપ્ત થયેલ છે. વિશેષ માહિતિ માટે “ભેરલ નેમિકથા કીર્તન” પુસ્તક
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
જરૂર વાંચે જેથી વિશેષ શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થશે. પૂ. ગુ. હર્તલતાશ્રી મ. પણ તેમનાથદાદાની કૃપાથી જે તપશ્ચર્યા કરી
શકયા છે.
ખરેખર મારા પૂ. દાદી ગુરૂમહારાજ સાહેબે અમને ઉપદેશામૃતનું પાન કરાવી. સંસાર સમુદ્રમાંથી તારવા માટે નૌકાસમાન પરમેશ્વરી પ્રવજ્યા આપી, જ્ઞાન, કિયા, તપમાં, પ્રગતિ કરાવી અમારા આત્મામાં સંયમયોગ્ય ગુણોને વિકસાવ્યાં, તેથી તેઓશ્રીના ઉપકારને બદલે વાળી શકાય તેમ નથી.
તેઓશ્રીની નિશ્રામાં રહીને ગુરૂભક્તિને અપૂર્વ લાભ અમારો આત્મા મેળવે એજ શુભેચ્છા
ગુરૂચરણબુજે ભ્રામરી,લ્યા હર્ષપ્રભાશ્રી વિનયગુણશ્રી.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પહેલું:
શુભલગ્ન
૨૫૦૦ વર્ષો પૂર્વે શ્રી વર્ધમાન સ્વામીના (ભગવાન મહાવીર) પ્રથમ શિષ્ય અનંતલબ્લિનિધાન ગણધર શ્રી ગૌતમસ્વામી વિચરતાં વિચરતાં શ્રેષ્ઠ એવી વૈશાલી નગરી બહાર સુંદર ઉદ્યાનમાં પધાર્યા. (ઈક્વાકુ વંશજ અલખુષાએ સ્થાપેલી વિસાલ વૈશાલી નગરીમાં ૭૦૭ પ્રસાદે છ૭૦૦ ઉંચા મહેલે છ૭૭ ઉદ્યાને સુવર્ણવાયો હતી. અંદરનું નગર કિરવાથી સુરક્ષિત હતું. તેમાં ભુવને સુવર્ણ શિખરોથી શોભતા હતા. ત્યાં છ૭૦૭ વિશિષ્ટ કુલે હતા. તેમાં પ્રત્યેક કુલના પ્રતિનિધિ રાજા કહેવાતા હતા. કિલા બહારના ભુવને ચાંદી અને ત્રાંબાના શિખરેથી શોભતા હતાં)
.
'
તે શુભ વધામણી અતિ હર્ષથી સાંભળીને ગુરુભકા શ્રી ચેટક મહારાજા તપુર અને પ્રજાથી યુક્ત ગણધર ભગવંતના ચરણકમળમાં વિધિપૂર્વક વંદના કરીને સુખશાતા પૂછી કરીને સર્વ યોગ્ય સ્થળે બેઠા.
શ્રી ગૌતમ સ્વામીજીએ ધર્મદેશના પ્રારંભ કરતા ફરમાવ્યું કે “સર્વદ શ્રી જિનેશ્વરદેએ ધર્મ ઘન, શીલ, તપ અને
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨]
શ્રી શ્રીચંદ્ર' (કેવિલ)
ભાવ એ ચાર પ્રકારે પ્રકાસ્યા છે, તે મેાક્ષને પ્રાપ્ત કરાવે છે. પણ તપને ઉત્કૃષ્ટ કહ્યો છે. તેના અનેક ભેદે છે.
‘સર્વાં તપેામાં પણ વિશાળ તપ પૂર્વે શ્રી વમાન સ્વામી ભગવાને શ્રી શ્રેણી: મહારાજા આદિ પદા આગળ જેમ પ્રાણ્યા હતા તે હવે કહેવાશે.'
"
નિકાચીત કર્મોને પણ નષ્ટ કરનાર અને અ પચ્છીત પૂરનાર એવા શ્રી વર્ધમાન આયંબીલ તપ છે. એક એક વૃદ્ધિપામતા એવા આયંબીલ તપની ઓળી જેમાં પારણે ઉપવાસ આવે છે.' સિદ્ધાંતમાં કહ્યું છે કે એક આયંબીલ એક ઉપવાસ એમ વૃદ્ધિ પામતા અનુક્રમે ૧૦૦ એળીએ એ તપ પૂર્ણ થાય છે. (૫૦૫૦ આયંબીલ અને ૧૦૦ ઉપવાસ) તે મહાન તપ ૧૪ વ ૩ માસ અને ૨૦ દિવસે લાગટ પૂર્ણ થાય.
અત્યંત દુષ્કર આય་બીલ વ માનતપ કાઇક વીરલે પૂર્ણ કરી શકે છે અને અંતે શ્રી શ્રીચંદ્ર'ની જેમ હંમેશા સુખી થાય છે.' તે સત્ય દષ્ટાંતઃ
બુદ્વિપના ભરતક્ષેત્રમાં પૂર્વે એક કુશસ્થળ નામની વિશાળ સુદર નગરી હતી ત્યાં ૧૦ લાખ નગરના અધિપતી પ્રતાપસિંહ નામે ન્યાયી રાજા હતા તેમને ૫૦૦ રાણીઓમાં મુખ્ય જયશ્રીને જય, વિજય, અપરાજય અને જયંતક એ ચાર પુત્રો હતા.
પ્રતાપસિંહ પાસે કરોડ સૈનિકા ૧૦ લાખ અધો, મશેાધવલ જેમાં મુખ્ય છે ૧૦ હજાર હાથી, ૧૦ હજાર રથા, ૧૦ હજાર ઊઁટા, વાજીંત્રો, વા અને ચપુરુષો
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રો ‘શ્રીચંદ્ર' (કેલિ)
[ ૩
વિગેરે ૧૦-૧૦ હજાર હતા. મંત્રીઓ, સામતાથી પ્રજા ઉપર રાજ કરતા હતા. પ્રતાપસિંહે રાજસભામાં પરદેશથી આવેલ વેપારી વરદત્ત શેઠને પૂછ્યું કે, ‘તમે કર્યાં રહા છે!! આ અપૂર્વ નગરી કરતાં કાઇ વધારે સુંદર નગરી નિહાળી છે'?
શેઠે નમન કરીને કહ્યું કે, ‘આપશ્રીની આજ્ઞામાં ધણી નગરીએ છે, પરંતુ ઇંદ્રપુરી જેવી સુંદર દીશિખા નગરીમાં પ્રથમ સુંદર રાજાના મહેલ છે. મધ્યમાં પ્રથમ શ્રી જિનેશ્વર ભગવાનના ૪ કારના સુંદર દેરાસરજીથી માંડીને ચારે દિશામાં બજારા, ગૃહા, સુદર મહેલા અને કાલે છે. ઇશાન દિશામાં રાજકુટુંબ અગ્નિ દિશામાં વેપારીએ અને નૈઋત્યમાં બીજા તમામ જાતિના સેક્રેા રહે છે. બહાર સુંદર કમળાની શ્રેણીથી સુશાલીત પદ્મ સરેશવરની આસપાસ વાવા, વાટિકાઓ, કુવા, ઉદ્યાના વગેરે મનેાહર સ્થળેા આવેલા છે. તે દીપશિખા નગરી ખરેખર આપશ્રીને નિહાળવા જેવી છે, ત્યાં હું વસું છું.'
પ્રતાપસિંહે આશ્ચય પામીને નિરખાવાની ચ્છાથી અમાત્યના પ્રાત્સાહનથી, સૈન્ય સાથે પ્રયાણ કર્યું, ત્યારે વાયુ અનુકૂળ વાતા હતા. દિશાએ શાંત હતી, શુભ પક્ષીએ શુભ શુકન કર્યાં! માર્ગોના મુકામે પ્રતિહારીએ આવીને વિનંતી કરી કે, “સેવા અર્થે યાર કળાકાર આવ્યા છે.' રાજાએ આના આપતા તેમણે પ્રવેશ કર્યાં.
પ્રતાપસિંહે પૂછ્યું કે, ‘તમે શું વિજ્ઞાન જાણેા છેા.’ પ્રથમ કળાકારે કહ્યું, હું પક્ષીએની ખેાલી જાણી શકું છું.' બીજાએ કહ્યું કે, સ્વામીના મનને જાણી શકું છું....' ત્રીજાએ કહ્યું કે,
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ ]
શ્રી “શ્રાચંદ્ર” (કેવલ) સ્ત્રી-પુરુષના લક્ષણો જોઇને ભવિષ્ય જણાવી શકું છું. ચેથાએ કહ્યું કે, રથભ્રમણની કળામાં પ્રવિણ છું' ગુરુ ગુણધરે કળા શીખવી છે.” કળાકરેનું સન્માન કરીને, ચિંતવેલું કબુલ કર્યું અતિ હર્ષથી રાજાની સેવામાં રહ્યા.
કહ્યું છે કે, “આહાર, નિદ્રા, મિથુન અને ભયમાં મનુષ્ય અને પશુઓ સમકક્ષાએ છે, પરંતુ મનુષ્યમાં ખરેખર જ્ઞાન એવિશેષ છે; જ્ઞાનહીન મનુષ્યો પણ પશુ સમાન છે.'!
કિમે કરી દીપશિખા નગરી નજીક આવ્યા ત્યારે એક શુભ પક્ષીએ મધુર સ્વસ્થી શુભ શુકન કર્યાપ્રથમ કળાકારે કહ્યું કે,
એક સ્નેહયુક્ત સુંદર કન્યાને એમ થશે! એમાં સંશય નથી” એમ પક્ષી કહે છે. રાજાના મનમાં હર્ષ કર્યો ત્યાં તો દીપશિખા નગરીના રાજા દીપચંદ્ર આવીને નમન કરીને, વિનંતી કરી “હે દેવ! આપશ્રીના શુભ ચરણોથી નગરીને પાવન કરવા પધારે.”
પદ્મ સરોવરની પાળે. બન્ને રાજાઓની સ્વારી પહોંચીને, સુંદર બજારની શ્રેણુઓ, વિવિધ સુંદર તેર વિગેરે નિરખતા નગરમાં પ્રવેશ કર્યો. રાજમાર્ગમાં સુંદર ૭ માળના મહેલના ઝરુખામાં દિવ્યકન્યા સખીઓથી યુક્ત પ્રતાપસિંહને નિરખવા ઉભી હતી. પ્રતાપસિંહની દૃષ્ટિ પડતાં જ મનરૂપી ભ્રમર કન્યા રત્નના મુખરૂપી કમળમાં આસક્ત થઈ ગયો.
જેમ લયમાં યોગી ક્ષણવારમાં સ્થિર થાય તેમ પ્રતાપને જોઈને, મનને ઓળખનાર કળાકારે કહ્યું કે, “જેને જોઈને આપ સ્થિર થયા છે. તે આપશ્રીને પુણ્યથી પ્રાપ્ત થશે. તે
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રા “શ્રીચંદ્ર' (કેવલ) સાંભળી આશ્ચર્ય અને હર્ષ પામીને પ્રતાપસિંહે પૂછ્યું, “હે ભદ્ર! આ મહેલ કે છે? આ મનહર કન્યા કેણ છે?
કળાકારે કહ્યું કે, “દીપચંદની પટ્ટરાણીને મહેલ છે, તે પ્રદીયવતીની કુક્ષિરૂપી કમલિનીમાં હંસલી સમાન આ સૂર્યવતીકુમારી કન્યા છે.” “ઇચ્છીત વૈદ્યનું આગમન જેમ દદીને' અને “દૂધમાં જેમ સાકર' તેમ આપશ્રી બન્ને દેવ તુલ્ય છે, તે ચંદ્ર અને ચંદ્રિકા જેવો યોગ થયો છે” સૂર્યવતીએ પણ મટકું માર્યા વિના અનિમેષ દૃષ્ટિથી પુનઃ પુનઃ પ્રતાપસિંહના રૂપરૂપી અમૃતને પીધું.! સ્વારી આગળ ધપતાં ત્યાં ત્રણ માર્ગ ભેગા થયા.
તેથી આગળ ચાર માર્ગના મધ્ય ભાગમાં અતિ સુંદર મંદિરને દેખીને, પ્રતાપસિંહે અતિ હર્ષથી વિધિપૂર્વક પ્રવેશીને પ્રથમ જિનેશ્વરજીને વંદન કરી, સ્તુતિ ચેતવંદન કરી બહાર આવ્યા. તે નગરીના મધ્ય ભાગમાં હતું. પરંતુ પ્રતાપનું મન તે સૂર્યવતી પાસે મુકાયું હતું. પ્રતાપસિંહ રાજ રાજસભામાં સુંદર સિંહાસન ઉપર બીરાજમાન થયા.
તે દેખીને “જેમ મેઘગર્જનાથી મેર નાચી ઉઠે' તેમ દીપચંદ્ર રાજાએ હર્ષ પામીને, વિશાળ મહોત્સવ પૂર્વક સૂર્યવતીને હસ્તમેળાપ પ્રતાપસિંહની સાથે કરાવ્યો ! ત્યારે સ્ત્રી અને પુરુષના લક્ષણના જાણકાર કળાકારે કહ્યું કે, “હે પૃથ્વી પતિ! સુલક્ષણથી યુક્ત હેવાથી, બે સુંદર પુત્રોને જન્મ આપશે! તે પુત્રોથી પિતા,
સુર અને શિરછત્ર એવા ભાતામહ પણ પૃથ્વી ઉપર વિખ્યાતી પામશે! તેથી પરાણ પદને યોગ્ય છે.'
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
ફૅ ]
શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર' (કેવલ)
*
એમ જ થયું. અહ। સૂ`વતીનુ અદ્ભુત ભાગ્યરૂપ અને સૌભાગ્ય ! તે ધ વૃક્ષના ફળને પામી છે' ! એમ બ્રેકા કહેતા હતા.
કાઇ એક દિવસ સિંહપુર નગરથી દીપચંદ્રની ભત્રીજી ચંદ્રવતીના પતી શુભગાંગ રાજાના દૂતે આવીને કહ્યું કે, હે દેવ ! વાસંતિકા નામની ભયંકર અટવીમાં શૂર પલ્લીપતી છે તે સ રાજાઓને દુય છે. તે પલ્લીની પશ્ચિમ દિશામાં સિંહપુરના શુભમાંગ રાજાના મહેલમાંથી ચંદ્રાવતી રાણીના એક્રાવલી હારને કાઈ ચોરીને લઇ ગયું. કાટવાલે પગેરૂ' કાઢતાં, ચેારેશને પકડીને હાજર કરી દીધા. તે કબુલતા ન હેાવાથી ચામુકથી શિક્ષા કરી કબુલ્યુ` કે, શૂરની આજ્ઞાથી ચેરી કરી છે' હાર લઇને રાજાએ ગુસ્સાથી શૂળી ચડાવવાના હુકમ કર્યાં અને એમ જ થયું.'
*તે શરે જાણીને રાષથી સિંહપુરને વિશાળ સેનાથી ઘેરી લીધું છે. માવી વિષમ પરિસ્થિતિમાં શું કરવું તે આપશ્રી કાય' કુશળ વિચારે' ‘જેમ હસ્તિની ગર્જના સાંભળીને કેસરીસિંહ ગ ડે' તેમ પ્રતાપસિંહે ગાજી પ્રયાણ ભેરી વગડાવી. તરત ચતુરંગ સૈના તૈયાર થને પ્રયાણ કર્યું. મુકામ કરતાં કેટલેક દિવસે સિંહપુર નજીક નદી કીનારે પડાવ નખાવ્યા બન્નેના ચરપુરુષાએ સેના વગેરેની બાતમી આપી, તે વિચારીને પ્રતાપસિંહે સેના સજ્જ કરવા આદેશ આપ્યા.
શૂરને બાતમી મળતાં, તરત જ વૃજનાની સન્નાહ લેતાં કહ્યું કે, પ્રતાપસિંહ બહુ જ બળવાન હોવાથી પલાયન થવું તેજ શ્રેષ્ટ માર્ગી છે.’ ત્યારે શૂર કહ્યું કે, ‘પ્રતાપસિંહ યમ જેવા હાવાથ હવે છટકવું મુશ્કેલ છે.' જેથી તેમણે મૌન સેવ્યું. શૂરે વિચારીને શ્રેષ્ઠ ગંધહરતી ઉપર આરૂઢ થઇને સેના સાથે સામે આવ્યેા.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી “શ્રીચંદ્ર' (કેવલિ)
પ્રતાપસિંહની સ્વસેના તરફ નજર જતાં, સર્વ હસ્તીઓ મદ વિનાના અને ઉઘતા જોઈને, દીપચંદ્રને પૂછ્યું કે, હસ્તીઓ આમ કેમ થઈ ગયા છે.” “શરના ગંધહસ્તીના કારણે એમ બન્યું છે.” ! તો હમણું શું ઉચિત છે.” ? એટલામાં તો તે રથબ્રમણના કલાકારે વિનંતી કરી કે “હે દેવી! આ રથ ઉપર આપશ્રી આરઢ થાવ અને મારી કળાને નિરખો.” ત્યારે ધનુષ્યબાણથી સજજ થઈને પ્રતાપસિંહ આરૂઢ થયા. રથ મોખરે લીધે. તેની સામે શર ગંધહસ્તી ઉપર સામે આવ્યું.
કળાકારે રથને ચારે તરફ અતિવેગથી ફેરવ્યો. પ્રતાપસિંહે બાણથી શરને નીચે પટક્યો અને તરત જ કાષ્ટના પાંજરામાં કેદ કર્યો ! જય જયકાર ગાજી ઉઠય અને જયકલશ ગંધ હસ્તીને કબજે કર્યો. શરની સેના ચારે તરફ પલાયન થઈ ગઈ ! શુભગગ રાજાએ સિંહપુરમાંથી બહાર નીકળીને પ્રતાપસિંહને સન્માનપૂર્વક નમન કર્યું. સર્વ તે અટવીમાં જઇને પહલીને લૂંટીને ૧ મૂડે મોતીને અને પ૬ કોટી સૂવર્ણ, બીજી અમૂલ્ય વસ્તુઓ પ્રતાપસિંહ ખજાનામાં નખાવી !
બાકીનું ધન દીપચંદ્ર અને શુભાંગ રાજાને વહેંચી દીધું વત્ર વગેરે સૈન્યને વહેંચી દેવરાવ્યું. પ્રતાપસિંહે પ્રસન્ન થઈને જ કળાકારેને કહ્યું કે, સર્વ રવકળામાં પ્રવીણ છો ! એકે પક્ષીની બોલી જાણી. બીજાએ મારું મન જાણું! ત્રીજાએ કન્યાના લક્ષણે અને ફાવતી જાણી અને ચોથાએ રથભ્રમણ કળાથી મારા જયમાં સાથ આયો! તેથી મને મહાન લાભ થયો. અહો તમારૂં જ્ઞાન! તમારી બુદ્ધિ! અને તમારૂં ચતુર્પણું ! કળા પ્રાપ્ત કરવા જે પરિશ્રમ લીધે હશે તેને તમે સાર્થક કર્યા છે.”
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી “શ્રીચંદ્ર” (કેવલિ - મોટા પ્રસાદથી વિશાળ દાનથી જુદી જુદી રીતે ચારે કળાકારનું સન્માન કર્યા ! તે પલ્લીના સ્થળે સૂવતીના નામ ઉપરથી નવું સૂર્યપુર નામનું નગર વસાવ્યું. દીપચંદ્ર અને શુભગાંગ રાજાઓને કેટલીક ભૂમિ ભેટ આપી. પ્રતાપસિંહે સિંહપુરનું નિરીક્ષણ કર્યું. પછી બન્ને રાજાઓ દીપશિખામાં પાછા આવ્યા. કેટલાક દિવસ રહ્યા બાદ પ્રતાપસિંહે સૂર્યવતીથી યુક્ત કુશસ્થળ તરફ પ્રસ્થાનની તૈયારી કરી.
એમ જ થયું. પ્રસ્થાન અવસરે પ્રદીપવતીના નયનમાં અશ્રુ આવ્યાં. સૂર્યવતીને કુલાંગના હીતશિક્ષા આપી. દીપચંદ રાજા અને પ્રજાજનો અશ્રુભીના નયને વળાવીને પાછા વળ્યા. કેટલાક દિવસે એક શુભ દિવસે સુંદર શણગારેલી કુશસ્થળ નગરીમાં મહોત્સવપૂર્વક પ્રવેશ કરીને, પુણ્યના પ્રભાવે પૃથ્વી પતિ પ્રતાપસિંહ પટ્ટરાણું અને રાણીઓ સાથે સંસાર ભોગવવા લાગ્યા !
કહ્યું છે કે, “સુકુળમાં જન્મ, તનનું નિરોગીપણું, સૌભાગ્ય, નિર્મળયશ, વિદ્યા અને ધન, સંપત્તિ ધર્મથી જ પ્રાપ્ત થાય છે! સારી રીતે સેવેલ ધર્મ, સ્વર્ગ અને મોક્ષને પણ આપે છે!
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજું:
શ્રીદેવી
કોઈ એક દિવસે પ્રતાપસિંહના પુત્રો જય વિજય, અપરા અને જયંતા જય મહેલના ઝરૂખામાં વિદને કરતા હતા ત્યારે ઘણું લેકીને રાજમાર્ગમાં એકઠા થયેલા જોઇને, સેવકને પૂછ્યું કે, “આટલા લેકે એકઠા થઈને કયાં જઈ રહ્યા છે.”? બહાર ગામથી કોઈ એક પ્રખ્યાત તિષી આવ્યું છે, તેથી ત્યાં જાય છે તેને બોલાવી લાવ.”
આશિર્વાદ આપતા એવા તત્પર જ્યોતિષીને સન્માનપૂર્વક ધોગ્ય આસને બેસાડીને પૂછ્યું કે, “તમે કયાંથી આવો છો ? તમે શું જાણે છે અને કયાં જવાના છે”? “હે રાજપુત્રો ! પશ્ચિમ દિશામાં પૃથ્વીની શોભારૂપ અને ધર્મલથી સુંદર એવું સિંહપુર છે. ત્યાં લક્ષ્મીચી પૂર્ણ એવો તિષી શ્રીધરને પ્રાણથી પણ વલ્લભ નાગીલા સ્ત્રી છે. તેમને ધરણ પુત્ર જન્મ્યો.”
તે જ્યારે યુવાન થયા ત્યારે, ત્યાંના પ્રિયંકર તિષીને શીલવતી સ્ત્રીથી શ્રીદેવી સુંદર પુત્રી જન્મી, ક્રમથી યૌવનવતી થઈ ત્યારે તેની સાથે માંગણી કરીને મહેસવપૂર્વક પાણી પ્રહણ કરાવ્યો. શ્રીદેવી રૂપલાવણ્યથી શોભતી, કળાકુશળ અને
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી “શ્રીચંદ્ર' (કેવલ વિશેષથી જૈન ધર્મમાં રકા હતી. તે વિશુદ્ધ મુખવાળી, મિત અને સત્ય બોલતી જેનું મુખલજજાથી નમેલું રેહતું તેવ. આહંત ધર્મની ક્રિયામાં રત હતી. તે દિવસ અને રાત્રીના ઘરનું સર્વ કાર્ય કરતી હતી. પરંતુ સાસુ નિષ્ફર બેસીને બેટ કપકે આયા કરતી “જેમ પાણીને મેં રાજસ્થાનમાં ચાલતા; લાકડીથી ખટખટ અવાજ થાય છે. તેમ” હમેશા નાગીલા ખટખટ કર્યા જ કરતી હતી.”
કહ્યું છે કે, “પથારી ઉંચકવી. ઘરને સ્વચ્છ રાખવું પાણી ભરવું, અનાજ દળવું, રસવતી કરવી, વાસણ માંજવા, સાનું નણંદ અને દિયરની ભક્તિ કરતી અતિ કષ્ટથી શ્રીદેવી જીવતો રહી હતી. તેણી હંમેશા શ્રી જિનેશ્વરદેવની ભક્તિ કરતી. તેને માતાપિતા પાડોસીઓ વગેરે જ્યારે પૂછતા, ત્યારે શ્રીદેવી પિતાના ગૃહને સુંદર કહેતી, બીજું કાંઈ કહેતી નહી. ઘરમાં કોઈપણ ભાંગફેડને કરતું કે કાંઈ પણ ખવાતું ત્યારે તે કામ શ્રીદેવીનું છે એમ નાગીલા ખોટું કહીને બતાવીને પુત્રને હંમેશા ભંભેરતી. હતી. ત્યારે ઘરણ ગુસ્સે થઈને શ્રીદેવીને મા.
. સુકુળમાં શ્રીદેવી ઉત્પન્ન થઈ હોવાથી પિતાના પૂર્વ કર્મ દેષ આપતી અને સ્વનાપૂર્વકર્મોનાં ફળ છે એમ માનતી પર નું સાસુના દેષ છે એમ કોઈને પણ કહેતી નહી. એક દિવસે સસરાની વીંટી ઘરમાં કયાંક પડી ગઈ તે તેના ખ્યાલમાં આવ્યું નહી. પ્રભાતે શ્રીદેવીને ઘર સાફ કરતા વીંટી મલી. તે ઠેકાણે મૂકીને
કઈ કાર્ય કરવા ગઈ. સસરાના ખ્યાલમાં આવ્યું પૂછયું કે, અને મારી વીંટી જડી છે.”? પૂછવા છતાં પણ મળી નહી. પશુના વંડામાંથી શ્રીદેવીએ એટલામાં વીંટી લઈને સસરાને આપી. તેથી સાસરે ખુશી થશે, પરંતુ શ્રીદેવીનું છિદ્ર જોઇને સાસુએ
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રા “શ્રીચંદ્ર' (કેવલિ)
[ ૧૧ મેટા પરથી નાટક ભજવ્યું કે, “હું ચેરિટી વહુને જાણું છું ! આ રીતે સર્વ વસ્તુ ચરીને માનું ઘર ભરશે, તો મારું ઘર કેમ ચાલશે ? છે લેકે ! આ આચરણ જુઓ સહુના ધરે વહુ હશે પરંતુ આવી નહી હોય. જ્યાં આવી હોય ત્યાં મારૂં કોણ સાંભળે હે પુત્ર! સુકુળમાં ઉત્પન્ન થયેલી તારી સ્ત્રી આનંદ કરે છે.
માના ચડાવવાથી ગુસ્સે થઈ કાંઈ પણ વિચાર કર્યા સિવાય ધરણે લાકડે એકદમ તે સતીના મસ્તકે ફટકારી ત્યારે શ્રીદેવી : શ્રી નમસ્કાર મહામંત્રી સ્મરણ કરતી હતી. મસ્તક ફુવ્યું અને બેશુદ્ધ થઈને ગબડી પડી. રક્તની ધાર વછુટી તે જોઈને ધરણ હા હાકાર કરવા લાગ્યો અને મસ્તકે ઔષધી ચોપડી. કોઈકે તે હકીકત દેવીના મા-બાપને કહી. તેઓ મસ્તક કુટતા ત્યાં આવ્યા. માતાએ કલ્પાંત કરતા ખોળામાં લઈને કહ્યું કે “હે પુત્રી ! આ શું થયું ? ને ભમે છે? મારા મુખને જે. હે પુત્રી ! તારા કયા વચનને યાદ કરું? હવે મને માતા કહીને કોણ બોલાવશે? તે તે પરતુઓ હવે કે મારે તું જે રમતો રમતી તે હવે 'ક રમશે.”
- પુન ! તું નાની હોવા છતાં પણ કજથી ઉત્તર આપતી નહી ! કયારેય પણ રૂદન ન કરતી ! હું ક્યારેક શિક્ષા કરતી પરંતુ તારું મુખ વાં; ન થતું ! તે સુંદર તારી શ્રી જિનેશ્વરની ભક્તિ, અભિગ્રહનું ધારવું, તપ અને વિરતિ તારા સિવાય બીજી કન્યાઓમાં દેખાતા ન હતા ! તું ચુપ કેમ છે? પિતાએ કહ્યું કે, “પુત્રરત્નને જે વિત્યું છે તે વિધાતા પણ સહન કરશે નહી. તેમ વિલાપ કરવા લાગ્યા. તેથી ઘરણ પણ કલ્પાંત કરતા બે કે “કાંઈપણ દોષ ન હોવા છતાં મેં કોધથી વિચાર કર્યા સિવાય મારી પાપી એવા મેં આ શું કર્યું? મારા નિષ્ફર પ્રહારથી મૃત્યુ પામશે તે હું ત્યારે થઈશ.”
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨ ].
શ્રી “શ્રીચંદ્ર' (કેવલિ) લાકેએ. હંમેશા અસત્ય બોલતી નાગીલાનો તિરસ્કાર કર્યો. જેમ સર્પના મુખમાંથી દેડકી છું.’ તેમ શ્રીદેવી મૃત્યુ પામી સાસુના પંજામાંથી છુટશે! એમ વાત કરતા હતા. શ્રાદેવીના પુણ્યથી બહારગામથી કુશળ વૈદ્યરાજ આવી ચડયા. તેમણે પાણી મંત્રીને શ્રીદેવીને છાંટયું જેથી ચિતન્ય આવ્યું! તેણીનું તે સ્વરૂપને જોઈને, વિદ્યરાજે કહ્યું કે, “હવે ધર્મનું ઔષધ કરે.” માતાપિતા શ્રીદેવીને ઘેર લઈ ગયા.
સુ સાધુ પાસેથી શી જિનેશ્વરદેવે કહેલ તત્ત્વની શ્રદ્ધા કરાવી, સર્વ જીવોની ક્ષમાપના, ચિત્તની શુદ્ધિપૂર્વક પાપની નિંદા, પુણ્યની અનુમોદના, ૭ ક્ષેત્રોમાં ધનનું અધ્યય, તપને યાદ કરી અનુમોદના, મૃત્યુના મુખમાંથી જીવોને સદ્ભાવથી મુક્તિ અપાવી મમતાને ત્યાગ, અનશન, બ્રહ્મચર્ય વિગેરે વ્રતે શ્રીદેવીએ ઉચાર્યા. અંતકાળે આરાધના કરીને, શ્રી નમસ્કાર મંત્રનું સ્મરણ કરતાં કરતાં પુણ્યના પ્રસાદથી શ્રીદેવી સદ્ગતિને પામી. !
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણૢ ત્રીજું :
સ્ત્રી ચરિત્ર
કેટલાક દિવસે મૃત્યુના શાક પાળીને, કાળક્રમે શાકને ત્યાગીને, ધર્માંમાં ઉદ્યમવાળા થયા. કારણકે ધર્મથી જીવાને સુખ પ્રાપ્ત થાય છે.' લેાકેાએ શ્વશુર પક્ષના તિરસ્કાર કર્યાં જેથી શ્રીધર સિંહપુરમાં મુખ બતાવી ન શક્યા. ત્યાં કન્યા કાઈ આપે તેમ ન હેાવાથી બીજા કાઇ નગરમાં જપ્ને, કાઈ ભાને ધરણને પરણાવી. પરંતુ તેણી અતિ ઉદ્ધૃત, રેધવાળી, સના સામે ખેાલનારી, હઠથી ઘરના કાઇ કામને કરતી ન હતી. પગલે પગલે સર્વાંના દોષને પ્રગટ કરતી! વાધની આગળ જેમ બકરી’ તેમ સાસુ થઇ. ઘરના બધા કામ સાસુને કરવા પડતા હતા.!
કાળક્રમે સાસુ સસરા મૃત્યુ પામ્યા. માએ માયા ભક્તિ અને યુતિથી ધરણને વશ કર્યો. કાષ્ટ એક દિવસે ઉમાના વખાણ મિત્ર સામદેવ પાસે ત્રણે કર્યાં. ત્યાં શ્રાવક્ર મિત્ર લાભકારી વચન ખેલ્યા, ‘શું આ સત્ય હશે'? પરંતુ કહ્યું છે કે, ગુરુની પ્રશંસા સમક્ષ કરવી, મિત્ર અને બંધુની પરાક્ષ કરવી, પુત્ર અને સ્ત્રીની મૃત્યુ પછી કરવી.'
સ્ત્રીએ અત્યંતનિર્દય અને હરણના શીંગડા જેવી વિકી, નદી પ્રમાણે નીચે જનારી અને વજ્ર જેવી કઠણ છાતીની હાય
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨ ]
શ્રી “શ્રીચંદ્ર (કેવલિ) લાકેએ હંમેશા અસત્ય બૅલતી નાગીલાને તિરસ્કાર કર્યો. જેમ સપના મુખમાંથી દડો છુટે' તેમ શ્રીદેવી મૃત્યુ પામી સાસુના પંજામાંથી છુટશે! એમ વાત કરતા હતા. શ્રીદેવીના પુણ્યથી બહારગામથી કુશળ વૈદ્યરાજે આવી ચડ્યા! તેમણે પાણી મંત્રીને શ્રીદેવીને છાંટયું જેથી ચેતન્ય આવ્યું! તેણીનું તે સ્વરૂપને જોઈને, વૈદ્યરાજે કહ્યું કે, “હવે ધર્મનું ઔદ્ય કરે.' માતાપિતા શ્રીદેવીને ઘેર લઈ ગયા.
સ સાધુ પાસેથી શી જિનેશ્વરદેવે કહે તત્ત્વની શ્રદ્ધા કરાવી, સર્વ જીવોની ક્ષમાપના, ચિત્તની શુદ્ધિપૂર્વક પાપની નિંદા, પુણ્યની અનુમોદના, ૭ ક્ષેત્રમાં ધનનું અધ્યય, તપને યાદ કરી અનમેદના, મૃત્યુના મુખમાંથી જીવોને સદ્ભાવથી મુક્તિ અપાવી મમતાને ત્યાગ, અનશન, બ્રહ્મચર્ય વિગેરે વ્રત શ્રીદેવીએ ઉચાર્યા. અંતકાળે આરાધના કરીને, શ્રી નમસ્કાર મંત્રનું સ્મરણ કરતાં કરતાં પુણ્યના પ્રસાદથી શ્રીદેવી સગતિને પામી. !
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ત્રીજુ :
સ્ત્રી ચરિત્ર
કેટલાક દિવસે મૃત્યુને શોક પાળીને, કાળક્રમે શોકને ત્યાગીને, ધર્મમાં ઉદ્યમવાળા થયા. કારણકે “ધર્મથી છને સુખ પ્રાપ્ત થાય છે. જોકે એ શ્વશુર પક્ષને તિરસ્કાર કર્યો જેથી શ્રીધર સિંહપુરમાં મુખ બતાવી ન શક્યો. ત્યાં કન્યા કેાઈ આપે તેમ ન હોવાથી બીજા કોઈ નગરમાં જઈને, કઈ ઉમાને ધરણને પરણાવી. પરંતુ તેણી અતિ ઉદ્ધત, રેપવાળી, સર્વના સામે બોલનારી, હઠથી ઘરના કેઈ કામને કરતી ન હતી. પગલે પગલે સર્વના દેષને પ્રગટ કરતી ! “વાઘની આગળ જેમ બકરી' તેમ સાસુ થઈ. ઘરના બધા કામ સાસુને કરવા પડતા હતા.!
કાળક્રમે સાસુ સસરા મૃત્યુ પામ્યા. માએ માયા ભકિત અને યુકિતથી ઘરણને વશ કર્યો. કેઈ એક દિવસે ઉમાના વખાણ મિત્ર સેમદેવ પાસે ઘરણે કર્યા. ત્યાં શ્રાવાક મિત્ર લાભકારી વચન બોલ્યો, “શું આ સત્ય હશે ? પરંતુ કહ્યું છે કે, “ગુરુની પ્રશંસા સમક્ષ કરવી, મિત્ર અને બંધુની પરોક્ષ કરવી, પુત્ર અને સ્ત્રીની મૃત્યુ પછી કરવી.”
સ્ત્રીઓ અત્યંતનિર્દય અને હરણના શીંગડા જેવી વકી, નદી પ્રમાણે નીચે જનારી અને વજૂ જેવી કઠણ છાતીની હેય
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪ ]
શ્રી “શ્રીચંદ્ર” (કેવલિ) છે! ચિત્તમાં કાંઈ હોય, વચનમાં કોઈ જુદુ જ કહેતી અને ક્રિયા કાંઈક જુદી જ દેખાય છે. એવી માયાવાસ્ત્રીમાં કોણ સ્નેહ કરે ? તારી સ્ત્રીને મફતના વખાણ શા માટે કરી રહ્યો છે.'? “હે. મિત્ર! આ તું શું કહી રહ્યો છે'! “તારી સ્ત્રીને હું સારી રીતે જાણું છું! તેણી એક દિવસ પણ ઘરમાં રહેતી નથી! માયાવી આચણોથી સ્નેહ હેવો ન જોઈએ! ખાત્રી કરી છે.'
- ઘરણે અતિ કષ્ટથી બહાગ્ગામ જવાની ઉમાની સંમતી લઈને, બહાર નીકળી ગુપ્ત રીતે દિવસ મિત્રને ત્યાં વીતાવીને. શાત્રી પડતાં ઉમાં બહાર ગઈ એટલે ઘરણ સ્વગૃહમાં મિત્રના કહેવાથી છુપાઈ ગયો. જેમ બારણું પહેલા બંધ હતું તેમ કરીને મિત્ર પાછો ગયો. ક્ષણવારમાં કયાંકથી અતિ ઉત્સાહથી ઉમા આવીને, વિશેષથી રસવતી અને પથારીની સર્વ તૈયારી કરવા માંડી. મુખે બુકાની બાંધેલ એક પુરુષ એટલામાં દાખલ થયો ! આશ્ચર્યથી ઘરણ જેવા લાગે. આ કાણુ હશે”? પાપાત્મા રણધીર દેખાય છે. .
- તત્કાળ ઉમાએ દ્વારા બંધ કરીને, રણધીરને ખુશ કરીને, બને ભોજન કરીને અતિ હર્ષથી રતીકેલી કરીને ઉંઘી ગયા આ કુકમ જોઈને ઘરણ ઉકળી ઉ. બને દુષ્ટને હણી નાખું? તેથી સ્ત્રી હત્યારે કહેવાઈશ' એમ વિચારીને, ફકત કેટવાલ પુત્ર રણધીરને હણને, દ્વાર ખોલીને ફરી અંદર છુપાઈ ગયે. રણજીતનું રક્ત ઉમાના કંઠ પાસે આવ્યું ત્યારે જાગી. ચમકીને તે દશ્ય દેખીને, “હા..હા આ શું થયું? કોણે ખુન કર્યું હશે. દ્વારને ખુલે દેખી કોઈ શત્રુએ હણ્યો હશે એમ નકકી કરીને, વસ્ત્રમાં શબ, તલવાર, રક્તવાળા વસ્ત્ર વગેરે પોટલું બાંધી સાથે લઇને ઉમા તરત જ બહાર પડી, નિર્ભતાથી કુવામાં
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધો અચંદ્ર' કાલ)
[પ
પેકન કાને પાછી ગુપ્તપણે ચરણે આ જોયું. બહાર ઉભા રહીને વિચાયુ.
અહા ઉભાના કુમંતા, ક્રૂરતા અને ઘીઠા' ઉમા ખોડી વગેરે લઇને દ્વારને બંધ કરીને એક્દમ આગળ ધપી. કૌતુકથા ધરણે પીછે પકડયા. જળમાર્ગે નગર બહાર નીકળીને, નિભતાથી સ્મશાન એળગીને શુક્રામાં પેઠી! ત્યાં સુંદર આસને ઉપર સુખી ખપરી સ્ત્રીઓના સમુહમાં એઠેલી હતી. યાગીનીને અન્નદાનથી માએ ખુશ્ન કરીને નમીને બેઠી. ખરીએ પૂછ્યું, ં તે નત્ર સાધ્યા ’? `હા. આપના પ્રભાવથી ' ' હું બુદ્ધિશાળી કો શું કહે છે ” હું મહેશ્વરી! મારા ઉપર પ્રસન્ન થઇને વૃક્ષને ઉડાવવાની વિદ્યાને આપે.
-
4.
યોગીનીએ કહ્યું કે, હું શુભે ! માટેા ખલી આપ.' ઉભાએ કહ્યું કે 'હે માતા ! કાળી ચૌદશે મારા પતિનુ અલિ આપીશ ! સારૂં કહીને રત્ન આપી ત્યારે ઉભાએ અંજલી જોડીને વૃશ. કરવાનું ચુર્ણ ' માગ્યું ! ‘પહેલા આપ્યું હતું. તે કર્યાં ગયું? તેથી વશ થયા હતા તે આજે મૃત્યુ પામ્યા છે.’ બીજું ચુર્ણ આપ્યું. ઘેર નમીને આવી. સવ` સ્ત્રી ચરિત્ર દેખા અને સાંભળીને ભય પામ્યા. ભય, આશ્રય અને રૌદ્રરસથી ધરણનું હૃદય નીર, શાક અને બીભત્સરસ યુક્ત થયું ! પછી હાસ્ય, શ્રૃંગાર રસના ત્યાગ કરાને શાંત રસમય થયું! માયાવી, કટીલ અને દુષ્ટ આચરણ યુક્ત ઉમાને ધિક્કારતા ધણુ વિચારવા લાગ્યા. 'ચુર્ણ'થી મને શ કરીને મારે બલિ ચડાવશે ! જેમ દોરડાથી બંધાયેલ ગાય. બીજે જઇ શક્તિ
નથી.” તેમ હું
જે જપ્ત શકીશ નહી.
મરણ મિત્રને ત્યાં ગયો. પૂજ્વાથી કહ્યું કે, હવે દુઃખ, નિંદા અને ભયથી
સર્વ
બીના કહી. મિત્રે શું' કેમકે ‘ કર્મીની
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧]
- શ્રી “ ચ” (કેવી) ગતિ અતિ ગહન અને વિચિત્ર હોય છે, સ્ત્રી સ્વભાવ ચપળ હેય છે.” કહ્યું છે કે, “રવિ શહ, રહે અને તારા વિગેરેનું ચરિત્ર બુદ્ધિમાન હજી જાણી શકે છે, પરંતુ સ્ત્રી ચરિત્ર જાણું શકતો નથી.” “જળની અંદર માછલીના પગ અને આકાશમાં પક્ષીઓના પગ દેખાતા નથી, તેમ સ્ત્રીનું હૃદય જાણી શકાતું નથી'! “હવે તું શું કરીશ ?
- ઘરણે ગગા રવરે કહ્યું કે, ઉમાનું મુખ પણ દેખ્યા વિના દૂર દેશાંતર જઇને, બે હત્યાના પાપથી ભારે હવે હું આત્મહત્યા કરીશ. એમ કરતો નહી. પરંતુ તારા ધનથી ઉમા ઉમg થશે જેમ “દૂધથી અર્પિણી'! માટે પ્રથમ ઘેર જઈને સર્વ ધનને સ્વાધીનક. પછી સદ્ગુરુ પાસેથી બે હત્યાનું પ્રાયશ્ચિત લેવું. આત્મહત્યા ન કરવી કારણ એથી દુઃખ મળશે.” એમ જ થયું. પ્રભાતે ઉમાએ ઉઠીને આડંબરથી કૃત્રિમ સ્નેહ દર્શાવ્યો ! પરંતુ અપ્રિય થઈ. જેમ “બળેલી ખીચડીથી કઈ તૃપ્તિ થાય છે' નથી થતી.
લેકે શબને કુવામાંથી કાઢીને ઓળખીને હા... હા.. કાર કરવા લાગ્યા. તેથી ઉમા ધરણુ પાસે હા.. હાકાર કરવા લાગી!
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ચેથું: ઘરણને ગૃહત્યાગ
ઘરણ સર્વ ધન લઈને, મિત્રને ત્યાં ભજન કરીને, નગરને ત્યાગ કરીને યોગીને લેપ પહેરીને ભ્રમણ કરવા લાગે. કોઈ ગામની પાણીની પરબ ઉપર સિદ્ધ પુરુષ બેઠેલા જેઈને, નમીને પાસે બેઠો. વિનય આદિ ગુણેથેન અને પૂછ્યું કે, “હેભદ્ર ! તું કેણુ છે? ઘરણે સર્વ હકીકત કઈ. ઘરણે પૂછ્યું કે “બેહત્યા મારાથી થઈ છે, તે પાપથી કેવી રીતે મુક્ત થઈ શકે?
સિદ્ધ વિચાર્યું કે, આ મુગ્ધ દેખાય છે, ગુપ્ત પાપ કહે છે કે સિદ્ધ કહ્યું કે, હું પણ ચિંતાવાળો છું, જેમનું મન સ્વચ્છ હોય છે તેને સારી બુદ્ધિ હોય છે. આપશ્રીને શી ચિંતા હોય? “મારા ગુરુએ તુષ્ટમાન થઈને એક વિદ્યા આપી હતી, તે સુવર્ણથી સિદ્ધ થઈ શકે, તેમને શલ્પની જેમ પીડા પમાડે છે.” “કેટલું સુવર્ણ જોઈએ? સિદ્ધ હસીને પૂછ્યું, કેટલું સુવર્ણ આપીશ” ઘરણે કહ્યું, “મારા પાસે ઘણા ને છે, તે પૂજ્યની યુક્તિથી સુવર્ણ પુરુષને બનાવીએ.” ઔદાર્ય આદિ ગુણોથી ખુશ થઈ વિચાર્યું, “ભદ્ર અને ઓળખતે પણ નથી છતાં વિશ્વાસ મૂકે છે!
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
=
૧૮ ]
થા “શ્રાચંદ્ર' (કેવલ) “હે મુગ્ધ! રત્નનું કાંઈપણ પ્રયોજન નથી, મેં પરીક્ષા કરી ! રને તારી પાસે ભલે પડયા પરંતુ એક સારે પુરૂ જોઈએ છે' કહ્યું છે કે, “બાલ પતિએ પત્નીને ચુંબન કર્યું હોય તો તેનું, તણખલા જેટલી પણ હિંસા કરી હોય તે બ્રાહ્મણને જેયક્ષીનું મુખ લાકડામાં ખપી ગયું હોય તેનું અને ખારી ભૂમિ હોય તો તે ભૂમિને, એ ચારેને વિશ્વાસ કરવો નહીં', અર્થાત કેદને પણ વિશ્વાસ કરવો નહી.” મને ગુરુએ આપેલી કપિસચિકા' વિદ્યા છે તે આપવી છે. હું વૃદ્ધ થવાથી તે ત્રિકાળ વિદ્યા (ભૂત, વર્તમાન અને ભવિષ્ય) હું તને આપું છું. તેથી ત્રિકાળ સત્ય વસ્તુ જાણી શકાય! પૂર્વ પુણ્યથી તું મો”
સિદ્ધ પાસેથી ઘરણે હર્ષથી ગ્રહણ કરીને, વિધિપૂર્વક વિદ્યાને સિદ્ધ કરી! સેવા કરી સિદ્ધની આજ્ઞાથી પૃથ્વી ઉપર ભ્રમણ કરતાં સુંદર આમ્રવૃક્ષની છાયામાં મુનિશ્રીને જોઈને, અતિવર્ષથી ચરણકમળને નમીને, પિતાને ધન્ય માનતો બેઠો. મુનિશ્રીએ ધર્મલાભ આપીને અહેતુ ધર્મની દેશના ફરમાવી કે “દુર્મતિમાં ધસતા જીવને ધારણ કરીને શુભસ્થળે પહોંચાડે તે ધર્મ.” “શ્રી નમસ્કાર મંત્ર જે મંત્ર! શ્રી શંત્રુજ્ય જેવો ગિરિરાજ ! અને પ્રાણી રક્ષા જેવો ધમ.” એ ત્રણેની ત્રણ ભુવનમાં કોઈ જોડી નથી!
“શ્રી નમસ્કાર મંત્રના સ્મરણ માત્રથી પ્રાણીઆ ભવભવની વિપત્તિઓ ઓળંગી જાય છે અને સંપત્તિઓને પ્રાપ્ત થાય છે!
જ્યાં અનંતા શ્રી જિનેશ્વરથી ર૫ર્શન કરાઈ છે, અનંતામહર્ષિઓએ સિદ્ધિપદની (મોક્ષ) પ્રાપ્ત કર્યું છે માટે તે ગિરિરાજ શ્રી સિદ્ધક્ષેત્ર કહેવાય છે ! હજારે પાપોને કરીને અનેક સેંકડો છોને હણને તે તિર્યંચે પણ શ્રી શંત્રુજય તીર્થને પામીને દેવકમાં ગયા છે! મારા પ્રાણ મને પ્રિય છે, તેમ જીવ માત્રને
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર’ (કૈલિ)
[૧૯
પણ પાતાના પ્રાણપ્રિય હાય છે; માટે પ્રત્યેક પ્રાણીની રક્ષા કરથી?! (હણવા નહી.)
ધમ દેશનાથી ધરણ ધર્મની ભાવનાવાળા થયા ! અંજલી જોડી પેાતાનું પાપ પ્રકાશીને, પેાતાની નિંદા કરવા લાગ્યા, હે પૂજ્ય ! હું મહાપાપ છુ, હત્યારા અને ક્રૂરક ને કરનારા છું, ખેહત્યાના પાપનું શું થશે’? મુનિશ્રીએ ફરમાવ્યું કે, ‘ હે પુણ્યાત્મા! આ તારી પાપ ભીસ્તાથી તું નક્કી લધુકી દેખાય છે! તપ અને ક્રિયામાં ઉદ્યમ કરવા અર્થે, શ્રીશ ંત્રુજયતીર્થં જને, દુષ્કરને પતની આરાધના કર અને વિધિથી શ્રી નમસ્કાર મહામ ́ત્રને સ્મરણુકર તેથી ખેહત્યાના પાપથી શીઘ્ર મુક્ત થા’!
મુનિશ્રીનું વચન સ્વીકારીને, તેમની સ્તુતિ કરી કે, ‘ખરેખર આપશ્રી જ પરાપકારી છે.'! ફરીથી વંદન કરીને હર્ષથી તે બરણ શ્રી શત્રુંજયતી' તરફ પ્રાયશ્ચિત કરવા પ્રયાણુ કરતા ક્રમથી કુસસ્થળે આવ્યા છે. અત્રેથી હું તીથૅ જશ.’ ‘તે સિદ્ધના પ્રસાદથી હું ભૂત-વર્તમાન ભાવિકાળનું કરી શક છું.' તેથી ચમત્કાર પામ્યા! મસલત કરીને અગ્રેસર જયકુમારે ફળ પુષ્પ ભેટ આપીને પૂછ્યું, પિતાનું રાજ્ય ક્રાને મળશે’?
.
વિધિથી જોને ધરણે મસ્તક ધૂણાવ્યું! અને ક્યુ કે, અનિષ્ટ ચું પૂછે છે’? ચારમાથી કાઇને પણ દેખાતું નથી ’ ! જો નુતન પટ્ટરાણી સૂ`વતીના અદ્ભુત પુત્ર જીવશે તેા, લક્ષ્મીના ક્રીડાગૃહ જેવી રાજલક્ષ્મી પ્રાપ્ત કરશે”! તે કટુવચનથી કે ધથી તેમણે કહ્યું કે, આ અનિષ્ટ શું કહે છે? તું ક ંઈ પણ જાણતા નથી. શૂરવીરમાં અગ્રેસર એવા જય અને અમને પણ મૂકીને, આ રાજ્યને કાણુ ભોગવશે' ! તે પ્રતિકૂળ વન દેખીને, ધરણે
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૨૦
તુ' કે, મારૂં” ચિત્ત હમણાં વ્યગ્ર છે, માટે પછી ફરી જોઈશ' એમ *હીને ફળ લઇ ધનને મૂકીને ક્રમથી શ્રી શત્રુંજયતીર્થે પહેાંચીને, મુનિશ્રીના આદેશ મુજબ સ` વિધિ કરી.
શ્રી શ્રીચંદ્ર' (કેલિ)
•
ચારે ભાઈ વિચારરૂપી સમુદ્રમાં અટવાઇ પડયા. ચિંતામાં ગુંચવાયા. ‘શું આ સત્ય હશે જાણેલું પણ બનતું નથી પહેલા પુત્રી કુળક્ષય જાણીને, બુદ્ધિના પ્રયચ કરીને મંત્રીએ પોતાનું રક્ષણ કર્યું હતું ! તેવા કાઇ ઉપાય વિચારી શું. શું તે અસત્ય નહી કહેતા હશે તેા પણ ઉપાય કરશુ. જો સૂર્યાવતી દેવીને પુત્ર જન્મશે તે। કાઇ ન જાણે તેમ જન્મતાં જ હશું ? જયે કહ્યું.
ઘરને ઉપર જતાં જોઈને, સૂવતીની સખી સેન્દ્રી જે આમ્રફળ ખાવા આવી હતી કુદરતી તેણે દાદરા નીચે છુપાને બધી વાતા સાંભળીને ત્યાંથી એફ્રમ ભાગીને સૂવતીને સ વાતા કહી. તેથી સૂર્ય વતી હર્ષ અને શાયુક્ત થઇ! જેમ જમુદ્દીપના સુમેરૂ પંતની એક તરફ્ દિવસ અને બીજી તરફ રાત્રી હાય છે તેમ'! સૂર્ય'વતીએ કહ્યું કે, ‘હવે શું થશે? પ્રતાપસિંહને જણાવીએ ! વિશ્વપેાથી શુ? જેવું ભાવી ?
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પાંચમું: શુભ-સૂચક સ્વમો
, તપને તપતી સુવતીએ મધ્યરાત્રીના અનિદ્રામાં, સ્પષ્ટ ૪ શુભ સ્વપ્નના દર્શન કર્યા! ૧. પુર્ણિમાને ચંદ્ર મધ્ય આકાશમાં એકદમ ખસ્ય અને તે પોતાના સ્થાને પાછો આવી ગ! ૨ સુર્યવતીના હસ્તમાં કોઈએ વિકસિત કમળને આપ્યું તે પ્રથમ સંકેચાઈ ગયું અને દેવીના હરતથી પાછું વિકસિત થયું! ૩. અમૃત જેવું દેરાસરજીનું શિખર વરસાદથી શ્યામ થયું જેથી સૂર્યવતીએ વિચાર્યું આવું કરી ન થાવ રત્નોથી ફરી ઉજવળ કર્યું ! ૪. સૂર્યવતીને મસ્તકે કોઈએ સંકેચાયેલું છત્ર ધર્યું અને છત્ર પોતે વિકસ્વર થઈ ગયું સૂર્યવતીએ હર્ષથી જાગૃત થઈને શ્રી નમસ્કાર મંત્રનું સ્મરણ કર્યું !
પ્રતાપસિંહ પાસે જઈને સૂર્યવતીએ શુભ સ્વપ્ન જણાવ્યાં, હર્ષથી અને વિચારીને કહ્યું કે, “તે શુભ જોયું છે, તેથી અતિ પુણ્યશાળી પુત્ર જન્મશે.' સૂર્યવતીએ કહ્યું કે, “એમ જ છે. આપણું ધર્મરૂપી કલ્પવૃક્ષ ફળીભૂત થયું છે...! પ્રભાતે રાજસભામાં સ્વપ્ન પાઠકને ફળ પુષ્પ આપીને, પ્રતાપસિંહે સ્વનિ કહીને પૂછ્યું. સ્વખપાઠકએ વિચારણા કરીને કહ્યું કે, “૧. પૂર્ણચંદ્ર સમાન કળાવાન પુત્રરત્ન જન્મશે.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨ ]
શ્રી “શ્રીચંદ્ર' (કેવલિ) ૨. લક્ષ્મીગૃહ સમાન કમળના જે. ૩. અભુત ધર્મથી ભાવિત, ૪. એક છત્રી સકળ પૃથ્વીને ભગવશે”! “સ્વને અતિ શુભ છે, ભાવ મુશ્કેલીથી સમજી શકાય. ઉચત સન્માન કરીને, સૂર્યવતી દેવીને સ્વપ્નનાં ફળ કહ્યા રાષ્ટ્રની રત્નકુક્ષિમાં ગર્ભવૃદ્ધિ પામવા લાગે. “રેહણગિરિમાં રત્ન વૃદ્ધિયામે તેમ કેટલાંક દિવસે ચંદ્રપાનને દેહદ થયે ! તે દેહદ પૂરી ન થવાથી ધીમે ધીમે ક્ષીણ થવા લાગી. પ્રતાપસિંહે કારણ પૂછયું. સૂર્યવતીએ દેહદની વાત કરી. '
- ચિંતાગ્રસ્ત રાજાએ અમાત્યને કહ્યું કે, “બુદ્ધિને કસો અને દેહદપૂર્ણ થાય તેમ કર.” એમજ થયું. તાજી પ્રસવેલી ગાયના દૂધમાં સાકર અને પાણી ભેળવી ગરમ કરીને ચાંદીની થાળીના કાંઠા સુઘુ પૂર્ણ ભરીને એક ઝુંપડીના બકેરા નીચે જ્યારે પૂર્ણિમાના ચંદ્રનું પ્રતિબિંબ દૂધમાં પડ્યું ત્યારે સૂર્યવતીદેવીને ચંદ્રનું પાન કરવા વિનંતી કરી. જેમ જેમ પાન કરવા લાગી તેમ ઉપર સેવક બાકોરાને ધીમે ધીમે ઢાંકતો ગયે. દૂધ પૂર્ણ થયું અને બાકરે ઢાંકી દીધું! દોહદ પૂર્ણ થવાથી દેવીને હર્ષ થશે.
ચંદ્રના દેહદથી પ્રતાપસિંહ, સૂર્યવતીએ આનંદથી વિચાર્યું, પુત્ર જન્મશે તેનું શુભ નામ શ્રા “શ્રીચંદ્ર કુમાર પાડશું' ! એ નામની હીરા જડેલી સુંદર નાની વીંટી અને મુમટકુંડલ વગેરે તૈયાર કરાવ્યા. તેમના મનમાં ઉત્પન્ન થયેલ હર્ષ ત્રણે ભુવનમાં પણ શમાઇ શકે નહીં !
કોઈ એક દિવસ રાજા વનમાં ક્રીડા કરતા હતા ત્યાં તે કેટલાક ચર બુબારવ કરતા આવ્યા. પ્રતાપસિંહે પૂછયું શું કારણ છે ! “સમુદ્રના નૈઋત્ય ખૂણામાં કણકોટપુર અને રત્નપુર
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી
શ્રી ચં; (કેવલ).
નગર છે તેના મહેલ અને મહાલ રાજાઓ મળીને આપણા ગામ, નગર વગેરેને ત્રાસ પમાડે છે.” કુશસ્થળમાં તરત જ પ્રયાણભેરી વગડાવી સેના સજજ થઈ અંતઃપુરમાં જઈને સૂર્યવતીને કહ્યું કે, “હે પ્રિયે! એકાએક વિજયયાત્રા ઉપસ્થિત થઈ છે” ! ‘તારે સુખેથી અત્રે રહેવું, હું શત્રુઓને ભેદથી જીતીને આવીશ. મુવતીએ કહ્યું હું આપશ્રી સાથે જ આવીશ.”
- પોઢ ગર્ભના કારણે આવવું ઉચિત નથી.” સૂર્યવતીએ ગદગદ કંઠેથી, જ્યની વિચારણા, જ્યોતિષીનું ભાવી કથન વગેરે કહીને સાથે જવાનો આગ્રહ સે.” ક્ષણવાર વિચારીને પ્રતાપસિંહે કહ્યું કે, હે પ્રાણપ્રિયે! દુઃખી નથા, સર્વ શુભ થશે. જય વિગેરે ચાર કુમારને હું સાથે લઈ જઈશ, સુખેથી નિર્ભયપણ અત્રે રહે.” જેમ “ગિરિ ગુફામાં સિંહ નિર્ભયપણે રહે છે. તેમ વિચારણા કરીને જ્યને મહેલમાં રાખીને ત્રણે ભાઈઓ પ્રથાપસિંહ પાસે આવ્યા તે ત્રણેને જોઈને રાજાએ પૂછયું, * જય કયાં છે' ? જયને ઠીક નથી. જયને બેલવવા સૈનિકને મોકલ્યો. ફરી બોલાવવા છતાં પણ જય આવ્યો નહી.
ઉત્સાહ અને ઉતાવળથી પ્રયાણ કરતા એવા પ્રતાપસિંહને જય ન આવ્યાનો ખ્યાલ રહ્યો નહી ! “ગમે તેટલો ઉદ્યમ કરવા છતાં પણ, ભવિવ્યતા દુર્લય હેયુ છે'! કહ્યું છે કે, કદાચ સૂર્ય પશ્ચિમમાં ઉગે મેરૂ પર્વત કદાચ ચલાયમાન થાય, કદાચ પર્વતના અગ્ર ભાગે કમળ ઉગે, અગ્નિ કદાચ શિતળ થાય; તે પણ નિકાચીત કર્મ ચલાયમાન થાય નહી”! ઝડપી કૂચ કરતું લશ્કર શત્રુની સામે આવ્યું. ગુપ્તચરેએ બાતમી મેળવી. રાજાને પહોંચાડીને, પ્રતાપસિંહે સજજ થઈને રણક્ષેત્રમાં પ્રવેશ કર્યો.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪ ]
શ્રી “શ્રીચંદ્ર” (કેવલ)
વારપ્રેરક વાજિત્રોને નાદ સાથે યુદ્ધ શરૂ થયું. ભયંકર યુદ્ધમાં શત્રુના ઘસારાથી સૈન્યને ભાંગેલું જઈને, વિજય આઈ ત્રણે કુમારે હસ્તી ઉપર આરૂઢ થઈને, મોખરે આવ્યા. ભયંકર બાણની વર્ષા કરીને શત્રુને પરાગમુખ ક્યાં ! કુમારને બળવાન જાણીને અને કાગડાની માફક ભાગતા સૈન્યને અટકાવવા, તત્કાળ હેકને રેષથી કરડી, મલ અને મહાલે કુમાર સાથે દીર્ધકાળ સુધી ભયંકર યુદ્ધ કર્યું. મલ્લે તલવારની ધારથી વિજયને મુછિત કર્યો. પુત્રો અને સૈન્યને ખીર જોઈને, સૂર્યરૂપી પ્રતાપસિંહે, “કયાં છે દુષ્ટ અલ્લ” ? એમ કહેતાં તેજસ્વી તલવાર ખેંચીને, અતિ વેગથી ભલનું મસ્તક ક્ષણવારમાં કાપી નાખ્યું
પ્રતાપસિંહ રાજાનો જયજયકાર થયો. મહામલ્લ છવનું રક્ષણ કરવા રત્નપુરના કિલ્લામાં સૈન્ય સાથે ભરાઈ ગયે ભલાના કણકેદ્રપુર વગેરે અને મહામલ્લના રનપુર સિવાયના સર્વ દેશને જીતીને, રત્નપુરને ઘેરો ઘાલીને પ્રતાપસિંહ સમુદ્ર કીનારે સુખપૂર્વક ક્રીડા કરવા લાગ્યા.
પેલી તરફ પ્રયાણુથી ઉત્પન્ન થયેલ વિરહ દુઃખને દૂર કરીને સૂર્યવતી શ્રી જિનેશ્વરદેવ કથાત ધર્મની આરાધના કરતી હતી. એક દિવસે સજજ સૈનિકે આવેલા જોઈને, સૂર્યવતીએ સૈન્દીને પૂછયું કે, “એ કેમ આવ્યા છે ? સૈન્દી પૂછીને કહ્યું કે, તેઓ એટું કહે છે કે પ્રતાપસિંહ રાજાએ ગર્ભના રક્ષણ અર્થે અમને
કલ્યા છે. માટે અમારાથી ભય પામશે નહીં, પરંતુ જ્યના લાગે છે. દુષ્ટ જયે ગઠવ્યા છે, આવી દુઃખદ સ્થિતિ જોઈને સૂર્યવતીએ નિસાસે નાખીને કહ્યું કે, સિન્ધી હવે શું કરશે ? - “હે સૂર્યવતીદેવી! તિષીના ભાવી કથનને યાદ કરે. ફરી ફરી બેલાવવા છતાં દુષ્ટ જ રોકાણ છે. શું બનશે કાંઈ
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પાંચમું
ખબર પડતી નથી.” સર્વ ઉપાય નિષ્ફળ ગયા. જેમ “ભાવ વિનાને ધર્મ અને જલ વિનાના અંકુરા'!
પુત્ર જન્મઃ
શુભ દિવસે, ચંદ્ર ઉચ્ચ નક્ષત્રમાં હતું અને સર્વગ્રહ ઉચ્ચ સ્થાનમાં હતા ત્યારે મધ્ય રાત્રીના પૂર્ણ સમયે સૂર્યવતીએ પુણ્યશાળી મુર્તિમાન સૂર્ય જેવા તેજસ્વી પુત્ર રત્નને જન્મ આપે ! ભાગ્યશાળીના તેજ આગળ દિપક નિસ્તે જ થઈ ગયા ! તે જોઈને હૃદયરૂપી સરેવર હર્ષરૂપી વારિથી ઉભરાઈને માંચના બહાનાથી સૂર્યવતીન દેડમાંથી પ્રગટ થયે !
શ્રી “શ્રીચંદ્ર ચંદ્ર જેવો મુખવાળા, વિકસિત કમળના જેવા લેનવાળા, અષ્ટમીના ચંદ્ર જેવા લલાટવાળા, શુભ લક્ષણોથી યુક્ત, સુરૂપ અને સૌભાગ્યશાળી હતા! સર્વ ગુણોથી યુક્ત હતા. જેમ “રાહગિરિ રત્નોથી યુક્ત હોય છે તેમ.
જયના યમ જેવા સિનિકને વિચારી ગગઠે સૂર્યવતીએ કહ્યું કે, “સખીઓ વિચિત્ર કર્મને જુઓ! પ્રતાપસિહ આજે કુશસ્થળમાં નથી. આવા સમયે કેને હર્ષ ન થાય ? વાજિંત્ર, ગીત, નૃત્ય અને મહત્સવ તો દૂર રહ્યો. પરંતુ થાળી પણ વગાડી શકાય તેમ નથી ધિકાર છે આવા ભારા દુષ્ટ કર્મને, ભીતિથી હર્ષને શેષણ કરે તે સમય છે! તે દુઃખથી સર્વ દુઃખી થયા. જેમ નદીના તટ ઉપરના અંકુરા, શું મેઘ જળથી વૃદ્ધિ નથી પામતાં?
દીર્ધ નિઃશ્વાસવાળી સ્વામીનીને જોઈને, સખીઓએ કહ્યું, હમણું પ્રસવ થયે છે, માટે દુઃખને હૃદયમાં ધારણ કરવું નહી” કહ્યું છે, ચિંતાથી વ્યાધિ વૃદ્ધિ પામે છે, શરીર ક્ષીણ
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી “શ્રીચંદ્ર' (કેવલિ
થાય છે, બુદ્ધિ ઘટે છે માટે બુદ્ધિશાળીએ ચિંતા ન કરવી; દુઃખ અને વિાથી શું? હૃદયની ચિંતાથી શું ? શ્રી “શ્રીચંદ્ર' ના પુણ્યથી સર્વ શુભ થશે! આજે મનેરશ્ય રૂપી કલ્પવૃક્ષ ફળ બત થયું છે...
હવે શ્રી “શ્રીચંદ્ર'ને નામની વીટી અને આભૂષણથી શણગારીએ.” એમ કહીને ફરી સ્નાન કરાવીને એમ કરીને, ઈન્દ્રના જેવા રૂપવાળા કુમારને જોઈને સેન્દ્રીએ કહ્યું કે, “હે ને ! સુંદર શરીર અને શુભ ભાગ્ય વિધાતાએ રને આદિ સાર વસ્તુઓમાંથી સારને ગ્રહણ કરીને, શ્રી “શ્રીચંદ્રને બનાવ્યા હોય એમ મને લાગે છે. સ્ત્રી જેમ ગેરસમાંથી માખણના પીંડને બનાવે છે”! તેમ આજે કલ્પવૃક્ષ જેવા જમ્યા છે, તે હવે સુયત્નથી રક્ષા કરવી જોઈએ. અત્યારે શું થઈ શકે? પ્રભાતે શું થશે? અત્યારે જ કાંઈક વિચારીએ અને શુભ કરીએ.
વાદળાંઓથી ઘેરાએલે પણ ચંદ્ર શું અંધકારથી ઢંકાતે કરવાથી ? માટે હું સેન્દ્રી! બુદ્ધિને કસીને ઉપાય શોધી કાઢ જેમ દિપકથી સુંદર પ્રકાશ ભેરામાં પણ પથરાય છે તેમ. જે બળથી પણ શકય ન હોય તે કાર્ય, બુદ્ધિથી કરવું. બંધુથી, સહાયથી અને વિપુલ ધનથી પણ શકય ન હોય તે બુદ્ધિથી થઈ શકે, સૂર્યવતીએ કહ્યું કે ‘પૂર્વભવમાં મેં પુણયાનુંબંધી પુણ્ય કર્યું હશે, જેથી અતિ સુંદર પુત્રરત્નને જન્મ થયો છે. હે બુદ્ધિમાન સેન્ડી ! તારી ચતુરાઈને ઉપયોગ કરીને રક્ષણ માટે ઉપાય કરવા જોઈએ !
વિચારીને કહ્યું કે, “હું નિબુદ્ધિ હોવા છતાં પણ શ્રી “શ્રીચંદ્રને કેાઈ સુરક્ષિત સ્થળે મહેલની બહાર મૂકીએ તે ઠીક થશે પરંતુ તે પણ અતિ દુષ્કર છે! બહાર જવાવાળાની સૈનિકે જડતી લેશે.” “તે હવે મહાસંકટમાંથી ઉગરવા શું ઉપાય
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પાંચમું
કરીશું”? “એક ઉપાય દેખાય છે. દરરોજ માલણ તાજા પુષ્પો સાંજે શયા અર્થે લાવે અને પ્રભાતે વાસી પુષે લઈ જાય છે. તેમાં ગુપ્ત રીતે મૂકીને લઈ જાય.' એમ જ થયું. હંમેશ પ્રમાણે માલણ ગૃહ ઉદ્યાનમાં ગઈ.
ધીમેથી બે હસ્તથી પીડા ન થાય તેમ, રત્નકંબલમાં વીટાએલા શ્રી “શ્રીચંદ્રને પુષ્પના પુંજમાં ગુપ્ત રીતે છુપાવી કહ્યું કે, “હે કુમાર! તમે આનંદ પામો. સૈનિકોને શંકા ન થાવ.' એમ કહીને માલણ ગઈ. એટલામાં સૈનિકે એ અંદર અવલોકન કરતાં કાંઈક પ્રસવના ચિહ્નો જેને સખીઓને પૂછયું કે, “શું જગ્યું કે કાંઈ જવાબ મળ્યો નહીં. જેથી તત્કાળ જ્યને ખબર પહોંચાડી તક્ષણ જ આવે. તરત જ પેટીઓ, ભેચરા વગેરે દરેક ઠેકાણે તપાસ કરી, પરંતુ કોઈપણ પત્તો ન લાગવાથી ખેદ પાપે સેન્દ્રીને પૂછયું કે, “અહીં શું થયું?
ગર્ભનું જર વગેરે બધું ભેગું કરીને, તે બતાવીને કહ્યું કે, મને તો મનમાં જ રહ્યા. દેવીને પુત્ર તે નહી પરંતુ પુત્રી પણ ન જન્મી'! જય મનમાં આનંદ પામીને વિચાર્યું કે,
ઔષધ વિના વ્યાધિ સમી ગઈ. બહારથી કહ્યું કે, “હું તે ભાઈને જન્મ મહોત્સવ ઠાઠથી કરીશ એવી આશા કરી હતી.' કત્રિમ શેકને દર્શાવીને સૈનિકોને સાથે લેતો ગયે
સૂર્યવતીએ સેન્દ્રને કહ્યું કે, “યે કેવું કર્યું”! “પુત્રને જલ્દી લઈ આવીને મને આનંદ પમાડ. પુછવોને પુંજમાં જોયું પરંતુ કયાંય પણ શ્રી “શ્રીચંદ્ર' દેખાયું નહી. સર્વ પુજે કંદી નાખ્યા. મર્યવતી રૂદન કરતાં મુછત થઈને પડી. પવનથી ત્યારે મુછવળી ત્યારે આમ તેમ અવલોકન કરતી અને વિલાપ કરતી આવી તે સાંભળીને સૂર્યવતીએ પૂછ્યું કે
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
•
શ્રી શ્રીશ:દ્ર' (કેવિલ)
૨૮ ]
‘પુત્ર રત્ન કુશળ છે'? ગદ્ગદ્કડે કહ્યું, ‘તે કુશળ હાત તે દુઃખાથી શું? પરંતુ કયાંય પણ દેખાતા નથી.’
(
(
તે તે કયાં ગયા હશે'? જેમ અગ્નિથી રૂઉની ’જેમ. કટુ વાકયથી, વજૂની જેમ હણાઇને સૂવતી મૂર્છા પામી, કેળની ડાળીએથી પવન નાંખીને સખીબે જાગૃત કરી. રૂદનને કરતી ચ ઉદ્યાનમાં જને માલણને પૂછ્યું, ‘પુત્ર રત્નને કર્યાં છુપાવ્યા હતા’? ‘અહી છુપાવ્યેા હતેા.’ ચારે તરફ પુષ્કળ શેાધ કરી પરંતુ પ્રાપ્ત ન થયા! ‘શું કલ્પવૃક્ષ સુખેથી પ્રાપ્ત થયું છે? શું દરિદ્રીઓને ચિંતામણી રત્ન પ્રાપ્ત થાય છે? પ્રાપ્ત
થાય તા તે ટકે છે'?
શ્રી ‘*ચંદ્ર’તું શું થયું હશે? ‘કાણે ખસેડયા હશે ? કોઇએ હરણ કર્યું હશે? હે સુખી ! અભાગણી પાસે પુત્રરત્ન કેવી રીતે ટકી શકે? રહી શકે? હા! હા! હા! હું દુર્ભાગ્યથી હણા'! મુક્ત કડે રૂદન કરતી અને સ્ખલના પામતી સૂર્યવંતીને સેન્દ્રી હાથ પકડીને મહેલમાં લઇ ગઇ હે દેવ ! કાંઇ તારૂ લીધુ છે? શું તારા વિનાશ કર્યાં છે ! રત્નને લઇ જઇ, ચક્ષુમાં ધૂળ ફેંકી છે. હે વિધાતા! જો એમ કરવાની ઈચ્છા હતી, તે। પ્રથમ પુત્ર શા માટે આપ્યા? આ શું આટ્લ્યુ છે'?
સૂ`વતીના શાક :
"
અહીં તારા શો દોષ? વિયોગ આદિ સર્વાં દુ:ખાનુ કારણ મારા પૂર્વ ક્રમે જ છે. શું મે શીલ લેખું! શું પેટ આદિને વિખુટા પાડયા? કે દાવાનળ પ્રગટાવ્યેા ! કે કાર માતા પુત્રના વિયાગ કરાવ્યા ? આંગળાના ટચાકડા ફોડીને સપત્નીઓને શ્રાપ આપ્યા? કે પક્ષીઓના ઇંડા ફોડયા કાને
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પાંચમું
[ ૨૯
-
~
+-
-
--
ષથી અસત્ય કલંક આપ્યા? કે કોઈને બોટ માલ આયો ? પૂર્વ ભવે કરેલી હિંસા આદિ કાંઈ બીજા પણ મહાપાપ થયા હોય તે દુષ્કર્મો ઉદયમાં આવવાથી આ પ્રમાણે થયું છે. હમણ જે દુઃખ છે તે તે કેવળી ભગવાન જાણે'!
સૂર્યવતીના રૂદનથી સર્વ રૂદન કરવા લાગ્યા જેથી શાક સામ્રાજ્ય ફેલાઈ ગયું. સ્નેહથી શું નથી થતું! “હે ચંદ્રના જેવા નિર્મળ જગતમાં ચંદ્ર સમાન હે વત્સ! પ્રગટ થઈને મને દર્શન દે! એક ઉત્તર આપ! એક વખત બોલ! કયાં ગમે છે...! આ વિલાપથી રાજકુળમાં જબરે કોલાહલ થયો. સ્વજનોએ આવીને દુઃખનું કારણ જાણ્યું નિશ્વાસ મૂકીને બળથી સૂર્યવતીએ ઉદનને રોકડ્યું!
હે મહારાણુ! શું થાય? ભવિતવ્યતા દુર્લય છે! વિધાતાને અતિ દુઃખથી નિવારી શકાય છે! શું કર્મના ફળને નિષ્ફળ કરી શકાય છે? તમે તો તત્વના જાણકાર છે! શું અતિ વિલાપથી સયું! ગયેલાને શોક ન કરવો. ભાવિ નજ વિચારવું અને બુદ્ધિમાને તો વર્તમાન કાળને અનુસરે છે. શ્રી શ્રી ચંદ્ર ક્યાં પણ ગયા છે, ગમે ત્યારે પાછા આવશે! મનના ઈચ્છિતને કહેવાથી, પણ શુ? જે પ્રાપ્ત થઈ શકે તેવું હોય તે પ્રાપ્ત છે? અને ન પ્રાપ્ત થવા જેવું પણ કઈ વખત પ્રાપ્ત થાય છે ! તે શ્રાવકેના વાકયથી હૃદયમાં ઉત્પન્ન થયેલા દુઃખને શાંત કર્યું. જેમ વરસાદના વારિથી દાવાગ્નિ શાંત થાય છે તેમ. સ્વજને વસ્થાને ગયા.
બા નમસ્કાર મહામંત્રનું ધ્યાન ધરીને, એકાદ ક્ષણ મૂર્યવતીને નિદ્રા આવી ગઈ.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર’ (કેલિ)
૩. 1
કુળદેવીનુ અગમાન :
પેટલામાં તેા એક શ્વેત વસ્ત્રવાળી દેવીએ પૂછ્યું કે, ‘ હું વત્સે ! તુ' જાગે છે' સભ્રમથી કહ્યું કે, હે માતા ! દુઃખીને નિદ્રા કયાંથી ! આપશ્રીના દંશન પુણ્યથી થયા, નેત્રને આનંદકારી આપશ્રી કાણુ છે! ’? ‘હે ભદ્રે ! મને કુળદેવી જાણુ. મેાહુ ન પામ, ફાંગટ દુઃખને ધારણ ન કર. શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર' પુત્ર વિજયી છે! તે પુણ્યશાળી છે પણ તારી પાસે વિઘ્ન હતું, જેથી બીજે સુખ સ્થાન મૂકયા છે. તે રાજા થઈ ૧૨ વર્ષેતને ભેટશે ! એમ કહીને તત્કાળ દેવી અંતર્ધ્યાન થઇ ગયાં.
'
સૂવતીએ તત્ક્ષણ વિસ્મય પામીને શાક સહિત થ, અતિ હઈથી વિચાયું, ‘આ તે સાક્ષાત શુભ જોયું' સેન્દ્રી આદિ સખીને સર્વાં કહ્યું. તેમણે કહ્યું, ‘એમ થાઓ.’ સવ શેાક રહિત થઈ કાંક મોંગલ કયુ'! શ્રી · શ્રીચંદ્ર' ના ભેટવાના આશ્વાસનથી સૂવતીએ હૃદયપૂર્વક ધક્રિયામાં વિશેષ આદર કર્યો. શ્રી જિનેશ્વરદેવની પૂજા, શ્રી પંચ પરમેષ્ઠી મત્ર સ્મરણ કરવાનું અને આવશ્યક ક્રિયા આદિ વિશેષ કરવા લાગી !
અનેાથ ફળ્યાઃ
કુરાસ્થળમાં વણિક શ્રેષ્ઠી લક્ષ્મીત્તને લક્ષ્મીવતી પ્રિયા હતી. શ્રેણીમાં શ્રેષ્ઠ એવા તે ધનવાન અને ધમવાસીત પરંતુ પુત્ર વિનાના હતા. તેણે મધ્યરાત્રીએ શ્વેતવસ્ત્રવાળી ગાત્રદેવીને જોઇ. પ્રિય વધામણી આપી. ‘હું શ્રેષ્ઠી ! ઉઠ પ્રભાતે કલ્પવૃક્ષ પધારશે ! યથાશક્તિ મહાત્સવને ઉજવ' ! દૈવી અંતર્ધ્યાન થ. લક્ષ્મીવતીને શુભ વધામણી કહી. એમ જ થયું. મહાત્સવ માટે પુષ્પા જોઇએ એટલા પ્રાપ્ત ન.ચવાથી, જયકુમારને ભેટ ધરી પુષ્પાની માંગણી કરી. જયે રાજના ઉદ્યાનમાંથી લષ્ટ જવા આદેશ કર્યા.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પાંચમું
પુના પુજની આસપાસ નાના સર્પો હોવા છતાં પણ ભય પામ્યા વિના પુષ્પો એકઠાં કર્યા ! ત્યાં તો દેવયોગથી પ્રતાપસિંહના પુત્રે પગ હલાવ્યો. પુષ્પોને કંપતા જોઈને એટીએ વિચાર્યું, “શું હશે? પુજને ખસેડતાં તો અદ્ભુત શ્રી “શ્રીચંદ્રના દર્શન થયાં. હર્ષ પામીને વિચાર્યું “ગોત્રદેવીએ કહ્યું હતું તે સત્ય થયું. તક્ષણ તાજાં પુષ્પના કંરડીયામાં ગુપ્ત રીતે છુપાવીને, લઈ જઈને એકાંતમાં લક્ષ્મીવતીને સોંપીને સર્વ વિસ્તારથી કહ્યું !
લક્ષ્મીવતીએ અતિ આનંદ પામીને કહ્યું, “ઘણું સારું કર્યું ! ઘણા સમયને મને રથ પૂર્ણ કર્યા ! અહા ! બુદ્ધિ! અહો હૈય! અહો સાહસ’! “ખરેખર પૂર્વ પુણ્ય વાંછિતને પૂરે છે, તે સુખનું કારણ હોવા છતાં પણ તે પુણ્યને પ્રાણી કરતો નથી, દુઃખનું કારણ પાપ હેવા છતાં તે કરે છે, તે આશ્ચર્ય છે ! ભજન વિધિના અંતે લક્ષ્મીદત્તે કહ્યું, મારી પત્ની ગુઢ ગુર્ભવાળી હતી. આજે પુત્ર જન્મે છે”! તે નિમિત્તે ચારે તરફ કેશરને છાંટયું, પુના સમુહને પાથર્યા, સુવર્ણ અને મોતિકને સ્વસ્તિકને પૂર્યા!
કારમાં તેજસ્વી તેણે લટકાવ્યાં, હસ્તના થાપાના ચિહ્નથી દિવાલે શોભતી હતી અને ચોક નાના તરેહના ચંદરવાથી શેભતા હતા. ઉચેથી સુહાગણે ઘવલ મંગલ ગીતોથી ગાજતી હતી. સુવર્ણના, અખંડ અક્ષતથી પૂર્ણ થાળો ગૃહમાં પ્રવેશવા લાગ્યા! વાજિંત્રના મધુર નાદથી સૂર પુરતા અને યાચકેના મિશ્રધ્વનિથી દિશાઓ પુરાઈ ગઈ! સાધનિકની ભક્તિ થતી હતી યાચને દાન દેવાતું હતું. તે મહોત્સવથી ચારેકેર આનંદ આનંદ ફેલાઈ ગયો!
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી “શ્રીચંદ્ર' (કેવલિ)
=
==
વીંટી ઉપરના નામ પ્રમાણે શ્રી “શ્રીચંદ્ર' નામ રાખ્યું. તેમના પુણ્ય પ્રભાવે શ્રેષ્ઠી લશ્વર હતા તે વૃદ્ધિ પામીને કેટીશ્વર થઈ ગયે! ધન, ધાન્ય, મણિ, રત્ન, સુવર્ણ અને ચાંદી વગેરથી ગૃહ પૂર્ણ થયું ! રાજપુત્ર પાંચ ઘાવમાતાથી પાલન કરાતે વૃદ્ધિ પામવા લાગ્યા. પછી જાગરણ ઉત્સવ હર્ષથી ઉજવ્યો. સર્વ કુલાચાર પણ વિરતારથી કર્યા ! જુદી જુદી કીડાને કરતે ક્રમથી પાપા પગલી ચાલવા લાગ્યો. એકના ખેાળામાંથી બીજાના ખોળામાં જતો. “હસ્તચક્રમાં કમલ સમાન સર્વને પ્રિય થય' !
શ્રી શ્રીચંદ્ર' કયારેય પણ હઠ કરી ન હતી! કોઈ પણ વખત મુખ વાંકુ કર્યું ન હતું! કમથી પાંચ વર્ષનો થયો. બાળ હોવા છતાં પણ પરાક્રમથી વિશાળ થયો! સંકેત અને સુપ્રતિ ભાની કાંતિની જેમ લક્ષ્મી ભજતી! પૂર્વે ભણેલાની જેમ એક વખત જ્ઞાન અને વિજ્ઞાન સાંભળે કે જુએ તે તરત જ આવી જતાં હતાં ! કીડા માટે થાર થઈને શ્રી “શ્રીચંદ્ર લક્ષ્મીદતા સાથે ઉદ્યાનમાં ગયા ત્યાં કકેલી, નાગ, પુનાગ, ચંપા વગેરેના રસદાર વૃક્ષો અને વાવડીઓ પણ હતી.
એટલામાં તો મોટા હાથી ઉપર રાણીની જેમ બેઠેલી મેના, સાથે મંત્રીઓ શ્રેણીઓ, અશ્વો, વાજીંત્રો ગીત ગવાતા અને છત્ર ચામરથી શોભતી જોઇને સમસ્ત નગરજને આશ્ચર્ય પામ્યા હતા! તેને જોઇને શ્રી “બીચંદ્રને પણ આશ્ચર્ય થયું. પ્રથમ જિનેશ્વરજીના દેરાસરમાં જઈને મેનાએ દર્શન કર્યા ! તેથી એની પાયું, શું માનુષી હશે ? શું વિધાતા હશે? શું વિશેષ જાણકાર હશે”?! ત્યાં સ્ત્રી સુખાસનમાંથી ઉતરીને સેવકને આદેશ કરવા લાગી.
પિતાને પૂછીને, શ્રી “શ્રીચંદ્ર' તે સ્ત્રીને મધુર સ્વરે પૂછ્યું, હે સુંદરી તમે કેણ છે? મેના પંખો હોવા છતાં પણ અપંખો
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પાંચમું
[ ૩૩ જેવા ક્રિયા અને જિનેશ્વરદેવના ગભારામાં પ્રવેશનો શો ઉદ્દેશ હશે'? “પ્રતાપસિંહ હાલ રત્નપુરમાં રોકાયા છે, તેમની સૂર્યવતી રાણી છે, તેની હું સખી સેન્દ્રી છું. હે કુલભુષણ! સ્વામીનીને મેના અતિ પ્રિય અને પ્રેમપાત્ર છે, તે કરકેસ્કૃદ્વિપમાં જન્મી હતી. વણિકે રાજાને ભેટ આપી તે અપૂર્વ પ્રિય સુભાષિત અને વાર્તાઓથી રંજન કરતી હતી...!
મેનાનું અનશન - “સર્યવતીને પુત્ર વિયોગનું જે દુઃખ પડયું હતું તે ભૂલાવવા મેના જે મેકલી. તે પહેલા વીતરાગદેવના જ્ઞાનીના ઉપદેશથી તીવ્ર તપને તપતી હતી અને નિર્મળ સમ્યકત્વને પાળતી. તેનું ભાવી નાની મુનિએ ભાખતા કહ્યું, ‘આવતા ભવમાં તું રાજપુત્રી થઈશ! તેથી વિશેષ ઉત્સાહથી ધર્મને કરતી હતી. સૂર્યવતીએ અટકાવ્યા છતાં ભાવથી અઠ્ઠાઈ તપ કર્યું આજે પારણું છે. માટે હર્ષથી સૂર્યવતીદેવાએ મહોત્સવથી રૌત્ય પરીપાટી તપની અનુમાદના અર્થે કરાવી છે !
અતિવર્ષથી શ્રી જિનિપૂજાપૂર્વક ફળ ભેટ કરીને તપસ્વી મેના જમને સફળ કરે છે, અહોભાગ્ય ! અહે શક્તિ ! અહોવૈરાગ્ય! શુભકર્મના ઉદયથી, શ્રદ્ધા, દયા વગેરે પુણ્યની સામગ્રી પામી છે” એમ પ્રશંસા કરીને શ્રી જીનેશ્વરને વંદન કરીને, મેનાનું નિરિક્ષણ કરતાં ઉભા રહ્યા, શ્રી “શ્રીચંદ્ર' મેનાએ ભગવાનની પૂજા કરીને, ચાંચથી પુષ્પો વગેરેના ૮ મંગળ કરીને, તુતિ કરીને પાછી ફરતી હતી. ત્યાં તે પુણ્યથી કુમારના ઇન્દ્ર ઉપર દૃષ્ટિ પડતાં પાછી ફરીને, મેનાએ જિનેશ્વરદેવને નમીને વિનંતી કરી કે, “જન્માંતરમાં જે પતિ થવાનું હોય તો, આ અભુતકુમાર મારા પતિ થ” “શ્રી જિનેશ્વરદેવ મારા દેવ છે,
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪ ]
શ્રી “શ્રી
” (કેવલિ)
નિર્ચન્યગુર અને જિનેશ્વરદેવે પ્રકાશેલ ધર્મ મને પ્રાપ્ત થાઓ.! એમ કહીને, મેના અનશન સ્વીકારીને, હર્ષથી શ્રી જિનેશ્વરદેવના ચરણકમળમાં રહી!
શ્રી “શ્રીચંદ્ર કહ્યું કે, “હે પંડિતા! હા! હા! નિયાણું નકર, એ ઉચિત નથી. શ્રી જિનેશ્વરદેવે પુણ્ય નિયાણરહિત કરવું એમ ફરમાવ્યું છે. મેં તત્વ કહ્યું છે, માટે મોહ ન પામ!
મને નિયાણું ન હે હે કુંભાર ! કુવામીથી લગારે ધર્મની સિદ્ધિ થતી નથી, એવા બુદ્ધિથી મેં કહ્યું છે અર્થાત તેથી ધર્મની સિદ્ધિ થાય.'! સુર્યવતીને આવતી જોઈને પિટીની દઢતાની અનુમોદના કરતા બહાર નીકળીને, અભિમાન લાવ્યા સિવાય સર્વ કહીને લક્ષ્મીદત્તને. ઘણા મિત્રોથી યુક્ત શ્રી “શ્રીચંદ્ર અમ્રતને ભંડાર, પિતાના આત્મામાં આનંદ પામ્યા.
સેન્દ્રી પાસેથી જાણીને સૂર્યવતીએ કહ્યું કે, “હે સખી! અનશન દુષ્કર છે, સાહસ ન કર, પહેલા તપને કરતી હતી તપને કરજે. મેનાએ મસ્તક ધુણાવ્યું. “આયુષ્ય કેટલું છે ? તે નહી જાણવા છતાં અનશન કેમ કર્યું ? “પ્રભુજીની સાક્ષીએ જે કહેવાયું તે અન્યથા નહી થાય. જ્ઞાનીનું વચન પણ છે, જેથી અનશન સ્વીકાર્યું છે. સર્વ દુષ્કૃત્ય મિથ્યા થાઓ.” એમ કહીં મૌન સ્વીકાર્યું. મહાન અનશનને અનેક પ્રકારે મહોત્સવ ઉજવે. ત્રણ દિવસે વીર મૃત્યુને પામી ચંદનની ચિતામાં અગ્નિ સંસ્કાર કરવામાં આવ્યો. સૂર્ય વતી તેને હંમેશાં યાદ કરતી. વિદ્યાભ્યાસ
કુશસ્થળમાં ધી ધન અમાત્ય હતો. તેમને મતિરાજ અને સુધીરરાજ બે પુત્રો હતા. મુનિરાજ મંત્રી થયે. સુધીરરાજને
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પાંચમું
[ ૩૫
કમલા પ્રિયાથી ગુણચંદ્ર પુત્ર થયે, તે શ્રી “શ્રીચંદ્ર'ના સમાન વયનો હોવાથી બનેની ક્ષીરનીર જેવી મૈત્રી થઈ ! ગુણચંદ્ર વિવેકથી, વિનયથી ભક્તિ સેવાથી, શ્રી શ્રી ચંદ્રનું મન જીતી લીધું! લક્ષ્મીદક્તિ વિચાર્યું, બાલ્યવયમાં ભણાવવા જોઈએ એટલામાં યાત્રા કરતાં ગુણધર ઉપાધ્યાય કુશસ્થળમાં પધાર્યા. તે સર્વ વિદ્યામાં પ્રવિણ, નીતિનિ પુણ, પંડિત, દયાવાન, શાંત, બૃહસ્પતિ જેમ પાઠક હતા. તેમને નિમંત્રણ કરીને, વિનંતી કરી પૂછ્યું કુમાર ક્યાં છે ?
આદેશથી લાવણ્યરૂપી લક્ષ્મીના લતાગૃહ જેવા શ્રી “શ્રીચંદ્ર' ગુરૂના ચરણને અને પિતાને નમીને, શાંતિથી વિનયપૂર્વક બેઠા. તેમને સર્વ લક્ષણયુક્ત અને વિનય વગેરે ગુણોથી, સર્વ પ્રકારે યોગ્ય જાણીને, બીજે જવાની ઇચ્છાવાળા હોવા છતાં પણ તેમના પુણ્યપ્રભાવે અને ભક્તિથી રંજીત, નિસ્પૃહ પાઠકે હા પાડી. શ્રેષ્ઠી બલાત્કારે ધન આપવા લાગ્યા. ગુણુંધરે કહ્યું, જ્ઞાન ધનથી વેચતો નથી. ઉપકાર ૧. વિનયથી વિદ્યા જે આપે તે પુણ્યાત્મા! બાકી ધનથી આપે અને પોતે વિદ્યા પ્રાપ્ત કરે તેલ ભી. “તો શું જોવું જોઇએ? ગ્ય સ્થળની વ્યવસ્થા જોઈએ.”
રાજાની કૃપાથી લક્ષ્મીપુર મારૂં છે, ત્યાં પધારે.” તે મહેલ પસંદ પડ્યો. શુભ દિવસે, શુભ ચંદ્રને વેગ થતાં, શુભ મુહૂર્ત, અત્યંત વિનયી અને શુદ્ધ વસ્ત્રથી શોભતા એવા શ્રી શ્રીચંદ્રને ૩૪ થી શુભ શરૂઆત કરી. શ્રેષ્ઠીએ સર્વની ઉચિત ભક્તિ કરી. ક્રમથી સૂત્ર અને અર્થ ભણવ્યા. સમ્યમ્ વિનયથી શ્રી “શ્રીચંદ્રમાં ગુણોનો સમૂહ થયો. જેમ પશુછથી ધનુષ્ય નમે પરંતુ લીલા વાંસથી કામ થતું નથી. તેમ વિનય વિના ગુણ આવતા
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી “શ્રીચંદ્ર' (કેવલિ) નથી. ત્યાં ઘણું ભણતા હતા, તેમાં પણ શ્રી શ્રીચંદ્ર પ્રત્યે સર્વનું લક્ષ ખેંચાતું! ચંદ્ર હોય ત્યારે તારાઓને કાણુ જુએ?
વિદ્યા અર્થે ગુરૂની ભક્તિ કરી ન હતી પરંતુ તેમના ગુણના અનુરાગથી શ્રી “શ્રીચ કે કરી હતી. તે લક્ષણશાસ્ત્ર, છંદ, અલંકાર, યે તિ, ગણિત, સાહિત્ય આગમ, સામુદ્રિક અશ્વપરિક્ષા, પ્રશ્નોતર, નાડી, ચેષ્ટા, હેરા, લગ્ન, કાલજ્ઞાન, સ્વરદય, કલ્પવિદ્યા, રસજ્ઞાન, મળમૂત્ર પરિક્ષા, નાટક, પિંગળ, સુવર્ણ, રત્ન, હીરાની પરિક્ષા, હસ્તિશિક્ષા, લેખન, સકળશાસ્ત્ર વિદ્યા અને કલામાં પારંગતા થયા! એમ ગુરૂએ શ્રેષ્ઠીને કહ્યું. ક્ષત્રિયને યોગ્ય એવી શસ્ત્રવિદ્યા પણ શીખવો.”
રાધાવેધ, ધનુષ્ય આદિશસ્ત્ર વિદ્યા શીખવી. શ્રી “શ્રીચંદ્ર સકળ વિદ્યામાં ગુરૂકૃપાથી પારંગત થયા! તે બુદ્ધિશાળીને જ્ઞાન પ્રસર્યું! જેમ જળમાં તેલ. ગુરૂ પણ જેમાં જ્ઞાતા ન હતા, તેમાં શ્રી “શ્રીચંદ્ર'ની બુદ્ધિથી જાણકાર થયા ! ગુથી પણ શિષ્ય અધિક થયો ! ઉપાધ્યાયે પોતાને ઘેર જવા તૈયારી કરી. ત્યારે શિષ્ય અશ્રુ સારવા લાગ્યા. એટલામાં અનુમતિ માટે પધાર્યા. તે જોઈને તત્કાળ બોલ્યા, ‘અહે ભક્તિ! અહીં સ્નેહ! અહો વિનય ! અહ નિરભિમાનપણું! આદિ ગુણેની વારંવાર પ્રશંસા કરી.
શ્રેષ્ઠીએ કહ્યું, હે બુદ્ધિમાના શિષ્યના સંતોષ અર્થે હજી થોડા દિવસ રહે! ગુરૂએ હા પાડી. તેથી શ્રી “શ્રીચંદ્ર'નું હર્ષ રૂપી જળ કયાંય પણ માયું નહી આઠ વર્ષે રત્નપુર નગર જીતીને આજ્ઞા પ્રવર્તાવાને પ્રતાપસિંહ કુશસ્થળે પધાર્યા. ત્યારે નગરીને શણગારીને, મંત્રીઓ અને પ્રજા સન્મુખ ગયા. તેમાં લક્ષ્મીદત્ત શ્રી “શ્રીચંદ્રથી યુક્ત અપૂર્વ ભેટ કરીને નમ્યા. સર્વાગ સુંદર
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પાંચમુ
[ ૩૭
કમ ર જાને પૂછ્યું, “આ કોણ છે? મારે શ્રી શ્રીચંદ્ર' છે? દેખોને અંતરના સ્નેહ અને અતિ આનંદથી કણકોટપુર નગર શ્રી “શ્રી ચંદ્રને ભેટ આપ્યું જે દષ્ટિથી નિરખો તે શું પૂર્વ નેહને દેખાડતે નથી? મહેલમાં સુખપૂર્વક રહેવા લાગ્યા.
લગ્ન
ગુણુંધર ઘાને તુરત રૂઝવનારી દિવ્ય ઓષધીને મૂળી શ્રી શ્રીચંદ્ર' ને આપીને પિતાના નગરે વિદાય થયા. કુશસ્થળમાં કોટયાધિપતિ શ્રેષ્ઠીઓ હતા. તેમાં? ધનપ્રિય-કમલસેના, ૨. ધનદેવ-કમલાવતી, ૩. ધનદત્ત-કમલશ્રી, ૪. ધસાર-કમલા, ૫. ધનેશ્વર-કનકાવતી, ૬. ધનગોપ-કુશમશ્રી ૭. ધનમિત્ર-કન દેવી, ૮. ધચંદ્ર-કોડી દેવી પત્નીઓ હતા. તેમને અનુક્રમે ૧. ધનવતી ૨. ધનાઈ, ૩. ધારણી, ૪. ધારૂ, ૫. લક્ષ્મી, ૬. લીલાવતી, ૭. લડી અને ૮. લીલાઈ, લક્ષ્મીદેવીના કીડાના પાત્રરૂપ, લાવણ્ય, ચાતુર્ય આદિ ગુણોથી શોભતી સુંદર પુત્રીઓ હતી.
તેમણે ચંદ્રતા જેવા સૌમ્ય અને સુંદર શ્રી શ્રી ચંને જેદન, લક્ષ્મીદત્તને વિનંતી કરી કે, કુમારની સાથે ૮ કન્યાઓના પાણિગ્રહણ કરવાની કૃપા કરવી કન્યાઓને યેગ્ય જાણીને, શ્રેષ્ઠીઓએ મહત્સવપૂર્વક હરતમેળાપ કરાવ્યો ! શ્રી બીચંદ્ર' પણ ૮ કળાઓથી દ્વિગુણુ શોભવા લાગ્યા! “ચંદ્ર જેમ ૧૬ કળાથી શોભે તેમ”! ચંદ્ર તો કલંક યુક્ત છે, પરંતુ શ્રી શ્રીચંદ્ર' તો નિષ્કલંક છે. ચંદ્ર જયારે અસ્ત પામે ત્યારે ચ વિકાસી કમળ મલાન થાય છે. પરંતુ શ્રી “શ્રીચંદ્ર નિત્ય ઉદયવાળા હેવાથી, લક્ષ્મી કમળ ત્યાગ કરીને શ્રી “શ્રી ચંદ્રના નામ અને તેજમાં, કરકમલમાં વસી! જેમ રોહણગિરિ રત્નોથી શોભે તેમ શ્રી “શ્રીચંદ્ર' ગુણોથી શોભવા લાગ્યા ! દેવોથી ઈદ્ધિ તેમ વિદ્વાનેથી
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી “શ્રીચંદ્ર' (કેવલિ)
શોભવા લાગ્યા! અપૂર્વ મેરુ ગિરિના મધ્યમાં ગુણરત્નમય શ્રી જિનેશ્વરના બિંબથી, તેની ગૌરવની કઈ અવધિ નથી !
પુણ્યના યોગથી ઈચ્છા પ્રમાણે શ્રી બ્રાચંદ્ર લક્ષ્મી દાનાદિમાં વાપરતા હતા. તેમની સ્તુતિ કાવ્યોથી થતી હતી ! મિત્ર ગુણચંદ્ર' ક્રીડા અર્થે ઉદ્યાનમાં ગયા હતા, ત્યાં સરોવરને તીરે સુંદર અશ્વો, જાણે સૂર્યના રથમાંથી છુટા ન પડયા હોય તેવા જોઇને, પૂછ્યું “હે મિત્ર! શું મૂલ્ય પહશે'? “હે કલ્યાણી ! ઉત્તમ ૧૬ અશ્વો બાકી રહ્યા છે.” ગુણચંદ્રે પૂછ્યું, “હે સ્વામિન! કયા અશ્વો ઉત્તમ છે ? પરિક્ષા કરીને કહ્યું, “આ બને અશ્વો પંચભદ્ર જાતિના છે તે અતિ ઉત્તમ અને ઝડપી જોડી છે, પુક, મુખ અને પડખામાં શુભ લક્ષણ છે ! એટલામાં જયકુમાર એક લાખથી અધિક આપવા છતાં પણ તે ઉત્તમ જોડી ખરીદી ન શકો. મજબુત ૨૫-૫૦ હજારમાં ખરીદીને ગયો ! અશ્વ પસંદગી
શ્રી “શ્રીચંદ્ર પરીક્ષા કરીને વાયુવેગ અને મહાગ પંચભદ્ર જાતિની અતિ ઝડપી જોડી પુણ્ય પ્રભાવે બે લાખમાં ખરીદી ગૃહે ગયા ! સર્વ કેઈને મિત્ર અને શત્રુ હોય છે. કેઈએ કહ્યું, હે શ્રેષ્ઠીન ! ચતુર પુત્રે બે દૂબળા અશ્વો બે લાખમાં લીધા. ત્યારે જયકુમારે તેથી અર્ધા મૂલ્યમાં હષ્ટપુષ્ટ ખરીદ્યા ! કેટલું અંતર છે? “તારે કાંઈ ડહાપણ કરવાની જરૂર નથી. મારા પાસે શ્રી “શ્રીચંદ્ર'ના આગમન પહેલા અને પછી કેટલી લક્ષ્મી થઈ છે. તેમના પુણ્યથી લાખથી કરોડની વૃદ્ધિ થઈ છે! તે કાંઈ ઘટવાની નથી. દર્ભ અને કુવાનું જળ ગમે તેટલું કાઢવા છતાં ખુટે છે ?
એટલામાં શ્રી “શ્રીચંદ્ર' આવ્યા. હકીકત સાંભળી કહ્યું, તે શુભ કર્યું છે, આનંદ પામ એમને શોભે તેવો રથ તૈયાર કરાવ’ ગારૂડી રત્ન જડાવીને, સુભ દિવ્ય રથ તૈયાર કરાવ્યો,
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પાચમુ
[૩૯
તે જગતના લોકોને મેાહ કરનારા થયા ! રાજસારથીના કુળમ જન્મેલ ધનને સારથી તરીકે નીમ્યા. તે કુશળ, સ્નેહી અને ગંભાર, ભક્તિવાન હતા, શુભ દિવસે શ્રી ‘શ્રાચંદ્ર’અશ્વોને મુચકારીને સંગે હસ્તથી પ`પાળીને સૂક્ષ્મ બુદ્ધિવાળા પરીક્ષા અર્થે રથમાં મિત્રથી યુક્ત આશ્ત થઈને, એક દિશા તરફ હાંકવા આજ્ઞા કરી.
પ`ચભદ્ર અશ્વોએ મેટલા બધા વેમથી પથને કાપ્યા કે, વૃક્ષા, પતા વગરે વ* ભમતા હોય તેવા દેખાયા ! સ ક્ષણવારમાં પાછળ રહી જતા હતા! ના પહેારમાં (૧૫ કલાક) ૧૫ યાજન (૧૨૦ માલ) પહોંચ્યા. ક્ષણવાર રોકાઇ પાછા ગૃહે આવ્યા. એવી રીતે ઇચ્છા પ્રમાણે જુદી જુદી દિશામાં જતા. કાઈ એક દિવસે ત્રિકુટ પર્યંત ઉપર પદ્માસને ભૈરવ યાગીને જોને, નમ્યા. કહ્યું, હે વત્સ ! નાના હૈાવા છતાં આવી મહા અટવીમાં કેમ આવ્યા છે'? ક્રીડા માટે કૌતકને જોતા જોતા અહિં આવ્યે હું; આપ જેવાની કૃપાથી ભય કયાંથી’? સાહસિક જાણીને પૂછ્યું' ‘જો મારા ઉત્તર સાધક થાય તે, ભયંત્રને સાધુ ’? હા પાડી. રાત્રે આહુતી આપવા લાગ્યા, ત્યાં નિર્ભીયતાથી દ્રઢ શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર’ઉભા રહ્યા ! ત્ય સિદ્ઘ પ્રિય ખેલ્યા, કયારે પણ યેાગીઓના વિશ્વાસ ન કરવા. તારી રિક્ષા કરી ! તારા વીરત્વથી પ્રસન્ન થયા છેં. સ ક્ષુદ્ર જંતુઓને અધ કરનાર મૂળીને વીક્રાર’! શ્રી શ્રીચંદ્રે' કહ્યું, કૃપા' ગ્રહણ કરી ઘેર ગયા.
•
એ પ્રમાણે 'મેશાં જુદા જુદા સ્થળે સ્છા પ્રમાણે શ્રી ‘શ્રીચંદ્રે’મિત્ર ગુણચંદ્રથી યુક્ત રથ આરૂઢ થઇને કયારેક વિદ્યાને કયારેક યાગને, વિષહરમણિને અને અનેક સાર વસ્તુઓને પ્રાપ્ત કરી !
ખડ પહેલા સમાપ્ત
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨ ખંડ પ્રકરણ પહેલું:
રાધાવેધ
અદ્ભુત ઝરૂખામાં હિંચકા ઉપર શ્રી “શ્રીચંદ્ર' મિત્રથી યુક્ત હિંચતા હતા. ત્યાં તો વાત્રોના નાદથી દિશાઓ પૂરાઈ ! રથ, અશ્વો, હાથીઓ સૈનિકો અને મંત્રીઓથી યુક્ત જય આદિને જતા જોઈને, પૂછયું, “આ કયાં ઉપડ્યા ખબર કાઢીને કહ્યું, “પશ્ચિમ દિશાના મુખને શોભાવનાર તિલકપુરમાં તિલક-રતી રાજરાણીની પુત્રી તિલકમંજરી ૬૪ કળામાં પ્રવિણ છે, તેણુએ રાધાવેધ કરનારને પરણીશ' એવું પણ કરવાથી ત્યાં જાય છે. તેને હજુ ૧૭ દિવસ છે. તે ૮૦ યેજના દૂર છે.
ઉમા દિવસની સંધ્યાએ પિતા આદિને પૂછ્યા સિવાય, અચળ મનથી શ્રી “શ્રાચંદ્ર મિત્રની સાથે રયારૂઢ થઇને સારયાને તિલકપુર તરફ રથ હંકારવા આજ્ઞા કરી. ઝપાટાબ ધ સે, સરોવર, પર્વ અને પુર વગરે ઓળંગીને રથ, જેમ ઉદયાચલ પર પ્રભાતે લાલ સૂર્ય પ્રગટે તેમ લાલ થયેલ ને તિલકપુરના ઉદ્યાનમાં મૂકીને, સૂય વતીના શ્રેષ્ઠ પુત્રે સ્વયંવર મંડપમાં પ્રવેશ કર્યો. શાસ્ત્ર યુક્તિથી ગંભ ઉપર ૮ ચક્રો ઉલટા સુલટા ફરી રહ્યા હતાં તે ઉપર મીણની રાધાની પુતળી હતી. થંભ પાસે
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પહેલું
. [૧ ભૂમિ ઉપર તેલની કઢાઈ હતી, તેમાં રાધાનું પ્રતિબિંબ પડતું હતું. ત્યાં ધનુષ્યબાણ મૂલા હતાં નીચે દષ્ટિ કરીને, ઉંચી મુક્કીથી બાણને ૮ ચક્રમાંથી ડાબી આંખને વિધે તે રાધાવેધ કહેવાય એમ કહીને યોગ્ય સ્થળે બેઠા.
અનેક વાજીંત્રો વાગતા રાજપરિવારથી યુક્ત તિલકમંજરી જેના કરતમાં વરમાળા શોભતી હતી, તેવી તે યંભના ડાબા પડખે નેત્રને આનંદકારી ઉભી રહી. કમથી રાજાઓ રાજકુમાર વગેરેએ થંભ પાસેના ધનુષ્યબાણનું નિરીક્ષણ કર્યું પરંતુ રાધાવેધ ને સાધી શકવાથી હાસ્યપાત્ર થયા, ફક્ત નરવર્માએ એક ચક્ર વિયું. પણ પિતાનું બાણ ભાંગવાથી વિલખે . કેટલાક દુષ્કર જાણુને સ્થાનેથી ઉઠયા જ નહી! તે જોઈ દુઃખી થયા ફરી ભાટે પૂછ્યું, કઈ ધનુર્ધારી છે? ત્યારે ગુણચંદ્ર વિનંતી કરી, “હે દેવ! આ શુભ સમય છે, આપશ્રી રાધાવેધને જાણે છે, તે કૃપા કરો'! મિત્રની પ્રેરણાથી, કલાનિધિ અને તેજસ્વી એવા શ્રી “શ્રીચંદ્ર' સાંભલા પાસે આવીને દેવ, ગુરૂ, ભૂમિ અને ધનુષ્યને નમસ્કાર કરીને, ત્રણવાર કાર કરાવીને બાણ મૂકીને તતક્ષણ રાધાવેધ કર્યો! જય જય શબ્દોને ગુંજારવ થયો.
અતિ હર્ષથી તિલકમંજરીએ શ્રી બીચંદ્રના કંઠમાં વરમાળા પહેરાવી ! લેકે કહેવા લાગ્યા, “અહોભાગ્ય! અહે
પ! અહાવિદ્યા ! અહેબળ અને મંત્રવિધિ ! અહેપુણ્ય! સર્વ કાંઈ અનુત્તર છે ! રાજાઓએ પૂછયું, “આ કેણુ અને કેને પુત્ર છે ? મહાન કલાહલ પ્રસર્યો. શ્રી “શ્રીચંદ્ર' મિત્રને હસ્તરહીને રથ નજીક પહોંચ્યા ! ગુણચંદ્ર કહ્યું, હે કુલરત્ન! ઉભા રહે, એઓના મનોરથપૂરીને અને કન્યાને હસ્તગ્રહીને માતાપિતાને આનદ પમાડે ? “આપણે પિતાને પૂછ્યા વિના આવ્યા
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૨ [
શા “ શ્રી ચંદ્ર” (કેવલ) છીએ તે શું જાણતા નથી? વિલબ કેવી રીતે કરી શકાય? એમ કહીને, રથ આરૂઢ થઇને, સારથીને કુશસ્થળે જવાની આજ્ઞા કરી. - શ્રેષ્ઠી પુત્રને ઓળખીને ભાટે સર્વચરિત્ર વર્ણવ્યું. રાજાની આજ્ઞાથી પાછા વાળવા ગયા પરંતું ખાલી હાથે પાછા ફર્યા! હૃદયમાં ચમત્કાર પામીને રાજાએ તહ્યું, “સર્વમાં અતિદુષ્કર કાર્યને કરીને ઘણું દુ:ખથી પણ જે ત્યાગી ન શકાય તે શ્રી શ્રીચંદ્ર' ક્ષણમાં ત્યાગી ગયા'! તિલકમંજરી મુર્ષિત થઈને પડી. શિત ઉપચારથી જાગૃત થઈ વિલાપ કરવા લાગી. પિતાએ અને જય આદિએ રોકી. જયે કહ્યું, શ્રી શ્રી ચંદ્રની યોગ્યતાથી અને હર્ષથી મારા પિતાએ કણકોટ્ટપુર આપ્યા છે. તે કુશસ્થળે છે, તે કન્યાને મારી સાથે તુરત મોકલો! રાજાએ તૈયારી કરી.
મંત્રીએ કહ્યું, “જયના ઉતારે આપણું સેવા ગયા હતા, ત્યારે મંત્રણા કરતા હતા, “આપણું સેવાથી આપણે લજા પામ્યા છીએ, પરંતુ તે પરણ્યા નથી, તેથી ભાગ્ય ફરાયમાન દેખાય છે, કારણ કન્યા કુશસ્થળે આવશે ત્યારે આપણે આગળ તે કેવી રીતે તે પરણશે ? જેથી કન્યાને જય સાથે ન મોકલતા ધીર મંત્રીને આમંત્રણ આપીને શ્રી “શ્રી ચંદ્રને લઈ આવવા મોકલ્યા ! તિલકરાજાએ સર્વ રાજા અને રાજકુમારીને હાથીઓ, અશ્વો, અભુષણો આદિ ભેટથી સરકાર કર્યો અને તેઓ હર્ષથી પોતાના નગર તરફ વિદાય થયા
લક્ષ્મીદત્ત પુત્રના વિયેગથી બહાર જેવા આવ્યો હતો, ત્યાં, તો શ્રી “શ્રીચ ને બીજના ચંદ્ર જેવા યા તક્ષણ ઉતરીને નમ્યા. બેસના છેડાથી અંગ ઉપરથી ધૂળને ઉડાડીને પૂછયું, “મોડું કેવી રીતે થયું'? આમ તેમ ક્રીડા કરતાં.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પહેલું
સાંભળી શ્રેષ્ઠી ચુપ થયા. એમ મિત્રે ટાપસી પુરી, કારણ સ્વામીના ચિત્તને અનુસરવાવાળો મિત્ર હોય છે. કેટલાક દિવસ પછી આવે ને પ્રતાપસિંહ પાસે રાધાવેધનું સવિસ્તર વર્ણન કર્યું.
ચમત્કાર અનુભવીને પ્રતાપસિંહે કહ્યું, “મારા નગરને શ્રેષ્ઠીત્રને પણ રૂપ, કાન્તિ, ગુણ અને કળામાં શ્રેષ્ઠ થયે, સ્વપુણ્યના પ્રભાવે જયશ્રી પ્રાપ્ત કરી જે શ્રેષ્ઠ યશને વર્યા તે જાણે મારા પુત્ર કર્યો ન હોય! સર્વ દેશોમાં સ્વયશની સાથે, મારી કીર્તિ અને નામના પણ કરી. આવા નાના પણ શ્રી શ્રી ચંદ્ર કયા ગુરૂ પાસે અને કયારે અભ્યાસ કર્યો હશે? ભતિરાજ અમાત્યે પૂછ્યું, હે દેવી! કયારે શ્રી “શ્રીચંદ્ર' તિલકપુર
અને આવ્યો? કારણ હું એને દરરોજ જોઉં છું.”
હૃદયમાં મહાન આશ્ચર્યને અનુભવીને, આમંત્રણ આપીને શ્રી શ્રીચંદ્ર' અને શ્રેષ્ઠીને તરત લાવવા મંત્રીને પ્રતાપહે આદેશ કર્યો. લોકે દ્વારા રાધાવેધનું જાણીને શ્રેષ્ઠીએ પૂછયું, “હે વત્સ! ૧૨ પહેરમાં અર્થાત ૩૬ કલાકમાં તિલકપુર કેવી રીતે ગયો અને પાછો આવે ? એ આશ્ચર્યને કહે'તે સાંભળ હર્ષથી ભીના લેનવાળી લક્ષ્મીવતી સામે આવી બેસી ગઈ. સત્ય સુધા જેવી અતિ મધુર વાણી શ્રી “શ્રીચંદ્ર' પ્રકાશી, હતા ! પૂર્ણ પુણ્ય અને આપશ્રીની કૃપાથી, સુવેગ રથ પંચભદ્ર
ધોથી યુક્ત અભુત છે! તેથી અપૂર્વ વેગથી ૪ પહેર અર્થાત ૧૨ કલાકમાં ૧૦૦ એજન અર્થાત ૮૦૦ માઈલ જવાય છે'! હર્ષ ચિત્તવાળા માતાપિતા બોલ્યા, “હે પંડિત શિરોમણી ! અદ્ભુત રાધાવેધ કયથી આવડયો? અમારી વહુને કેમ પ્રાપ્ત ન કરી’ ?
ગુણચંદ્ર સર્વ વૃતાંત કહ્યો. કામવિહળ થવા છતાં થી ૧ શ્રીચંદ્ર' કહ્યું આપ પૂજ્યોને આદેશ લીધો ન હતો તેથી
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪ ]
થી “શ્રી ” (કેવલિ) “અહો ગંભીરતા! અહો ભક્તિ અહો અદ્દભુત નિસ્પૃહતા. તેવા મિત્રને પણ યોગ! શ્રેષ્ઠીએ એક ઉત્સવને હર્ષથી પ્રારંભ કર્યો. ચારે તરફથી અક્ષત, વસ્ત્રો વાસણ આદિથી જ્ઞાતિજનેએ ગૃહને ભરી નાખ્યું! મહાદાન દઈને, ગીત ગાન ગવાતા, નંદાવર્તન સ્વસ્તિકેથી, કેળના મહર તરણેથી, વાત્રોના નાદથી, ઘણું છો, જયને પામો એવા ઘોષથી, નાગરવેલના પાનબીડાં આપવા આદિથી ગૃહ શોભવા લાગ્યું!
તે સર્વ લીલાથી જોતાં જોતાં, શ્રેષ્ઠ મોતીની માળા અને ચંદ્રની કાંતી જેવા શ્રી “શ્રીચંદ્ર' પોતાના નવા મહેલમાં શ્રીપુરમાં ક્ષણવાર રહ્યા. મિત્રથી યુકત યુવરાજ રયારૂઢ થઈને, રાત્રીના શરૂઆતે પશ્ચિમ દિશામાં ક્રીડા અર્થે ગયા. પ્રભાત મંત્રી હસ્તિઓ આદિથી યુક્ત આમંત્રણ આપવા આવ્યા હર્ષથી શ્રેષ્ઠીએ સ્વાગત કર્યું. શ્રેષ્ટીએ સેવકને બોલાવવા માટે મોકલ્યા. સેવકે કહ્યું “શ્રી “શ્રીચંદ્ર' ક્રીડા અર્થે પધાર્યા છે.” શ્રેષ્ઠી ભેટણથી યુકત મંત્રી સાથે ગયા.
પ્રતાપસિહે શ્રી શ્રીચંદ્રને વૃત્તાંત પૂ. શ્રેષ્ઠીએ સવ વિસ્તાથી વર્ણન કર્યું. જ્યારે આવે ત્યારે મારા પાસે લઈ આવ. શ્રી શ્રીચંદ્ર' અતિ પુણ્યશાળી અને લેકેત્તર ચારિત્ર યુક્ત છે. તેને મારા પુત્રોથી પણ અધિક મેટ કરીશ! એમાં કાંઈ પણ શંકા નથી.” ભેંટણું સ્વીકારીને, શ્રી “શ્રીચંદ્ર અર્થે રત્ન, વસ્ત્રો આદિ રાજાએ ભેટ આપ્યા. એથી નમીને, દાન આપતો ગૃહે આવ્યા. સૂર્યવતીને પુત્ર ભ્રમણ કરતો મહાવનના વૃક્ષ નીચે સારથીયુક્ત રથને મધ્યરાત્રીએ મૂકીને, મિત્રે પાથરેલ વસ્ત્ર ઉપર સુખે નિદ્રાધીન થયો. પાસે ગુણચંદ્ર જાગતે રહો. એ વૃક્ષ ઉપર મેના પોપટનું યુગલ હતું.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્ર કરણ પહેલું
[ ૪૫
-
-
શ્રી શ્રી ચંદ્રના લલાટને તેજથી પ્રકાશીત જોઈને, મેનાએ કહ્યું, “હે નાથ! આ રાજપુત્ર પુણ્યશાળી દેખાય છે માટે બે અદ્દભુત બીજોરાથી આતિય કરશું તે આપણને ફળ પ્રાપ્ત થશે. જે માટે બીજેરે ખાશે તે રાજા થશે અને નાને ખાશે તે મંત્રી થશે” એમ કહીને યુગલ ઉડીને કયાંથી લઈ આવી ક્ષણવાર વૃક્ષની ડાળ ઉપર વિશ્રાંતી લઇને, શ્રી “શ્રીચંદ્ર' અને ગુણચંદ્ર નજીક બે બીજોરા મુકીને ઉડી ગયાં! બુદ્ધિમાન ગુણચંદ્ર બન્ને ફળોને ગ્રહણ કર્યા. પ્રભાતે તે શ્રી શ્રીચંદ્ર આગળ મુકીને મેના પોપટની સર્વ વાતચીત કહી. તે મિત્રના હરતમાં આપીને, રાજપુત્ર રથારૂઢ થઇને પ્રયાણ કર્યું.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
re ]
શ્રી ‘શ્રીલંદ્ર' (કેવલ)
શ્રી નભરકાર મહામંત્ર ગણવાથી અર્ચિત્ય ફળની પ્રાતિ થાય છે! જો મૃત્યુ સમયે ભણે તે સદ્ગતિ પામે છે! એ આપત્તિ સમયે મણે તેા સેકા આપત્તિ નાશ પામે છે! જો શ્રીમંત ગણે તા, લક્ષ્મી તેની વિસ્તારવાળી થાય છે ! સપેદશેલાને જેવી રીતે ગારૂડી માંત્રથી વિષનેા નાશ થાય છે, તેમ રીતે ધ્રુવ પાપ વિષને આ નમસ્કાર મહામત્ર નાશ કરે છે. ખરેખર ર ર ભ અને ચિંતામણિ રત્ન કરતાં પણ શ્રી નવાર મહમત્ર ચઢીયાતા છે! શુ` ૪૫તરૂ છે ? નાના એનાથી પણ અધિક છે! એક જ જન્મના કારણભૂત ક્રામઢ, દેવર્માણ અને કલ્પતરૂ છે, પરંતુ નવકાર મહામંત્ર તે શ્રેષ્ઠ એવા સ્વગ અને અપવ-મેાક્ષને પણ આપનાર છે'!
૭૦ સાગર કાડાકાડી સ્થિતિવાળું માહનીય કર્મો છે ! તેની જ્યારે એક કાડાકાડી સ્થિતિ શેષ રહે ત્યારે તે ધ્વને શ્રી નવકારમંત્ર જે પરમપદમેાક્ષના મંત્ર છે, તે પ્રાપ્ત થાય છે! જે કાઇ પણ પરમત્તત્ત્વ કે જે પરમપદનુ કારણ છે તે તેમાં નવકારમંત્ર પ્રથમ છે! પરમયાગીઓ પણુ શ્રી નવકાર મંત્રનું ધ્યાન ધરે છે. ૐ હીં અહં' એ ખીજમ ત્રપૂ નવકાર સપ્રભાવશાળી છે! તે સ` મત્રાનુ પણ મૂળ નવકારમંત્ર છે! જે કાઈ વિધિપૂર્વક ૧૫ લાખ શ્રી જિનેશ્વર ભગવાનને નમસ્કાર કરે અને વિધિથી પૂજે, તે તીર્થંકર નામક્રને બાંધે છે, ૮, ૮૦૦ અને આઠ ક્રાડ નવકાર જે ભક્તિથી ગણે, તે ત્રીજે ભવે સિદ્ધિપદને વરે છે’!
ખ્રસ્તના આવ પંચમ ગળને ૧૨ ની સખ્યામાં જે ગણે, તેને પિચાશ આદિ છળતા નથી 1 ડાકીણી, વેતાલ, રાક્ષસ
અને ભારીના ભય રહેતેમ નથી! શ્રી નવકારના પ્રભાવે સવ
દૂરીતને પણ નાશ
થાય છે! ચિંતવેલે
પંચનમસ્કાર મંત્ર
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજુ
[ ૪૯ જલ અને અગ્નિને થંભાવે છે! શત્રુ, રાજા. ચાર અને મારી આદિના ઘેર ઉપસર્ગો નાશ પામે છે ! અટવીમાં ગિરિગુફામાં અને સમુદ્રમાં પણ આ ચિંતવેલ નવકાર ભયને નાશ કરે છે! ભવ્ય જીવે રબરણ કરેલ નવકાર સેંકડે ભવી જેનું રક્ષણ કરે છે ! જેમ પુત્રનું માતા રક્ષણ કરે તેમ.”
સર્પ, જવર, વ્યાધિ, ચોર, સિંહ, હસ્તિ અને સંગ્રામ આદિના ભયે નાશ પામે છે! જે પુરૂષના હૃદયરૂપી ગુફામાં નવકારરૂપી કેશરિસિંહ હંમેશા રહેલો હોય છે, તે પુરૂષ ૮ કર્મ રુપી દુર્ભેદ ગાંઠનો પણ નાશ કરે છે. નવકારમંત્રનું એક પદ ગણવાથી ૭ સાગરોપમનું પાપ નાશ પામે છે. જે મેસે ગયા છે, વર્તમાનમાં માસે જાય છે અને ભવિષ્યમાં કર્મોથી મુક્ત થઈને જે કોઈ મોક્ષે જશે, તે સર્વ શ્રી જિનેશ્વર પ્રભુના નવકારમંત્રના પ્રભાવે જાણવું. શ્રી જિનશાનને સાર, ૧૪ પૂવને ઉદ્ધાર એવો શ્રી નવકારમંત્ર જેના ચિત્તમાં હોય તેને સંસાર શું કરી શકે? શ્રી નવકારમંત્ર ૬૮ અક્ષરનો છે. આ મહામંત્ર અચિત્ય ફળને આપે છે.'
શ્રી શ્રી ચંદ્ર મિત્ર ગુણચંદ્રથી યુક્ત સદ્ભાવથી વિધિપૂર્વક સમ્યકત્વમૂળ શ્રાવકધર્મને અતિ હર્ષપૂર્વક સ્વીકાર્યો. શ્રી જિનભાષિત દયામૂળ હિતકારી જૈનધર્મની પ્રાપ્તિ કરીને શ્રી શ્રીચ કે અમૃતના રવાથી પણ અધિક તૃપ્તિને પામી, ગુરૂદેવની સ્તુતિ કરતાં કહ્યું, “હે ધર્મરૂપી નેત્રને પ્રકાશનારા ! સર્વ તીર્થોના ઉપદેશ દેનારા ખરેખર આપ જ જંગમતીર્થ છો! હિતકારી ધર્મ તત્વને ગુરૂ વિના બુદ્ધિમાન પણ સિદ્ધ કરી શકતો નથી. માતાપિતા આદિ સર્વભવે ભવે સંભવે છે, પરંતુ ધર્મને પ્રાપ્ત કરાવનાર સદ્ગુરૂની પ્રાપ્તિ પુણ્યથી કવચિત જ થાય છે! ધન્યવાનમાં પણ હું ધન્ય છું, પુણ્યવાનેમાં પણ
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૦ [
શ્રી “શીશ (કલિ) આજે પુયવાન ચ છું, જેથી આપ ગુરથીના આજે દર્શન થયાં! મારાથી આપશ્રીને નમસ્કાર થયો !
ગુરુ મહારાજની સ્તુતિ કરી અને આત્માની અનુમોદના કરી, ગુરૂ મહારાજના મંભીર ઉપદેશને વિચારવા લાગ્યા, શ્રી પરમેષ્ટિ મહામંત્રને ગણવાને નિશ્ચય કરીને શ્રી શ્રીચંદ્ર પૂર્વ પ્રમાણે વેગથી જતાં કૌતુકને જોતાં જોતાં એક મહી અટવીમાં પ્રવેશ કર્યો. ખરા મધ્યાહ્ન સમયે ગરમીથી અત્યંત તૃષા લાગી. તેમના દુઃખથી દુખી મિત્રે સર્વ દિશામાં જળની તપાસ કરવા છતાં કયાંય પણ જળનાં ચિહ્ન દેયાં નહિ. “હવે શું? ભાવીશું' હ? એમ બન્ને ચિંતામાં પડયા. સુકાયેલાં પાંદડાં જેવા મુખને કરમાયેલું જેને ગુણચંદે કહ્યું હે મિત્ર! આ ઊયા વૃક્ષના શિખરે ચડીને ચારે બાજુ કયાંક જળ દેખાય છે? તે જુઓ.” સારથીએ ઉપર ચઢી જતાં દક્ષિણ દિશામાં બગલા, સારસ, ચાવા આદિ પક્ષીઓને તેમજ તેમના અવાજ સાંભળી ત્યાં જળનું અનુમાન કરી, ઉતરીને નિવેદન કર્યું તક્ષણે રચારૂઢ થઇને તે તરફ જતાં ક્ષણવારમાં એક સરેવર દેખાયું. પલિનીની પાર
તેના તીરે આમ્રવન હતું. મિત્રે જળ લાવી શ્રી શ્રી ચંદ્રને પાન કરાવ્યું. પગે ચાલતા સરવરે ગયા. મિત્રના મનોરથ જેવી ઉંચી, દુર્જન જેવી કોર, વધૂની જેવી શ્રેષ્ઠ પત્રોની શ્રેણ, સીતા વૃક્ષ જેવી, રવાળી સરોવરની પાળે રાજપુત્ર મિત્રથી યુક્ત બેઠા અને સ્ફટીક સમાન સરોવરને જોઈને ચમત્કાર પામ્યા! પાળે આગળ વધતાં એક બેબીને ભવ્ય વસ્ત્રો ધેાઈને તડકે સુકવતો જે તેમાં એક નાની સાડીને જોઈને બુદ્ધિશાળી શ્રી શ્રી ચંદ્રે કહ્યું, હે ગુણચંદ્ર! તેં કાંઈ કૌતક જોયું'?“અહિં વળી શું અદ્ભુત છે?
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજું
[ ૫૧
-
--
--
“હે મિત્ર! આ શ્રેષ્ઠ સાડી કે પદ્મિનીની જણાય છે. કારણ એની ગંધથી ભમરાની શ્રેણી ભ્રમણ કરે છે. પદ્મિનીના શરીરને પ્રવેદ પુષ્પોની સુગંધ કરતાં પણ વધારે સુંગધી હેય છે! પરિની પદ્મના ગંધ, હરિતની મદિના ગંધ, ચિત્રિણી વિચિત્ર ગંધ અને શંખીણી મત્સ્યના ગંધવાળી હોય છે.” આશ્ચર્યથી ગુણચંદ્ર ધાબીને પૂછવું, “હે મિત્ર! આ સ્થળ કયું છે? આ ભવ્ય વસ્ત્રો કેના છે ? “ મદ્બુદ્ધિ તમે પરદેશી દેખાય છે તે સાંભળો આ દીપશિખા નગરી છે, દીપચંદ્ર તેને રાજા છે, તેમને હું નળ નામનો બેબી છું. આપઘસરેવર છે, આ વસ્ત્રો પ્રદીપવતી માણનાં છે, રાજાના ભાઈની પુત્રી અને તેની પુત્રીની આ જુદી જુદી સાડીઓ છે.'
રાજાના ભાઇની પુત્રી કોણ છે ? ભાઈની પુત્રી ચંદ્રવતી છે તે શુભગાંગરાજાની પ્રિયા છે. તેમને વામાંગ પુત્ર અને બે પુત્રી છે, મટી શશીકળા અને નાની ચંદ્ર કળા એ પતિની છે. શશીકળાને સિંહપુરના રાજા મહાલની સાથે પરણાવી છે, ચંદ્રકળા પતિની અતિ ૨૫ લાવયથી શે ભીલ છે, તેને તેના ભાભા આદરપૂર્વક અત્રે વિવાહ અર્થે લઈ આવ્યા છે. એના જન્મ સમયે “આ પદ્મિની રજાની રાણી થશે.” એવી હર્ષને કરનારી મુનિની વાણી થઈ અને નૈમિત્તિકે પણ કહ્યું છે, કે સૂર્યાવતીના પુત્રની પટરાણું થશે” !
પરંતુ એ પ્રમાણે હજી થયું નથી. પ્રતાપસિંહ રાજાની પટ્ટરાણ સૂર્યવતી તે આ નગરના રાજાની પુત્રી છે. તે હજી પુત્રની દષ્ટાવાળી છે. શુભમાંગ રાજાની કુળદેવીએ કહ્યું છે, પદ્મિનીને પાણિગ્રહણ સવર તેના મામાના ગૃહે થશે તેથી પતિની, તેને માતા, ભાઈ આદિ પરિવાર ૫૦૦-૫૦૦ પાંચ વર્ણના અશ્વોથી યુક્ત દીપશીખામાં આવ્યા છે. બીજી પુષ્કળ
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર ]
શી “શીથ(કલિ) સામગ્રી પણ માતપિતાએ પદ્મિનીના વિવાહ અથે તૈયાર કરાવી છે.' એ સાંભળી શ્રી શ્રીચંદ્ર મિત્રથી યુક્ત દીપશીખા નગરીનું નિરીક્ષણ કરવાની ઈચ્છાથી, અશ્વોથી યુક્ત રથને ત્યાં મૂકીને આગળ ચાલ્યો.
એક તંબુ દેખીને પૂછ્યું, “હે મિત્ર! સિન્યને પડાવ અત્રે કેમ છે,? “હે મિત્ર! તિલકરાજાના આદેશથી ધીમંત્રી કુશાસ્થળ તરફ પ્રયાણ કરતાં અને રોકાયા છે અને ગાયના અગ્રેસર વણારવથી યુક્ત રાજસભામાં જઈ રહ્યા છે. આગળ જતાં સુંદર ઉદ્યાન દેખીને નિરીક્ષણ અથે પ્રવેશ કર્યો. એટલામાં તે ઉદ્યાનપાલકે રાજપુત્ર જાણી શુકનમાં બે આમ્રફળ ભેટ ધર્યા તે સ્વીકારીને ઉદ્યાનપાલકનો સત્કાર કરીને આગળ ચાલ્યા. ત્યાં પ્રયાલ, અર્જુન, નાગ, પુન્નાભ, લવીંગ, અગરૂ, ચંદન, આમ્રફળ, જાંબુ, બીજોરાં, કેઠાં આદિનાવૃક્ષો અને કેલ, અશક, ચંપક, કલ્પવૃક્ષ, વડ, પીચ, હરડે, બેત અર્જુન, ફિરવૃક્ષ આદિ જોયાં. પુષ્પ અને ફળથી જાણે સત્કારવા વૃક્ષ પવનથી કંપતા પાંદડાઓના બહાને હસ્તથી જાણે બેલવતા ન હોય?
ચંદ્રકળા:
શ્રી શ્રીચંદ્ર ચંપક આદિનું નિરીક્ષણ કરતા હતા, ત્યાં તે મનહર રૂપવતી કન્યાના કોમળ હસ્તને કમળની ભ્રાંતિથી, ગંડસ્થળને મહુડાના પુષ્પની ભ્રાંતીથી, નેત્રમાં નીલકમળની ભ્રાંતીથી, અધર અને હેઠમાં બપોરીઓ પુષ્પની શંકાથી, કેશ અને વેણીમાં પિતાના જેવા શ્યામ વર્ણના પૃહાથી ભમરાઓ જે કન્યા ઉપર ભમતા હતા તે સુંદર કન્યાને જોઈ ! પ્રેમ અને લજજાથી નમ્ર મુખવાળા એવા શ્રી શ્રીચંદ્ર મિત્રથી યુક્ત તલ્લણ ઉદ્યાન બહાર આવ્યા.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજું
પદ્મિનીએ શ્રી બદ્ર'ના રૂપથી મોહિત થઇને વિચાર્યું. ભારાપૂર્વ ભવના પતિ બાજ લાગે છે, કારણ સ્ત્રીને સ્વપતિને દેખતાં જે જે ચેષ્ટા થવી જોઈએ તે સર્વ મારા અંગમાં થાય છે. જેમકે સ્વામીને દેખી હર્ષ થાય છે. સ્ત્રિ નાભો દેખાડે છે, બગાસા ખાય છે, વારંવાર કટાક્ષ કર, બગલ દેખાડે, હસ્તને ઉંચા કરે, સ્તન ઉપર વસ્ત્ર ખસેડે, નવી ઢીલી કરે, ઓષ્ટને દશે, અંગ મરડે, માંચને પ્રવેદને અનુભવ કરે, કુસુમને પીંડરચે અને ઉત્કંઠાપૂર્વક બોલે ! વગેરે ચતુર પદ્મિનીએ સખાને કહ્યું, “મારા ચિત્તને હરણ કરનાર આ કોણ છે ? જે સર્વ લક્ષણે છે : ૫ લવણયને અવધિ છે! શું નામ હશે? કયું ફળ હશે? પિત કોણ હશે? કયાં રહેતા હશે ? જલ્દી જઈ એમના મિત્રન પછી બાવ
તાણ જઇને નમસ્કાર કરીને પૂછ્યું, હે કૃપાનાથ! મારી સ્વામીની ચંદ્રકળા રાજકન્યા રૂપલક્ષ્મીથી સુમન છે! તેની હું પ્રેમપાત્ર ચતુરા સખી છું. મારી નમ્ર વિનંતી રવીકાર, મારી વામીનીએ આપશ્રીનું નામ આદિ પૂછાવ્યું છે તે સર્વે કપા કરીને આપશ્રી કહો ! હર્ષથી ગુણચંદ્ર કહેવા જાય છે ત્યાં સૂર્યવતીના પુત્ર ગુણચંદને, કહેતાં અટકાવે છે! અને કહ્યું કે, નામ. કુળ આદિ જણાવવાનું શું પ્રયોજન છે? એમ કહીને શ્રી “શ્રીચંદ્ર' મિત્ર સાથે તળાવ. શેરીઓ, દુકાનો આદિને જોતાં જોતાં નગર પ્રવેશ કર્યો. ચંદ્રકળાને ચતુરાએ જે ત્યાં થયું તે કહ્યું.
ચંદ્રકળાએ કહ્યું કે, “હે સખી! A મારા પતિ થાય બીજે કોઈપણ નહિ. હવે તારે તે અર્થે પ્રયત્ન કરવો. કયા રાજા, અમાત્ય કે છીના પુત્ર હશે? ભલે ગમે તે હોય. વિકલ્પથી શું? હું જેમને મનથી વરી છું, તેજ મારા પતિ. પરંતુ નામ કુળ આદિ મે જાણ્યું નહિ. તે હવે મારું શું થશે?
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૪ ]
શ્રી “શી ” (કેવલિ) તેઓ નગરમાં કયાં ગયા હશે? આ સર્વ માતાને કહેવા કેવિદાને તક્ષણ મોકલી. આ ચિંતાથી દુખી પવિની પતિ પાછળ રાજ્યના વાહનમાં નગરમાં ગઈ.
શ્રી શ્રીચંદ્ર' નગરના મધ્યમાં શ્રી જિનેશ્વર દેવાધિદેના દેરાસરજીમાં પ્રવેશ કરીને વિધિપૂર્વક પ્રત્યેક પ્રભુજીને વંદન કરીને ગર્ભગૃહમાંથી બહારના રંગમંડપમાં સિંહ, પોપટ, કેકીલા, હરિત, કમલ, ઘણું વ્ર, પુતળીઓ આદિના સુંદર ચિત્રના નિરીક્ષણ કરતાં અને ગુણચંદ્રને દેખાડતા દ્વાર પાસે આવ્યા ત્યારે ગુણચંદ્ર વિન તી કરી, “હે સ્વામીન અત્રે ક્ષણવાર વિશ્રામ કરે.” મિત્રની પ્રેરણાથી બેઠા.
એટલામાં તે પવિનીને પ્રવેશ કરતાં જઈને શ્રી શ્રીચંદ્ર વિચાર્યું “પદ્મિનીનું મુખ કેવું છે? નયન કેવાં છે? લલાટ અને ગાલ કેવા છે? જાણે પિપટ જેવું નાક ન હોય? કાનરૂપી શ્રેણી જાણે હિંડોળા ન હોય? હોઠનું યુગલ, શરીર અને પ્રકૃતિ આદિ સર્વ અતિ સુંદર છે.” પવિનીનું અદ્ભુત રૂપ જોઈને ફરી ચિંતવ્યું, “મેં કન્યાઓ તે ઘણીએ જેમાં પરંતુ આ પવિનીમાં મારું મન છે.” પદ્મિનીને નેહયુક્ત દષ્ટિએ શ્રી “શ્રીચંદ્રને જોતી જોઈને, મિત્ર ગુણચંદ્રને અતિ હર્ષ થશે. તેણે વિચાર્યું, “આ બન્નેનું કાર્ય સિદ્ધ થાઓ !
શ્રી “શ્રીચંદે કહ્યું, “હે મિત્ર! સંસારમાં ફક્ત મનજ દુર્જય છે. દષ્ટિને પ્રાપ્ત થયેલ શ્રી જિનેશ્વર દેવને પણ મૂકી મૂઢ એવામું પવિનીને કટાક્ષ, છાતી, નાભી, કટી આદિ વિલાસની પટ્ટરાણી એવી પદ્મિનીનું ધ્યાન ધર્યું. કહ્યું છે, “સુંદર સ્ત્રીના કમળ જેવા નેત્ર કટાક્ષના પ્રહાર ક્યાં સુધી નથી થતાં, ત્યાં સુધી જ પુરૂષ ઇન્દ્રિઓને પરાભવ કરી શકે છે. લજજા બૈર્ય, વિનય
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પીળું આદિ ત્યાં સુધી જ રહી શકે છે. અને સારા માર્ગમાં ત્યાં સુધી જ રહી શકે છે. અહીં સ્ત્રીઓ આવે છે, જેથી અને બેસવું યોગ્ય નથી.”
એમ કહીને શ્રી જિનેશ્વરદેવ પાસે જઈને શ્રી શ્રીચંદ્ર પણ સ્તુતિ કરવા લાગ્યા ત્યાં પાસે રહેલી પદ્મિનીએ શ્રી અરિહંત ભગવાનની સ્તુતિ કરતાં, શ્રી “શ્રીચંદ્ર'ના રૂપનું એકી નજરે પાન કર્યું. સુંદર શીતયુત ગુણચંદ્ર પણ સિંહાલેકન દષ્ટિએ પતિનીને હર્ષથી જોઈ ચંદ્રકળાએ ભ્રકુટની સંજ્ઞાથી, સ્વામીનું નામ, નગર આદિ પૂછ્યું બુદ્ધિમાન ગુણચંદ્ર હસ્તક્ષાથી પિતાના સ્વામીનું નામ, દામ અાદિ જણાવ્યું. પદ્મિનીએ પણ હસ્તસંજ્ઞાથી પોતાના ભાવ જણાવીને, કિચિત વિલંબ કરવા જણાવ્યું.
પવિનીએ શ્રેણીપુત્ર કુરાસ્થળથી શ્રી શ્રીચંદ્ર' આવ્યા છે' એમ માતાને જણાવ્યું. તક્ષણ દર્શન કરીને શ્રી શ્રીચંદ્ર બહાર આવ્યા. વિલંબ કરવા અર્થે ગુણચંદ્ર કહ્યું, અભુત રાજાને મહેલ જોઈએ ! પરંતુ ઇરાદાપૂર્વક ભાવ છુપાવાને, “મેવું થાય છે માટે જહદી ચાલ' એમ કહીને, શ્રી “શ્રીચંદ્ર કયાંય પણ ન રકાતાં રથ તરફ ચાલ્યા. ગુણ કે ચારે કોર દષ્ટ ફેરવી પરંતુ કયાંય પણ ૫ ઘની કે તેની સખી આદિ કોઈ પણ દેખાણું નહિ. તેમને વિલંબ કેમ થયો તેનું કારણ પણ કાંઈ સમજાણું નહિ.
એટલામાં તે વાત્રના મધુર સ્વરને સાંભળીને, હર્ષથી ગુણચંકે કહ્યું, હે પ્રભુ! આ મધુર સંગીત શ્રવણ કરવું જોઈએ. તો થોડુંક રોકાઇએ.” આગ્રહથી જેટલામાં તે તરફ ચાલ્યા ત્યાં તો શ્રી “શ્રીચંદ્ર'ના નામનું શ્રી રાગ અને દ્રુપદમાં સંગીત, નૃત્ય, કીર્તન ગાદિ થતું જોઈને વિચાર્યું, “શ્રી “શ્રીચંદ્ર' તો ઘણું હોય, તો તેમાંથી કયા સમજવા” એટલામાં તો ગાય
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
-
શ્રી “શ્રીચંદ્ર (કેવલ) કે કહ્યું, લક્ષ્મીદત્ત શ્રેષ્ઠીના શ્રી શ્રીચંદ્ર જય પામે. તે સાંભળીને કહ્યું, “હે મિત્ર! આ ગ્રહ કોનું છે? અહિં કયા સજજન રહે છે? તે જાણવું જોઈએ.” ગૃહમાં વરદત્ત શ્રેષ્ઠીને જોઈને શ્રી “શ્રીચંદ્ર કહ્યું કે વરદત્તને વેપાર અર્થે લક્ષ્મીદાના મિત્ર હોવાથી ત્યાં આવતા જોયા છે, અને તે જોશે તો કશે” એમ કહી મિત્રને હસ્ત પકડીને આગળ ચાલ્યા.
દ્વારપાળે સાંભળીને તે સર્વ વરદત્તને કહ્યું. વરદત્તે વિચાર્યું, શ્રેષ્ઠીપુત્ર કોણ હશે? લક્ષ્મીદત્તને પુત્ર એકાકી કયાંથી હોય? તો કોણ હશે? એ જાણવા તક્ષણ વરદત્ત પાછળ પડયા. એકદમ શ્રી બીચંદ્રને વંદન કરીને કહ્યું, “આજે તો વાદળાં વગર વૃષ્ટી થઈ ! મારે જન્મ આજે સફળ થયે! આજે આ ભૂમિ ભાગ્યવતી થઈ! કારણ આપશ્રીના દર્શન થયાં! ધન્ય ભાગ્ય! ધન ઘડી! મારા પર કૃપા કરી સેવકના ગ્રહે પધારી કૃતાર્થ કરો! જે કાંઈ ભવ્ય વસ્તુઓ છે તે આપશ્રીના પ્રસાદથી છે! એ સર્વ આપશ્રીની માની ઈચ્છા અનુસાર ભોગવવા કૃપા કરો.'
આજે બાળકને લેખશાળામાં મૂકવા અર્થે સેવકના ઘેર ઉત્સવ છે, માટે પધારવાની કૃપા કરે.' વરદત્તના દાક્ષિણ્યના કારણે શ્રી શ્રી ચંદ્રને ગયા સિવાય છુટકે ન હતો તેથી હર્ષથી ગુણચંદે કહ્યું, 'નગરના બહાર સરોવર તીરે અધોથી યુકત રથ છે તે મંગાવવાનો છે. વરદત્ત તે મંગાવી લીધો. શ્રેષ્ઠીના મહત્સવમાં શ્રી શ્રીચંદ્ર જેમ સૂર્ય શેભે અને તારામાં ચંદ્ર શોભે તેમ શોભતા હતા! શેઠાણુએ અખંડ અક્ષતથી વધાવ્યા! વિવેકીએ સર્વને નમન કરીને તે સર્વની આગળ આવી બેઠા. સર્વને લાગ્યું કે સભાના નાથ આવ્યા. શ્રી શ્રીચંદ્રના ગુણના ગીતથી ખૂબ સ્તવના કશાયા.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ત્રીજું પવિની પાણિગ્રહણ
જસભામાં દીપચંદ્ર રાજા, મંત્રીઓ, સામંતો, શ્રેષ્ઠીઓ અને લોકે ખીચોખીચ ગોઠવાયા હતા. ગંધર્વ ગાય વણાર, વીણા, વાંસળી આદિને ધારણ કરનારા ૧૬ સંગીતકારોથી યુક્ત, પોતે રચેલા શ્રી “શ્રીચંદ્ર પ્રબંધમાં સર્વચરિત્ર મનોહર, સુધાની જેમ. ૯ રસથી યુક્ત, મધુર ભાષાથી શોભીત અને વિવિધ રાગરાગિણિથી શ્રવણ ઈદ્રિયને આનંદદાયક, હર્ષથી અને ઉત્સાહથી ગાવાને પ્રારંભ કર્યો, તેમાં સર્વલીન થઈ ગયા. .
રાજાની પાછળ પડદાની અંદર ચંદ્રવતી રાણી અને પ્રદીપવતી રાણી આદિ મુખ્ય છે, તે અંતઃપુરની સર્વ સ્ત્રીઓ સાંભળી રહ્યી હતી. એટલામાં કાવિદા સખી આવીને કહ્યું, “હે રપામિનીરાજ્ય ઉદ્યાનમાં પદ્મિની ચંદ્રકળા ગઈ હતી, ઇત્યાદિ જે બન્યું તે સર્વ જણાવ્યું. શ્રી “શ્રીચંદ્ર અતિ સુંદર છે, પરંતુ હજી કુળ જાણ્યું નથી, તેઓ ત્યાં છે? ચંદ્રવતીએ કહ્યું કે, તેજસ્વી અને રૂપવાન શ્રી “શ્રીચંદ્ર પતિનીને ઇષ્ટ છે, પરંતુ કુળની ખબર હજુ નથી પડી, તો તેને કન્યા કેવી રીતે આપી શકાય? તે પણ ચાલે દીપચંદ્ર રાજાને જણાવીએ.”
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૮ ].
શ્રી શ્રીચંદ્ર' કેવલિ) એમ જ થયું. દીપચંદ્ર હસીને કહ્યું, “હે બુદ્ધિશાળી આ કઈ બાળકનું ધૂળનું ઘર નથી. પદ્મિની વણીકને કેવી રીતે પરણાવી શકાય? આપણું શોભા શી? શુભમાંમ રાજા પાસે કેવી રીતે સાર દેખાશે? ચંદ્રકળા દક્ષ છે, જેને તેને કેવી રીતે વરે? પતિની પહેલા સુર્યવતીના પુત્ર સાથે વિવાહ અર્થે ઉત્સાહવાળી હતી, પરંતુ તે મનેરશે તો સર્વહૃદયમાં રહ્યાં છતાં પણ આવી ઇચ્છા હોય તે પણ આપણા યશનું શું? સ્વયંવરથી વરે.
ચંદ્રકળાએ સખીને કહ્યું, “હે સખી! શીધ્ર આપુત્ર કયાં છે? તેની તપાસ કરી આવ. પાછી આવી કહ્યું, “હે સ્વામિના! સર્વત્ર તપાસ કરવા છતાં કયાંય પણ શ્રી “શ્રીચંદ્ર' દેખાા નથી.” દુઃખી ચંદ્રકળાએ ગાઢ નિશ્વાસ મૂકીને કહ્યું, “હજુ સુધી માતા આદિ પણ આવ્યા નહિ, હવે હું નિગી શું કરીશ? હવે મારું શું થશે? પુણ્યથી આવા, સુંદર પતિને પ્રાપ્ત કર્યા છતાં મારાથી શરમના કારણે કાંઈ કહી શકાયું નહિ જેથી તેઓ જાય છે'! હૃદયના મધ્યમાં દુઃખથી સળગતી ચંદ્રકળાએ કહ્યું, “હું ગોત્રદેવી ! મારૂં મંગળ અને ઉચિત કેમ કરતી નથી? હે ચિત્રને મેર! મારા પ્રિયતમને કેમ રોકો નહિ? ' પતિના વિરહવાળી કન્યા સ્વપ્રાણને કેવી રીતે ધારણ કરશે? અહો મેના-પોપટ ! મારા પતિને તમે કેમ ન કહ્યું, પતિથી મૂકાયેલી સ્ત્રી કેવી રીતે રહી શકશે? “હે દિવ્ય પુતળીઓ : મારા પતિને તમે કેમ જવા દીધે? તમે કેમ જણાવ્યું નહિ કે, કન્યા વિલાપ કરશે અને પૂછશે, મારા પતિ કયાં ગયા? તે ગયા તે મારું દૂષણ છે.” એટલામાં ચતુરએ ત્યાં જે સાંભળ્યું હતું તે સર્વ ચંદ્રકળાને જણાવ્યું. તેથી દુઃખથી ચંદ્રકળા મૂર્ષિત થઈ ગઈ! શીત ઉપચારથી પતિની ફરી જાગૃત થઈ.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ત્રીજું
[ ૫૯ પ્રિયવંદા દ્વારા ચંદ્રકળાના સ્વરૂપને જાણીને માતા તક્ષણ આવી. પવિનાની સ્થિતિ જોઈને, ખોળામાં લીધી.
અને કહ્યું, “હે વત્સ! એટલું બધું શું દુખ છે તું ચિત્તની સ્થિરતાને ધારણકર, સર્વ કાંઈ શુભ થશે. અમારું જે કાઈ છે તે સર્વ તારું જ છે ! તું તત્ત્વને જાણે છે અને ધીર છે, માટે દુઃખને ધારણ ન કર. સ્વયંવરથી તું વરજે.” “હે માતા! હું તમારી કુક્ષીમાં ઉત્પન્ન થઈ છું, મારા મનથી જે વરને વરેલી છું, તેમને મૂકીને બીજા કોઈને હું નહિ વરું, સ્વયંવરથી હવે સર્યુંશ્રી શ્રીચંદ્ર' જ મારા પતિ છે. બીજા કોઈ નહિ. નહિતે મને અગ્નિનું શરણ હો! નિશ્ચય જાણીને ચંદ્રાવતીએ કહ્યું, “હે સૈનિકે ! દીપચંદ્ર રાજાને કહે કે શ્રી “શ્રી ચંદ્રની તપાસ કરાવે'
ચંદ્રકળાની સર્વ હકીકત ચંદ્રાવતીએ દીપચંદ્રને કહી રાજાએ સભાને તક્ષણ વિસર્જન કરીને, વીણરવ ગાયક અને અમાત્યથી યુક્ત પ્રથમ શ્રી જિનેશ્વરજીના દેરાસરજીમાં જઈ વંદન કર્યું. રાણી પ્રદીપવતી સખીઓથી યુક્ત આવી. તે સર્વથી પૂછાયેલી પદ્મિનીએ સર્વ પૂર્વ પ્રમાણે કહ્યું. તે સાંભળીને તેઓ શ્રી “શ્રી ચંદ્રને દેખવા અર્થે રાજમાર્ગ તરફ ગયા. સખીઓ પ્રરાત ઉપાય કરી પદ્મિનીને હર્ષ પમાડતી હતી ત્યાં તો ચંદ્રકળાની ડાબી આંખ ફરકીને શુભ શુકન થયા!
દ્વારા શ્રી “શ્રીચંદ્ર'ના સમાચાર મળતાં દીપચંદ્ર રાજા વરદત્તના ગ્રહે પધાર્યા. શ્રી “શ્રી ચંદ્રનું દેદીયામાન રૂ૫ લાવણ્ય અને કાંતિ આદિ જોઈને રાજા ચમત્કારને પામ્યા ! સ્થાપન કરાવેલ સિંહાસન ઉપર દીપચંદ્ર બીરાજમાન થયા. વંદન કરતા એવા શ્રી “શ્રીચંદ્રને તરત જ રાજાએ પોતાના ખોળામાં બેસાઈન, સ્વહિબના સંગથી હર્ષિત થયા. વરદત્ત શ્રી “શ્રી ચંદ્રનું
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી “શ્રી ” (કેવલિ) સર્વ વૃત્તાંત રાજાને કહેવા જતા હતા, ત્યાં, તે વણાર શ્રી દીપચંદ્રને કહ્યું, “હે રાજન! શ્રી શ્રીચંદ્રના પ્રબંધમાં વર્ણવ્યા હતા તે આ ગુણના સમુદ્ર છે, એમના ગુણોનું બૃહસ્પતિ પણ વર્ણન કરી શકે તેમ નથી. - પ્રીતી આદિ સર્વ આવ્યા, શ્રી “શ્રીચંદ્રને દેખીને સર્વને જે આનંદ થયે તે તે કેવલિ ભગવાન જાણું શકે ખરેખર આવા સુંદર શ્રી “શ્રીચંદ્રને જોઈને, પવિનીને હર્ષ કેમ ન થાય? વરદત્તે સૂર્યવતીના પુત્રને કહ્યું, “હે ગુણના સાગર! પવિની સાથે પાણિગ્રહણ કરવું તે યોગ્ય જ છે. જેમ “દૂધ અને સાકર'! “કલ્પવૃક્ષ અને કલ્પવલી” તેમ તમારે ને પશિનીને યોગ અભુત થશે. જેથી હે ગુણવાન! સર્વની આશાને તમે પૂર્ણ કરા.” “હે શ્રેણી ! તમારું કહેવું યથાર્થ છે, ખુલ્લી રીતે થઈ ન શકે, કારણ ક્રીડા અર્થ આદેશ લઈને હું આવ્યો છું, માતાપિતાની આજ્ઞા વગર જે હું પાણિગ્રહણ કરું, તે તે મારું દૂષણ ગણાયહું તેમને શું કહું, તેમને આધીત એવા મને લજજા વિશેષ હોય.”
ચંદ્રવતીએ કહ્યું, “તમારું કહેવું કુળને સર્વથા ઉચિત છે, પિતા માતાની ભક્તિ પણ સુંદર છે, પહેલાં પણ અનેક લોકોએ સ્વભાગ્યની પરીક્ષા અર્થે પગલે પગલે ભ્રમણ કર્યું હતું, તેમણે શું આદેશ વગર પણ રાજય અને પાણિગ્રહણ આદિ શું નવી કર્યું? પ્રાતમાં ભ ગ્યયોગ સંપદા હેય છે, વડીલોએ સ્થિતિમાં રહે છે અને પુત્ર રાજ્ય ભગવે છે પૂર્વના પુણ્ય અને પાપકર્મ સર્વના જુદા જુદા દેખાય છે. તમે શાસ્ત્રના જાણકાર છે, માટે પાણિગ્રહણને નિષેધ ન કરે.”
શ્રી શ્રીચ કે વિચાર્યું, “માતા તુલ્ય' રાણીને શું ઉત્તર આપું'ત્યાં તે સાહસથી વામાંગે કહ્યું, “તમને શું દુષ્કર છે,
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ત્રી ,
૬૧ મને તો કઈ કહેતું નથી, નહિ તે હું તે તરત સ્વીકારી લઉં. ધન, રાજય. પાણિગ્રહણ આદિ પ્રાપ્ત થાય, તે કેણુ ન ઈચ્છે? વખતે કહ્યું, “આ કારણથી વિશ્વવિચિત્ર કહેવાય છે! જે હલુકમ હેય તેને સર્વત્ર વૃતિ હોય છે. અતિ આગ્રહથી જ શ્રી શ્રીચંદ્ર' પાણહણ સ્વીકારશે! વિવેક એ જીવનું જીવત્વ છે, માન એ મોટું ધન છે! અહો! વિવેકરૂપી રત્નહદયમાં છે, પરંતુ નિઃસ્પૃહ છે, દીપચંદ્ર રાજાના વચનને તમે હૃદયમાં વિચારે.'
શ્રી “શ્રીચંદ્ર'ના ગુણાથી વિધાએલી પતિની પડદા પાછળ અબુ સારવા લાગી, તે ચતુરાએ ચંદ્રવતીને જણાવ્યું. ચંદ્રવતીએ પતિનીને ખોળામાં લીધી. પ્રદીપવતીએ કહ્યું, “હે શ્રી “શ્રીચંદ્ર તમે કળા આદિમાં પ્રવીણ છે, અપૂર્વ તેજ, લાવણ્ય અને કાંતિથી દેદીપ્યમાન છે, અંગમાં ક્ષત્રિયોનું તેજ રાયમાન દેખાય છે, ગુણો આદિથી સર્વથા યેય છે એ હું જાણું છું તે પદ્મિની પુણ્યશાળી હોવાથી તેને પ્રથમ વિવાહ તમારી સાથે થશે. નૈમિત્તિકે કહ્યું હતું, “પદ્મિનીના હસ્તસ્પરથી તમે ઘણું કન્યાને વરશે અને રાજ્યને પણ પામશે, એમાં સંશય નથી'! કુળભૂષણ ગુણચંદ્ર તક્ષણ શુકનની ગાંઠવસ્ત્રના છેડે બાંધી લીધી.
‘તમારું નામ, કુળ, નગર આદિ ન જાણતી પદ્મિની ફક્ત દેખતાં જ બુદ્ધિ પવિત્ર થવાથી તમને વરી, તેમાં પૂર્વ ભવને નેહ જ નિમિત્તભૂત છે એમ તમે માને ! અબુ સારતી મૂકવા
ગ્ય નથી પદ્મિની શ્રી જિનેશ્વરદેવની પૂજા આદિ ધમને કરતી અને સિદ્ધાંતમાં કહેલા તવોની જ્ઞાતા એવી, જેનું હૃદય સમ્યક્ત્વથી પવિત્ર છે! જે રાત્રિ અને દિવસ થી પરમેકી મહામંત્રનું ધ્યાન ઘરે છે એવી સુશીલા સતી ખરેખર જેને મનથી વરી છે, તેને દ્ધ પણ અન્યથા કરવા સમર્થ નથી! માટે છે ભણીને સર્વને સુખી કરે.”
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
થી “શ્રીચંદ્ર વલિ) અનિ દક્ષિણ્યથી અને પશ્ચિનીના અતિસ્નેહથી મહારાણીને શ્રી શ્રીચંદ્ર ઉત્તર આપવા શક્તિમાન ન હોવાથી ના ન પાડી શક્યા પ્રદીપવતીએ તેમની સંમતિ માનીને, અતિ હર્ષથી ચંદ્રકળાને બોલાવીને કહ્યું, “હે પશિની! ઈષ્ટવર શ્રી “શ્રીચ દ્રીના કંઠમાં વરમાળા પહેરાવ. અંખડ આનંદ યુક્ત શ્રી “શ્રીચંદ્રના મુખરૂપી ચંદ્રને નિરખતી એવી તક્ષણ વરમાળા પહેરાવીને, સ્વદષ્ટિને શ્રી શ્રીચંદ્ર' ઉપર સ્થાપીને, લજ્જાથી માતા પાછળ ઉભી રહી! સર્વત્ર અતિ ઉત્સાહથી મહત્સવ પ્રત્યે !
કંઈક વિચારીને, બહાનું કાઢીને શ્રી “શ્રીચંદ્ર' નીચે ગયા! ગુણચંદે કહ્યું, “વખતે શ્રી “શ્રીચંદ્ર કુશસ્થળે જાય” તરત જ વામાંગ, ચતુરા આદિ તેમને રથ પાસેથી પાછા લઈ આવ્યા ચંદ્રાવતીએ કહ્યું, “કંઈક પ્રશ્નોતર કરે, જેથી વિદ્યાભ્યાસ આદિ જણાય.” ચંદ્રકળાએ ચતુરા દ્વારા પૂછાવ્યું “પાનનું બીડું કેવું છે ? શ્રી “શ્રી ચંદ્રે કહ્યું, “સત્ય વચનરૂપી બીડું છે, સમ્યક્ત્વરૂપી સોપારી છે, સ્વાધ્યાયરૂપી કપૂર છે, શુભ તત્વરૂપી મશાલે છે અને તે શિવ સુખના કારણભૂત છે.” સ્નાનના ગુણે પૂછયા. ‘સ્નાન મનને પ્રસન્ન કરનાર, દુરવનને નાશ કરનાર, સૌભાગ્યનું ગૃહ, મળને દૂર કરનાર, મસ્તકને સુખકારી, કામ અગ્નિને જાગૃત કરનાર, સ્ત્રીઓના કામના અસ્ત્રરૂ૫, શ્રમને હરનાર છે!
શ્રી “શ્રીચંદ્ર' પૂછ્યું, “હે ચતુરા! પાનના ગુણો કહો અને આ બીડું ગ્રહણ કરે.” વિકસ્વર રોમરાજવાળી ચંદ્રકળાએ ગ્રહણ કરીને મધુર સ્વરે કહ્યું, “પાન કડવું, તીખું, ગરમ, મધુર, ખારૂં અને કષાય રસથી યુક્ત, વાયુને હરનાર, કૃમિને હણનાર, મુખને અલંકાર, મુખ વિશુદ્ધિ કરનાર અને કામ અશ્ચિને તવનાર છે એવા પાન બીડાની પ્રસાદી આપશ્રીએ આપી છે !
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજુ અંતર ગુણે કહો.” “પરસ્પર પ્રિય વચન રૂપી પાન છે, પ્રેમરૂપી સોપારી છે, સવિવેક૨૫ મસાલો છે, સતેષરૂપ પૂર છે.”
પવિનીએ ખીચડીનાં અંતરંગ ગુણે પૂછ્યા, ગુણરૂપી અક્ષત છે, સમૈિત્રીરૂપી દાળ છે અને સભ્યત્વરૂપી સંપૂર્ણ ધૃતથી યુક્ત ખીચડી આગવો”! શ્રી “શ્રીયં પૂછ્યું, 'લાપસીનું વર્ણન કરે.” “સુક્ષ્મ ઘઉને ભરડે, ધૃત, ગોળ, શ્રીફળના કટકા, દ્રાક્ષ, ખજુર, સુંઠ, તજ, મરીથી યુક્ત, દૈવ પુષ્પ કરીને, સુંદર ત્રાંબાની કઢાઈમાં, મંદ અગ્નિ પર શેકાયલી, પ્રચુર ધૃતથી યુક્ત, ધન્ય પુરૂષ હેમંત ઋતુમાં આરોગે છે.” ચંદ્રકળાએ ભૂફૂટીની સંજ્ઞાથી, કેવીદાએ અંતરંગ લાપસીનું પૂછયું, ચિત્તની ભક્તિથી શોભતી એવી ત્રણ પ્રકારની ભક્તિરૂપી લાપસી, હંમેશા શોભાની વૃદ્ધિ પામે છે!
પવિનીએ વડનું પૂછ્યું, હિંગ, મરી, મરચું, મીઠું અને સુંઠથી પૂર્ણ મધ્યભાગવાળું તે રિનગ્ધ એવું તે સારા સ્વાદ
ને ગંધ છે, જેથી પરિમલ વિશેષથી યુક્ત, જે દાંતને વચ્ચેના ખેલું જે તરતજ ભૂભૂક શબ્દને વ્યકત અવાજ કરતું એવું, પ્રેમાળ પત્નીથી પ્રેમપૂર્વક અપાયેલું સુંદર વડું ધન્ય પુરૂષના મુખમાં પ્રવેશે છે. વામાંગ અને ચતુરાએ ચંદ્રકળાને વિનંતી કરી, અર્થાતરથી શ્રી “શ્રીચંદના નામનું વર્ણન કરો. વારંવાર પૂછયું.
લક્ષ્મીને ક્રીડા કરવાનું સરેવર, અટ્ટહાસ્યનું સમૂહ, દિશાપી સ્ત્રીને મુખ જોવાનું દર્પણ, રાત્રીરૂપી શ્યામલતાનું પુપ, આકાશરૂપી સમુદ્રમાં ફીણનું ઉત્પન્ન થવું, તારાપી કામધેનુને મહ, વિનિનું ગૃહ, કામદેવનું છત્ર, જસ્મારૂપી સુધાની વાવડી જે લક્ષ્મીથી યુકત ચંદ્ર એવા શ્રી “શ્રીચંદ્ર' હંમેશા વિજયને પ્રાપ્ત કરે.'
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી “શ્રીપદ્ર(કેવલિ) સર્વના અતિઆગ્રહથી શ્રી “શ્રીચ કહ્યું, “કામરૂપી બ્રાહ્મણને કાર, આકાશરૂપી ભૂંડના દાઢને અંકુર, તારાપી મેતીઓની છીપ, અંધકારરૂપી હસ્તિઓનું અંકુશ, શૃંગારરૂપી તાળાની ચાવી વિરહિણના માનને કાપવા અર્થે કાતર, સંધ્યારૂપી વેશ્યાના નખના પ્રહાર સમાન અને ચંદની કળા સમાન, એવી આ ચંદ્રકળા શોભે છે.” શ્રી “શ્રીચંદ્ર'ના તત્ત્વજ્ઞાન કળા અને વિદ્વતાથી ચમત્કાર પામેલા સર્વે હસતા હસતા કહેવા લાગ્યા, ચંદ્ર અને ચંદ્રિકાને ખરેખર સરખો ગ થયો છે! એમ તવતા, પ્રાતઃકાળે સર્વ શ્રી શ્રીચંદ્રને રાજમહેલમાં લઈ જવા તૈયાર થયા, ત્યારે વરદત્તે કહ્યું, “આમ નહિ આવે, કારણ તેઓ હંમેશા રવગ્રહ શ્રી જિનેશ્વર દેવાધિદેવની પૂજા આદિને કરે છે” ચંદ્રકળાથી યુક્ત સર્વ ગયા.
દીપચંદ્ર રાજાના આદેશથી જ્યોતિષીએ કહ્યું “અવાતી, કાલે વૈશાખ સુદ પનું લગ્ન અતિ શ્રેષ્ઠ છે, તે શુભ ગ્રહથી શેશિત અતિ શુભમુર્હત છે, ઘણું રેખાઓથી શોભતું સાધી લેવું તે જ છે.” કોશલ દેશથી શુભગગ રાજા આવી ન શકે પરંતુ અતિ શુભ છે તે, તત્કાળ વિવાહની સર્વ સામયી તૈયાર કરવા આદેશ કર્યો. પ્રદીપવતીએ વિચાર્યું. મારી પુત્રી સૂર્યવતીના નગરના શ્રી “શ્રીચંદ્ર' છે તેથી તે પુત્રીનો પુત્ર ગણાય! તેથી તેને વિવાહ મહોત્સવ ભારે કરવો જોઈએ.” ૭ માળાના મહેલમાં સર્વ સામગ્રી તૈયાર કરાવી, પ્રદીપવતીએ સ્વમુકુટ, કુંડળ, હાર આદિથી અંલકૃત કર્યા.
. પરંતુ શ્રી શ્રીચંદ્ર દેદીપ્યમાન શરીરવાળા હોવાથી સ્વ છેઆભૂગોથે જ શોભતા હતા, નહિ કે પ્રદીપવતીના આભૂષણોથી !
અતિ સુંદર લગ્ન, જોતિષીએ કરેલા વિધિથી, કુળસ્ત્રીઓથી ગૂંજતા ધવલ મંગલ ગીતગાથા અને વાછરોના મધુર
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ત્રીજું અરે દેવી સર્વ દિશાઓનું મુખ એતિ નાદમય બન્યું ત્યારે, ચારે તરફ ચતુરંગી સૈનિકેથી યુક્ત, શ્રી શ્રીચંદ્ર' હતિ ઉપર આરૂઢ થઇને, લગ્નમંડપમાં પધાર્યા ત્યારે પખણથી પોંખાયલા. માંયરામાં બીરાજ્યા! ઉત્તમ લગ્નશના ઉદયે પવિતી ચંદ્રકળા સાથે હસ્તમેળાપ કરાવ્યો. ઉત્કૃષ્ટ સર્વવિધિ, તારામૈત્રક આદિ સર્વ નિધીએ કરાવ્યું.
દીપચંદ્રરાજાએ અને નગરના લોકોએ શુભ સુંદર છે. પ્રાપ્ત થવાથી અતિ હર્ષ થી, શ્રી ‘બીચંદ્રને વિવાહ ઉત્સવ ઉત્કૃષ્ટ વિધિથી ઉજવ્યો ! દીપચ કે અશ્વો, રને, ચતુરંગીસેના, આદિ સર્વ હસ્તમેળાપ સમયે હર્ષથી આપ્યું. ચંદ્રાવતી રાણીએ દેવા હાર ધરણેન્ડે આપેલ શ્રી શ્રીચંદ્ર'ને આનંદથી આપો ! ચંદ્રાળાના ભાઈ વામાંગે સિંહ પુરથી લાવેલ પાંચ વર્ણન ૫૦૦ ૫૦૦ અશ્વો, રથ, હસ્તિનું યુગલ, વીંટીઓ, વસ્ત્રો, સુવર્ણ, પલંગ, કળા, સિહાસન, થાળા, મોટું આસન, ઓશીકા, ચ દવાઓ, વાગોળતી એવા ગાય , કુંભ, વાહન, ૫ટ, પટણા, નાની ઉંમરની દાસીઓ જે અંગને દાબનારી અને ભક્તિ કરનારી એવા, ભદ્રાસન, ધ્વજા, શ સ્ત્રની પેટીઓ, ખડગ, ભાલા, તલવાર, બંદુક, ચક્ર, ઢાલ, બખતર આદિની ભરેલી પેટીઓ, પ્રત્યેક ૫૦૦-૫૦૦ આભૂષણે, ૧૬ નવાબદ્ધ નાટક, ચતુરા, કવિતા, નંદા, પ્રિયવંદા, આદિ આભૂષણથી યુક્ત ર સખીઓ, છત્ર, ચામર, હસ્તિઓ, રાજ્યના સર્વ ચિહ્નો આદિ સર્વ જમાઈરાજને આપીને કહ્યું, “શુભગગ રાજા પછી વિસ્તાથી સર્વ આ પશ્રીને આપશે.”
બીજે દિવસે પ્રભાતે મુગટ આદિ સર્વ પહેરીને શ્રી બ્રીચંદ્ર' હતિ ઉપર આરૂઢ થઈને, પદ્મિની ચંદ્રકળાને આગળ કરીને, દીપશિખામાં સ્થાને સ્થાને જ્યાં ગીત, નૃત્ય- આદિ થઈ રહા
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી શ્રીચંદ્ર' (કેવલિ. છે, એવા માર્ગ ઉપર કનકદત્ત શ્રેણીની નાની પુત્રીએ શ્રી શ્રીચંદના ઉપર અનુરક્ત થઈને, પિતાને કહ્યું, “આ મારા પતિ થાઓ. હું બીજા કોઈને ન વરૂં.” “તું મૂઢ છે, પવિનીના હસ્તગ્રહણ અર્થે રાજાએ છ પહાર સમજાવ્યા ત્યારે સજજ થયા તો તે તને કેવી રીતે વરશે”પુત્રીએ ભુજપત્ર ઉપર બ્રેક લખીને ઉપર પુપની માળા વીંટીને ગવાક્ષમા ઉભી રહી, જ્યારે હસ્તિ નીચે આવ્યો, ત્યારે શ્રી “શ્રીચંદ્ર' ઉપર નાખ્યું તે જોઈને ઉંચે જતા અનુરાગિણી કન્યા જેઈ! ' જપત્રમાં વાંચ્યું, જે કમલિનીએ ચંદ્રને જે નથી, તેને જન્મ એળે જાય છે અને જે ચંદ્ર સ્વકિરણોથી કમલિનીને ખીલવતો નથી, તે ચંદ્રની ઉત્પત્તિ પણ નિરર્થક ગણાય. તે ચંદ્રકળાને અર્પણ કર્યું. અહિતહિ સ્થાને સ્થાને દાનને દેતા શ્રી, શ્રીચંદ્ર અને ચંદ્રકળા સ્વ મહેલમાં આવ્યા. રાજાએ યથા ઉચિતવિધિ કરીને, ભક્તિથી નગરના સર્વ જનને ભોજન કરાવાને, સન્માન કરીને વિદાય કર્યા. કનકદત્તની કન્યાએ દાસી દ્વારા ચંદ્રકળા પાસે ઉત્તર ભાંગ્યો, પદ્મિનીએ કહેવરાવ્યું, “અવસરે વાત.”
- તિલામંજરીના હસ્તગ્રહણ અર્થે તિલકપુર પધારવા ધીરમંત્રીએ શ્રી શ્રીચંદ્રને અતિ આગ્રહથી વિનંતી કરી. કમલ જેવા મુખવાળાએ કહ્યું, “એમાં હું કાંઈ ન જાણું. પરંતુ તેમાં લક્ષ્મીદા જાણે વીણાવે કહ્યું, "આપના અદ્દભુત ગુણોની રસ્તુતિ કરવાની ઇચ્છા .” “હમણ અત્રે નહિ.” શુભગાંગરાજ અવે ત્યાં સુધી સર્વ રોકવા માંગતા હતા પરંતુ ન રકાત અવની અનુમતિ મેળવીને, બીજે જ દિવસે સર્વ વસ્તુઓથી યુક્ત કુશસ્થળ તરફ ધપ્યા. જરા આગળ ગયા પછી શ્રી શ્રીચંદ્ર દીપચંદ્ર અને સને રેકીને, પૃથક્ પૃથક્ નમસ્કાર કરીને વિદાય
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ત્રીજી
[;F
માપી તેમની ભક્તિથી સ` ખુશી થયા. પ્રદીપવતી અને માતા ચદ્રવતીએ, કુળાંગના યેાગ્યહિત સિક્ષા આપી.
ગુરૂ અને પતિના આગમન સમયે ઉભા થઈ નમ્રતાથી વાર્તાલાપ કરવા, તેમના ચરણકમળ ઉપર દૃષ્ટિ રાખવી, જાતે આાસન આપવુ અને સેવા કરવી, તેઓ નિદ્રાધીન થાય તે પછી નિદ્રા લેવી અને તેઓ જાગૃત થાય તે પહેલાં જાગૃત થઇ જવું ! એસ કુળવધૂને ધ' કહ્યો' ! સવ હિતશિક્ષા આપીને અશ્રુભીના લેાચનવાળાને પાછા વળતી વખતે, વસ્ત્ર, સુવણુ અને દ્રવ્ય આદિ શ્રી ‘શ્રીચ કે' આપ્યાં ઘેાડીવાર રહીને વાદત્તને પણ પાછા વાળ્યા. કુશસ્થળે જવા ઉત્સુક એવા શ્રી શ્રીચકે' પદ્મિનીને પરિવારથી યુક્ત સમજાવીને, ગુણચંદ્રને સર્વાં ભળાવીને, રચ ઉપર આરૂઢ થઇને વેગથી તેજ રાત્રીના શ્રીપુરમાં રથ મૂકીને, કુરશસ્થળે પિતાના ચરણને નમન કર્યું.. લક્ષ્મીદત્તે અને લક્ષ્મીવતીએ હર્ષોંના માંસુ ખેરવતા શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર'ને સ્પર્શી કરી કહ્યું, પાંચ દિવસા વિયેાગના એવા ગયા છે કે શત્રુને પણ એવા દિવસેા ન આવે, આટલા દિવસા સુખને ભાકતા ક્રાં થયા? ક્ચ્છાથી કે બળાત્કારે રાયા હતા.'
‘આપશ્રીની કૃપાથી સત્ર જય,
સૌખ્ય અને સન્માન પ્રાપ્ત થાય છે! કાઇક સ્થળે સુખપૂર્વક ક્રીડાને કરતા હતા, ત્યાં તે! વરદત્ત શ્રેષ્ઠી બળાત્કારે સ્વગૃહે થઇ ગયા અને ત્યાં વિશાળ મહાત્સવ થયા ! આજે પ્રભાતે તેમની રજા લતે આવ્યે છું.' ‘પ્રતાપસિંહે તારૂ અદ્ભુત જાણીને, તને રત્નપુર નગર મેટ આપ્યું છે, તેા શુભ દિવસે યુક્તિથી રાજાને ભેજે.' પૂજ્યાના આદેશ પ્રમાણભૂત થાવ.' લક્ષ્મીવતી શરીર અને વસ્ત્ર ઉપરથી રજને ખંખેરતી હતી ત્યાં તે હસ્ત ઉપર મીંઢળુ જોઇને
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
શ્રી શીય (કેવલિ હર્ષિત થઈને પતિને કહ્યું, ‘હસ્ત ઉપર વિવાહ સૂચક કંઈક દેખાય છે? “હે વત્સો અમે હર્ષિત થઈએ તેવી વધામણું કહે.”
શ્રી શ્રીચંદ્ર' કહ્યું, “અલભ્ય લાભ પ્રાપ્ત કરાવનાર પ્રભાવશાળી કંઈ ને તિથીએ બાંધ્યું છે !
કેટલાક દિવસે મહેલની ઉપર ઝરૂખામાં શ્રી “શ્રીચંદ્ર' ઉભા હતા એટલામાં તે વાત્રોને મધુર સ્વરોથી દિશાએ પૂરાઈ મઈ! પતિની, ગુણચંદ્ર આદિ, સર્વને આશ્ચર્યમાં ગરકાવ કરાવતા આવી રહ્યા હતાં, ત્યારે લોકો પૂછી રહ્યા હતાં, “આ રસાલે કયાં જઈ રહ્યો છે ! લક્ષ્મીદત્તના આંગણે આવતા કોલાહલથી, વીંટી આદિને છુપાવતા સંભ્રાત થઈ શ્રેષ્ઠીએ પૂછ્યું, “આ શું છે? બહાર આવી સૈન્યને જોઈને આકુળવ્યાકુળ થયા ! એટલામાં તે ગુણચંદ્ર વંદન કરી કહ્યું, “હે પૂજય આ પદ્મિની ચંદ્રકળા આપશ્રી વહે છે. વિવાહ આદિની સર્વ હકીકત કહીને, ચંદ્રકળાને કહ્યું, હે પદ્મિની! આપના પતિ અહિં છે. આ આપના સસરાને પગે લાગે.” છીએ આશ્ચર્યથી પવિની સખીએથી પરિવરેલી નિરખીને, અતિ ઉત્કંઠાથી સર્વ હકીકત પત્નીને કહી!
ગુણ કે પૂછ્યું, “હે શ્રે? આ સર્વને કયાં રાખવા છે? ‘ભાગ્યશાળી શ્રી “શ્રીચંદ્રને પૂછો.” ઉપર ઝરૂખામાં બિરાજમાન શ્રા “બીચંદ્રને મિત્રોએ વિનંતી કરી. સૈનિકે આદિને આદરપૂર્વક બોલાવીને યથાસ્થાને જવાની આજ્ઞા કરી રથ અને અશ્વો આદિને શ્રીપુરમાં રાખ્યા. શેકીએ કહ્યું, “હે વત્સ! આ સર્વ ઉત્કૃષ્ટ કર્યું પરંતુ અમારી રજ પણ લીધી નહી? આવું વૈર્ય, અહંકાર રહિતપણું આદિ સર્વ કાંઈ આશ્ચર્યકારી છે ! અમને પ્રવેશ મહોત્સવને પણ આન દ પ્રાપ્ત ન થયો. ૭મા માળે વાસગૃહમાં પશિની સખીઓથી યુક્ત પતિ સાથે વાર્તા વિનંતી આદિને કરતી સુખપૂર્વક રહી.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણું જી
[ F
શ્રેઢીના મહેલમાં મંત્રી, શ્રેષ્ઠીઓ આનંદથી આવ્યા આઘેથી યુક્ત. પૂર્વ ગીતે। આદિથી ગુંજી ઉઠયું ! મહાન મહાત્સવમાં ગીત, નૃત્ય, દાન માથિી અતિ ઉત્કૃષ્ટ શાભાથી અને દાયો આદિ દેખીને સર્વાને આાન થયા. ટલાક શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર'ના પુણ્યને, ભાગ્યને, ગુણેાને, રૂપને, રથ અને અશ્વો અને કેટલાક પદ્મિનીના મુખકમળ, રૂપ આદિની પ્રશંસા
કરવા લાગ્યા!
HE
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણથુંઃ જયકુમારની કપટલીલા
ધીર મંત્રીને વણારવથી યુક્ત જયકુમારે જાણીને, ગાયાને તેડાવીને કહ્યું, “ી શ્રીચંદ્રને પ્રબંધ તે મને સંભળાવે અને તારા ઉપર સંતુષ્ટ થઈને, જે જોઈએ તે માંગવાનું કહે, ત્યારે તેમના રથના જે બે અશ્વો છે, તેમાંથી એક માંગી લે. જે એમ તું કરીશ તે, તને અધિક મૂલ્ય આપીશ. આ નિશ્ચયથી અવશ્ય કરવું. તેમના ભય અને દાક્ષિણ્યથી કબુલ્યું. આ કપટબાજી શ્રી “શ્રીચંદ્ર'ના રથની અપૂર્વ ગતિને ખલિત કરવા અર્થ જયકુમારે રચી.
જેવી ભવિતવ્યતા હોય તેવી બુદ્ધિ થાય છે.” શ્રેષ્ઠી પાસે યુક્તિથી વીણારવે અનુમતિ મેળવીને, ગાવા માટે તૈયારી કરી, ત્યારે મંત્રીઓ, શ્રેષ્ઠીઓ, સ્વજને, નસ્નારીઓ આદિ સર્વ હર્ષથી આવ્યા. વધૂઓથી યુક્ત ઉત્કંઠાપૂર્વક લક્ષ્મીવતી બેઠી હતી. ધીરમંત્રી પરિવારથી યુક્ત અને નગરના અનેક લેકે બેઠા હતા. વીણરવનું સંગીત કર્ણને સુખ ઉત્પન્ન કરનારું હતું! પ્રબંધ અને રાત્રિના અંતે શ્રી શ્રીચંદ્રના ગુણોના અનેક લોક બો.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
- પ્રકરણ ચાથું
[ ૭૧
“હે શ્રી “શ્રીચંદ્ર'! ચંદ્ર મનોહર કિની કળાથી, પર પ્રિયાને સ્પર્શ કરે છે! જે પૃથ્વીને હંમેશા નિર્મળ કરે છે. તે પૃથ્વી ઉપર હંમેશા નિર્મળ હોય છે.! હે કી “શ્રીચંદ્ર'! ચિત્તમાં વિશુદ્ધ બુદ્ધિ છે! સુખમાં સુંદર વાણી છે! લલાટમાં ભાય છે! ગૃહમાં લક્ષ્મી છે! બાહુમાં વીરતા વસી છે! વાણીમાં સત્ય છે ! કરતમાં દાન છે ! ત્વચામાં કાતિ પ્રકાશે છે! મનમાં શ્રી અરિહંત પરમાત્મા બીરાજમાન છે! ક્રિયામાં દયા વસેલી છે! જેથી તમારી કીર્તિને રહેવા અર્થે તમારામાં સ્થાન ન હોવાથી, કીર્તિ દશે દિશાઓમાં ફેલાઈ ગઈ છે !
હે શ્રી “શ્રીચંદ્ર'! મખમાં કમળની બુદ્ધિથી! હૃદયમાં ગંભીર સમુદ્રની શંકાથી ! નાભિમાં પ્રધદહની શંકાથી! બને નયનોમાં ખીલેલાં કમળની શંકાથી! શરીરમાં રૂની શંકાથી ! લકમ વસેલી છે”! “સમુદ્ર ખારે છે, ચંદ્ર માં થી દૂષિત છે ! સૂર્ય ઉષ્ણ કાન્તિવાળે છે. ક૫તા લાકડું છે! ચિંતામણી પથ્થર છે! કામધેનુ પશુ છે! વાદળાં ચપળ છે ! મેરૂ ધનના કમલાથી અદ્રશ્ય છે! અમૃત શેષનાગથી ઘેરાયેલું છે. આ કારણથી એ સર્વની આપની સાથે સરખામણી કરી શકાય નહિ.”
સંતુષ્ટ થઇને શ્રી “શ્રીચંદે કહ્યું, “હે વીણારવ! ઈચ્છા અનુસાર રથ, અશ્વ, ધન, વસ્ત્ર, ગામ આદિ માંગી લે ! મૂઢ અને મંદ બુદ્ધિવાળા વિણાર, વાયુવેગ અશ્વને માંગ્યો. અપ પુણ્યવાળાને વિવેક કયાંથી હોય? કારણ કર્મને અનુસરનારી બુદ્ધિ હોય છે. “તેં આ શું માંગ્યું ? ઠીક ! કહીને ગુણચંદ્રને કહ્યું, “શ્રીપુરથી રથને લાવાને, વાયુવેગ વીણરવને આપ રથ ૨માવ્યો ત્યારે શ્રી " ચંદે કહ્યું, “હે વીણરવા વાયુવેગથી તારું કાર્ય સિદ્ધ નહિ થાય, તો રનોથી જડેલા આ સુગર અને મહાબળવાન વાયુવેગ અને મહાવેગ અશ્વો લે.” ઉપરાંત
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી “શ્રી
” (કેવલિ)
બીજું ધન આપીને સન્માન કર્યું. ચિરજીવ'! એમ જય જયકાર ગાજી ઊગે
બીજા કવિએ કહ્યું, “હે વીર! બી બીચંદ્ર' તમે જયને પામો! તમે કોણ છે? હું કવિ છું. આ શું છે? કાગળ છે. એમા શું છે? કાવ્ય છે. તેમાં થો ગુણ કહેવા યોગ્ય છે? અદભુત સ. હે કી “ખીચંદ્ર'! આપશ્રીના ઉજ્વળ યશથી, જગત ત થયું છે, ચંદ્રમા અને કાજળમાં જે શ્યામપણું દેખાય છે. તે આપના શત્રુઓની બંને દુઃખથી દેખાય છે.” “હે શ્રી શ્રીચંદ્ર'! આપને યશ ત્રણે જગતને શોભાવે છે. વિશાળ કમળથી યુક્ત, બ્રહ્મરથાને હંસનું બાળ છે, આકાશમાં કમળની જેમ, ભમરાઓની શ્રેણુ ચુંબન કરે છે! તેમ તમારા યાત્ર જગતને ચુંબન કરે છે, તેમ કવિએ કહ્યું, “ચંદ્ર અરત પામે છે ત્યારે ચંદ્રનું કલંક કયાં જાય છે? સતપુરૂ હિતને કઇ છે. આ ત્રણે પદવી તમને છે! કવિઓને ધન, આભૂષણ આદિ આપ્યું અને માંગણને પણ યથાયોગ્ય આપ્યું. મદ્વાજના અને અર્વનું સન્માન કરીને, શ્રી “શ્રીચંદ્ર ગૌરવથી ભજન કરાવીને, વસ્ત્રો અને સુવર્ણથી સર્વ કોઇને સંતોષ્યા !
તે અતિ ઉત્કૃષ્ટ ઉદારતા જોઈને, સર્વ ચમકાર પામીને બેલા, મહાભાગ્ય !“હે સદ્ગણો! રાજાઓ અને રાજકુમાર પણ આટલું આપવા શક્તિમાન નથી. આ શ્રેણી પુત્ર હેવા છતાં ઇસુ યાચના કરતાં ૬ મણું અધિક આપે છે'! સર્વ સ્વ સ્થાને વિદાય થયા. અતિશય હર્ષથી અશ્વોથી યુકત રથ લઈને વીણારવ . બીજી તરફ લક્ષ્મદત્તે સેવકે સાથે વિચારણા કરી, “બાવા પંચભદ્ર અશ્વો ફરી પુષ્કળ દ્રવ્ય આપવા તાં પણું પ્રાપ્ત થશે નહિ. અતિ ઉદારતાથી આપી દીધા! ગમે તે મૂલ્ય ચૂકવીને પણ અશ્વો પાછા લેવા જોઈએ.’
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ શું.
* શ્રી “શ્રીચંદ્રને કહ્યું, “દાન આપ્યું તે તે સારું કર્યું, પરંતુ રાજાના દાનથી પણ અધિક છે ! શ્રેષથી જયકુમાર છિદ્ધો જુએ છે એમ ધીરમંત્રીએ કહ્યું હતું, તે શું ખબર નથી? જે અશ્વો અને રચના લીધે આટલી બધી ભૂમિ તે જોઈ, તે જ્યાં અને ત્યાં, જરાતરામાં કેમ આપી શકાય? રાજાને ખબર પડશે તે તે પણ ગુસ્સે થશે, કારણ એવા રાજા પાસે પણ નથી. માટે એનું મૂલ્ય આપીને પાછા ગ્રહણ કરવા જોઈએ.” કંઈક વિચારીને વિનયપૂર્વક કહ્યું, “હે પિતાજી! આ એક અપરાધની ક્ષમા કરે. દીધેલું દાન પાછું ન જ લેવાય! આપેલું પાછું લઉં તો હું હલકામાં પણ હલકે કહેવાઉં! તે રથ અને અશ્વો કયાં? તે સર્વ પુણ્યથી અને ભાગ્યથી મળ્યા હતા અને મળશે.” એમ કહી સ્વસ્થાને ગગા.
ત્યાં ચિત્તમાં વિચાર્યું , “પરતંત્રતાને ધિકાર છે! શું આપ્યું છે? આવી રીતે કેમ આપી શકાય? અને રહેવું તે હવે ખાટલામાં માંકડ રહે તેવું છે, તો અત્રે રહેવું તે યંગ્ય ન કહેવાય. સાહસથી કઈ સિદ્ધિ થતી નથી? સુવિધાવાળાને વિદેશ શું છે ? સમર્થને શું ભારે છે ! પ્રિયવાદીને પર કોણ છે? ભ્રમણથી વિવિધ ચારિત્રને જાણી શકાય. સ્વઈચ્છા અનુસાર હવે જુદા જુદા દેશ દેખવા પ્રયાણ કર્યું.”
પિતાને પણ જણાવ્યા વિના અને ગુણચંદ્ર જાણશે તે બળાત્કારે રોકશે અથવા મારી સાથે આવશે તે તેને મારા કારણે તેના પિતાને વિગ થશે. પશ્ચિનીને જણાવવું જોઈએ, નહિતર મારા વિયોગથી અતિ દુઃખી થશે. તે કેવી રીતે રહેશે? હરિણીની પ્રમાણે તેને અહિંથી અને તથિી ભ્રષ્ટ કેમ કરી શકાય. તે સુંદર વાર્તાલાપથી હૃદય દેખાડીને, સર્વ જાણકરીને વિદાય થાઉં! આવીને ગુણચંદ્ર વિનંતી કરી,
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી શીશ” (કલિ) છે મિત્ર! લક્ષ્મીદત્તના તે વિચાર જાણીને બુદ્ધિશાળી વીણાવે મારા દ્વારા વિનંતી કરી છે કે, “જયના કહેવાથી મેં અશ્વોની માંગણી કરી હતી. પરંતુ મારી ઇચ્છાથી નહિ. તે હવે હું રાજપુત્ર પાસે જઈશ નહિ. માટે મને ઉચિત સુવર્ણ આપીને અશ્વોથી યુકત રથ લઈ લે. ... "
આપશ્રીનું દાન ચકવતીંપણું હું જાણું છું ! અષોથી યુકત દાનનું ફળ વિશાળ છે ! મણિ, મુક્તાફળ, ધન, વસ્ત્ર આદિના દાનથી હે વીર! અમને ખરીદી લીધા છે એ ગુણેથી અમે બંધાઈ ગયા છીએ આપે જે આપ્યું છે, તે બીજે કેણ આપી શકશે? તે કૃપા કરી આ અશ્વોથી યુક્ત રથને ગ્રહણ કરીને મારા જમણાસ્તને મુક્ત કરે”! “હે મિત્ર! વીણારવને કહેવું,
આ હસ્તથી આપેલા દાનનું હવે મને કોઈપણ પ્રોજન નથી.” કહ્યું છે, “સજજનના મુખમાં એક જીભ હેય છે, બ્રહ્માને ચાર, અગ્નિને , કાર્તિકસ્વામીને ૬, રાવણને ૧૦, શેષનાગને હજાર અને દુર્જનને લાખ અને ક્રોડથી પણ અધિક છભ હેય છે!. હજું કાંઈપણ ઈચ્છા હોય તે તે પણ લઈ જા.”
* જતા એવા મિત્રને આગામી વિરહની રકૃતિથી, આદુનય નથી યુક્ત શ્રી “શ્રીચ કહ્યું, આ પ્રમાણે કરવું ન હતું. તે હવે પિતાને શું કહેશું ? હવે શું કરશું? આ દુઃખથી‘દુઃખી છે, તે મિત્ર! દર્પણના પ્રતિબિંબના પ્રમાણે હું કરીશ તે તને દુઃખ થશે! લે તે દુઃખથી વર્ય! મારી જે કીર્તિ છે અને સંપત્તિ આદિ છે, તે સર્વે તારે કારણે છે, તે તેનાથી તારી ઇચ્છા અનુસાર કરવું! વેગથી ધન યે આવીને કહ્યું, “હે સ્વામિના ઉત્તમ અયો ત્રીપુરથી આગળ જતા નથી, વણારવાની પ્રેરણું નિબળ થઈ છે!
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૬ ' '
=
=
=
શ્રી ચંદ્રની મહાનતા
તહાણ મિત્ર, સૈનિકે આદિથી યુક્ત શ્રીપુરમાં આવ્યા. સ્વ સ્વામીને દેખોને ઉંચેથી હણહણીને હર્ષ વ્યક્ત કર્યો. તે દેખીને શ્રી શ્રીચંદ્ર'ના નયનમાં અર્થ આવ્યા, સ્નેહથી અશ્વોને થાબડે છે ત્યાં તો અશ્વોએ પણ અબુ ખેરવ્યાં! તેમનું સન્માન કરીને, તેમના ગુણોની પ્રશંસા કરીને કહ્યું, “હે ભદ્રો! તમે બન્ને મારા હસ્ત સમાન છે ! મારા ચિત્ત, નૈત્ર અને હસ્તથી જરા પણ ઉતરતા નથી, તો પણ મને એ સમય આવ્યો છે ! વરદાનથી હું દેવાદાર છું, માટે તમે ગાયક સાથે જાવ.” તેઓ શ્રી “મીચંદ્રના કહેવાથી ધયા ! તે અશ્વોના ગુણોની શ્રેણીથી હૃદય ભરાયું !
ગુણચંદ્રને સર્વાધિકારી તરીકેની યુક્ત કર્યો. ધનંજ્યને સેનાપતિ તરીકે નિયુક્ત કર્યો. બીજાઓને પણ ગ્ય સ્થળના અધિકારી નીમીને, કલા અને મહેલમાં કાર્ય કરનાર સેવકેને સુવર્ણ અને ધન આદિ આપીને, યથા યોગ્ય હિતશિક્ષા આપીને, જુદી જુદી રીતે કહીને, શ્રીપુરને સ્વર્ગ સમાન બનાવીને, શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજાની જેમ, ૧૫ હજાર અંગરક્ષ, પ૦૦ બંદીજને, ભાટ, વાજીંત્રોથી યુક્ત, વેગથી કુશરથળમાં વમહેલમાં પધાર્યા.
ધીરમંત્રીએ શ્રી શ્રીચંદને નમીને, ગુણચંદ્રથી યુકત લક્ષ્મદત્ત શ્રેણી પાસે આવીને વિનંતી કરી, છીએ કહ્યું, “હે ધરમત્રિી ! બે દિવસ રાહ જુએ શ્રી શ્રી ચંદ્ર પ્રતાપસિંહ રાજાને ભેટવા જશે ત્યારે તમે પણ જજે, ત્યાં રાજાને વિનંતી કરવી, આદેશ અનુસાર થશે. સૂર્યવતીની ભાણી પતિની પણ તેમને ભેટવા જશે.” ભોજનશાળામાં શ્રી “શ્રાચંદે કહ્યું, હે માતા! લાડવા આપ.' ઘણું લાડવા આપ્યા. ભાવથી કટ કરીને, પત્નીઓ અને સખીઓને સર્વને વહેંચી આપ્યા.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી “શ્રી ” (કેવલિ) બુદ્ધિશાળીએ સંધ્યાભોજન એકી સાથે કર્યું સ્વ મહેલમાં કણકેટથી આવેલ મંત્રીઓ સાથે હિસાબ કરવા ગુણચંદ્રને અને બીજાઓને જુદા જુદા કાર્યમાં યોજીને, રાત્રીના પ્રારંભે પવિતીને મહેલમાં પધાર્યા. પ્રફુલિત હૃદયથી ચંદ્રકળાએ અતિ હર્ષથી, મન, વચન અને તનથી, સ્વઈચ્છાથી પતિની અદ્ભુત સેવા કરી. પિતા સાથે થયેલી સર્વ વાત કહીને, “જે પિતા આમ કહે તો, તે કેને કહી શકાય? આવું અલ્પદાન પણ ચગ્ય ન લાગ્યું તો સ્વઈચ્છા અનુસાર ખરેખર દાન કેવી રીતે આપી શકાય.
ગંભીર વિચારણું
મેં કોઈ દિવસ પિતાની આજ્ઞા ઉથાપી નથી, આજે પ્રથમ જ આજ્ઞા પાળી શકાઈ નથી. મૂલ્ય આપીને દાન પાછું લેવાની રજમાત્ર પણ ઇચ્છા નથી. અમૃતરસથી પણ અધિક એવી માતા, પિતા અને ગુરૂની આજ્ઞા જે માનતો નથી, તે દુષ્ટ બુદ્ધિવાળો સર્વથા મૃત્યુ પામેલે છે. હૃદયમાં તે હું જાણતે હતો, છતાં પણ તે પાળી નથી, તેથી હું પુણ્યહીન અને કદાગ્રહી છું'! વિચાર્યું, “અહો આશ્ચર્ય છે! શું સ્વામીની નમ્રતા છે ! ગુરૂભક્તિ, ધનની શક્તિ અને ચિત્તની ગંભીરતા! કહ્યું, “હે નાથ! આપશ્રીનું મન અનુત્તર છે. આ બુદ્ધિ દાન, પુણ્યને અનુસરનારી છે! કુટુંબમાં કઈ કેવા પ્રકારના હોય છે! આપણે સુખેથી રાજને ભગવશું'! શુકનની ગાંઠ તક્ષણ બાંધી.
કહ્યું, હે પ્રિયે! તે તો તેઓ જાણે! સ્વ સ્વાધીન કઇપણ નથી! તો હવે હું મેહું કેવી રીતે દેખાડું? માટે હું દેશાટના અર્થે અલ્પ સમય માટે દેશાંતર જાઉં? મારે સર્વ સુખ છે પરંતુ કોણ જાણે છે કે, કાના ભાગ્યનું છે? જે માપ પુણ્ય હશે તે હું કૌતક જેવાની ઈચ્છાથી ભ્રમણ કરી, સ્વપ સમયમાં
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ચોથું
=
=
પાછો આવીશ! જાણેવથી હણાઇ, હૃદયના દુખથી દુ:ખી પદ્મિની રદન કરતી એવી બેલી “હ દેવ ! આ પ્રમાણે શું કહે છો? પતિ, સાસુ, સસરા આદિને દુખ ઉદ્ધના કારણભૂત હમણું જ શું હું વિષકન્યા થઈ? હે નાથ! આપશ્રીને શું ઓછું છે? હરિતઓ અશ્વો, રથ, સૈનિકે, સુવર્ણ, રત્ન આદિ વિશાળ સામયી છે! શું આપશ્રીનું પુણ્ય જોયું નથી? ભવિષ્યમાં જોશું? તેમાં કાંઈપણ શંકા નથી. આપણી અત્રે રહે.
શ્રીચંદે કહ્યું હે ચિત્તને જાણનારી! ધીર થા, હે કલ્યાણ રુદનથી શું? તે તો અમંગળ છે, માટે તેથી સયું. હે અબળા! શું ભવદુઃખને જાણતી નથી? તો અબળા ન બન પરંતુ સબળા બન ! સાસુ સસરાએ જે ખાયું છે, તે મને કાંઈ ચતું નથી પરંતુ હું જે સ્વભુજાથી પ્રાપ્ત કરૂં તેમાં શેજા ગણાય. મને બધાથી તું વધારે પ્રિય હોવાથી ફક્ત તને જ પૂછયું છે, માતા, પિતા કે મિત્રને પણ પૂછ્યું નથી. તો હે ભદ્ર! જે જવા રજા આપે તો આજે ઇચ્છિત સાધું.'
ચંદ્રકળાએ કહ્યું, “હે સ્વામિન! આ બુદ્ધિ પુરૂષપણાની અને વચનથી પણ અગોચર છે! “વિશાળ માનહસ્તિએ અભિમાનરૂપી વૃક્ષને, દીનતારૂપી વનમાં ભાંગ્યું ! તેથી ગુણરૂપી પક્ષીઓ ઉડી ગયા સુખરૂપી ફળ ખરી પડ્યાં. ચારેતરફના ફેલાયેલા વશરૂપી ઝમખાં અને પ્રમોદરૂપી હરણીઆઓને વિનાશ થયો” “હે નાથ! મને લઈ ચાલે, શું પત્ની પતિ સાથે જતી નથી? હું બીજા બધાના વિયોગ સહવા સમર્થ છું પરંતુ આપને વિયોગ ક્ષણવાર પણ સહન કરવા સમર્થ નથી. મને ક્ષણવાર પણ વિગ ન થાવ! ઘણી સખીઓમાં પણ આ પછી વિના એકલી જ છું. મારા પ્રાણ આપશ્રીને આધીન છે. આપબ્રા જે સુખી તો હું પણું સુખી. પૂર્વના પુણ્યથી સ્થ ને સ્થાને આપશ્રીને સુખ પ્રાપ્ત થશે”
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
“૮] . . ..
શી “શ્રીચંદ્ર' (કેવહિ) - હંમેશાં મને દુઃખ અહિં થશે. હે સ્વામિન! લઈ જવાથી માર્ગમાં કાંઈપણ હરકત નહિ આવે. આપશ્રીના શરીરની છાયા પ્રમાણે હું રહીશ, મને કૃપા કરી આજ્ઞા આપે. શ્રી શ્રીચંદ્ર' કહ્યું, “હે બુદ્ધિશાળી પદ્મિની! તું તારા કુળને ઉચિત કહી રહી છે, પરંતુ પ્રવાસમાં કયાં ગ્રીષ્મઋતુની કર્કશતા અને કયાં તારી સુકમળતા? કયાં ક્ષધાતૃષાની હાડમારી અને જ્યાં તું રાજપુત્રી કયાં સુર્યના ઉગ્ર કિરણેથી તપેલી ભૂમિ અને કયાં તારા સુકોમળ ચિરણે કયારેક ગરમી, કયારેક ઠંડી, કયાંક વસ્તી અને કયાંક ઉજજડ! ક્યાંક સરળ અને ક્યાંક અતિ વિટ માર્ગ! તે પગલે પગલે અતિ ષ્ટ પડશે, માટે તે સ્નેહવાળી ! તારા સાથે મને પણ દુખ પડશે. માટે સ્વયં વિચારીને મારા આદેશથી, પતિવ્રતા અહિં કે તારા માતાપિતાને ગૃહે રહીને હર્ષથી દેવાધિ દેવની પૂજા આદિ ધર્મને કરતે ધર્મ અને તારા શીલાના પ્રભાવે માર્ગમાં હું સુખી થઈશ.’ વવસ્ત્રથી ચંદ્રકળાના અબ્રુને લૂછયાં.
| મણિ, આભૂષણ આદિ આપીને હિતશિક્ષા આપી અતિ પ્રવીણ એવી પદ્મિનીએ, જવાના નિશ્ચયવાળા પતિને જાણીને, પતિના હિતને ઇચ્છતી એવી ગદ્ગદ્ કરી કહ્યું, “જે હું જાવ એમ કહું તો મારામાં સ્નેહ નથી. જે ન જાવ એમ કહું તો અપમંગળ કહેવાય! રહે એમ કહું તો ઉદાસીનતા કહેવાય. સાથે જ આવીશ તો કદાગ્રહીપણું કહેવાય. જે સાથે નહિ આવું એમ કહું તે, મારી તુચ્છતા કહેવાય. પ્રયાણ વેળા શું કહેવું તે હું જાણતી નથી.' મધિરાજ મહિમા
પદ્મિનીએ કહ્યું, “હે પ્રાણનાથ! તે પણ શ્રી ગુર મહારાજશ્રીએ શ્રી નવકારમહામંત્રને ઘણે મહિમા કહ્યો છે.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ચોથું"
તે આત્મરક્ષા નવકાર મંત્ર મસ્તકનું અને મુખનું રક્ષણ કરે છે, કાયાનું બખ્તર થાય છે, પગનું રક્ષણ કરે છે, તો પાંચ પદેથી હંમેશા આત્મરક્ષા કરવી. ચૂલિકાથી ભૂમિ વજુમય શિલા થાય છે અને ચારે તરફ ખેરના અંગારાથી રચેલી ખાઈ થાય છે. ૪થી ચૂલિકાથી કિલો ઉપર વજામય મંડપ રચાય છે, તેથી શરીરની બાહ્ય રક્ષા કરવી. અર્વ કોઈ સુંદર અવસરે, યુદ્ધની વેળાએ, માર્ગમાં અને બીજા પ્રસંગે આમંત્રથી રક્ષા કરવી.'
“શ્રી મંત્રાધિરાજના પ્રભાવે શત્રુ, ચેર, વાઘ વૈતાલ આદિના સર્વ ભ દૂર થાય છે. મંત્ર ગણવાથી અને મરણ કરવાથી, પગલે પગલે સંપદાઓ ઉત્પન્ન થાય છે! એ મહામંત્રના ધ્યાનથી ખાપશ્રીનું અથાણું થાઓ! હે નરરત્ન! આપશ્રીનું તુરત શુભ આગમન થાઓ! આપશ્રીને સર્વત્ર વાંછિત પ્રાપ્ત થાવ’! એ શુભ વચનને ગ્રહણ કરીને, ને વાર્તાલાપ કરીને, શુકન અર્થે ફળ સ્વીકારીને, દ્રવ્યથી યુક્ત, નિત્યના વેષમાં નગર બહાર આવીને, જે દિશામાં શુભ પક્ષીઓએ શુભ શુકન કર્યા તે દિશામાં, જેમની સાથે પૂર્વ કર્મ હતાં એવા વિરુદ્ધ પ્રતાપસિંહના પુત્ર પ્રયાણ કર્યું. પ્રભાતે અવધૂતને જોયા. દેશાટનઃ
મૂલ્ય આપી તેને લઇને, સ્વજને ગેપવી તે અવધૂતના વેષે ઉત્તર દિશામાં આગળ ધપ્યા. કામ, નગર, ઉદ્યાન, નદી, સરોવર, કૂવા, ગિરિ અને મા આદિને જેતા, કોઈ વખત કવચિત સ્થળે શ્રી “શ્રીચંદ્રનો પ્રબંધ સાંભળતા કયાંક રાધાને રાસ સાંભળતા, કયારેક વાર્તા, કાવ્ય, ગીત અને સુવેગરથ, પંથકો અશ્વો, પદ્મિનીના વર્ણન સાંભળતા, કયારેક ખેડૂત સ્ત્રીઓ કેદાર રાગમાં ગાતી, કયાંક ખેડૂતો અને સ્ત્રીઓ હડાળે
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી શ્રી
(કેવલિ).
ઝુલતા, ઉદ્યાનમાં રમતા એવા નરનારીએ સુંદર મધુર સ્વરે શ્રી “શ્રીચંદ્રનાં કીર્તિનને કરે છે. સ્વગુણને ઠેક ઠેકાણે સાંભળતા, બાગળને આગળ જઈ રહ્યા હતાં.
* પ્રભાતે રાજસભામાં ધરમંત્રી, યુક્તિથી શ્રી શ્રીચંદ્રના વિવાહની પ્રતાપસિંહને વિનંતી કરે છે, ત્યાં તો દીપચંદ્રના સેનાપતિ જે પવિનીને મૂકવા આવ્યો હતો, તેણે ચંદ્રકળાની અર્વ હકીકત કહી. તે સર્વ પ્રતાપસિંહે સૂર્યવતીને કહી. હર્ષથી સૂર્યવતીએ કહ્યું, “મારી બહેનની પુત્રી પવિની છે.” રાજાની આજ્ઞા લઈને, મહેસૂવપૂર્વક શ્રી શ્રીચંદ્રના મહેલમાં આવી. ચંદ્રકળાને સૂર્યવતીએ હર્ષપૂર્વક હૃદયથી ભેટીને આલિંગન કર્યું અને પૂછ્યું, દીપશિખામાં સર્વ કશળ છે ? દાયજો જો. તે સર્વ વસ્તુઓથી યુક્ત ચંદ્રકળાને લઇને પ્રતાપસિંહ પાસે આવી. રાજા પધિની અને દાયજે જોઈને આશ્ચર્ય પામે. પ્રતાપસિંહે પૂછ્યું, શ્રી “શ્રીચંદ્ર કયાં છે? મૌન રહી.
સર્યવતીએ પૂછ્યું, “હે ચંદ્રકળા તું કેવી રીતે પાણી? સર્વ સવિસ્તર વર્ણવ્યું. ત્યાર પછી સર્વ વસ્તુઓથી યુક્ત-રવગૃહે ગઈ. લક્ષ્મીદત્ત, ગુણચંદ્ર અને સૈનિકોએ શ્રી શ્રી ચંદ્રની ઘણી શોધ કરી, કોઈ પત્તો લાગે નહિ. તેથી સર્વ દુઃખી થયા. ગુણચંદ્રને જેમ અલ્પ જળમાં માછલી તરફડે તેમ કયાંય પણ ચેન ન પડવાથી. શ્રેષ્ઠીએ કહ્યું, “હું નિર્ભાગી છું. મેં ધન આપેલું મૂલ્ય આપી પાછું લેવા કદાપ્રહ કર્યો, જેથી દુઃખ પામીને કયાંક પણ ચાલ્યા ગયા. લક્ષ્મીવાણીએ કહ્યું, જયારે પણ માંગ્યું ન હતું, પરંતુ ગઈ કાલે પોતે લાડવા માંગીને, સ્વહસ્તથી કટકા કરીને સર્વને વહેંચી આપ્યા. પરં મેં જાણ્યું નહિ કે આવતી કાલે જવાના છે?
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ચાયું.
[૧
શ્રી ‘શ્રીચ’ ચાલ્યા ગયા તે, વાત જેમ ‘જળમાં તેલ’ અને 'ખલને આપેલું 'દાન' ગુપ્ત ન રહે તેમ, સર્વત્ર તત્ક્ષણુ ફેલાઇ ગઇ! અતિશય દુઃખી એવા રુદન કરતા ચ ચદ્રકળાત પૂછ્યું, 'હું સ્વામિની 1 મારા મિત્ર કર્યાં ગયા છે.’ સતીશિરામણી પદ્મિનીએ કહ્યું, ‘તમારા મિત્રનુ ગુઢ મન અને ગમન એ બન્ને કાષણ જાણી શયા નથી.' સત્ર પ્રતાપસિંહે તપાસ કરાવી, પરંતુ કયાંય પણ પત્તો લાગ્યા નહિં. ૩ દિવસ કાત્રે પણ વિલાસ, વેપાર અને કાણુ કાર્ય કર્યું નહિ. શ્રેષ્ઠીને ત્યાં ગીત અને ભાજન પણ નહિ. વાર્તાલાપ પણ કાઇ કરતું નથી. વિશેષથી દુઃખ થયું.
×ચે દિવસે જ્ઞાની ગુરૂ મહારાજશ્રી કુશયળે પધાર્યાં. પ્રતાપસિંહ સૂર્ય વતી, લક્ષ્મીદત્ત, ગુણચંદ્ર, પદ્મિની આદિ તેમજ નગરના સર્વ નરનારી વંદન કરીને, સ યયાસ્થાને ખેઠા. મહાતપસ્વીએ ધર્મલાલના માશિર્વાપૂર્વક ધર્મના ઉપદેશ કર્યા. અંતે સૂવતીએ પ્રશ્ન કર્યા, ‘હે ભગવન્! પહેલા જયના ભ્રયથી ઉદ્યાનમાં પુષ્પના ઢગલામાં શ્રી શ્રીચ’તે છુપાવ્યા હતા, તેનું શું થયુ`'? જ્ઞાનથી ાણીને, સભાને જાણવા યાગ્ય હાવાથી ગુરૂ મહારાજશ્રીએ કહ્યું, હે ભદ્રે ! પુણ્યથી અધિક, તેજસ્વાએમાં પણ શ્રેષ્ઠ! એવા શ્રી શ્રીયદ્ર'ને સુરક્ષાત અર્થે ગાત્રદેવીએ હિત જાણીને, સ્વપ્નમાં લક્ષ્મીદત્તને સૂચવ્યા.’
‘લીદત્ત લક્ષાધિપતિ હતા તે શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર'ના પુણ્યથી કૅટયાધિ પતિ થયા. લક્ષ્મીવતીએ પશુ અતિ હર્ષોંથી ઉછેર્યાં. વીંટી ઉપરના નામ ઉપરથી એજ નામ પાડ્યું. તમે પણ એક વખત શું સ્નેહથી શ્રી ‘શ્રી’દ્ર’· જોયા ન હતે ? હું રાજન ! તમે જ્યારે તેને ખાળામાં મેહથી પુત્ર પ્રેમ ઉત્પન્ન
જ્યાં હતા. ત્યારે શું દષ્ટિના
ન હતા ? શ્રેણીએ જ્યારે ખીજ
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી શ્રીયંદ્ર કવલ)
ખ્યાતિ કહી ત્યારે શું તમને આનંદ થશે ન તે દાનેશ્વરી માં પણ મુખ્ય, તે દેશાંતર ગયા છે, એક વર્ષમાં રાજા થઇને તમને બેટરી . પ્રતાપસિંહ અને સૂર્યવતી લક્ષ્મીદત્ત અને લક્ષ્મવતીની પ્રાંસી કરી. તેમને નેહ દ્વિગુણિત વૃદ્ધિ પામે. જ્ઞાનીના વચનથી નિમિત્તિઓના સર્વ વચન સત્ય ઠર્યા સૂર્યવતીને પુત્ર શ્રી બીચંદ્ર' છે, એવી હર્ષથી પ્રકષને કરતી વાણું પ્રગટ થઈ! વિશેષથી ચંદ્રકળા અને ચંદ્ર આદિને અતિશય હર્ષ થય! કવિએ કહ્યું, “નરસિંહ રાજાના કુળમાં સૂર્ય સમાન પ્રતાપસિંહ રાજાને પુત્ર અને સુર્યવતીને પુત્ર શ્રી “શ્રીચંદ્ર', જગતમાં જય પામો. સર્વ ગુરુદેવને વંદન કરીને હર્ષ પૂર્વક સ્વગૃહે ગયા.
પુત્ર શ્રી શ્રીચંદ્ર' છે, તે નિમિત્તે પ્રતાપસિંહે સર્વત્ર મહત્સવ પ્રવર્તાવ્યો. જે ગંધહસ્તિને પુત્ર અર્થે સૂર્યવતીએ ચુંટીને રાખ્યું હતું, તેને શ્રી શ્રીચંદ્રના પહસ્તિ તરીકે કુશસ્થળમાં સ્થાપન કરાવ્યો. પતિની ચંદ્રકળા કેાઈ વખતે સૂર્યવતીના મહેલમાં, કઈ વખત શ્રેણીના ગૃહ અને કેાઈ વખત ત્રીપુરમાં રહીને ધર્મને કરતી હતી.
ધર્મ જેને પ્રિય છે તેને ધર્મ આપે છે, જેને ધન પ્રિય છે તેને ધન આપે છે, સૌભાગ્યના અથને સૌભાગ્ય આપે છે, કામના અથીને કામ આપે છે, વળી બીજું પણ ઘણું ઘણું આપે છે, પુત્રાથીને પુત્ર આપે છે, રાજના અથને રાજ આપે છે! કહ્યું છે, ધર્મ શું નથી આપતો ? ધર્મ સ્વર્ગ અને મેક્ષ પણ આપે છે.” (૨ ખંડ પૂર્ણ)
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણું પહેલું:
પુણ્ય પ્રભાવે
ચંદ્રની જેમ પ્રતાપસિંહને પુત્ર વિકરતો અને કમલને આનંદ પમાડતે, કયારેક અશ્વ ઉપર. કયારેક ગાડા ઉપર, કયારે પગે. કેઈ વખત દિવસે, કઈ સમયે રાત્રીએ, શ્રી પરમેષ્ઠી મહામંત્રના પાના ધ્યાનથી અને પૂર્વ પુણ્યના પ્રભાવે અને ગુરુએ આપેલ ઔષધીના કારણે સર્વત્ર નિર્ભય થયા. કોઈ વણિકને સેનામહેર આપી તેને ત્યાં જમીને, વધેલા પૈસા લીધા સિવાય ચાલ્યા ગયા. હંમેશા ૫-૭ જણા સાથે જમે છે પરંતુ એકલા જમતા નથી. વિકટ ભાર્ગમાં ભૂલા પડેલા મુસાફરોને કંઈક ધન મદદ કરે છે
- કોઈ એક સમયે એક વૃક્ષ ઉપર બેઠા હતા, ત્યાં તો ચંદ્રના પ્રકાશમાં એક મનુષ્યની છાયા જતી દેખાય છે, પરંતુ મનુષ્ય દેખાતો નથી. શ્રી “શ્રીચંદ્ર' વિચાર્યું, કઈ અંજન કે ગોળીવા સિદ્ધ થયેલા લાગે છે, તે કઈ ભારને ઉપાડી જતા લાગે છે, તે કોણ હશે? તેને જોવાની ઈચ્છાથી બુદ્ધિશાળા નીચે ઉતરીને, તે છાયાની પાછળ પડ્યા. બાગબ ઘણા વૃક્ષોની છાયામાં તે છાયા અદશ્ય થઈ ગઈ! ત્યાં રોકાયા.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૪ ]
શ્રી છીદ્ર” (કેવલિ) ક્ષણવારમાં અરુદય થતાં સ્વબુદ્ધિથી છાયાના પગલાંને, તેના અનુસાર આગળ ધપ્યા! એક વિશાળ પર્વતમાં એક ઉંચી શિલાને જોઈ. તેના મધ્યમાં થઈને પ્રવેશતા અને નિકળતા એવા પગલા જોયા. ત્યાં નજીકની વાવડી પાસે, ફળ અને જળથી તૃપ્ત થઈને, એક વૃક્ષની બખોલમાં શ્રી “શ્રીચંદ્ર ગુફા તરફ નિરીક્ષણ કરતા રહ્યા! ત્રીજા પહોર ગુફાના મધ્ય ભાગમાંથી શિલાને ઉંચી કરીને, વાદળી રંગના વસ્ત્ર ધારણ કરેલ અને શસ્ત્રથી સજજ એક પુરુષ પાન ચાવતો હતો તે વાવડી પાસે જઈને, જળ પીને અને જળ લઇને ગુફામાં પેસીને ત્યાં જળ મૂકીને, પૂર્વની પ્રમાણે બહાર નીયળીને, ગુફાના મુખમાં શિલા મૂકીને, વાવડીના જળથી કોગળા કરીને, મુખમાં અભુત ગેળીને મૂકતાં જ તે યુવાન અદ્રશ્ય થઈ ગયો! અને મનુષ્યની છાયા તડકામાં જતી દેખાઈ.
,
, *
તે દૂર ગઈ એમ જોઈને, ગુફાના મુખમાંથી શ્રી શ્રીચંદ્ર બળવાન શિલાને ખસેડી નીચે ઉતર્યા. અંદર સુવર્ણ અને રત્નોથી ભરપૂર મહેલની મધ્યમાં પ્રૌઢ વયની તરુણીને જોતાં જ નમસ્કાર કરીને કહ્યું, બહેન! તમે એકલા કેણ છે? નયનોમાં અણુ ખેરવતા કહ્યું, “હે ઉત્તમ પુરુષ! નાયક નગરમાં રવિદત્ત મંત્રી બ્રાહ્મણ છે, તેની પત્ની હું શિવમતી છું. ત્યાં હંમેશાં ચોરીઓ થતી હતી. જોકેાએ રાજાને વિનંતી કરી, “જે આ૫ રક્ષણ ન ફરી શક્તા હે તે, અમે પ્રતાપસિંહ રાજને વિનંતી કરીએ.'. ભયબ્રાંત થઈને, લોકેનું સન્માન કરી, કોટવાલને રેપથી પકે આપે. કોઈ સિદ્ધ ચેર છે, હું તેને જોઈશ! તે જાણીને કાટવાલને ત્યાં જ ચેરી કરી! જે કોઈ તેને પકડવાની પ્રતિજ્ઞા કરે છે, તેના ગૃહે જ ચોરી કરે છે. રવિદત્ત સ્વગૃહને ખાલી કરીને, રાત્રીએ સર્વત્ર જુએ છે પરંતુ કયાંય પણ મળે નહિ.”
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પહેd
એરને મંત્રાના પ્રહે કઈપણ ન મળવાથી રોપાયમાન થઈ, મારાં વસ્ત્રથી જ મારું મુખ અને હસ્તને બાંધી ખભે નાખીને અત્રે લઈ આવ્યો અને કહ્યું, “હે ભદ્ર! મને રત્નખુર જાણ હે બધુ! કાંઈ પણ જાણતી નથી.” કે સમયે અદ્રશ્ય અને કઈ સમયે દશ્ય થઈને રાજ જય છે અને શેષ રાત્રિ રહે છે ત્યારે તે પાછા આવે છે. મારે બાળપુત્રોનો ૩ દિવસથી વિયેાગ છે, જેથી હું અતિ દુખી છું. શું મારા ભાગ્યના આમંત્રણથી તું આવ્યું છે કે કેણ છે? “હું અવધુત છું.” “હે ભદ્ર! જેનું મને રન પાપીના પંજામાંથી મુક્ત કરાવીશ, તો મારી મુક્તિનું અને માતા પુત્રનો મેળાપ કરાવવાનું ફળ પ્રાપ્ત થશે.”
શ્રી શ્રીચંદ્ર' શિવમતીથી યુક્ત ગુફા બહાર નીકળીને મંત્રીને ગૃહે પહોંચ્યા. રવિદત્ત અતિ પ્રશંસા કરી. શિવમતી સેવા કરીને ઉચિત ભેટ આપતી હતી પરંતુ શ્રી શ્રીચંદ્ર' વસ્ત્ર અને ધન આદિ લેતા નથી. વાદગિરી અર્થે સ્વવીંટી બહાકારે ભેટ આપી. તત્વદષ્ટિવાળા શ્રી “શ્રીચંદ્ર' તે ચોરના પગલે તે ગુફા નજીક ક્ષ ઉપર રહ્યા. એટલામાં તો પાછળથી માણસે અને દ્રશ્ય ચારને આવતા જોયા. પરસ્પર નામને પૂછયું. શ્રી “શ્રીચંદ્ર' કહ્યું, મારું નામ લક્ષ્મીચંદ છે.” ચોરે કહ્યું, મારું નામ રત્નાકર છે.
શ્રી “શ્રીચ' વિચાર્યું, જે ચોર કહે તો હું ગુફાનું દ્વારા ઉધાડ.” હે મિત્ર, ચિંતાતુર કેમ દેખાવ છો? ચોર વિચારીને કહેવા જતો હતો, ત્યાં તે બીજા પાંચ મુસાફર આવીને તેજ પક્ષની છાયામાં બેઠા અને પરસ્પર વાર્તાલાપ કરવા લાગ્યા. તે પાંચની સાક્ષીએ, રમતમાં ચેર અને સ્વ મસ્તકના કંટામાં ભેગા કરીને શિલા નીચે મૂકીને શ્રી “શ્રીચંદ્ર' કહ્યું છે કે આ શિલા નીચેથી ફેંટાને કાઢશે, તેને તે ફેટા અને તેમાં કાંઈ હશે તે સર્વે મળશેબુદ્ધિશાળીએ ચોરના ફેંટામાં ગોળી બાંધેલી
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯.
શ્રી શ્રી કેવલિ) જાણીને શરત લગાવી. શ્રી શ્રીચંદ્ર'ના ફેટામાં સુવર્ણ જાણીને, બળ અને લેભથી ઉદ્ધત થયેલે ચેર તે શરત કબુલીને ફેટાને કાઢવા માટે સ્વ સર્વ બળ અજમાવે છે પરંતુ શિલા જરા પણ ઇંગતી નથી. " લીલાથી શ્રી “બીચંદ્ર' ફેંટાને કાઢીને, પાકેલા આમ્રફળ વેચાતાં લઈને સર્વને ભાગ કરીને વહેંચી દીધા. ચારે વિચાર્યું. આ લક્ષ્મીચંદ ગુફા ઉઘાડવા સમર્થ છે.” એટલામાં તે નાયકપુર તરફથી વાઇનો નાદ ગાજી ઉઠયે. “સૈન્ય આ તરફ આવતું લાગે છે. એમ ચોર સહુથી પહેલો ભાગ્યો. બીજા પણ પલાયન થઇ ગયા! ચોરના ફેટામાંથી શ્રી “શ્રીચંદ્ર' ગોળી કાઢી સ્વ
મુખમાં મૂકીને તક્ષણ અદ્રશ્ય થઇને, વૃક્ષ ઉપર રહ્યા એટલામાં - પગલાં પારખુ આવીને પગલાનું નિરીક્ષણ કરવા લાગ્યા. પગલાં
છે પરંતુ કોઈ દેખાતો નથી. તેમણે મંત્રીને કહ્યું, “હે પ્રભુ! : અહિં શું સંભવિત છે? બળવાન કેણ આવ્યો હશે? તપાસ
કરાવો! ચારે તરફ સૈન્ય તપાસ કરી રાત્રિના એમ જ ખાલી હાથે પાછું આવ્યું. રવઈચ્છિત સ્થળે શ્રી ચંદ્ર રાજાને પણ પ્રયાણ કર્યું. પુણ્ય પ્રભાવ
' પૂર્વ પુણ્યના પ્રભાવે ચારે તરફથી સંપત્તિ પ્રાપ્ત થઈ! સુવર્ણન આવાસ પ્રાપ્ત થશે અને અદ્રશ્ય કરનાર ગોળીથી અતિ પ્રભાવશાળી થયા! માર્ગમાં ઝુપડીમાં ઘણુ મુસાફરોની વાર્તા સાંભળી, કુશસ્થળમાં પ્રતાપસિહ અને સૂર્યવતીને પુત્ર કુળમાં ચંદ્ર જેવો શ્રી “શ્રીચંદ્ર જયને પામે. કેઈ ને કહ્યું, “તે શ્રેષ્ઠી પુત્ર છે, તું રાજપુત્ર કેમ કહે છે” “જ્ઞાની ગુરૂ મહારાજશ્રીના મુખથી તેમ સાંભળ્યું હતું.” “અને ૧ વર્ષમાં રાજા થઈ તે મને ભેટશે ત્યાદિ. સર્વ કવિઓ એ પ્રમાણે ગાય
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પહg
[ ૮૭
છે.” એ સાંભળી શ્રી “શ્રી ચંદ્રના હૃદયમાં જે ઉલ્લાસ ઉત્પન્ન છે, તે તે ફક્ત જ્ઞાની જ જાણે કે તે શુભ કહેનારને તુષ્ટિ દાન અને બીજાઓને ગોળ, ઘી આપીને, આગળ પ્રયાણ કર્યું.
કોઈ ઠેકાણે દ્રશ્ય અને કોઈ ઠેકાણે અદ્રશ્ય થઇને ચાલતા ઘર અટવીના વિશાળ વૃક્ષની નીચે રાત્રી ગાળવા રોકાયા. બુદ્ધિશાળીએ ચારે તરફ ચણ નાખ્યું. ચારે તરફથી પક્ષીઓ આવ્યા તેમાં કોણ કયાં ગયું હતું એમ કાઈએ પૂછ્યું. તેમાં એક વૃદ્ધ પિોપટ ત્રણ દિવસે આવ્યો હતો તેણે કહ્યું, “હે વત્સ! પૂર્વ દિશામાં મહેન્દ્રપુર નગરમાં ત્રિલેચન રાજાને ગુણસુંદરી રહી છે, તેમને સુચના નામની અદ્દભુત જાતિ અંધ પુત્રી છે, ચોસઠ કલાથી યુક્ત યૌવન વય પ્રાપ્ત થયેલી, હૃદયરૂપી દૃષ્ટિથી નામ લેક આદિ લખે છે. મંત્રીઓની સલાહથી દાંડી પીટાતાં આજ પાંચ મહિના થયા છે. જે કાઈ સુચના દેખતી કરશે તેને અર્ધ રાજથી યુકત કન્યાને પરણાવવામાં આવશે.” હવે મહિનામાં કોઈ સુચનાના ભાથી આવશે કે નહિ તે નિશ્ચિત નથી.”
બાળ પોપટોએ પૂછયું, “હે વાત! જાતી અંધ તે દેખતી થાય એવી ઔષધી ક્યાં હશે? કે મહાવનમાં હેઈ શકે.” “આ વનમાં છે? હોઈ શકે, પરંતુ તે ગુપ્ત છે માટે યાત્રાના કહેવાય નહિ” બાળપોપટોની હઠથી કહ્યું, ‘આ વૃક્ષના મૂળમાં પ્રભાવશાળી બે વેલો છે! વિશાળ પાનની વેલ અમૃતસંજીવિની અંધને દેખતી કરે છે. બીજી ગોળ પાનની તે ઘાને ઝટ રૂઝવે છે! તે સાંભળીને પોપકારમાં સમર્થ શ્રી “શ્રી ચંદ્ર બને વેલે લઈને, પર્વ દિશામાં આગળ ધપયા. ૩ દિવસના અંતે કોઈ શુન્ય દેશમાં એક શૂન્ય નગરમાં હતું, તેમાં ઉદ્યાનો. સરેવર, વાવડીઓ અને વૃક્ષે આદિ હતા. કિલ્લે, મહેલ,
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
#
૮]
શ્રી શ્રીથ’દ્ર” (કેલિ)
શેરીએ આદિથી શાલતું પરંતુ અંદરબહારથી શૂન્ય લેખને આશ્ચર્ય થયું.
જેટલામાં પ્રવેશ કરે છે, ત્યાં તા એક મેનાએ ભ્રાંતિપૂર્વક છું. હું ભાગ્યશાળી ! અંદર જનારને વિઘ્ન છે'! શ્ર ‘શ્રીચ કે પૂછ્યું, ‘નગર અને રાજાનુ શુ નામ છે! શૂન્ય કેમ છે? અને કાના ભય છે? 'માકું ડલાચલ દેશમાં વિખ્યાત કુંડલપુર નગર છે, અર્જુન રાજા હતા, તેને પાંચ રાણીઓમાં મુખ્ય સુર સુંદરી હતી, ૬-૭ વિસે ચારીએ થતી ચારને ખાળવા કાટવાલ ઘણી મહેનત કરતે પરંતુ તે મળતા નહિ! એક રાત્રિના રાજા શાધવા નીકળ્યા. ત્યાં કાને Ûપાયેલા જોઇને ગુપ્ત રીતે પી‰ા પકડયા. ચાર નગર બહાર નીકળીને, રાજાની નજર ચૂકવીને, મઠાં ઘૂસીને, ચારેલા રત્નાના ડાબડા કાઇ સુતેલા પરિવ્રાજક પાસે મૂકતે, પરિવ્રાજકના વેશ પહેરી છટકી ગયા.
રાત્રિ શેષ રહી ત્યારે અર્જુ ંને સૈનિકા દ્વારા તે પરિત્રાજકને ચાર માની, ચારીનેા માલ લખુંને હણાવી નાખ્યા. તે મૃત્યુ પામીને રાક્ષસ થયા ! રાષથી અર્જુનને હણી નાખ્યા. તેના ભ્રમથી નગરના લેક, સૈન્ય. હસ્તિઓ, અશ્વો આદિ સર્વ જુદી જુદી દિશામાં ભાગ્યા! પાંચે રાણીનુ અંતઃપુરમાં રાક્ષસે રક્ષણ કર્યું. તેમાં ગુણવતી સગર્ભા હતી. તેને પુત્રી જન્મી, ચંદ્રમુખી નામ છે. શું ભાવી હશે તે હું જાણુતી નથી. જે રાષ્ટ નગરમાં જાય છે તેને રાક્ષસ હણી નાખે છે.' તે! પણ પ્રવેશ કરીને, રાણીઓને જોઇને, રાજસભાના ખંડમાં આવ્યા.
ત્યાં ગ્રામળ વસ્ત્રથી ઢંકાયેલા ભ્રમણ કરતા એવા પલંગને જોઇને, તે રાક્ષસના હશે એમ ધારી શ્રી શ્રીચ'' રવ શરીરની 'શ્રી અત્મરક્ષા નવકારભત્રથી રક્ષા કરીને, તેમાં નિર્ભયતાથી
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
-
“પ્રકરણ પહેલું
It ૮૯ શ્રમ દૂર કરવા ઊંધી ગયા. નગરમાં પગલાંની શ્રેણીને જોઈને, રાક્ષસકે પાયમાન થઈને, તત્ક્ષણ મહેલમાં આવીને પલંગમાં સુતેલા જોતાં. વિચાર્યું, આ અદ્ભુત વીરરસથી યુક્ત અને તેજવી કેણ હશે? વૈર્યથી મારા પલંગમાં કોણ ઊંધે છે? આ અહિં શી રીતે આવ્યો હશે? શું ઉંચકીને સમુદ્રમાં ફેંકી દઉં ? કે તલવારથી હણી નાખું? કે દંડથી ભૂરી નાખું ? કેશરસિહના સ્થળે શિયાળ શી રીતે રહી શકે? હે દષ્ટાત્મા ! જલદી ઉભા થઈ જા, મારાથી ભયને કેમ પામતા નથી ?
રાક્ષસની ધમકીથી જાગૃત થઈને શ્રી “શ્રી ચંદ્રે કહ્યું, તારે વળી શું કામ છે ? નકલી આડંબરવાળો તું વળી કોણ છે તારા પુરુષાર્થને તને શું ગર્વ છે? તારા વિશાળ પટને, ભયંકર ને કોને દેખાડે છે? તારા કૂરકર્મથી હજી તું તુપ્ત થયો નથી? મારી શક્તિ અને સત્વથી રહ્યો છું! જેમ તેમ બોલતા એવા તારામાં સાધુપણું દેખાતું નથી. સદ્ આચરણવાળી રાણીઓને તે કારાગ્રહમાં નાખી છે, તે તારે સારી રીતે રહેવું હોય તો રહે નહિતર હાલતો થા. તું શસ્ત્રથી યુકત છે, હું શસ્ત્ર વગરને છું. તું મનુષ્ય નથી જેથી હું તને હણતા નથી'! સ્વ પ્રભાવને શ્રી “શ્રીચંદ્ર'ના અચિંત્ય પ્રભાવથી, હણાઈ ગયેલે જોઈને, રાક્ષસે ઉપશાંત થઇને, કહ્યું, “તારા સાહસથી હું તારા ઉપર સંતુષ્ટ થયો છું, તે કંઈ પણ માંગ.”
લીલાથી શ્રી શ્રીચંદ્ર' કહ્યું, નેત્રોના સુખ અર્થે પગના તળીઓને માલીશ કર” સવ લક્ષણોથી યુક્ત જાણુને, રાક્ષસ પણ ચરણમાં ખુયે પરસ્પર ક્ષમાપના કરી અને પ્રશાંત થયા
જે તું ખરેખર સંતુષ્ટ થયો હોય તો, પ્રાણીવધના પાપથી મુકત થા અને ધમં બુદ્ધિથી રાણીઓને મુક્ત કર. રાક્ષસે અતિ હર્ષથી સ્વ કારને, ધર્મ પ્રાપ્ત કરાવનાર પરમ ઉપકારી જાણીને,
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
શ્રી “શ્રી ” (કલિ) સવિશેષ સંતુષ્ટ થઈને, કહ્યું, “આ રાજને તું ઉદ્ધાર કર.” “હે રાણીઓ! આપણું ભાગ્યથી આ પુણ્યવાન પધાર્યા છે. હવે તમે મારી બહેને છે. મારા અપરાધની ક્ષમા કરો. મહાત્મા જાણ આ રાજ્યને અર્પણ કર્યું છે.”
શ્રી “શ્રીયં કહ્યું, “હે માતાઓ! તમારા કુળમાંથી આ રાજ્યને કેણ સંભાળી શકે તેમ છે ? હે વત્સ! રાક્ષસે કહ્યું તે અમને કબુલ છે” ગુણવતી રાણીએ કહ્યું, ચંદ્રમુખીને તું વર.” તમે અજ્ઞાતકુળ શીલવાળાને કન્યા કેમ આપે છે. રાક્ષસે સ્વ શક્તિથી હસ્તિઓ, અશ્વો, સિન્ય, પ્રજા આદિ લાવીને, ચંદ્રમુખી કન્યાને આપી હે રાક્ષસરાજ શું કામ આપે છે'? “તને યોગ્ય જાણીને આપી છે. રવ વીંટી બતાવી, નામ જાણી સર્વને આનંદ થયો. રાક્ષસે શ્રી “શ્રીચંદ્ર'નો નગર માં રાજ્યાભિષેક કરીને, તેમની આજ્ઞા વિરતારીને કહ્યું, “જે પાપીએ મને મરાવ્યું હતું, તે વજપુર ચેરને મેંહણ્યો હતો. હે રાજન! કુંડલગિરિની મુખ્ય શિખરના મધ્યમાં રત્ન અને સુવર્ણથી પૂર્ણ મહેલ છે, તે તમે કબજે કરે” એમ જ થયું.
તે સ્થળે દેવવેક જેવું અદ્ભુત ચંદ્રપુર નવું નગર વસાવ્યું. તેમાં મધ્યમાં ચેરના દેહ ઉપર રાક્ષસની મૂર્તિ સ્થાપીને તેનું નવાહન નામ પાડયું. પછી કુંડલપુર જઈને, કુંડલેશ્વર થોડા દિવસ રોકાઈને, સાસુ, પત્ની, મંત્રી, સેનાપતિ, સૈનિક આદિને હિતશિક્ષા આપી સ્વ પાદુકા સિંહાસન ઉપર સ્થાપીને, જે વેષે આવ્યા હતા તે પહેરી રાત્રિના પ્રારંભે પ્રયાણ કર્યું. અનુક્રમે મહેન્દ્રપુર નજીક, એકલા રાત્રિના નિદ્રાધીન થયા. અવરવાપિની વિવાથી તેને નિદ્રાધીન કરી, ચોરી કરીને લેહખુર એર ભારથી શાકાત થઈ ત્યાં એટલામાં આવીને કહ્યું, “હે અવધૂત ભારને, ઉપાડતને મજુરી હું આપીશ. સત્ત્વવાના સિંહ વહન કરી ચાલ્યા.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણું પહેલું
લેહખુર ગુફામાં પેઠે. ત્યાં ભૂમિમાં દીપકેથી, દેદીપ્યમાન રત્નથી, એક સ્ત્રીને કહ્યું, "આની વિશાળ ભક્તિ કર.” “હે. સ્વામિન! ભજન કરીને, મારી સાથે રમો.” આશ્ચર્યથી મી શ્રીચંદ્ર રાજાએ કપટ જાણીને, સ્ત્રીને બહાર ખેંચી રેષથી પૂછ્યું, “એ કોણ છે? તું કોણ છે? ભયભીત થઈને કહ્યું, “એ લોહખુર ચેર છે, એના સંકેતથી હું પુત્રી છું.” લેહખુરને શિક્ષા કરી, ખુશ થઈને સ્ત્રીને છોડાવી અને ચોરને છોડી મૂક્યો. બીજા સ્થળે રાત્રિ ગાળી.
સુલોચનાઃ
શ્રી અરિહંત ભગવાનનું પ્રભાતે સ્મરણ કરીને, મહેન્દ્રપુરમાં એક પેઢીમાં વસે છે, ત્યાં તો ૮દેરો પીટા, આજે છ મહિનામાં છ દિવસ ઓછા છે જે કંઈ રાજકન્યાને દેખતી કરશે, તેને તે કન્યા અને અર્ધરાજ્ય અપાશે. શ્રી શ્રીચંચં તક્ષણ પટલને સ્પર્શ કર્યો. તેણે રાજાને નિવેદન કરી. રાજાએ હર્ષથી છત્ર, ચામર, હસ્તિ આદિના યોગથી લઈ આવવા આદેશ આપે. તેમને ત્રિલોચન રાજાએ પૂછયું, “હે ભદ્ર! તમે ક્યાં રહો છો? શ્રી શ્રીચંદ્ર' કહ્યું, “હે મહારાજ ! કુશસ્થળે રહું છું.'
“આપના દર્શનથી કલ્યાણ થયું છે, ઢઢેરા મુજબ કરીને ગ્રહણ કરો.” “એતો ઠીક. ગુરૂના પ્રસાદથી વિદ્યા, મંત્ર અને ઔષધિ છે, પર તુ કન્યાને દેખાડે તો યોગ્ય કરી શકાય,
કન્યાને જોઈને કહ્યું, “હા. હા... સભાને ચારે તરફથી પવિત્ર કરે” પડદા પાછળ બેસાડીને, વિજ્ઞાન, ચિકિત્સા આદિ કરીને, પૂજા પાઠ યથાયોગ્ય કરીને,ને પાસે પાળ કરીને, નેત્રમાં અમૃતસંજીવિની વેલને રસ નાખીને, સ્નાન, પૂજા, શ્રી નમસ્કામહામંત્ર સ્મરણ કરીને સ્વ અસલવેષને ધારણ કરી રહ્યા છે.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૨ ]
શ્રી “શ્રીચંદ્ર' કેવલિ) રસસુકાય ત્યાં સુધી બુદ્ધિશાળીએ વિધિ કરી. તેના પ્રભાવે નેત્રો કમળ જેવાં થયાં. ઈકની જેમ દિવ્ય આભૂષણોથી ભૂષિત, સૂર્યના જેવું તેજસ્વી લલાટ જોઈને, કન્યા શ્રી અરિહંતભગવાનને અતિ હર્ષથી નમસ્કાર કરીને, આનંદ પામી.
- શ્રી “શ્રીચંકે કહ્યું, “હે ભદ્ર! સારી રીતે દેખાય છે? વીંટીમાં શું નામ છે તે વાંચ.” વાંચીને અતિ હર્ષથી સુલોચનાએ સ્તવના કરતા કહ્યું, “હે પ્રાણજીવન ! પિતાજીએ પહેલેથી તમને આપી હતી, હું આપશ્રીને વરું છું” વીંટીથી નામ જાણ્યું છે, આચારથી કુળ આદિ જાણ્યું છે. પછી ભવ્ય વિષને ગોપવીને ભરમ આદિ ગેળીને, જુનો વેપ પહેરીને બહાર રાજાની પાસે ગયા. રાજાએ પૂછ્યું, નેત્રે સારાં થયાં? હા, સુંદર થયાં છેખરેખર સુચના થઈ છે.”
: ત્રિલોચને સુલોચનાને ખોળામાં બેસાડી, સર્વને આનંદ થશે. પુત્ર જન્મ જેવો મહાન મહત્સવ કર્યો. અંતઃપુરમાં સુચનાને જોઈ સર્વને આનંદ થયો. અવધૂત ઉતારાના મહેલમાં આવ્યો. વિસ્તારથી ભેજન આદિ તૈયાર કરવા ઘણા રસોઈઆએને રાજાએ મોકલ્યા. પછી રાજાએ મંત્રી સાથે મંત્રણા કરી, “અવધૂતના કુળ આદિ જાણતા નથી તો કન્યા કેમ અપાય.” રાજાની આજ્ઞાથી મંત્રીએ જઇને શ્રી શ્રીચંદ્રને પૂછયું, “હે ભદ્ર! આપનું નામ, કુળ આદિ કહો.” હસીને કહ્યું, “પૂછયું તે સારું છે, પરંતુ “પાણી પીને ઘર પૂછવાની” કહેવત સત્ય કરી! તે પણ રાંભળો, “કુશસ્થળમાં લક્ષ્મીદત્ત વણિકને પુત્ર વ્યસની અને હઠી હેવાથી અને ગુપ્ત રીતે ઘણી લક્ષ્મી પ્રહણ કરીને, લેકીને જેમ તેમ આપી દેતો, તેથી ઘણો સમજાવ્યો, ઘણે વા છતાં પણ અટક્યો નહિ. તેથી ઘરમાંથી કાઢી મૂક્યો. ,
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પહેલુ
[ ૯૩
શું જુગાર આદિ વ્યસનેાથી દુ:ખી ચતા નથી ? ભ્રમણ કરતાં સિદ્ધ મળ્યા, સેવાથી સંતુષ્ટ થને મંત્ર આદિને આપ્યા. તેમને મૂકીને હું અત્રે આવ્યા છુ, ધન વિના જુગાર રમાય નહિ, તેથી પટહને સ્પ કર્યા છે' ! એ હકીત સ્ત્રીએ રાજાને કહી. રાજા અને મંત્રી ચિંતાતુર થયા. આવા જુગારીને ન્યા કેમ આપવા, આપણા યશ અને વડાનું શું ? જો ન આપીએ તેા વચન ાય છે અને જો વચન જતું હેાય તેા, ધન, રાજ્ય અને પ્રાણની પણ શુ' કિંમત.' પછી ગીત, ગાન અનૈ નૃત્ય આદિ ઉત્સવ થઇ રહ્યો છે ત્યાં રાજા અંતઃપુરમાં આવ્યા.
સુલેાયનાએ કહ્યું, હું પિતાજી! હષૅના બદલે ચિંતા ક્રમ દેખાય છે”? રાજાએ સર્વ રાણીને કહ્યું. સુલેચનાએ હસીને કહ્યું, ‘એ એવા નથી, પરંતુ મશકરી કરી છે.' પડદા પાછળ જે રૂપ જોયું હતુ. તે અને શ્રી શ્રીચંદ્ર'નુ' નામ, નગર આદિ તેમજ તમે મને જેમને આપી હતી તેજ આ શ્રી શ્રીચ'' છે એમ કહ્યું. રાન્તએ હ` પામીને મુ જોવડાવ્યુ. જેટલામાં મંત્રીને ખેાલાવી લાવવા શ્રી શ્રીચ'ક' પાસે મેકલ્યા. તે તે ત્યાંથી ચાલ્યા ગયા હતા ! આવીને કહ્યું, ‘કયાંય પણ દેખાતા નથી.” પછી સર્વાંત્ર તપાસ કરાવી પરંતુ ક્રાંય પણ મળ્યા નહિ.
સુલોચના મૂતિ થઇ ગ'. શીત ઉપચારથી ચેતના પામી રૂદન કરવા લાગી. રાજાએ કુશસ્થળથી આવેલાને પૂછ્યું, તેણે શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર'ની સ` હકીકત કહી. તે સાંભળી સુલેાચનાએ જાણ્યું, તેજ આ શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર' છે. ત્રિલેચને કહ્યું, તેજ તારા પ્રતિ છે અને તેમને લઇ આવવા મંત્રીને પ્રતાપસિંહ રાજ પાસે મોકલ્યા છે. પછી સુલેાચનાએ ભાજન કર્યું... શ કાના બહાનાથી બહાર પડી સફળ બુદ્ધિથી અવધૂતને વેષ કાઇને આપીને, બટુકના વેષ પરિધાન કરીને ક્રમે કરીને એક વિશાળ વનમાં આવ્યા.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
હ૪ ]
શ્રી “શ્રી
” (કેવલ)
પ્રયાણ
ત્યાં કમળથી યુક્ત નિર્મળ નીરવાળું એક વિશાળ સરોવર દેખીને, સૂર્યવતીના પુત્રે નીરમાં રમીને, પાળ ઉપરથી આગળ જાય છે ત્યાં એક વિશાળ ઉદ્યાન દેખાયું. તેમાં એક તરફ આશ્રમ, બીજી તરફ અશ્વો, હસ્તિઓ અને કેટલાંક સ્ત્રી-પુરૂષોને આશ્ચર્યકારી વેષવાળા જેને, આ કાણુ હશે? વિકલ્પ કરવાથી શું? જઇને ત્યાં જોઉં.” આમ્રવનના મધ્યમાં અદ્ભુત કાન્તિવાળા, ચિત્રવિચિત્ર છાલનાં વસ્ત્રોંથી શોભતા એવા તાપસકમારને જોયા. ચારેકેર ચંદ્રની પ્રમાણે દેદીપ્યમાન એવી મેરપીંછાની પાદુકાઓ પડી હતી.
વૃક્ષના હિંડોળે કડા કરતી એક કન્યાને પુરૂષષે જોઈએ અને સુવર્ણ આભૂષણોથી વિભૂષિત એક કામલ મુખવાળી તાપસ કન્યાને તેની આસપાસ ઘુમતી દેખી. શ્રી શ્રીચંદ્રને આવેલા જોઈને, તે તાપસકુમારે કહ્યું, “હે સખી ! તારા રૂપથી ખેંચાઈને અતિથિ પધાર્યા છે તેમને ફળ આપ.” “હે બટુક. આ રાયણ વૃક્ષની છાયામાં બીરાજે.' ફળ લાવી આપ્યા. બટુકે ઊંચેથી ફળ લીધાં અને પૂછયું, “તું કેણ છે? આ કોણ છે? એટલામાં સુંદર કન્યા ગુણગુણતી હતી કે, “સર્વકળાના સ્થાનભુત ચંદ્રકળાએ પરખીને વરી તેવા શ્રી “શ્રીચંદ્ર' વર જયને પામો” એમ ગાતી આવી! તે સાંભળી બટુકે વિચાર્યું”, “આ શું બોલે છે? ત્યાં શ્વેત વસ્ત્રધારી વૃદ્ધ વિધવા આવીને, પુરુષવેષ ધારી કન્યાને સ્ત્રી વેષ અપર્ણ કર્યો. એ વૃદ્ધ સ્ત્રીએ પૂછયું, “હે ભદ્ર! તું કયાંથી આવ્યો? “હું કુશસ્થળથી આવ્યો છું તે સાંભળી સર્વને આનંદ થયા. તેમણે તે સમાચાર બીજાને પહોંચાડયા. તેથી બીજા સર્વ આવીને
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પહેલું ચારેકોર બેસી ગયા. બ્રાન્તિથી કન્યાએ પૂછ્યું, “ચંદ્રકળાને પતિ કોષણ થયે”? શ્રી શ્રીચંદ્ર' કહ્યું, તે બાળા ગાતી ગાતી આવી તે સત્ય છે, લક્ષ્મીદત્તને પુત્ર પરણ્ય છે.” વૃદ્ધાને મુખ્ય જાણીને, કુશળબુદ્ધિવાળાએ પૂછ્યું, “હે માતા ! તમે અહિં ક્યાંથી? તે સાંભળવા યોગ્ય સર્વ કહો.”
ચંદ્રમુખી
“હે વત્સ ! વસંતપુરમાં વીરસેના રાજાને વીરમતી અને વિરપ્રભા બે રાણીઓમાં હું વીરમતી રાજાની પુત્રી છું. તેમને એક જયશ્રી તે પ્રતાપસિહની રાણી છે. બીજી નાની હું છું. મારું બીજું નામ વીજ્યવતી છે. વીરસેનને સદામતિ મંત્રી છે, તે મારે કાકે થાય. વીરપ્રભાને નરવર્મા પુત્ર થયો, તે શસ્ત્ર અને શાસ્ત્રમાં વિશારદ થયો. તે અતિ બળવાન થયું. કેટલાક કાળે મને ચંદ્રના રૂપને ઓળગે એવી આ ચંદ્રલેખા પુત્રી થઈ, તેની આ સખીઓ છે. પછી મને વીરવર્મા પુત્ર થયે તે પાંચ વર્ષને અહિં છે. પછી રાજાને અતિ કાળજવર થયે. વીરસેને સદામતિના ખોળામાં વીરવર્માને બેસાડીને કહ્યું, આ રાજ્ય આને આપવું.” પછી રાજા મૃત્યુ પામ્યા.
બળથી નરવર્મા ઉદ્ધત થઈ, પોતે રાજ્યને લઈ લીધું. અમને ત્યાંથી કાઢી મૂક્યા. પિતાના નગરે જતાં વચમાં બહાર ઉદ્યાનમાં ઉતર્યા હતા. આવતા જ્યોતિષીને જાણું સદામતી મારી પાસે લઈ આવ્યો. તેના ખોળામાં ચંદ્રલેખાને બેસાડી, સર્વ હકીકત કહીને પૂછ્યું. “આને વર કોણ થશે.” અને “કયારે આવશે'? ક્ષણવાર વિચારીને કહ્યું, “પ્રતાપસિંહને, પુત્ર જે ચંદ્રકળાને પરણ્યો છે, તે ચંદ્રલેખાને મહાન પતિ થશે. ક લખી, તે આપીને કહ્યું, ‘તમે ખાદિરવનમાં
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
++ ]
શ્રી શ્રીશ’દ્ર' (કલિ)
જામ, ત્યાં રાયણુવૃક્ષ જેના ઉપર દૂધને ઝરાવે તે આના પતિ સત્કાર કરી, મ્લેાકપત્ર
જાણવા.' તેના આવ્યા છીએ.'
લ અહિં
‘ચંદ્રમુખી ક્યારેક સ્વવેષે કયારેક પુરુષવેષે સખીઓથી યુક્ત નાના પ્રકારની ક્રીડાને કરતી અને પુષ્યના દડાને ધારણ કરતી રહે છે. શ્રી ‘શ્રી કે' વિચાર્યું, અહિં રહેવા જેવું નથી.’ એમ ધારી ઊભા થયા ત્યાં તે રાયણવૃક્ષે દૂધ ઝરાવ્યું! સર્વે અતિ આનંદ પામીને કહ્યું, ‘ચંદ્રમુખીને પતિ પ્રાપ્ત થયે.' લજ્જાથી ચદ્રમુખીએ, માતાના આદેશથી પુષ્પની વરમાળા પહેરાવી. નાના પ્રકારના ફળેથી ભક્તિ કરી. શ્રી શ્રીચ કે' સ્વાનામની વીંટી દેખાડી અને આગ્રહથી તેણી રમી. ચદ્રલેખાના હસ્તમેળાપ મૂક્તી વખતે વિષહર મણિ પ્રાપ્ત થયા.'
.
વીરમતીએ પુત્રને શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર'ના ખેાળામાં બેસાડીને કહ્યું, આને ઉદાર અને વીર શિરામણી તારા જેવા કરવા.’ તે વચન ગ્રહણુકરી કહ્યું, હે માતા ! તે પ્રકારનો થશે, ભાવી સ` કાંઈ સારૂં થશે, ધીરજ ધરવી. મંત્રી અને તમે સોકુલપુરમાં સુખેથા જઇને રહેા.' એમ હી મંત્રી ઉપર લેખ લખાવી સદામતિને આપીને કહ્યું, ‘આગળ જવાની ભારે ચિંતા છે, તે હુ' હવે જાઉં છું.' સ ચંદ્રપુર જતાં ક્રમે મહેન્દ્રપુરમાં આવ્યા. તે જાણીને રાજાએ ખેાલાવીને પરસ્પર ચરિત્ર જાણ્યુ.. સુલેચના અને ચંદ્રલેખા બહેનો જેવી થઇ. સને આનંદ થયા. એક ભાટ કુંડલપુર થષને આવ્યા હતા, તે શ્રી શ્રીચ દ્ર'ના ગુણ ગાવા લાગ્યા. અને આનંદ થયા. રાજાએ સુલેાચના દ્વારા નીર્મતીને રહેવાનું આગ્રહથા કહેવડાવ્યું, પરંતુ રહ્યા નહિ. • કુંતલપુર જઇને રહ્યા.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પહેલું
[ ૯૭ - આગળ પ્રયાણ કરતાં શ્રી ચંદ્ર તંબુઓ, અશ્વો, રથ
અને સુંદર વસ્ત્ર પરિધાન કરેલા સૈનિકે આદિ જોઈ પૂછ્યું, “આ શું છે? “હે બટુક! કપિલપુર નગર છે, જિતશત્રુ રાજા અને પ્રીતિમતી પટ્ટરાણી તે રતી રાણેની બહેન થાય. તેમને પુત્ર કનકરય રાધાવેધનું અનુકરણ કરી રહ્યો છે. એક વખત વણાર શ્રી શ્રીચંદ્રનું ચરિત્ર સંભળાવ્યું ત્યારે ખુશ થઈ જીતશત્રુ દાન આપતા હતા, ત્યારે વીણરવે કહ્યું, “મારા હરા શ્રી શ્રી ચંદ્ર રાજાના દાનથી બંધાઈ ગયા છે, જેથી હું દાન લઈ શકતા નથી.” પિંગળ ભાટે કહ્યું, લૌકિક અને લેક- ત્તર મિથ્યાત્વ એ પ્રકારનું દેવગત અને ગુરુમત છે, એ ચાર પ્રકારના મિથ્યાત્વ જેમણે સુવ્રતમુનિના વચનથી તયાં છે, તે સમ્યક દષ્ટિ એવા શ્રી “શ્રીચંદ્ર' જયને પામે.”
રાધાવેધનું નાટક જેઈને કનકવતી હર્ષત થઈને શ્રી “શ્રીચંદ્ર ઉપર અનુરાગવાળી થઇને ધાવમાતાને કહ્યું, “પ્રતિકૃતિ ચિત્તને હરનારી છે, તો તે સાક્ષાત કેવા મહામ્યવાળા હશે? શ્રી “શ્રીચંદ્ર જ મારા પતિ થાવ, બીજાં કોઈ નહિ.” “ત્રણે સખીઓ મંત્રી પુત્રી પ્રેમવતી, સાર્થવાની ધનવતી અને શ્રેષ્ઠીની હેમવતી પણ સમવર્તિની થઇને શ્રી “શ્રીચંદ્રને જ વરી! ધાત્રીએ રાજાને નિવેદન કર્યું. કુશસ્થળે રાજાએ કાર્ય અર્થે મોકલે છે'! પૃથ્વીના ઈ વિચાર્યું, નિરીક્ષણ કરીને, આગળ પ્રયાણ કરતાં, ઘણું ભૂમિને ઓળંગી ગયા. કુશળ કેણુ?
યક્ષના મંદિરમાં એક પુરુષને લમણે હાથ દઈને, ચિંતાતુર બેઠેલે જોઈને, શ્રી બીચંદ્ર' પૂછયું, આ કઈ નગરી છે? તને શી ચિંતા છે? નિસાસો નાંખાને તે બે, “હે પ્રવાસી !
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
*
૯૮].
શ્રી શીપ (કલિ) કાતિ નગરી છે, નરસિંહ રાજાને ૬૪ કળાથી યુક્ત સુંદર પ્રિય ગુમંજરી પુત્રી છે, તેને મેળવવાની મને ચિંતા છે. નૈત્ય ખૂણામાં : હેમપુરમાં મકરધ્વજ રાજાને મદનપાલ પુત્ર યૌવનવયવાળે છે ગવાક્ષમાં બેઠા હતા ત્યારે રસ્તામાં એક મિનીને જતી જેને બેલાવીને પૂછયું, “તમે કુશળ છે? કયાંથી આવ્યા અને શું અપૂર્વ છે? તે કહે.”
જરાનું આગમન થતાં યૌવન ઓગળી જાય છે, કાન્તિ હંમેશાં ઓગળે છે, માટે હે ભદ્રિક! કુશળ ન પૂછી જરા આવે એટલે યોવન આગળી જાય છે, પ્રતિક્ષણ વિશેષ હાનિ થઈ રહી છે. જ્યાં સુધી કાળનું આગમન નથી થતું ત્યાં સુધી જ યૌવન શોભે છે. કોઈ એક ધરી અને કોઈ બેપર કુશળ કહે છે, તે મૂર્ખ છે. જીવ જ્યાં સુધી યમરાજને ભૂલે છે અને જ્યાં સુધી તેના ઉપર દષ્ટિ કરતો નથી, ત્યાં સુધી જ કુશળ છે! સર્વને અનિષ્ટ જરા આવીને વળગે છે. જે કુશળ છે તે જન્મતા જ નથી, જે જમ્યા તે તો મૃત્યુ પામવાના જ છે. આપણે મૃત્યુના મુખમાં બેઠેલા જ છીએ! જ્યાં સુધી તે મુખને બંધ નથી કરતા ત્યાં સુધી જ આપણે છીએ. જે મૃત્યુ આવવાનું અટલ જ હેય, તે પછી કુશળ કયાંથી હોય? ચોરાશી લાખ યોનિમાં આપણે ભ્રમણ કરી. છીએ.” “જે જ્યાંથી જન્મે છે, તે નીમાંથી મનને ટાળે અને જો પ્રયત્ન કરે છે તે મોક્ષ પામે છે જે આત્માની અંદરના ગુણોને વિચારે. તે અપૂર્વ વસ્તુઓને જુએ છે! બાળ, યૌવન અને જરા આવે છે એટલે શરીરના અવયવો અને કેશ નાશ પામે છે! એમ બાહ્ય અને અંતરંગની વાત કરીને કહ્યું, શ્રી જિનેશ્વરદેવને ધ્યાનથી મારે કુશળ છે.”
“ કાન્તિપુર નગરમી આવી છું અને કુશસ્થળે જાઉં છું વસ ઉપર ચિત્રપટ પાથરીને આ અપૂર્વ તમે જુઓ.”
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પહેલું
[ ૯૯
એમ યોગિનીએ કહ્યું. તેમાં અપૂર્વ સુંદરીને નિરખીને મેં પૂછ્યું, અભુત કઈ સ્ત્રીનું ચિત્ર ચિતર્યું છે? “કાન્તિપુરીના નરસિંહ રાજાની પુત્રી પ્રિયંગુમંજરી કન્યાનું રૂપ ચિતર્યું છે'! તે શ્રી શ્રીચંદ્ર'માં અનુરક્ત થઈ છે, ગુણધર પાઠકના પાસેથી તેમનું ૫ જાણીને આ આપવા અર્થે જાઉં છું.” મદનપાલે તે લેવા ઘણી મહેનત કરી, પરંતુ તે આખા સિવાય છટકી ગઈ. મનપાલ કામન્વરથી જવરિત થયે ! ક્ષણે ક્ષણે ક્ષીણ થવા લાગ્યા. મિત્રે તે વાત રાજાને નિવેદન કરી. રાજાએ પ્રિયંગુમંજરીને મદનપાલ સાથે પાણીગ્રહણ કરવા માગણી કરી. પરંતુ નરસિંહ રાજાએ સ્વીકાર નહિ. પિતાએ કહ્યું, “તું આધીન થા, એનાથી રૂપવાન કન્યા સાથે પરણાવશું.' તે હું મદનપાલ ગુપ્ત રીતે આવ્યો છું.'
મારું મન તેના રૂપથી ખેંચાયું છે. જેમ કેતકીના સુગંધથી ભ્રમર ખેંચાય તેમ.” મનની શાંતી અર્થે આવ્યો છું. પહેલા રાજ ઉદ્યાનમાં રહ્યો હતો, ત્યારે માલણને કહ્યું, હતું, “હે ભદ્ર રાજકન્યાને કહે જે હેમપુરના રાજાનો પુત્ર તારું ચિત્ર દેખાને, તાર ઉપર મેહિત થયેલ અત્રે આવ્યો છે, તેની કળા જોઈને તારું ઇષ્ટ કરવું.' મારું રૂપ, કળા આદિ સર્વ નિવેદન કરી, તે સુખ આપનારી મારી અનુરાગિણી થાય તેમ કરવું.” એમ સમજાવી ઘણું ધન આપીને રવાના કરી. તેને કહ્યું, પ્રિયં ગુમ જરી બોલી, “એની દક્ષતા કેવીક છે, તે જોઈએ.” વિચાર કરીને પછી કણેરના ૮મલામાંથી લાલ રંગના પુષ્પને લઈને કર્ણમાં ધારણ કરીને દેખતાં કે ક્યું પછી કમળને લઇને કુંકુમથી રંગીને દષ્ટિથી જોઈને હદય ઉપર ધારણ કરીને કહ્યું, “હે મુગ્ધ તેને ઉત્તર લાવ”
તે સર્વ માલણે કહ્યું, પરંતુ હું ઉત્તર આપી શક્યા નથી, તો હું શું કરું તેની ચિંતામાં છું. તે આ કામદેવના મંદિરમાં
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦)
શ્રી શ્રી (કેવલિ) હમેશાં આવે છે, અહિં રહેવાથી વખતે મળે, પરંતુ પ્રતિહારીઓ મારીને બહાર હાંકી કાઢે છે. તે દુઃખ હે સુંદર! મને છે. તે સાંભળી વિચાર્યું, ગુણું ધરે પહેલા અત્રે આવ્યા હતા. અહી કન્યાની પંડિતાઈ! પુપથી ભાવ જણાવ્યા છે, “લાલ પુષ્પથી તું સ્વયં રક્ત છે એમ કાનથી સાંભળ્યું છે, પણ જોઈ શક્તિ નથી. તો તું છોડી દે એમ જણાવ્યું. શ્વેત કમળથી “તે વિરક્તને મેં ધારણ મારા કાનથી સાંભળીને કર્યા છે અને તે મારા હદયમાં હંમેશા રહેલા છે.” એમ જણાવ્યું છે પરંતુ આ આટલું પણ જાણી શકતો નથી.
હવે તું શું કરીશ? મેં તેને જોઈ છે, પરંતુ તેણીએ મને જે નથી. હે મિત્ર! તમે પરોપકારી દેખાય છે. તો તે શું કરું? અને કાર્ય સિદ્ધિ કેવી રીતે થશે? તેવી બુદ્ધિ અને આપ.” ત્યાં તે શંખધ્વનિ સાંભળીને કહ્યું, “પ્રિયંગુમંજરી આવી રહી છે તે ચાલો.” અને ઉદ્યાનમાંથી તેણીની ઉપર દષ્ટિ રાખીને રહ્યા.” સખીથી યુક્ત કામદેવના મંદિરમાં પ્રવેશ કરીને, મૃદંગ, વેણું, નૃત્ય, ગીત આદિમાં તત્પર થઈને તે રહી ! ત્યાં તે રજથી ખરડાયેલા વસ્ત્રવાળી સ્ત્રી મંદિરમાં પેઠી અને તક્ષણ તે સર્વ બંધ પડીને, ક્ષણવારમાં સદન આરંભાયું રુદન કરતી સખીઓ બહાર પડી.
મદનપાલે પૂછયું, “ભદ્ર! સંગીતના સ્થાને રુદન કેમ તે કહે.” મને સમય નથી, કદનું તન બળે અને કેાઈ દીપક કરે.” એટલામાં બીએ આવીને કહ્યું, “હે ભગિની જદી કેળના પાન લાવ, સ્વામિની મૂર્ણિત થઈ છે. સખીએ બુદ્ધિશાળીને કહ્યું, પહેલા સ્વામિનીએ સ્વ સખાને યોગિનીને વેષે કુશાસ્થળે મોકલી હતી પરંતુ તે ત્યાં નથી, એમ સમાચાર કહેતાં જ કાર્ય સિદ્ધિ ન થવાથી, તે દુઃખથી સ્વામિની મૂછને પામી છે, હવે શું થશે?
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પહેલું
તે કાંઈ ખબર નથી' એમ કહીને તે અંદર ગઈ. પછી તે સર્વ નગરમાં ગયા.
સૂર્યવતીના પુત્રે કહ્યું, “હે મદનપાલ ! રાજ્યને મૂકીને, મતને રખડી રહ્યો છે. જે એના વિના સરતું ન હોય તે મારી બુદ્ધિને સમજ કાર્યસિદ્ધિ કદાચ ધનથી થાય! તે વિના નિષ્ફળ છે. સખીએ કહ્યું છે. તે કુશસ્થળમાં નથી. તે કંપચથી તું તે શ્રી “શ્રીચંદ્ર' બને અને હું તારો સેવક થઈ નગરમાં કઈ પાસેથી ધન લઈને ઘર લઈને અથને ગુપ્તદાન દેવાથી તું પ્રખ્યાત થઈશ! પછી યથાયોગ્ય કરીશ, પછી તે કર્મ બળવાન છે.' તેથી મદનપાલ હયુક્ત ચિત્તવાળે થયો. એમ જ થયું. તે સમાચારથી રાજાને આનંદ થયો. શ્રી “શ્રીચ કહ્યું, “હવે તું મુનિની જેમ મૌન રહે જે..
બુદ્ધિશાળીએ ચાતુર્યથી રાજ, કન્યા અને મંત્રીઓને ખુશ કરી, બીજા દિવસે ગોધુનિક સમયનું લગ્ન, બહુ કષ્ટથી રાજાએ તેને મનાવ્યું. બન્ને સ્થળે સામગ્રી તૈયાર કરવી. શ્રી “શ્રીચંદ્રની જાણ થતાં લોકોએ ઉત્કૃષ્ટ હર્ષથી નગરીને શારી. ત્યારે મદનપાલ ગેખમાં બેઠો હતો, ત્યાં માર્ગમાં જતી પનિહારીઓને વાર્તાલાપ સાંભળે, “હે ભદ્ર! ઉતાવળી શું કામ? શું તું જાણતી નથી? પ્રિયંગુમંજરી અને શ્રી “શ્રીચંદ્ર' ગુણુંધર પાસે ભણ્યા છે, મારી પદ્મિનીના લક્ષણોની ગોષ્ઠી કરીને, પછી લગ્ન કરશે, ત્યારે કૌતક થશે.”
તેથી દિપાલને ચિંતા થઈ. પૂછ્યું, “હે મિત્ર! હવે શું કરીશ? પદ્મિની આદિસ્ત્રીના ૪ ભેદને હું જાણું છું. તે તું લખીને ભણ” તો તારું કાર્ય થશે. જે નહિ ભણે તે નિષ્ફળ થશે.” ભણવાને સમય જ ક્યાં છે?” “આગ લાગે ત્યારે કુવો
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૨]
શ્રી શ્રીશ’દ્ર' (કૈલિ)
ખાવા જવું તે પ્રમાણે મારા અર્થે ઘણી મહેનત કરી છે, પરંતુ હું અભાગિયા છું, તા પણ મારી બુદ્ધિ છે, ભારાથી તું નાનેા છે, પરંતુ રૂપમાં સરખા છે અને વિભૂષા રૂપને વૃદ્ધિ પમાડશે, તેા મારા વેષ લને, કન્યા પરણીને મને સોંપજે! જે તું ભવિષ્યમાં કરવાના હતા તે હમણુાંજ .’ પાપકારી યાચનાના ભગા નહિ.
::
‘એમ જ થાવ.' વેષનુ` પરિવર્તન કરીને, શ્રી શ્રીચ'દ્ર' સ્વવેષથી શાલવા વાગ્યા, પરંતુ ખીજાના વેષથી નહિ. સવ સામગ્રીથી યુકત રાજ્યસ્ત્રીઓએ સર્વ માંગલિક વિધિ કરી શ્રી ‘શ્રીચ’દ્ર’સુવણુ અને રાના મુગટ, કુંડળ અને નામની વીંટીથી યુક્ત, દેદીપ્યમાન એવા હસ્તિ ઉપર આરૂઢ થ×ને, ઉપર છત્ર અને બાજુમાં ચામર વિંઝાતા અને વાત્રાના સરાદ ગુંજતા અનેક સૈનિકા, સામંત આદિ નગરના લેાકાથી યુક્ત મહાત્સવવાળા વાડાર્થી રાજસભામાં પધાર્યા. ભાટે તેમની સ્તુતિ ઓળખાને કરી. તારક ભાટને રાજાએ બહુ દાન આપી પરિશ્તાષ્યા.
નરસિંહ રાજાએ શ્રી શ્રીચંદ્ર'ને ખેાળામાં ખેસાડી સ્વચરણ પાસે પુત્રીને બેસાડી. રૂપ, કુંડલ અને નામની વીંટી આદિત જોતાં પરસ્પર ગાછી કરાવી. પ્રિય’ગુમ’જરીએ કહ્યું, ‘હે રાજામાના ઇંદ્ર! સ્ત્રીના ભેદ લક્ષણુ આદિને કહે.' ‘હે ભદ્રે ૪ ભે છે. ૧ પદ્મિની, ૨. હસ્તિની, ૩. ચિત્રિણી, ૪. શંખિણી. એ દરેકને ૪ પેટા ભેદ છે, એ પ્રમાણે ૧૬ ભેદો થાય
સ્ત્રીના પ્રકારઃ
૧. પદ્મિની, કમળના સુમધવાળી, મુખમાં ગાભાવાળી હંસના જેવી ચાલવાળી, કામળ સુંદર દાંતવાળી, વંશ ળ નેત્રવાળી વિશાળ સ્તનવાળી, અલ્પનિદ્રાવાળી, અલ્પકામ વામનાવાળી,
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પહેલું અલ્પ પ્રદવાળી, અ૫ ક્રોધવાળી, અ૫ આહારવાળી, કમળના જેવા હસ્તવાળી, જેને પુષ્પને સમુહ પ્રિય હોય છે. :
૨. હસ્તિની, મદના જેવા ગંધવાળી, ગજગામિ ગતિની ભાવાળી, જાડા દાંતવાળી, જાડા કેશવાળી, ઝીણું નેત્રવાળી, નાના સ્તનવાળી, ભારે નિદ્રાવાળી, ગાઢ કામ વાસનવાળી, ઘણાં પ્રસ્વેદવાળી, વધારે આહારવાળી, શંખના જેવા હસ્તવાળી અને ! જેને મોતી પ્રિય હોય છે.
૩. ચિત્રિણી, ચિત્રવિચિત્ર ગંધવાળી, હરણના જેવી ચાલવાળી, સુંદર સાથળવાળી, સૂક્ષ્મ દાંતવાળી, સૂક્ષ્મ કેશવાળી,. તીર્ણ ઊંચા સ્તનવાળી, અલ્પનિદ્રાવાળી, ચિત્રવિચિત્ર. કામવાસનાવાળી, મધ્યમ પ્રદવાળી, વિચિત્ર ક્રોધી, અલ્પ આહારવાળી, અણીદાર નેત્રવાળી, મગરના જેવા હસ્તવાળી અને જેને આભૂષણ પ્રિય હોય છે. ,
૪. શંખિણી, મજ્યના ગંધવાળી, લાંબા સ્તનવાળી, ગધેડીના જેવી ચાલવાળી, બરછટ કેશવાળી, પીળા નેત્રવાળી, લાંબા સ્તનવાળી ગાઢ નિદ્રાવાળી. અતિશય કામવાસનાવાળી, અતિશય પ્રવેદવાળી, દીર્ધ મેધવાળી, અતિશય આહારવાળી, કલહ પ્રિય હોય છે, મત્સ્યના જેવા હતવાળી હોય છે.
સ્ત્રીના શુભ અને અશુભ બે લક્ષણો હેય છે. પૂર્ણ ચ દ્રમા જેવા મુખવાળી, બાળસૂર્યના જેવી કાંતિવાળી, વિશાળ મુખવાળી અને રાતા હેઠવાળી તે શુભ કન્યા કહેવાય.” “અંકુશ, કુડળ અને ચક્ર જેના હસ્તમાં હોય છે, તે પુત્રને જન્મ આપે છે અને તેને પતિ રાજા થાય છે,” “જેના હસ્તના તળીયે તે, રણ હોય છે. તે હાકા કુળમાં જન્મી હેય તે પણ રાજાની પત્ની થાય છે. જેના હસ્તમાં મંદિર, કમળ, ચક્ર, તોરણ,
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
મ
૧૦ ].
શ્રી “શોચ (કલિ) છત્ર અને પૂર્ણ કુંભ હોય છે, તે રાજપત્નીપણું પામે અને ઘણુ પુત્રો થાય.” જે કમળ અંગવાળી, મૃગના જેવા નેત્રોવાળી, પાતળી ડોક અને પેટવાળી, ચાલ હંસના જેવી હોય તે રાજપત્ની થશે. જેને ટુંકા કેશ, જે ગેળ મુખવાળી અને દક્ષિણ આવર્તવાળી હોય તે તે પ્રીતિનું ભાજન થાય છે. જેની દીધ આંગળીઓ અને દીર્ધ કેશ હોય તે દીર્ધ આયુષ્યવાળી હોય અને ધન, ધાન્યથી વૃદ્ધિ પામે છે. જે કૃષ્ણના જે શ્યામ. ચંપકના જેવી પ્રભાવાળી ગૌરી અને નિષ્પ અંગવ ની હેય તે સુખ પામે છે.” “નીલકમળના દળ જેવી પીળી કાન્તિવાળી હેય તે તે સર્વ અંગે સુવર્ણના અલંકાર ધારણ કરશે.”
જે સ્ત્રીના કપાળે રવસ્તિક હોય, તે ૧૦૦૦ વાહનોને અધિપતિને ધારણ કરશે.” “જેના ડાબા પડખે, ગળામાં અને અને સ્તન ઉપર લાંછન, તલ કે મસે જે હોય તે, તે પહેલાં પુત્રને જન્મ આપે છે. જેના પ્રદ, રોમ, નિદ્રા અને ભજન જે અલ્પ હોય તે તે ઉત્તમ લક્ષણવાળી હોય છે.” - જેની જંધા રેમવાળી હોય, સ્તન અને હસ્ત ઉપર જે રેમ હોય છે, તે તત્કાળ વિધવા થાય. જે જાડા સાથળવાળી
અને પગ ચપટા હોય તો તે વિધવાપણું અને દારિદ્રકાના દુઃખને પામે છે. જેના પેઠે આવતું હોય તો તે પતિને હણે છે” જે હૃદયમાં આર્વત હોય તો તે પતિવ્રતા ય છે.”
જે કમરની ઉપર આવતું હોય તો તે સ્વછંદી હોય છે.” જેનાં લલાટ, પેટપેનિ લાંબી હોય છે, તે સસરા, દીઅર, પતિને હણે છે. જેની જીભ કાળી હેય, લાંબા હોઠવાળી, અતિશ્યામ,
એ છ પ્રકારની સ્ત્રી ત્યાગ કરવો. , - “સ્ત્રીને ગાલે ખાડા પડતા હોય છે, તે પતિને ત્યાં રહે નહિ અને સ્વછંદાચારવાળી થાય છે. “જે ચરણના
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પહેલું અંગુઠાની બાજુની પહેલી આંગળી અંગુઠાને ઓળંગતી હોય તો, તે સારી હોતી નથી, જે બીછવચલી આંગળી અંગુઠાને એળગે તો. તે દુર્ભાગા થાય અને પતિને મૂકી દે છે. જે પગની ત્ર છે આંગળી ઉચી ન હોય અને જમીનને સ્પર્શ ન કરતી હોય તો કુમાર અવસ્થામાં જાર સાથે રમે છે. જેની કનિષ્ઠ
કળી જમીનને ન સ્પર્શે તે, તે યૌવન વયમાં જાર સાથે રમે, એમાં સંશય નથી” •
“જેવું મુખ, તે ગુપ્ત ભાગ, જેવા ચક્ષુ હોય, તેવી કમર જેવા હસ્ત હોય તેવા પણ હોય, જેવા બાહુ તેવી જંધા હોય કાગડા જેવી જંધા અને પાછળ રોમવાળી હોય અને મોટા દાંતવાળી હોય તે તે ૧૦ મહિનામાં પતિને હણે છે.” “જે આંગળીઓમાં છિદ્ર પડતાં હોય અને આંગળીઓ વિષમ હોય તે, તે વેને કરનારી છે, એમ સામુદ્રિક કહે છે, એમાં શંકા નથી.' અતિદીર્ધ, અતિનાની અતિજાડી, અતિકાળી, અતિપાતળી, યોનીવાળી હોય તે તે દુર્ભાગા કહેવાય છે.” “વિવાદ કરનારી, અસ્થિર આસને બેસતી, શરાતનવાળી તે પરને અનુકુળ અને પરના પાકથી ૫ કલી, અતિ આક્રોશને કરનારી, શૂન્ય ઘરમાં બેસનારી, જેને ૧૦ પુત્ર પુત્રી હોય તો પણ એવી ભાર્યાને તજી દે.”
“પીળા નેત્રવાળી, ગાલમાં ખાડા પડતા હોય, ગધેડાના જેવા અવાજવાળ, જાડી જંઘાવાળી, ઉભા કેશવાળી, લાંબા હોઠવાળી, મેટા મુખવાળી, છુટા છુટા દાંતવાળી, કાળ દાંત, હેઠ અને જીભવાળી, સુકાયેલા અંગવાળી, વિષમ ભ્રકુટિ અને સ્તનવાળી, નાક, મુખ ચપટું હોય, તેવા સ્ત્રી વર્જવા પામ્ય છે. એવા સુખથી રહિત અને ભ્રષ્ટશીલવાળી હોય છે.” “કાચબા જેવા પૃષ્ટવાળી, હસ્તિના જેવા સ્કંધવાળી, કમળના પત્ર જેવી પુષ્ટ સાથળ વાળી, પુછ ગાલવાળી, નાના અને સરખા દાંતવાળી,
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૬ ]
શ્રી શ્રીચંદ્ર (કેવલ) સારી રીતે ગુપ્ત, અતિ ઉષ્ણ અને શ્રેષ્ઠ ગોળાકારવાળી આ ૬ નિઓ સારી છે.” “દક્ષિણાવર્ત નાભિ, ચિનગ્ધ અંગવાળી, સુંદર ભ્રકુટી, છુટી કટિવાળી અને છુટા જધન, સારા સુંદર કેશવાળી, કાચબા જેવી પંડવાળી, ઠંડી, જેના દાંત સરખા છે, જેના ખભાના ભાગ છુટા છે, સુંદર ગોળ કમળ એવા નેત્રવાળી સુત્રતા, સારા ગુણોથી યુક્ત, એવી સ્ત્રી વિવાહ અર્થે મેગ્ય છે.'
એ પ્રમાણે લાંબા સમય સુધી ગેષ્ઠી કર્યા પછી શ્રી “શ્ર ચક્રને પ્રિયંગુમંજરીએ કંઠમાં વરમાળા પહેરાવી. મંડપના દ્વારમાં પણ આદિ સર્વ વિધિ પછી માંયરામાં પધાર્યા ત્યાં ક્રિયા થયા પછી કન્યાથી યુક્ત લીલા વાંસની મોટી ચોરીના મધ્યમાં, અત્રિના ચારે તરફ ફેરાને ફરતા, કથા મંગળ ફરે જમાઈને ચતુરંગ સેના આદિ આપીને નરસિંહ રાજાએ સર્વ, ઉચિત કરીને કહ્યું “આ સર્વ તમારી સાથે મેકર્લીશ.” પ્રતા પસિંહને પુત્ર પ્રિયંમંજરીથી યુક્ત ગયા.
તેમણે સ્થાને સ્થાને સાંભળ્યું, રૂપ, વિદ્યા, કુળ, પ્રજ્ઞાબુદ્ધિ અનુત્તર કાતિ, અદ્ભુત ગુણ, જેમ ઇદ્ર અને ઇન્દ્રાણીને યેન, ચંદ્ર અને રોહિણીને રોગ, સૂર્ય અને રત્નાકદેવાને અને રતિ અને કામદેવને કેમ, એ વિધિએ પેગ કર્યો છે. શ્રી “શ્રીચ કે મંગલપૂર્વ મહેલમાં પ્રવેશ કરી સર્વ વસ્તુઓ યથાસ્થાને મૂકાવીને, યથાયોગ્ય દાન દઈને, વાસગૃહમાં આવ્યા. હર્ષિત મુખવાળી પ્રિયંમંજરી સખીઓથી યુક્ત, પલંગ ઉપર બેઠેલા પતિ સાથે કાવ્ય ગેઝી આદિ વાર્તા કરવા લાગી.
એટલામાં તો મદનપાલે સંસાથી કહ્યું, “તારા વચનને યાદ કર.” શંકાના બહાને શ્રા પ્રાચંદ્ર બહાર પડયા, ત્યારે પ્રિયાજળ લઈને તેમના પાછળ ગઈ. ત્યારે કહ્યું, “તમે અહિં
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પહેલું
[ ૧૦૭ રહે, ત્યાં પુષ્કળ જળ છે.” એમ કહી નીચે આવીને, સસરાએ આપેલ વીંટી અને સ્વનામની વટી, કંઠળ આદિ લઈને, બાકીની સર્વ વસ્તુઓ મદનપાળને અર્પણ કરીને, વણ ગ્રહણ કરીને કહ્યું, “હે મદનપાળ તને સંતોષ થયો? હવે હું જાઉં છું ! “ સુંદર કર્યું છે, હવે તારી ચિ અનુસાર કર.” હર્ષથી ચક્ષુમાં અંજન અને શ્રી શ્રી ચંદ્રને વેવ પરિધાન કરીને કાન્તિ વગરને અને ગંદા હાથપગવાળ, વાસગૃહમાં જઈને નીચે બેઠે,
તેને તેવા પ્રકારને દેખીને, પ્રિયંગુમંજરી તક્ષણ બહાર પડીને સખીને કહ્યું, પતિને વૈષ પહેરીને કેાઈ બીજે જ આ છે! “અહિં વળી એ કોણ છે, જે તેમને વેષ ધારણ કરે ? તું વ્યામૂઢ થઈ છે'! “હે સખી ! જે તું ન માનતી હોય તે તું જઈને તેને પૂછ, પ્રથમના પ્રેમ-વા અને કથા-ગોષ્ઠી આદિ તે કેવી રીતે કહે છે, તે તું જે.” એ પ્રમાણે પૂછ્યું. તો તે પ્રથમ કરતાં બીજું ઉલટું છે. તેથી આવીને કહ્યું. “એ શ્રી “શ્રીચંદ્ર' નથી, પરંતુ તેમનો વેષ ધારણ કરીને કઈક બીજે જ આવે છે” “તું દ્વારપાળને પૂછ.”
સખીએ જઇને પૂછ્યું, “મેં બીજા કેઇને પણ આવતો જોયો નથી. તે સર્વ જાણુને, સખીઓને ત્યાં મૂકીને પ્રિયંગુમંજરી માતા પાસે ગઈ. તેને દેખીને પૂછ્યું, “હે પુત્રી તું પોતે કમ આવી છે? તને કુશળ છે” દુઃખી કન્યાએ ત્યાં જે બન્યું હતું તે કહ્યું, તે રાણીએ રાજાને જણાવ્યું. રાજા વ્યાકુળ થયો અને વિચાર્યું “આ હશે? પ્રભાતે મદનપાળને તેડાવ્યું. સૂમ દષ્ટિથી નિરીક્ષણ કરીને અને બીજાઓના કહેવાથી નક્કી કર્યું, ‘આ શ્રી “શ્રીચંદ્ર' નથી.” પૂછ્યું, “હે વત્સ! તે વીંટી, કુંડળ આદિ કયાં છે? બીજાં જ દેખાડ્યાં. રાજાએ વિચાર્યું ‘આમાં શું ઘટી શકે? રાજાએ પુનઃપતિની આદિ સ્ત્રીના ભેદ
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૮ ]
શ્રી શ્રીચંદ્ર' (કેવલિ) આદિ પૂછયા. તેની કાંઈ ખબર ન હોવાથી મૌન રહ્યો. પૂછ્યું, “તું કોણ છે. તે કાંઈ સત્ય કહેતો નથી. એટલે રાજાએ કહ્યું, આભીના, ચાબુકના ફટકાની શિક્ષાને યોગ્ય છે.'
ત્યારે ગભરાઈને તે બોલ્યો, “હું મદનપાળ છું, આ બુદ્ધિ બટુકની છે સર્વ યથાસ્થિત કહીને કહ્યું, “મારા કહેવાથી તે આ ; કન્યાને પરણ્યો છે, તો જ કરવા જેવું નથી. તે ઉપકારીને બદલો વાળી શકાય તેમ નથી. તે મને સર્વ સંપીને ગયો છે. તે કયાં છે? તેની કાંઈપણ ખબર નથી. તે શ્રી “શ્રીચંદ્ર હતા તે પણ હું કાંઈ જાણતો નથી.” ત્યારે રાજાએ અને બીજાઓએ કહ્યું, “તે બટુક જ શ્રી “શ્રીચંદ્ર' છે તારક માટે કહ્યું, “તે શ્રી “શ્રીચંદ્ર જ હતા તેમાં સંશય નથી.” એમની તપાસ કરાવી, પરંતુ કયાંય પણ પ લાગે નહિ.
પ્રિયંગુમંજરીને રાજાએ કહ્યું, “તું સદન ન કર, તારે પતિ તને મળશે, પરંતુ ઓળખી શકીશ? “મારા ડાબા અંગના ફરકવાથી તે શુભ શુકનથી સ્વયં હું જાણીશ. ત્યાં સુધી તેમણે આપેલી નાની આંગળીની વીંટીને હું પૂછશ.” રાજાની આજ્ઞાથી મંત્રીએ મદનપાળ પાસેથી સર્વ લઈ લીધું. અને પૂછયું, રાણીએ આપેલી વીંટી કયાં છે ? તે બટુક લઈ ગયો છે.” “અહો! પરોપકારીપણું ! બૈર્ય, મતિ અને બુદ્ધિ! અહિં પ્રિયંગુજરીનું ભાગ્ય વર્તાય છે, તે કારણે આમ થયું.”
રાજાએ ચારે તરફ શ્રી “શ્રી ચંદ્રની તપાસ કરાવી, પરંતુ પ્રાપ્ત થયા નહિ. વિચાયું, “શુભ દિવસે મંત્રીઓને લઈ આવવા મે કલીશ.” મદનપાલને કાંઈક ધન આપી મુક્ત કર્યો ચંદ્રના જેવા ગોળ મુખવાળા શ્રી “શ્રીચંદ્ર ક્ષત્રિયનાં વેષમાં પ્રયાણને કરતા એક મહાઅટીમાં આવ્યા, અતિતૃષાથી ઉંચા સ્થળે
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧ પ્રકરણ પહેલું
[ ૧૦૯ ચડીને જળને શોધે છે તેટલામાં દૂર એક દિશામાં, જાણે સૂર્યની કાતિને તિરરકાર કરતું હોય, તેવું અપૂર્વ કાન્તિનું મંડળ દેવું. ત્યાં પહોંચીને, આ ચંદ્રહાસ તરવાર છે એમ જાણીને વિચાર્યું, ‘આ કેની હશે? મનુષ્યની કે આકાશમાં વિહરતા કઈ વિદ્યાધરની છે? પરંતુ અત્રે કોઈ સ્વામી દેખાતો નથી તો કે ભૂલી ગયું હશે.? એમ વિચારીને, બુદ્ધિશાળીએ કલ્યાણના અર્થે ચંદ્રહાસ તરવારને ગ્રહણ કરી.” - તે ચંદ્રહાસની ધારની પરીક્ષા અર્થે વાંસની ઝાડી ઉપર ઘા કરતાં ક્ષણવારમાં છેદાઈ ગઈને બે કટકા થઈ ગયા. ઝાડીના મધ્યમાં રહેલા પુરુષના પણ બે કટકા થઈ ગયા. તે જોઇને બોલ્યા, હા...હા.. મહા મૂઢપણુથી મે મોટું પાપ કર્યું છે તે મારી નરકમાં પણ સ્થિતિ નહિ થાય ! હવે મારું શું થશે.” સ્વનિંદાને કરતા, કંઈક આવતા તેના હસ્તમાં દન કરતા કસ્તા તવાર આપીને કહ્યું, “હું અપરાધી છું, મને હણી નાખ.” બોલવાને પણ અશક્ત તેણે રાજાને તરવાર આપીને “અહિં જલ છે તે મને પા.” એમ હસ્તથી સંકેત કર્યો. જલ પાઈને, વારંવાર ક્ષમાવવા લાગ્યા, તે મૃત્યુ પામ્યો.
- ક્ષણવાર રોકાઈ તેના દુઃખથી જલ લીધા વિના જ ચંદ્રહાસથી યુક્ત પ્રયાણ કર્યું. રાત્રીના વનમાં એક વૃક્ષની ડાળ ઉપર દર્ભનું બિછાનું દેખીને, વિચાર્યું “પહેલા કોઈ મુસાફર આના ઉપર સુતો હશે તો પણ તેને ઉપાડીને ચારે તરફ જોયું ત્યાં તો એક બખોલને લાકડાથી બંધ કરેલ જેને, તેને ખસેડીને સાહસિકે તેમાં પ્રવેશ કર્યો! ત્યાં ગુફાના મુખ પાસે ક્ષણવાર વિસામે લન્ને ત્યાં એક મોટી શિલાને ઉચતાં નીચે પગથી ક્રમે કરી નીચે ઉતરતા એક પાતાળ મહેલને દેખો ! રત્નના દીપકાથી તેજસ્વી એવા બે માળના મહેલના ભોયતળીએ જે ઉપરના માળે ગયા.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૦ ]
શ્રી “શ્રીમદ્ર” (કેવલિ) ત્યાં મણિઓથી જડેલા સિંહાસન ઉપર બેસીને પ્રતાપસિંહના પુત્રે સાર્થક કર્યું. પછી બીજા એક એારડાનું દ્વાર લીલાથી ઉઘાડયું. તેમાં મધ્યમાં રત્નોના પલંગ ઉપર એક વાંદરી મનુષ્ય જેવી જેઈને આશ્ચર્ય પામ્યા. વાંદરીએ શ્રી “શ્રીચંદ્રને પગે લાગી વસ્ત્રના છેડાને ખેંચીને પલંગ ઉપર બેસાડયા! “ચેષ્ટાથી માનસી જણાય છે, પરંતુ વાંદરી શાથી દેખાય છે? રુદન કરતી વાંદરીએ ગોખલો દેખાડી વારંવાર રવ નેત્રો દેખાડ્યાં. તે સંજ્ઞાથી ઉઠીને શોધીને અંજનની બેડીઓને ગ્રહણ કરી આમ અંજન વાંદરીના નેત્રમાં આંક્યું. તેના પ્રભાવે વાંદરી દિવ્ય વેપારી સુંદર કન્યામાં પરિવર્તન પામી!
તે અદ્દભુત દેખીને કૌતકીએ કહ્યું, “હે ભદ્ર! તું કોણ છે? તને વાંદરી કેણે બનાવી? અને આ સ્થાન કયું છે? હર્ષ લજજાથી કહ્યું, “હે નાથ ! હેમપુરના મકરધ્વજ રાજાને મદનાવલી રાણું છે. તેમની હું મદનસુ દરી પુત્રી અને મદનલની નાની બહેન છું હું પુરુષના ૩૨ લક્ષણોને જાણું છું. મારી પ્રતિજ્ઞા છે ૩૨ લક્ષણને હું પરણીશ, રાજસભામાં એક યાચકે પ્રતાપસિંહના પુત્રનું કીર્તન કર્યું હતું. તેના સાથે રાજાએ વિવાહ અર્થે મ ત્રણ કરી. હું સખીઓથી યુક્ત ઉદ્યાનમાં ક્રીડા અર્થ ગઈ. ત્યાં પુપોના ગૃહમાંથી મને વિદ્યાઘરે ઉઠાવીને, સ્વસ્ત્રીના ભયથા આમાં રાખે પાંચ દિવસ છે. રુદન કરતી અને બેલ્યો, “કેમ રડે છે? મને વૈતાઢયા પર રત્નચૂડ વિઘાઘર જાણએક રાજાએ મારૂં મણિભૂષણ નગર ગ્રહણ કરવાથી, હું બહાર પરિવાર યુક્ત રહ્યો છું.
એક દિવસ ભ્રમણ કરતાં હું કુશાસ્થળે ઉદ્યાનમાં ગયો, ત્યાં સુવર્ણના પલંગ ઉપર પુષ્પોથી ક્રિીઠાને કરતી પવિનીને દેખી મને અતિશય પ્રેમ ઉત્પન્ન થયો. હરણ કરવા અર્થ એક
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પહેલું દિવસ અદશ્ય રહ્યો. મારા બે રૂપ કરવા પ્રયત્ન કર્યો, પરંતુ પવિની વશીલની રક્ષાવાળી હતી, તેથી બે રૂપ ન થયાં. તેના સમાન રૂપવાળી કન્યાને ગોતતો હતો તેવી તું મળી, હું પરણીશ.” એમ કહી ફળ આદિ મૂકી અને શ્વેત અંજન આંજીને વાંદરી બનાવી ગયો. ત્રીજા દિવસે આવી શ્યામ અંજન અને સુંદરી કરીને કહ્યું, “હે સુંદરી! લાડવા ગ્રહણ કર, હું લગ્ન જોઇને આવ્યો છું. ગુરુવારના મખ્યાહ્ન સમયે શુભલગ્ન છે. સર્વ સામગ્રીને ગ્રહણ કર, વિદ્યા સાધવા જાઉં છું. ગુસ્વારના પ્રભાતે આવીશ.”
હે વિદ્યાધર તું મૂખે છે? કે જડ છે? તું તો મારા પિતા નૃત્ય છે ! તે તું કેવી રીતે પરણીશ”? તેણે હસીને મને વાંદરી બનાવા ગયે આજે બુધવારની રાત્રી છે, હે સાહસિક શિરોમણિ ! તમે કોણ છો? કેવી રીતે આવ્યા છે એ દુષ્ટના પંજામાંથી ભારે ઉદ્ધાર કરો'!
ચંદ્રકળાના પતિએ વિચાર્યું, “ગઈ કાલે મારાથી જે હણાયે તે રત્નચૂડ હશે.” નિર્ગર્વીએ કહ્યું, “હું દરિદ્રી હોવાથી કુશસ્થળથી ધન અર્થે ફરતો ફરતે અટવીમાં વૃક્ષ ઉપર સુવા ગમે ત્યાં કેટરનું મુખ દેખી તેમાંથી અહિં આવે. હે કૃપેટવાળા ! તું દુઃખને શા માટે સહન કરે છે? વિદ્યાધરની સાથે વિવાહથી તુ’ વાવણી થઇ, તેમાં શું અશુભ તને દેખાય છે.” “હે નાથ! મારા ભાગ્યથી પધાર્યા છે, મારી પ્રતિજ્ઞા પૂર્ણ થઈ છે! લક્ષણથી તમે મહાન છે.'
પુરૂષના ૩ર લક્ષણ
કહ્યું છે “પ લાંબા, ૪ ટુંકા, ૫ ઝીણું, ૭ લાલ, ૩ ઉંચા પહોળા અને ઊંડા અને ૨ શ્યામ તે પુરુષના ૩૨ લક્ષણે છે, ૨ હસ્ત, ૨ નેત્રો, આંગળા, જીભ અને નાક એ ૫ લાંબા
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૨]
શ્રી ‘શ્રીયદ્ર” (કેલિ)
સારા છે. વાંસા, કં'ઠ, પુરુષચિહ્ન અને જધા એ ૪ ટૂંકા સારા છે. દાંત, નાક, કેશ અને ચામડીએ ૪ સૂક્ષ્મ સારાં છે. ભરત, ખભા, પગ અને પેટ એ ૪માં ઉન્નતપણું શુભ છે. હાથ અને પગના તળી, તાળવુ, નેત્રના છેડા, જીભ, નખ અને એષ્ટ એ છ લાલ સારાં છે. લલાટ, છાતી અને મુખ એ ૩પહે ળાં સારાં છે. નાભી, સ્વર અને સત્વ એ ૩ ઉંડા સારાં છે. આંખની ફીકી અને કેશ એ શ્યામ સારાં છે. એવા ૩૨ લક્ષણાથી આપશ્રી યુક્ત છે એ નિશ્ચિત છે.'
મદનસુંદરી સાથે લગ્ન:
મુખને અ” શરીર કહેવાય છે અથવા આખું કહેવાય છે, સુખમાં નાક શ્રેષ્ઠ છે, તેથી પણ યક્ષુ શ્રેષ્ઠ છે, તેથી પo કાન્તિ શ્રેષ્ઠ છે, તેથી પણ સ્નેહ છે, તેથી પણ સ્વર શ્રેષ્ઠ છે, એમાં પણ સત્ત્વ શ્રેષ્ઠ છે, સત્ત્વમાં સર્વાં ક્રાઇ છે.' 'ચંદ્રહાસ જેના તેના હસ્તમાં ન હાય! તમે મારા પ્રાણ છે!! હું' તમને વરી છું. મારું જીવન તમે છે! ! તમે એકલા છે, તે આવશે, તા હૈ સ્વામિન! માજે મધ્યાહ્ન સમયે આ લગ્ન સામગ્રીથી હે પ્રભુ ! ગાંધવ વિવાહથી મને તમે પરણા.’‘હે ભીરુ ડરીશ્ નહિ. તે આવે એટલે બેશ, તે વાક છે? પરંતુ સમયની ખબર શી રીતે પડશે.’
હે દેવ ! શુક્ા નીચે વિશાળ વડનું વૃક્ષ છે, તેના નજીકના ગેાખલના નાના દ્વારમાંથી દિવસના મધ્ય ભાગ જણાય છે. પ્રભાતે પારણું' કર્યું. મધ્યાન્હ સમયે શુભ લગ્ને બન્નેએ લગ્ન કર્યુ.. હું સ્વામિન! તે ક્રમ આવ્યેા નહિ’? ત્યારે શ્રી શ્રીચ કે' યથાસ્થિન સવ વર્ણન કર્યું. ખરાબ મંત્રીથી રાજા પચે છે, કાળે કરી મૂળ પચે છે અને પાપથી પાપી પચે છે,! ખીજે દિવસે સાર
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પહેલુ
[ ૧૧૩
ભૂત રહ્ના અને અંજનના બે કુપા લષ્ટ પત્નીથી યુક્ત આવ્યા હતા તે માગે બહાર પડી, શિલાથી ગુઢ્ઢાને બંધ કરી કેટલુંક ધન દાટીને, જેમના હસ્તમાં ચંદ્રહાસ ઉલ્લસીત છે એવા શ્રી ‘શ્રીચ દ્ર’ સિંહની જેમ અટથી ઓળંગીને એક ગામની નજીક આવી, સરેાવરની પાળે રાઢાયા.
કહ્યું, 'હે પ્રિયા ! આ ઉપવનમાં રસવતી તૈયાર કરીએ.’ તમે સામગ્રી મેળવેા હું રસવતી કરીશ.' સર્વ સામગ્રી ભાળી પાસેથી મેળવીને, મદનસુ ંદરીએ પ્રચુર ધૃતવાળા ઢેબર, પૂરી, ભત આદિ તૈયાર કર્યાં. પ્રતાપસિંહના પુત્રે સ્નાન કરીને, આભૂષણાથી ભૂષિત ચને ઉત્તમતી' સન્મુખ દેવવંદન કર્યું. ત્યારે વીંટી ઉપરનું નામ વાંચી પતિનું નામ જાણ્યું. ભાટ પાસેથી શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર’નું વર્ણન સાંભળ્યું હતું તેજ આ છે. ાણી અતિ હર્ષિત થને કહ્યું, ‘હે વિભા ! રસવતી તૈયાર છે પધારા. સુપાત્ર યોગ:
શ્રી શ્રીચંદ્રે’ કહ્યું, ‘હે ભદ્રે! પ્રિયાના હરતનું પહેલુ ભાજન તૈયાર થયું છે, તેા મુનિશ્રીને વહેારાવીને પછી આપણે ભાજન કરીએ.' સરાવરની પાળે ચારે બાજુ નિરીક્ષણ કરતાં તેમના પુણ્યથી ખેંચાને એ મુનિશ્રીને આવતા જોઇને, સન્મુખ જઇ આ મંત્રીને, ભક્તિ અને અતિ હર્ષોંથી બન્ને જણાએ ચેમ્બર આદિ વારાવ્યા. પછી ધણા લેાકેાની સાથે બેાજન કરીને, ક્ષણવાર પછી વચ્છ અને કચ્છ મુનિશ્રાને નમસ્કાર કરી બેઠા.
વમુનિશ્રીએ ધ લાભપૂર્વક કહ્યું, ‘ચિત્ત વિત્ત અને સુપાત્રને જોગ હે ભદ્ર ! અતિ દુર્લભ છે.' કહ્યું છે, સમયે સુપાત્રદાન, સમ્યકત્વથી વિશુદ્ધ ખેાધિના લાભ અને 'તે
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૪ ]
શ્રી શ્રીચંદ્ર' (કલિ)
સમાધિ ભરણુ એ અલવ્યો પામતા નથી. ઉત્તમ પાત્ર સાધુસાધ્વી, મધ્યમ પાત્ર બાવા–શ્રાવિકા અને જધન્યપાત્ર અવિતિ સભ્યદિષ્ટ જીવ જાણવા' એ સાંભળીને શ્રી શ્રીચ'કે' વિનંતી કરી, હે મુનિ શ્રેષ્ઠ ! પાપી એવા મારાથી અજ્ઞાનથી ઉત્તમ વિદ્યાધર મરાયા છે, તેા તેનું પ્રાયશ્ચિત મને આપેા. તે પાપ મને શલ્યની જેમ હુંમેશા દુ:ખ આપે છે.'
હે પુણ્યાત્મા ! પાપભીરુતા ભવ્ય છે, પશ્ચાત્તાપ અને દાનથી તારી શુદ્ધિ થ છે, તેા પણ આ વિધિથી શ્રી અરિહંત ભગવાન સ્માદિને નભરકાર કરીને શ્રી નમસ્કાર મહામંત્રને તું ગણુ અને સ ંચાગ પ્રાપ્ત થયે શ્રી અરિહંત ભગવાનનું મ ંદિર બનાવજે સિદ્ધાંતમાં કહ્યું છે, મહાઆર’ભ, મહાપરિગ્રહ, માંસને આહાર કરવાથી અને પચેન્દ્રિયના વધ કરવાથી જીવા નરકના આયુષ્યને બંધ છે. શ્રી ગૌતમગધરે પૂછ્યું, હું વીર્ ! જીવ કેવી રીતે શુભ એવું દીધું આયુષ્ય કમ' બાંધે છે' ? શ્રી વમાનસ્વામીએ કહ્યું, 'હે ગૌતમ! જીવની હિંસા ન કરે, યાવદ ન સેવે, તે પ્રકારના સાધુને વંદન નમસ્કાર કરીને સેવા કરે અર્થાત મનનું પ્રિય કરે, આહાર, ખાદિમ, સ્વાદિમ અને પાણીને વહેારાવે, એ પ્રમાણે ખરેખર જીવ શુભ દી આયુષ્ય ક્ર'ને ખાંધે છે. તે સિવાય તે। માં અવશ્ય ભાગવવાં પડે છે.’
તમારી ત્રાકારની રૂખાથી, લલાટ અને લક્ષણાથી ભવિષ્યમાં મહાન રાજા થશે। એમ લાગે છે. તેા સ્થિર રીતે સમ્યકત્વને તમારે આરાધવું જોએ. જેવી રીતે, ગિરિવરમાં મેરુ, દેવામાં ઇંદ્ર, ગ્રહામાં ચંદ્ર દેવમાં શ્રી જિનેશ્વરદેવ, તેમ ધર્માંમાં મુખ્ય સમ્યકત્વ છે. પ્રાયે જીવે અનંત મદિરા અને જિનપ્રતિમાા ભરાવી છે પરંતુ એ ભાવ વિના કરાવેલી હોવાથી દર્શન શુદ્ધિ (શુદ્ધ શ્રદ્ધા) વિના એક અંશ પણ પ્રાપ્તી થઇ નથી.’
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પહેલું
જેને અંતમુહૂર્ત પણ એક વખત સમ્યકત્વ જે સ્પર્શે, તો તેને વધારેમાં વધારે સંચાર હેય તો પણ અર્ધ પુત્ર પરાવર્તથી કંઈક ન્યુન હોય. જે દર્શનથી ભષ્ટ હોય તેને મોક્ષ નથી થતો. ચારિત્રથી (દવ્ય ચારિત્રથી) રહિત, તે સિદ્ધ થાય, પરંતુ શુદ્ધ દર્શન વિના સિદ્ધ થતો નથી.” સમ્યકત્વ મહિમા
“સમ્યકત્વ પરમદેવ છે, પરમગુરુ છે. પરમમિત્ર છે, પરમપદ છે, પરમધ્યાન છે, શ્રેષ્ઠ સારથિ છે, શ્રેષ્ઠ બંધુ છે, સારું ભૂષણ છે, પરમદાન છે, પરમશીલ છે અને છેક ભાવના છે, ચિંતામણિ, કલ્પતરૂ, નિધિ, કામધેનુ, નરેન્દ્ર કે ઇંદ્રપણુંએ સર્વ ભૌતિક ફળ આપનારી વસ્તુઓ કોઈપણ ઉપાયથી પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. પરંતુ સમ્યકત્વ પામવું દુષ્કર છે, તે પામીને જે હારી જાય છે, તે અનંતકાળ સુધી સંસારમાં રખડે છે! તેથી સમ્યકત્વ દર્શન રત્નનું સર્વ પ્રયત્નોથી રક્ષણ કરવું જોઈએ.”
“જે શીલવતને સુંદર ૯ વાડનું રક્ષણ ય તો, તે સારી રીતે પાળી શકાય છે, જે તેમાં ખામી હોય તો શીલ પાળી ન શકાય! સમુદ્રમાં જે નાવને જે જરાક પણ કાણું પડે તો તે તરી ન શકે. તેવી જ રીતે ક્રિયારૂપી જીવ સમ્યકત્વ વિના ભવસમુદ્ર તરી શકતો નથી. જેમ મહાવડના વૃક્ષનું મૂળ હણય તે, તે આખું વૃક્ષ વડવાથી યુક્ત નારા પામે છે, તેમ સમ્યકત્વરૂપી મૂળ જે નાશ પામે તો શેષ આદિ નાશને પામે છે. જેમ સ્વામી હણાયેથી સેના ભાગી જાય છે, તેમ સમ્યકત્વ નાશ પામવાથી દાન, શીલ, તપ અને ભાવરૂપ ધર્મ નાશ પામે છે.”
જેમ કાર્તિક માસ ગયેથી કમળ ધીમે ધીમે કાન્તિ રહિત થઇ વિનાશને પામે છે, તેમ સમ્યકત્વ નાશ પામે તે
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
ri ]
શ્રી શ્રીલંક” (સંવલિ)
ક્રિયા ફળ વિનાની થઈ ધીમે ધીમે નાશ પામે છે, જેમ વિશાળ મહેલના પાયા નાશ પામે છે તેા તે મહેલ નાશ પામે છે તેમ
ન ગયે છ તે સફળ તત્ત્વા નાશ પામે છે. જેમ સારથી વિનાના રથ, રણમેદાનમાં શસ્ત્ર વિનાને, ઈંધન વિનાના અગ્નિ, જેમ નાશ પામે છે, તેમ સમ્યકત્વ વિનાના જીવની ક્રિયા, છાર ઉપર લીંપણ જેવી છે, અનાજ માટે ફેતરા ખાંડવા જેવું છે. સમ્યક્ત્વ વિના ક્રિયા કરનાર, અંધારામાં નાચવા જેવું કરે છે. જેમ મરેલા દેહને પાષણ આપવું તે નકામું છે, તેમ સમ્યકત્વ વિનાના સ અનુષ્ઠાને નકામાં છે.’
સમ્યકત્વ પામે છતે આત્માને નરક અને તિયમ્ ગતિનાં દ્વારા બંધ થાય છે, દેવ અને મનુષ્યનાં ઉત્તમ સુખો અને મેક્ષનુ અખંડ અનંતુ સુખ સ્વાધીન થાય છે. જો પૂર્વે આયુષ્ય ન બધ્યુ હોય તે! સમ્યકત્વ પ્રાપ્ત કરેલ જીવ, વૈમાનિક દૈવ સિવાય બીજી ગતિનું આયુષ્ય ન બાંધે ! શ્રી જિનેશ્વર ભગવાનના સર્વ વચને અન્યચા થતાં જ નથી એવી જેની બુદ્ધિ છે તેનું સમ્યક્રત્વ નિશ્ચલ છે.' એ પ્રમાણે ગુરુમહારાજનાં વચન સાંભળીને શ્રી શ્રીચ દ્રે' નમસ્કાર કરીને અને પાયશ્રિતને ગ્રહણુ કરીને પ્રિયાથી યુક્ત પ્રયણુ કરીને ક્રમે કલ્યાણપુરમાં શ્રી જિનેશ્વર ભગવાનને નમસ્કાર કરીને નમર બહાર આવ્યા. ત્યાં ગુણવિભ્રમ સજા છે. ઉદ્યાનમાં પૂર્વ પ્રમાણે પ્રિયાએ તૈયાર કરેલી રસવતી જમીને સરાવની પાળે બેઠા છે અને પત્ની જમે છે,
સુવણ પુરુષ :
એટલામાં ૩૨ લક્ષણાથી યુક્ત ‘શ્રીચંદ્રને દેખીને યાગીએ કશું, કાઇ વીરલા સ્વના ગુણ્ણા અને દોષોને જાણે છે અને પારકાના દુઃખે દુઃખી થાય છે અને પારકાના કાર્ય કરનારા
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પહેલું
| ૧૧૦
હોય છે.’ ‘તું કાણુ છે? આમ શા માટે ખેાલે છે’? ‘હુ ત્રિપુર તે ખરતા નાનાભાઈ છું. ગુરુએ આપેલી વિદ્યાથી પરાપકાર અર્થ, સુવર્ણસિદ્ધિ અર્થે ભ્રમણ કરતા, મારા ઉત્તર સાધક થાય તેવા કાને દેખ્યા નથી પરંતુ આકૃતિ અને શરીરની ક્રાન્તિથી તું પરાપકારી દેખાય છે. ચંદનના વૃક્ષને વિધાતાએ ફળ અને પાંદડાથી રહિત બનાવ્યું છે, તેા પશુ તે લેકાને પરાપકાર કરે છે ! તું ઉત્તમ સાધક થાય.’ શું તત્ત્વ છે? શું ક્રાર્ય છે? સુવર્ણ સિદ્ધિ પ્રેમ થાય' ‘રાત્રિના સ્મશાનમાં સત્ત્વશાળીના સાંનિધ્યથી સુવર્ણસિદ્ધિ થાય, બીજી સામગ્રી સુલભ છે.’
હું યેાગી ! તું સામગ્રી તૈયાર કર, હું ત્યાં આવીશ.' તે ગયેા. સદનસુંદરીએ પૂછ્યુ’, ‘હે રાજાના ઇન્દ્ર! યાગી શું કહેતા તા.’ સર્વાં કહ્યું. ‘હું નાથ ! આ શું કહેા છે?” યાગીઓ કુટ આચરણવાળા અને નિર્દય હાય છે! તમને જવા નહિ દઉં. એમ વિવાદને કરતાં રાત્રિ પી. વસ્ત્રના છેડાને મૂકતી નથી ! હે પ્રિયે ! ઉજ્જવળ આત્માનું ભાવી ઉજ્જવળ ડાય છે. જેના મન, વચન અને કાયા શુદ્ધ છે. તેને પગન્ને પગલે સંપદા હાય છે. જેનું અંતર મલીન હેાય તેને સ્વપ્નમાં પણ સુખ દુર્લીંશ છે. તેા દુઃખને ધારણ ન કર. શ્રી નમસ્કાર મહામંત્રના પ્રભાવે સર્વે કાંઇ શુભ થશે! તું વાંદરી ચને વૃક્ષ ઉપર નિભય થજે. એમ જ થયું.
યેગીની સાથે:
બુદ્ધિશાળીમાં અગ્રેસર ચંદ્રહાસ તલવાર લઇને સ્મશાનમાં કુંડમાંના અગ્નિથી સર્વ કાંઇ જોતાં કુંડની પાસે ઉભા રહ્યા. ‘હે વીર ! મારી રક્ષા કરનાર થા.' ‘તું નિર્ભયતાથી તારી સાધના
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
-
૧૧૮ ]
શ્રી શ્રી કિલિ) કર.” વિધિ કરીને કહ્યું, “હે વીર! આ દિશામાં મહાવડ ઉપર એક ચોરનું શબ છે, તે લઈ આવ, તે કાર્ય ન થાય ત્યાં સુધી એકવાર પણ બોલીશું નહિ. વડ ઉપર ચડી શબના બંધનને કાપી ભેય ઉપર પાડી, જેટલામાં નીચે આવ્યા ત્યાં તે શબ ફરી વડ ઉપર લટકતું જોયું કરી કેાઈ વખત ખભા ઉપર કોઈ વખત હસ્તમ લઈ રસ્તા પાસે આવ્યા, તેટલામાં શબ અટ્ટહાસ્ય પૂર્વક બેલ્યું, “હે પ્રવીણ તું રાજાને પુત્ર અને રાજા પણ છે, તે સાંભળ ચૂપ રહેવાથી એલ્યું, તું હુંકારો તે પુરાવ.”
ક્ષિતિપ્રતિષિતને રાજપુત્ર ગુણસુંદર અને સુબદ્ધિ મંત્રીપુત્ર બને અશ્વોના વેગથી મહાઅટણીમાં વિશાળ સરોવરની પાળે સુબદ્ધિ જળ પીને અશ્વોને રક્ષા થા. ગુણસુંદર સરોવરમાં ક્રિીડાને કરેતો સામા કિનારે પહોંચ્યો. ત્યાં કોઈ કન્યા ઉદ્યાનમાંથી કમળ હરતમાં લઇને, પગને, દાંતને, અનુક્રમે સ્પર્શ કરીને, વેગથી સ્વસ્થાને ગઈ! પરંતુ ગુણસુંદરને કાંઈ સમજ પડી નહિ.
આ શું હશેમિત્રને પૂછયું. પદ્માવતી કન્યા, દતનગર અને કર્ણદેવરાજાની પુત્રી અનુરાગિણી થઈ છે.” બને નગરમાં ગયાં. માળીના ઘરે રહી તપાસ કરીને, માલણ દ્વારા ગુણસુંદર કહેવરાવ્યું, “સરોવર તીરે જોયેલા આવ્યા છે. | ગુસ્સામાં પદ્માવતીએ ચંદનના ભીના હસ્તથી માલણના મસ્તકે મારીને કાઢી મૂકી! તે સર્વે કહ્યું. ગુણસુંદર વિલક્ષણ થઈ મિત્રને કહ્યું. “શુદ પાંચમના આવવાનું સૂચવ્યું છે. તે કેવી રાતે તે જાણ્યું.” “શ્વેત પાંચ આંગળાથી.” બને ત્યાં રહ્યા. તે દિવસે માલણને ઘણું ધન આપીને પૂછયું, “તે કયા માર્ગે આવે”? પદ્માવતીએ કુંકમવાળા હસ્તથી ગળચીએવી પકડી કહ્યું. “શું તું આવું બોલે છે. સખીઓથી અપમાન કરાવીને, પાછળના દ્વારથી બીજે માળેથી દેરડા દ્વારા ઉતારી. હું જીવતી
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પહેલું
આવી એટલું ભાગ્ય.” તે સર્વ સાંભળી મિત્રે કહ્યું, “તે રજસ્વલા છે, તો ૯ ના રાત્રિએ એ પ્રમાણે પાછળના દ્વારે આવવું એમ કહેવરાવ્યું છે.
ગુણસુંદર એ પ્રમાણે ગયો તે દેખી હર્ષથી રમીને પૂછયું, હે પ્રભુ! ભાવ કેવી રીતે જાણે. મુગ્ધભાવે કહ્યું, “મિત્ર પાસેથી જાણ્યું ” સારી રીતે ભોજન કરાવી એક વિષમિશ્રીત લાડવો દેવરના અર્થે આપો ! તે જોઈને સુબુદ્ધિએ કહ્યું, “મારા પાસેથી જાણ્યું એમ શું કામ કર્યું પ્રભાતે લાડવાને રાખી. શંકાને ટાળે છે, ત્યાં તો તે ઉપર માખીઓ ભરેલી દેખીને, ભૂમિમાં દાટી દીધે! શિખવ્યું, “સારી રીતે રમીને તે ઊંઘી જાય ત્યારે જંપ ઉપર ૩ રેખાઓ કરીને ૧ ઝાંઝરને લઈ આવવું એમ થયું. બન્ને યોગી બન્યા, એક સોનીને ઝાંઝર ઉપર દ્રવ્ય માંગ્યું. સોનીએ તે રાજાને આપ્યું. સ્વનામ દેખી પૂછ્યું, કયાંથી લાવ્યો.”
“મારા ગુરુ જાણે.” બોલાવીને ગુને પૂછયું, “આ કયાંથી આવ્યું.” શમશાનમાં હતો ત્યારે, ઉત્કૃષ્ટ શક્તિ આવી, તેના પગને પકડી ૩ રેખા જંધા ઉપર કરીને, ઝાંઝર કાઢી લીધું, તે પલાયન થઈ ગઈ.” “તું વિદ્યાને જાણે છે.” “હા હું જાણું છું.”
જે જાણતો હોય તો એને શક્તિના દેશને વજિત કર.” “હે રાળ! મારા મંત્રેલા વસ્ત્રથી રાત્રે કન્યાના મુખ અને નેત્રો બાંધી, પૂર્વ દિશામાં દેશના છેવાડે હસ્ત બાંધીને મૂકવી. જે મૂકવા ગયા હોય તેમણે પાછળ જેવું નહિ. ૮ પર ગયે દોષ વિનાની થશે.” અને સ્વસ્થાને ગયા. રાજાએ કહ્યા પ્રમાણે કન્યાને મૂકી. તે બને ત્યાં પહોંચ્યા.
બંધન છોડી વિદેશમાં લઈ ગયા. કન્યાએ કહ્યું, “હે દેવર! આ શી ચેષ્ટા કરી.” “વિષમિશ્રિત લાડવાનું કાર્ય છે! મારું
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
- -
-
-
-
૧૨૦ ]
શ્રી “શ્રીચંદ્ર' (કેવલ) નથી.” સમય થયે રાજ ત્યાં ગયે પણ કન્યા ન મળી જેથી રાજાનું હદય બંધ પડયું. “તે પાપ કેને લાગે” ડીવાર રહીને શ્રી શ્રીચંદે કહ્યું, “એ પાપ રાજાને લાગે, આટલી મોટી ઉંમર સુધી પરણાવી નહિ રાજા કારણ છે, બીજી રીતે ચારેને લાગે.” તે સાંભળી શબ પાછું વડ ઉપર ચોટી ગયું. એમ ત્રણવાર થયું. શાથીવાર સબ લઈને ચાલ્યા. શબે કહ્યું, “હે રાજાધિરાજ! યોગી અતિ ધૂત છે, તારા સાચથી સાધના સિદ્ધ કરીને તેને હણી નાખશે.” તે સાંભળી વિચારે છે.
એટલામાં મધ્યમવયની સ્ત્રી આવી. તેને પૂછયું, “તું કાણું છે.” “નંદગામમાં રહેતી એવીને તે પતિ છે. તે કાઈ વખત ચોરી કરતો તેથી રાજાએ તેને હણીને વડ ઉપર લટકાવ્ય છે. તેને જેવા હું આવી છે. તે જેટલામાં શબને ચંદનથી લીપે એટલામાં તે શખે તે સ્ત્રીનું નાક કરી લીધું ! તે ગામમાં ગઈ. શબને યોગી પાસે લઈ આવ્યા. સ્નાન કરાવીને પુછપથી પૂજી, માંડલામાં કુંડની પાસે યોગીએ મૂકયું શબના હસ્તમાં તરવારને આપી. તેના પગ પાસે બીજી તરફ જતાં શ્રી “શ્રીચંદ્રને ઉભા રાખીને કહ્યું, પાછળ વળીને જોયું નહિ. મારું કાર્ય સિદ્ધ થાઓ એમે ચિંતવવું
શ્રી નમસ્કાર મહામંત્રથી શરીરની રક્ષા કરીને વાંકા દષ્ટિથી શબ ઉપર ધ્યાન રાખતાં શ્રી “શ્રીચ ઊભા રહ્યા. અડદના દાણુ મંત્રીને શબ ઉપર નાંખીને યોગીએ હુંકાર કર્યો. શબ જરા ઉંચું થઈ ચારેતરફ નિરીક્ષણ કરી શાંત પડી રહ્યું યોગાએ પૂછયું, “શું વિચારે છે.” “જેવું મન, વચન અને વર્તન હોય તેવું કાર્ય સિદ્ધ થાઓ. યોગીનું સિદ્ધ થાઓ. એમ ચિંતવ.” ફરી મંત્રીને શબ ઉપર દાણા નાખીને યોગીએ હુંકાર કર્યો. ત્યારે લાલ ચળ આંખ કરીને રાખે ઉભા થઈને કહ્યું, “અરે
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પહેલું
દુષ્ટ શલ્યવાળા શબમાં મને ઉતારે છે? તને તેના ફળ ચખાડું છું.' એમ કહીને મેગીને ઉઠાવીને અગ્નિકુંડમાં હોમી દીધે. ત્યારે શ્રી “શ્રીચંદ્ર તેને એમ કરતા રોતા રહ્યા.
ત્યાં તે ગી સુવર્ણ પુરુષ થઈ ગયો! તે સુવર્ણપુરુષને કયાંક ભૂમિમાં દાટીને, વાંદરી પાસે પ્રભાતે થઈને અદ્ભુત અંજન આંખમાં આંજીને, મદનસુંદરી થઈ ત્યારે સર્વ જે બન્યું તે કહ્યું તે સાંભળી વિસ્મયથી પૂછયું, “હે નાથ ! સુવર્ણ પુરુષને શો પ્રભાવ છે? “સુવર્ણ પુરુષને વિધિથી પૂજીને, તેના બે હસ્ત અને બે પગ કાપીને ગ્રહણ કરીને, તેને ફરી વસ્ત્રથી ઢાંકી દેવાથી, તેને ફરી પ્રભાતે સુવર્ણના નવા હસ્ત અને પગ થઈ જાય. એ પ્રમાણે હંમેશા કરતાં, (દરરોજ ૧ ક્રોડ રૂપીઆ મળે !) તે તેના પ્રસાદથી, દાતા, ભોકતા અને લક્ષ્મીવાન થાય છે.”
પરંતુ તેમાં મારું મન નથી, કારણ અન્યાયથી અને હિંસાથી બન્યું હોવાથી, તેમજ મૂળથી જ ચિત્તને કર કરનાર હોવાથી અને પ્રથમ વતન ખંડનથી એને ભોગ કરે, તે દયાળુને એગ્ય નથી.” એમ વાત કરતા પ્રયાણ કર્યું. તેમને ત્યાં ક્રીડા અર્થે આવેલા ગુણવિભ્રમ રાજાએ જોયા. ત્યાં તે કોઈ પરદેશથી આવેલ બારોટ શ્રી શ્રીચંદ્રની રસુતિના ઘણા બ્લેક બોલ્યો. તેમની કીર્તિને સાંભળી, વિસ્મિત થઈને ગુણવિભ્રમે પૂછયું, “હે બારોટ તું ક્યાંથી આવ્યો છે.” “હું કુંડલપુરથી આવ્યો છું. આ તે શી “શ્રીચંદ્ર રાજા છે.” રાજાએ ઉચિત દાન દીધું.
તેનાં વચન સાંભળી મકનસુંદરીએ અતિ હર્ષિત થઈને કહ્યું, હે નાથ ! આજે તમારું ચરિત્ર સાંભળ્યું, તે પહેલાં જ મારું ચિત્ત તમારા ઉપર અનુરાગવાળું હતું.” “એ નામવાળા તે
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧]
થી ‘શ્રીશ’ (કલિ)
અનેક મનુષ્યા હાય છે.' ‘હે નાથ ! શુ તમે હજી પણુ તમારા ભાત્માને ખુલ્લા નહિ કરો.' તેમણે મુખને મલકાવ્યું. ત્યારપછી રાજા નગરમાં ગયા. પછી પ્રિયાએ અર્થીને સુવણુ મુદ્રિ આપી. વીણાપુર જતાં માગ'માં કોટવાલ ભટકાણા, તેમને જો વિસ્મય પમીને પૂછ્યું, 'તુ કાણુ છે? આ તરવાર મને આપી દે.' ‘જોએની પૃચ્છા હાય તે। તારી તરવારને તૈયાર કર, તા તરવાર દેખાડી શકાય-' તે તેજસ્વી વચનેાના સાર પામી તે અધમ નગરમાં ગયા. રાજાની આજ્ઞાથી સેનાપતિ સાથે જલ્દી પાછા આવ્યા. સૈન્યને આવતું જોને ચક્તિ થઈને કહ્યું, ‘હે પ્રભુ ! શુ` વિશાળ સૈન્ય આવે છે. યુદ્ધમાં સમર્થ` શ્રી ‘શ્રીચ’ કહ્યું, તું ગભરાખ્શ નહિ મારી આગળ તું થા, તેને આગળ કરી તરવારને દ્રઢ પકડી તે વીર ઊભા રહ્યા.
‘તુ' હમણા મરી જશે, મારા મારા' એમ ખેાલતું સૈન્ય ત્યાં આવ્યું. એટલામાં તે। શ્રી ‘શ્રીચ' સિંહનાદ કરી, સિંહના પ્રમાણે સંગ્રામ કરવા લાગ્યા. સિંહનાદથી ત્રાસ પામીને હસ્તિઓ રમ્યા, અશ્વો એકના ઉપર એક પડવા લાગ્યા. કેટલાક મૃત્યુ પામ્યા, કેટલાક અધમુચ્ય થઈ ગયા, તેએાએ પલાયન થતાં થતાં કહ્યું, ‘ફોગટના અમે મરી ગયા, આ વિદ્યાધર છે, દષ્ટિથી પણ દેખાતા નથી.’
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજું: મદનસુંદરીનું અપહરણ
જેમની એ ભુજા પ્રિયાથી પૂજાયેલી છે એવા શ્રી શ્રીચ’દ્ર, કાદ વખત જલ્દી અને કાઇ વખત ધીમે સિદ્ધપુરમાં આવ્યા, ત્યાં જૈન ચૈત્ય છે, તેના મેરા મહિમા છે, ત્યાં અનેક લેકા દેશદેશથી આવી અક્ષત, ફળ, નૈવેદ્ય, વસ્ર આદિથી અનેક પ્રકારે પૂજાને કરે છે! તે સંધના ગયા બાદ ત્યાંના વણિક આદિ લેાકેા દેવનુ દ્રવ્ય ભાગ પાડીને હંમેશા લગ્ન લેતા. તે દેવદ્રવ્યના ભક્ષણથી તેઓ સ` નિર્ધન થષ્ટ ગયા, પ્રાયઃકુળક્ષય થયેા. જેથી સિદ્ધપુર છાયા વગરનું થયું.
તે સ્વરૂપ જાણીને શ્રી શ્રીચ કે’ શ્રી જિનેશ્વરદેવને નમસ્કાર કરીને પ્રિયાને કહ્યું, આ લેાકેાના ધરે દેવદ્રવ્યનું ભક્ષણ કરાતુ હૈાવાથી અત્રે કાઇના ઘેર અન્નપાણી લેવું તે ચેાગ્યું નથી.' પછી વૃન્દ્વોને પૂછ્યું'. આ શ્રી જિનમ`દિર જીણું કેમ દેખાય છે? આ બહુ ખરાબ કહેવાય, અર્થાત આ અશુભની નિશાની છે. પ્રત્યેક કરજ અશુભ છે, તેમાં પણુ દેવદ્રવ્યનું કરજ વિશેષપ્રકારે અશુભ છે, દેવદ્રવ્યથી સ્વધનની વૃદ્ધિ કરવી અને તે દ્રવ્યથી જે પ્રાપ્ત કરેલું ધન કુળના નાશના અર્થે થાય છે! અને તે મૃત્યુ પછી નરકે જાય છે.
‘આગમમાં કહ્યું છે, ‘જિન પ્રવચનની વૃદ્ધિ કરનાર, જ્ઞાન અને દર્શનના ગુણાના પ્રભાષક અને શ્રી જિનધા રક્ષક
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
-
-
-
૧૨૪ ]
શ્રી શીથ' (કલિ) તે તીર્થંકર પદને પ્રાપ્ત કરે છે.” “જિન પ્રવચનની વૃદ્ધિ કરનારે. જ્ઞાન-દર્શને પ્રભાવક અને દેધદ્રવ્યનું રક્ષણ કરતો, તે તીર્થંકરપણું પ્રાપ્ત કરે છે.” દેવદ્રવ્યના ભક્ષણથી અને પરસ્ત્રીના ગમનથી ૭મી નરો વાર જાય છે. જે શ્રાવક દેવદ્રવ્યનું ભક્ષણ કરે છે અને ઉપેક્ષા કરે છે તે શ્રાવા પ્રજ્ઞાહીન થાય છે અને કર્મથી લેપાય છે. તો તમે એ કાઈ ઉપાય કરે, જેથી પાપથી મુક્ત થવાય.' એમ કહીને બીજે ગામ જઇને અન્નપાણી લીધું. - આગળ પ્રયાણને કરતા, બીજે દિવસ વનમાંથી આગળ જતાં થોડા દિવસ શેષ રહેતાં માઇનસુંદરી થાકી ગઈ. તેથી કહ્યું, હે પ્રિયે! ગામ હજી દૂર છે, તું થાકી છે તો આપણે વડવૃક્ષ નીચે અહીં રહીએ, પડીનું કોઈ પ્રયોજન નથી. તેમજ થયું. સંથારે કરી બન્ને ઉપગવાળા થઇને રહ્યા છે. પ્રથમ બે પહેર મદન સુંદરી ઊંઘી ગઈ. શ્રી શ્રી ચંદ્ર જાગે છે અને ચારેકોર નિરીક્ષણ કરે છે. ત્યાં તો દક્ષિણ દિશામાં રત્નના તેજને જોઈને, કૌતકથી શીધ્ર જાય છે, તે તેજ દેડતુંકયારેક દૂર કયારેક નજીક દેખાય છે, એમ આગળ જતાં અકસ્માત તે તેજ દેખાતું બંધ થઈ જાય છે! એ દ્રજાળ માનીને, જે પગલે ગયા હતા તે પગલે પાછા ફર્યા.
સંથારામાં બેસીને પ્રિયાને કહ્યું, “હે પ્રિયતમે! કમળની શ્રેણીની સુગંધ આવવા લાગી છે, કુકડા કુકરે કુક કરવા લાગ્યા છે, ઠંડકના કારણે માર્ગ સુગમ છે, રાત્રી વીતવા આવી છે, તો ઊઠે. ઉત્તર મળે નહિ ક્ષણવાર રોકાઈ કહ્યું, “હરણ ઘાસ અર્થે જઈ રહ્યા છે, ર્ય ઉદયાચળના શિખરે આવવાની તૈયારીમાં છે, હે પ્રિયા ઊઠો.” ઉત્તર ન મળવાથી મદનસુંદરીને સંથારા ઉપર હસ્ત ફેરવતા ત્યાં ન હતી ! વિગના દુ:ખથી
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બા
[ ૧૨૫
દુઃખી થને ચારે દિશામાં નિરીક્ષણ કરે છે, પર ંતુ પ્રભાતે ક્યાંય પણ મદનસુંદરીના પગલાં દેખાતા નથી. શ્રી શ્રીચ કે’ વિચાયું, મને ઉદ્યોતના બહાને ભ્રમિત કરીને, કાઇએ પ્રિયાનુ હરણ કર્યું છે, પરંતુ તે કેવી રીતે ત્યાં રહી શકશે.'
જ્યાં કવિની કલ્પના પણ પહેાંચી શક્તિ નથી અને કાઇ પણ મનુષ્ય મનથી પણ વિચારી શકતા નથી, તે કાર્યાં પૂર્વીકૃત ક` રૂપી વિધિ કરે છે, અધતિને ઘટિત કરે છે. અને સુંદર થયેલાને બગાડી નાખે છે. એ પ્રમાણે વિધાતા કરે છે. જે વિધિએ લખ્યુ` હાય, તેજ સ્કુરાયમાન સાળલાકને થાય છે! તેા ધીર દુ:ખમાં કાયર થતા નથી.’ એ પ્રમાણે ઉત્સુક ચિત્તવાળા ઉપાયને ચિંતવે છે, કાના મનેસ્થેાની ખત્રના થતી નથી? મ' અનેારથા કાના ફળ્યા છે? કાનેલે કામાં મુખ છે? ક્રાણુ ભાગ્યથી ખ’ડિત થયા નથી? ધૂર્તો પણ ખલનાને પામે છે.' રાયાગ:
તત્ત્વને જાણુનાર્ એમ વિચારીને આગળ પ્રયાણ કરે છે. કનકપુર નગરના સરેાવરની પાળે, વડવૃક્ષની છાયામાં ક્ષણવાર ઉધ્યા હતા. તે નગરીનેા રાજા કનકધ્વજ દૈવયોગથી પુત્રીએ મૃત્યુ પામ્યા હતા. મંત્રીઓએ રાજ્યની અધિષ્ટાયિકા દેવીની આરાધના કરતાં, દેવીએ કહ્યું, ‘પંચદિવ્યને અધિવાસિત કરે।! જેના મસ્તક ઉપર હસ્તિની અભિષેક કરે, તેને તમે રાજા તરીકે સ્થાપજો.' તે પંચદિવ્ય ત્રણુ દિવસ નગરમાં ભ્રમણ કરીને, નગર બહાર આવ્યા ! શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર' જ્યાં ઉષ્મા હતા ત્યાં આવીને હસ્તિનીએ તેમના ઉપર કળશના અભિષેક કર્યા સ્વયં અત્રે હેષારવ કર્યાં, છત્ર મસ્તક ઉપર પેાતે ગાઠવાઇ ગયું | અને ચામર પેાતાની મેળેવી વીંઝાવા લાગ્યા ! જાગીને તેમણે વિચાયુ. ‘આ શું હશે.’
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૬ ]
શ્રી શ્રીચંદ્ર (કેવલ)
મંત્રીએ કહ્યું, “હે નાથ! આ નવલખા દેશનું રાજ્ય સ્વીકારી આ નગરના રાજા કનકધ્વજ મૃત્યુ પામ્યા છે, તેમના નવલખાદેશના અમારા ભાગ્યથી આપશ્રી અમારા રાજા થયા છે, રાજાની કનકાવલી કન્યા સાથે પાણિગ્રહણ કરવા કૃપા કરે.' લમણુ આદિ મંત્રીઓ હર્ષ પામ્યા. ચંદ્રહાસ તરવારથી દેદીયમાન અંગવાળા, કુંડળ આદિથી વિભૂષિત અને નાની વીંટી જોઈને હર્ષથી વિધિપૂર્વક રાજ્ય ઉપર સ્થાપ્યા ! કનકાવલીને ડાબા પડખે ઉત્સવપૂર્વક અભિષેક કરીને સ્થાપી. કરમેચન, બંદીખાનેથી બંદીઓની મુક્તિ, દેવપૂજ, ગીત, નૃત્ય આદિથી વિશાળ મહત્સવ થયો.
લક્ષ્મણ મંત્રીએ વિનંતી કરી, હે દેવ! સદાચારથી આપશ્રીની ઉત્તમતા જણાઈ છે, કહ્યું છે, “આચાર કુળને જણાવે છે સંભ્રમ સ્નેહને અને રૂ૫ ભોજનને જણાવે છે. તો પણ લેકે આદરથી ગાતા, આપશ્રીને વંશ અને માતાપિતાના નામને જાણવા ઈચ્છે છે.” જ્યારે હરિબળ માછીમાર વિશાળા નગરીમાં ગમે ત્યારે શું લેકેએ માતાપિતા અને કુળ જાણ્યું હતું ? માટે હે લેકે કુળ આદિ જાણવાનું શું કામ છે ગુણે જ જોઈએ, બીજાથી શું પ્રયોજન છે ? એ સાંભળી લેકે મૌન રહ્યા.
તે નગરમાં કોઈ દિવસે ગાયક આવ્યો અને રાજમાર્ગમાં શ્રી શ્રીચંદ્રને પ્રબંધ ગાવાને પ્રારંભ કર્યો. તેના અંતે ઈચ્છિત દાન દઈને પૂછ્યું, “તે શ્રી શ્રી ચંદ્રને દેખ્યા છે. મારા પિતાએ જોયા હતા અને દાન લીધું છે.” પ્રભાતે રાજાએ મંત્રીઓને પૂછ્યું, રાત્રીએ કેમ ન આવ્યા? તેમણે જે સાંભળ્યું હતું તે યથાસ્થિત કહ્યું, કિંચિત હસીને રાજા અવનત મુખે મૌન રહ્યા. લક્ષ્મણમંત્રીએ વિચાર્યું, તે આજ હેવા જોઈએ.” તેમને વિચાર જોઈને, ચતુરંગી સૈન્યથી યુક્ત વનમાં જઈને ઘણું અશ્વોને
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજુ
[ ૧૨૭
ખેલાવી, વિશ્રાંતિ માટે આમ્રવૃક્ષના નીચે બેસીને, જાતિવાર જુદાજુદા અશ્વો કાઢે છે, તેટલામાં તે પશ્ચિમ દિશામાંથી જેના કંધ ઉપર લાકડી અને હસ્તમાં જળપાત્ર છે એવા દેદીપ્યમાન ગળ મુખવાળા અને ઉંચા લલાટવાળા, એક મુસાફરને દૂર દેશથી આવેલો જાણીને, સૈનિકોએ તેને બેલાવ્યો.
ગુણચંદ્રનું મિલન
શ્રી “શ્રીચંદ્રને જોઈને, હર્ષના અશ્રુથી યુક્ત કહ્યું, અહે! આજે વાદળાં વગરની વૃષ્ટિ! પુષ્પ વિનાનું ફળ! અહે! મારું પૂર્વ પુણ્ય ! મેં મારા પ્રભુને આજે જોયા.” શ્રેષ્ઠ ગુણચંદ્ર જાણીને, ઊઠીને તત્કાળ તેને ભેટયા. શ્રી “શ્રીચંદ્ર'ના ચરણકમળમાં મસ્તકને ભ્રમરની જેમ લાંબા સમય સુધી નમાવીને, નમસ્કાર કરીને ઉચિત આસને બેઠો. રાજાના મિત્રને મંત્રીઓ અને લેકોએ આદરપૂર્વક નમસ્કાર કર્યો.
- “હે મંત્રીપુત્ર! તું એકલે કર્યાંથી? કયા કયા માર્ગે તું આવ્યો? તેં કુશસ્થળને કયારે મૂક્યું ? માતા પિતા કુશળ છે? તારી ભાભી કયાં છે? મારા પ્રયાણ પછી શું થયું? તે કહે.” આપબાના આદેશથી મેં મંત્રીઓને હિસાબ કર્યો, પરંતુ શરીરમાં આળસ આવવાથી, પ્રભાતે આપના ગૃહે આવ્યો, ત્યાં આપને ન જેવાથી પૂછ્યું, “હે સ્વામિની ! સ્વામી કયાં છે? તમે જાણતા હશો ? મેં ઘણું પૂછ્યું ત્યારે ગદ્ગદ્ કંઠે કહ્યું, ‘હકીકત કહીને કહ્યું તમને પિતાને વિયોગ ન થાય તે માટે તમારા સિવાય દેશાટન ગયા છે. જેવા તેવા પણ તમે પતિના મિત્ર હેવાથી તમારા સિવાય કોઇને પણ કહેવાની ના પાડી છે.” આપના વિયોગથી સર્વ અતિ દુખી થયા.
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૮ ].
ગા થયદ્ર (કેવલિ). ચેન ન પડવાથી પવિની વડિલેના કહેવાથી રાજમહેલમાં ગઈ! મહેન્દ્રપુરને મંત્રી સુંદર, કંડલપુરના મંત્રી વિશારદ આવ્યું અને ત્યાં સુધીની હકીકત જાણું તમારી બુદ્ધિથી સૂર્યવતી હર્ષને પામી, જ્યાં સુધી તમારો મેળાપ ન થાય ત્યાં સુધી ઘેબર, લાડુ, ધૃત આદિના ત્યાગને અભિપ્રહ કર્યો છે, તે સગર્ભા હેવાથે સર્વ ત્રાસ પામી રહ્યા છે. સર્વ કુશળ છે, પરંતુ તમારા વિચારનું દુઃખ છે. પ્રભુની દિશા જાણું પ્રતાપસિંહ ધણા સૈનિકોને તપાસ કરવા મૂકયા. હું નેહથી આ દિશામાં વિણું સિનિકેથી યુક્ત સર્વ ધનંજયને સોંપીને, નીકળ્યા હત” કુંડલપુરમાં ચંદ્રલેખા અને ચંદ્રમુખી પાસેથી તમારી હકીકત જાણ. મહે દ્રપુમાં સુચનાને નમસ્કાર કરીને, હેમપુરની હકીકત જાણી, કાતિપુરીમાં આવ્યો. પ્રિયંગુજરી હર્ષ પામી, પછી આ દિશામાં આવ્યા માર્ગમાં બીજા ભાગે સૈનિકોને મેલ્યા. બીજા માર્ગે સર્વત્ર તપાસ કરતો અહિં આપો જાણી જદીથી હું અત્રે આવ્યા. આપશ્રીને દેખી કૃતકૃત્ય થયો છું.
મંત્રી, સામ તે આદિ ગુણચંદ્ર પાસેથી રાજાનું સર્વ જાણ હર્ષથી સ્વસ્થાને ગયા. મિત્રને મહાન અમાત્યપદે સ્થાપે ! આ પ્રમાણે પૂર્વે કરેલા તપના પ્રભાવથી શ્રી શ્રીચંદ્ર' વિશાળ રાજય પાળે છે. કહ્યું છે, “ધર્મના આધારે જમત છે, તે ધર્મ સતપુરુષોના ઉપયોગમાં સ્થિર સ્વરૂપવાળો છે, તે સતપુરુષે સત્યનિષ્ટ હોય છે અને તે સત્ય, સુખપ સંતેષને વશવર્તી છે, અર્થાત્ સુખરૂપ સંતોષજન્ય છે અને તે સંતેષ, ઉન્મત વિષયના વિજ્યથી ઉપાર્જિત જયવાળો છે અને તે જય, તપથી સાધ્ય અથવા આ સર્વ તપના વૈભવરૂપે પ્રગટે છે. ઉપરોકત સગુણો ઉત્તરોત્તર સંકલિત છે.”
[તૃતીય ખંડ પૂર્ણ ]
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચતુર્થ ખડક પ્રકરણું પહેલું:
પારસમણી
શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજાને મદનસુંદરી યાદ આવતાં, લક્ષ્મણમંત્રીને ભળાવીને, મિત્રથી યુક્ત બે અશ્વો ઉપર સવાર થઈને, ક્ષણવારમાં ભયંકર અટવીમાં આવ્યા. ત્યાં વૃક્ષના આશ્રયે યોગીને અતિસારથી દુઃખી જોઈને, અનેક પ્રકારે સેવા કરવા લાગ્યા અને દૂરના ગામમાંથી પબ્ધ ઔષધ આદિ પ્રાપ્ત કરીને અનેક પ્રકારે તેલ આદિ ચોળીને, સ્નાન કરાવીને મેગીને સ્વસ્થ કર્યા. તેથી કહ્યું “હે પુણ્યાત્મન ! હજી મારું ભાગ્ય વર્તે છે. આવી અવસ્થામાં પણ તું બુદ્ધિશાળી ભેટ.”
તો અતિ દુર્લભ આ પારસમણીને તું લે, તેના સ્પર્શથી સર્વ ધાતુઓ સુવર્ણની થાય છે ! ભાગ્યશાળી હોવાથી હું તને સમર્પણ કરું છું. પૃવીને તું અનણ કરજે, જિનાલયે બંધાવજે, મારા મૃત્યુ બાદ આ સ્થાને એક મઠ બંધાવજે.” એમ કહીને બળાત્કારે પારસમણીને આપતા હતા, પરંતુ શ્રી મીચંદ્ર' ના પાડતા હતા! અતિ આગ્રહથી યોગાનું વચન અંગીકાર કરીને લીધે. તેના મૃત્યુ બાદ ત્યાં મઠ બંધાવ્યું.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી “શ્રીચંદ્ર” (કવિલ)
-
-
-
-
અપૂર્વ નરમાદા મોતી!
પ્રયાણને કરતા વનના મધ્ય ભાગમાં આવ્યા. ત્યાં વાંસની જાળીમાં ૧૦૮ પર્વવાળા પાકેલા સીધા વાંસને શાસ્ત્ર લક્ષણોથી યુક્ત જાણુને, તેને કાપીને મધ્યમાંથી મોતીના જોડલાને કાઢીને, મિત્રને કહ્યું, “આમાં વૃદ્ધ છે તે નર છે અને નાનું છે તે નારી છે! બુદ્ધિશાળીએ યત્નથી નારીનું રક્ષણ કરવું. નારી જ્યાં હોય ત્યાં નર રાત્રિએ સ્વયં આવે છે. પરંતુ છેતરવાનું હોવાથી તે ધન દુષ્ટ કહેવાય.”
વનને છેડે શ્રીગિરિને સુંદર જોઈ મેહિત થયા! તેમાં ગુફાઓને જોતા, તૃષાથી આક્રાંત થયા એટલામાં સ્ત્રીનું રુદન સાંભળીને, દુ:ખ દૂર કરવા ભયંકર આશ્રમમાં જઈને પૂછ્યું, “ક્ષા માટે રુએ છે? પાણી કયાં છે ? બે મહાપુરુષોને જોઇને, ગુફાના મધ્યમાંથી જળથી પૂર્ણ કુંભ લાવીને અર્પણ કર્યો. જળ તેમણે પીધું નહિ. તેથી જળનું સ્થાન બતાવ્યું. તે બન્ને સ્નાન કરીને સ્વસ્થ થયા.
ભીલડીએ ફહ્યું “આ મહાન શ્રીગિરિ છે, નજીકના નગરના સ્વામીને સુવર્ણ કુંભ ચર ચોરી ગયા હતા, તેનું પગેરું અહિં સુધી દેખાયું. પગલા પ્રમાણે ચેર કાઈ બીજે છે, પરંતુ મારા પતિને પકડી ગયા છે. તેમના પાસે તે સુવર્ણ કુંભને માગે છે, તે દુઃખથી હું રુદન કરતી હતી.” “હે ભદ્ર! લેખંડના કુંભને ખાલી કરીને લઈ આવ.” એમ જ થયું. પારસમણુના પ્રભાવે, તે કુંભને અગ્નિના યોગથી સુવર્ણ કરીને, પારકાના દુઃખને દૂર કરનાર શ્રી “શ્રીચંદ્ર તેને આપો! તે લઈને જલ્દી તે નગરમાં ગઈ.
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૧૩૫
પૂર્વભવની મેના
પછી સુર્યવતીને પુત્ર વીણાપુરમાં કિટલે આદિ દેખીને, જેટલામાં એટલા ઉપર વિશ્રાંતી લે છે એટલામાં તો પૂર્વભવમાં જે તપસ્વી મેનાએ અનશન કર્યું હતું તે આ ભવમાં પદ્મનાભ રાજાની પુત્રી પાશ્રી થઈ હતી. તે મંત્રી પુત્રી કમલશ્રીમી યુક્ત ક્રિીડા કરીને બહારથી પાછી સ્વ મહેલમાં જતી હતી, ત્યાં તે શ્રી “શ્રીચંદ્રને દેખીને અતિ મોહિત થઈ! બુદ્ધિની પરીક્ષા અર્થે ચંદનથી પૂર્ણ કટોરો ભરીને સખી દ્વારા ભેટ મેકલ્યો! તે જોઈને પૂછ્યું, “આ શું છે? “રાણી પદ્માવતીની પુત્રી પાશ્રીએ ભેટ મોકલ્યો છે.”
શ્રી “શ્રીચંદે વિચાર્યું, “આ બેગ અર્થે મેક નથી પરંતુ મારી પરીક્ષા અને સ્વગર્વને પિવવા અર્થે મેક છે' ! તેના મધ્યે સ્વની નાની વીંટી મૂકીને, કોળાથી યુત વિસર્જન કરી. પદ્મશ્રીએ ફરી છુટી પુષ્પોને મેકલ્યા પુષ્પની માળા બનાવીને પાછી મેકલી. ગુણચંદ્રે પૂછ્યું, “આ શું કર્યું? પાણીએ અદ્ભુત બુદ્ધિથી પરીક્ષા કરી છે. “મુદારત્નની પ્રમાણે મારું સ્થાન તેણીના હૃદયના મધ્યમાં થશે.”! “પુષ્પોના પ્રમાણે તે એક ગુણવાળા હોવાથી, માળા પ્રમાણે સુગુણવાળા થઈને ઈષ્ટ વસ્તુથી યુક્ત થઈશું.
હૃદયના ભાવને જાણનારા, રૂપમાં સૂર્યસમાન પૂર્વભવના ઇષ્ટ એવા શ્રી શ્રીચંદ્ર રાજાને અતિ હર્ષથી પવશ્રી હરી મંત્રી પુત્રી કમલશ્રી પણ અમાત્ય ગુણચંદ્રને વરી બને વરને પ્રેમથી દેખીને સ્વમાતા પિતાને જણાવવા સ્વસ્થાને ગઈ એટલામાં સુવર્ણકુંભ આપીને ભીલને મુક્ત કરાયો. તેણે વૃત્તાંત જાણુને ત્યાં આવીને રાજાને નમસ્કાર કરીને, વિનંતી કરીને સ્વસ્થાને
લઈ ગયો.
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨]
થી શ્રીચંદ્ર (કેવલિ
સદા ફળ ઉદ્યાન!
પ્રભાતે પાકેલાં આમ્રફળ ભેટ આપ્યાં! બન્ને આરોગીને પૂછ્યું, “હેમંત ઋતુમાં આ કયાંથી.” શ્રીગિરિને ૫ શિખરે છે, તેમાં ઇશાન દિશાના ઉચ્ચ શિખરે અધિષ્ઠાયિકા વિજયા દેવીનું મંદિર છે, તેના આગળ મદા ફળ આપનાર અબાનું દિપાવક્ષ છે. તેમાંથી હું દરરેજ આમ્રફળ લઇ આવું છું. એ વિશાળ અને અતિ ઊંચે છે.'
ઉપર જવા માટે એક જ માર્ગ છે, મારા સિવાય કે ઉપર જવા સમર્થ નથી. વૃદ્ધોના કહેવાથી હું ગાઉ આદિ જાણું છું પારો ઉપર જઇને શ્રીગિરિનું નિરીક્ષણ કરીએ.’ એમજ થયું. ગુફા, વન, શિખર આદિ હર્ષથી દેખવા લાગ્યા. નાના તળાવના નિર્મળ જળમાં રનાન કરી અમ દૂર કર્યો. ત્યાં કમળ ખીલ્યા હતા. ભીલ ઉદ્યાનમથી અમૃત જેવી દ્રાક્ષ, આંબા, રાયણ, શ્રીફળ, કેળાં, ખજૂર, જાંબુ, જંબીર, અમૃત જેવા બીજોરાં નારંગી, દાડમ, આમળા, પીલું, કણસ, ગુદા, બેર, ચીભડાં, પાકેલી આમલી, કેટલાક પ્રકારના પાણી, શ્રીફળના પાણ, નાગરવેલના પાન ઇલાયચી, લવિંગ, લવલીના ફળ આદિ આરોગવા લઈ આવે.
કમળના સમૂહ, ખીલેલ ચંપા, કેતકી, માલતી, મલ્લિકા, કુદફૂલ આદિ સર્વ ઉપભેગને અર્થે લાવ્યા. તે સર્વને રાજાએ સફળ કર્યા. શ્રીગિરિને અતિ સુંદર દેખીને વિચાર્યું, દેવીને આદેશ લઈ સમયે સુંદર નગરને સ્થાપન કરાશે, તેના મધ્ય શિખરે વિધિપૂર્વક શ્રી જિનેશ્વરદેવનું દેરાસર કરાશે'! કેટલેક સમય ત્યાં રહીને, ભીલને સૂચન કરીને અન્યો ઉપર ખાર થઈને ગયા.
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજું:
સ્વયંવર મંડપ
તાપના કારણે શ્રી શ્રીચ ટ્રે' સરોવરની પાળે વિશ્રાંતી લીધી. ત્યાં હસ્તમાં પિપટ મેનાનું પાંજરું લઈને પ્રવાસી આવે. શાસ્ત્ર યુક્તિથી યુગલને બે વાગ્યું અને હવને પામ્યા. પૂછ્યું 'કયાંથી પ્રાપ્ત કર્યા છે? વેચવા છે? જિંદીપુરના હણિ રાજાની પુત્રી તારાચનાના આ છે. મારા દ્વાર વીણાપુરમાં પદ્મશ્રી સખીને મોકલ્યાં છે, કહેવડાવ્યું છે, “તારા સ્વયંવર ઉપર હું અવશ્ય આવીશ એ નક્કી છે. તે જોવા રાજા મિત્રથી યુક્ત વીણાપુર ગયા ત્યાં રાજાઓ, મંત્રીઓ, સામતે આદિ અનેક આવ્યા હતા. તેમને વિસ્મય પમાડતા ત્યાં આવ્યા.
તેમને દેખીને હરી ભાટે કહ્યું, “પાત્રમાં દીધેલું દાન પુણ્ય બંધાવે છે, દીનને દીધેલું દાન દયાને જણાવે છે, મિત્રને દીધેલું દાન પ્રીતિની વૃદ્ધિ કરે છે. શત્રુને દીધેલું દાન વૈરને વિનાશ કરે છે, ભાટને દીધેલું દાન યશની પ્રાપ્તી કરાવે છે, રાજાને આપેલી ભેટ સન્માન અપાવે છે અને સેવકને દીધેલું દાન ભક્તિ પ્રગટાવે છે, તે હે શ્રી શ્રીચંદ્ર રાજા તમારું આપેલું દાન કોઈપણ સ્થળે નિષ્ફળ થતું નથી.” “પરનારી સહેદર, બીજાના દુઃખ દેખવામાં કાયર, પોપકારમાં તત્પર .
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૪ ]
શ્રી “શ્રીચંદ્ર' (કેલિ)
અને અર્થીના અર્થે કલ્પતરુ જેવા શ્રી “શ્રીચંદ્ર' છે.' ઇત્યાદિ, તારી ઇચ્છા ફળો.' એમ કહીને ઉચિત દાન આપ્યું. “અહિં આપણે ઓળખાઈ ગયા.' એમ કહીને, રાત્રિમાં પણ ઉત્તરી દિશામાં ગયા.
અદૂભુત વખ!
કઈ પક્ષના મંદિરમાં ઊંઘી ગયા. સ્વપ્નમાં મેરુ ગિરિ ઉપર કલ્પવૃક્ષની છાયામાં અભુત દેવીએ (લક્ષ્મી, કુળદેવી કે બ્રાહ્મી) ખોળામાં મને લીધે એમ મેં સ્વપ્નમાં દેખ્યું છે. મને મહાન લાભ થવો જોઈએ એમ મિત્રને કહ્યું. એટલામાં તો અટવીમાંથી કોઈ ચકિતભેચનવાળી, દેદીપ્યમાન આભૂષણોથી યુક્ત લાલ ફાટેલા વસ્ત્રવાળી સમભા સધવા સ્ત્રી અતિ વેગેથી આવતી હતી! અમૃતના અંજનવાળી દૃષ્ટિવાળી માતાને દેખી.
શ્રી “શ્રીચંદ્ર એકદમ ઊભા થઈને સન્મુખ ગયા અને ચરણેમાં નમસ્કાર કરીને કહ્યું, “હે માતા ! દુઃખ અને મનના ખેદથી હવે સયું. ભયથી પણ હવે સયું. તમે કયાં હતા? મારા પુણ્યથી અહિં કયાંથી મળ્યા'? તે સાંભળીને હર્ષથી જેટલામાં મંદિરમાં પ્રવેશે છે, તેટલામાં શ્રી “શ્રીચંદ્રના નામની વીંટી દેખીને, અતિ હર્ષના પ્રકર્ષથી સ્તનમાંથી દૂધ ઝરવા લાગ્યું ! તેજસ્વી લલાટને જોઈને પૂછયું, “શું હાલ્મીદત્તના પ્રસિદ્ધિ પામેલા શ્રી શ્રીચંદ્ર છે, ” કહીને હા જાણી. હર્ષના અશ્રુ ખેરવતી પુત્રને ખોળામાં લઈ સૂર્ય વતીએ ગાઢ સ્વરે કહ્યું, “હે વત્સ! હું તારી માતા સૂર્યવતી છું, તું મારો પુત્ર છે, તું મને ૧૨ વર્ષે મળે છે. (હસ્ત લિખિત રાસમાં ૨૪ વર્ષે લખ્યું છે) એમ કહીને દઢ આલિંગને કર્યું.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજ *
[ ૧૩૫
સૂર્યવતીને ભાડે ઉઠાવીઃ
શ્રી શ્રીચંદ્રને અતિ હર્ષ થયો. કહ્યું, હે મા ! લાલ વસ્ત્રવાળી શા અર્થે ? તે કહે સર્વ સ્વચરિત્ર, જ્ઞાનીનું વચન કહીને, હું ગર્ભવતી હોવાથી, રક્તની નદીમાં કીડા કરે એમ વિષમ દેહલે થયો. રાજાએ મંત્રીના બુદ્ધિથી લાખના રસની બનાવેલી વાવડીમાં રમતી હતી. ત્યારે ચારેકોર સૈનિકેન પહેરો હતો, લાંબા સમય સુધી રમીને કાંઠે આવી, લાલભીના વસ્ત્ર હોવાથી માંસની ભ્રાંતિથી મને ભારંડે ઊઠાવી આકાશમાં લઈ ગયો. ભ્રમણ કરતો તે પક્ષી આખરે “નમો અરિહંતાણ ઉંચેથી બોલતી એવી મને શીલા ઉપર મૂકીને એકદમ જતો રહ્યો. રાત્રી ગાળી પ્રભાતે આ દિશામાં ચાલી. દુષ્ટ પક્ષીઓથી ભય પામતી. દૈવયોગથી અહિં આવી તને દેખીને હે પુત્રહર્ષને પામી અને આજે મા સર્વ અભિગ્રહે પૂર્ણ થયા છે! મારે તારા વિયોગથી તારા પિતાને ઘણું દુઃખ છે.”
.
“હે માતા ! આજે પુણવૃક્ષ ફળ્યું જેથી તું મળી! હું ધન્ય અને કૃતપુણ્ય અને કૃતકૃત થયો છું. આજે વાદળા વગરની વૃષ્ટિ થઈ છે. કેવી માતા જેણુએ ગર્ભને વહન કર્યો, જન્મવેળાએ અતિ ઉગ્ર મૂળને સહન કર્યું, પથ્ય આહાર, સ્નાન, સ્તનપાન વિકા, મૂત્ર આદિ મલન કાર્ય કષ્ટથી કરીને પુત્રનું રક્ષણ કર્યું! તેવી માતાની હું સ્તુતિ કેવી રીતે કરું?
શ્રી “શ્રીચંદ્રનું સર્વ ચરિત્ર ગુણચંદ્ર કહ્યું. તે સાંભળી સૂર્યવતી અતિ હર્ષને પામી. પગલાં અનુસાર ત્યાં આવીને બેઠેલા જોઈને કહ્યું, “હે મંત્રીશ્વર ! અહિંતે છે.' બુદ્ધિસાગર મંત્રીએ નમસ્કાર કરીને શ્રી શ્રીચંદ્રને વિનંતી કરી, “હે દેવ! પહેલા તમે
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
શ્રી “શ્રીચંદ્ર (કેવલિ) જોએલી પદ્મશ્રી આપશ્રીની અને મારી પુત્રી અમાત્ય ગુણચંદ્રની અનુરાગિણી છે. તેથી રાજાએંમને આપશ્રીની શોધ અર્થે મોકલ્યો છે. તે કૃપા કરી પધારો.” પૂર્વભવનું સ્મરણ
" પદ્મનાભ રાજાના ખોળામાં પશ્રી હતી ત્યાં મેનેપોપટનું યુગલ આવ્યું તેમને જોઈને પાછી મૂછ પામી. પવન નાખવાથી ચેતન પામી! પૂછવાથી કહ્યું, “હેતાત! મને પૂર્વ જન્મનું સ્મરણ થયું છે. કર્કેટ દ્વીપમાં હું એના તરીકે જન્મી હતી ત્યાંથી હું કુશસ્થળે સૂર્યવતી રાણી પાસે આવી. ત્યાં પ્રથમ જિનેશ્વરજીના દેરાસરમાં જે વરને જોઈને અનશન કર્યું હતું તેઓ અત્રે આવ્યા છે, તેમને હું વરીશ.' એમ કહી ભોજન આદિ લેવાનું બંધ કર્યું. " એટલામાં હરી ભાટે આવીને કહ્યું, “શ્રી “શ્રીચંદ્રને મિત્રથી યુક્ત રવયંવરમાં દેખ્યા હતા. તેણે સૂર્યવતી રાણીને ઓળખો. ત્યાં તે રાજા રાણી અને પદ્મશ્રી ત્યાં આવ્યા, ભેટવા સવ ને અતિ આનંદ થયો. પછી નગરમાં પ્રવેશ કર્યો. ભાટ સ્તુતિના ઘણા લે . સૂર્યવતી આદિએ ઘણું દાન આપ્યું. તેમના આગ્રહથી પાશ્રી અને તારાચના શ્રી “શ્રીચંદ્ર અને કમલકી ગુણચંદ્રને ઠાઠથી પરણાવી. શ્રીદેવી આ ભવમાં કમલથીઃ
શ્રેણીક રાજાએ ભગવાન વાનસ્વામીને પૂછયું, “ જબંધુ! જેમ પૂર્વભવના સ્નેહથી પદ્મશ્રી બી બીચંદ્રને વરી તેવી રીતે કમલશ્રીને પૂર્વ ભવમાં ગુણચંદ્ર સાથે શું સ્નેહ હતો ? પૂર્વભવે જે ધરણ હતા, તે શ્રી શત્રુંજયગિરિ ઉપર છ-અટ્ટમ ઉપવાસના તપથી અને શ્રી પરમેષ્ઠી મહામંત્રના ધ્યાનથી, મેહત્યાના પાપથી ક્ષણવારમાં મુક્ત થયો! અને જે શ્રીદેવી હતી
*
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજુ
[ ૧૩૭ તે બીજા ભવમાં આનંદપુરમાં સુંદર શ્રેણીની જિનદતા પુત્રી થઈ હતી તે શ્રી જિનેશ્વર ભગવાનની ધર્મક્રિયામાં રત હતી. જ્યારે યૌવનવયની થઈ ત્યારે હદયમાં પતિની ઈચ્છા જાગૃત થઈ છે એવી પિતાની સાથે સંધ લઈને શ્રી સિદ્ધક્ષેત્રે ગઈ ત્યાં ધરણને તે તીર્થની સેવા કરેતો દેખીને જાતિસ્મરણ જ્ઞાનથી, પૂર્વભવનું જ્ઞાન થવાથી તેનું તે ચારિત્ર અને પૂર્વભવને યોગ જાણીને, ધરણે તેની સાથે ક્ષમાપના કરીને અનશન કર્યું.'
તે બાલબ્રહ્મચારિણીએ સંલેખના તપ કર્યો. તે જિનદત્તા ત્યાંથી અહિં કમલશ્રી થઈ અને ધરણ અહિં ગુણચંદ્ર થયો.” અહિં પછી વિસ્તારથી વિવાહ મહોત્સવ થયો. ત્યાં દાનશાળા આદિને કરનારા શ્રી શ્રીચંદ્ર રાજા થયા. બુદ્ધિસાગર મંત્રીને ઘણી ઊંટડીઓથી યુક્ત કુશસ્થળે પ્રતાપસિંહ રાજા પાસે જતાં માર્ગમાં લક્ષ્મણમંત્રીને સમાચાર કહીને, પિતાજીને વિસ્તારથી કહેવું.' એમ કહીને મોકલ્યા. ચિંતામણીરત્ન! સુવર્ણખાણુ!
શ્રીગિરિમાં તે ભીલે શ્રી “શ્રી ચંદ્રને સુવર્ણની ખાણને દેખાડી. ત્યાં શ્રી ચંદ્રપુર નવું નગર વસાવ્યું. મધ્ય શિખરે ચારધારનું શ્રીચંદ્રપ્રભુજીનું વિશાળ દેરાસરછ કરાવ્યું. પૂર્વપુણ્યના પ્રભાવે ચિંતામણી રત્નથી અને સુવર્ણની ખાણના યોગથી શ્રી “શ્રીચંકે પુણ્ય મહત્સવો, જૈનમંદિર, દાનવાળાઓ, પાણીની પરબ, ધર્મશાળાઓ, આશ્રમો, આરામગૃહે આદિથી પૃથવાને મંડિત કરી. એક દિવસે દાનશાળામાં એક મુસાફરને રાજાએ પૂછ્યું, કયાંથી આવ્યા.” “હું કલ્યાણપુરથી કનકપુર થઈને આવ્યો છું. તે દેશને રાજા કયાંક ચાલ્યો ગયો છે, તેમના લક્ષ્મણમંત્રી ઉપર તે રાજ્ય લેવા અર્થે છે રાજાઓ ચડી આવ્યા છે તે ગુણમંત્રી ચતુરંગ એનાથી યુક્ત સામે થયો છે.”
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૮ ]
શ્રી શ્રીમ’ટુ' (કેલિ)
તત્કાળ રાજાએ મંત્રણા કરીને, શત્રુ ઉપર ગુણચંદ્ર સ્માદિ સૈન્યથી યુક્ત પદ્મનાભ રાજાને માકલ્યા. પ્રયાણ થાય તેટલામાં તા સ્વયં રાજાએ જપુતે દેદીપ્યમાન ચંદ્રહાસ તરવારને આપીને તેમની સાથે ચેડે સુધી જઈને, રાજાએ પાછાવળી પ્રયાણ કરી શ્રીગિરિનું ચારેકારથી નિરીક્ષણ કરીને, કાષ્ટ નગરમાં અપ સૈન્યથી યુક્ત રહ્યા. કાય પતાવી માગમાં ક્રાપ્ત શાંત ઝુપડીમાં
આવ્યા.
વૃક્ષ ઉડે છે.
ત્યાં એક મુસાફરે કહ્યું, હું ગર્દ કાલે કુંતલપુરમાં સુધન શ્રેષ્ઠીના ગૃહે રાત્રીએ બળાત્કારે સુતા હતા. તે કૃપણ છે, તેને ચાર પુત્રો છે. તેમની ચાર વહુએ મધ્યરાત્રીએ સ્નાન, શૃંગાર આદિ કરીને વડના વૃક્ષ ઉપર ખેસીને ઉડી ગઈ! ભય પામતે હતા ત્યારે રાત્રીના અ ંતે ભ્રમણ કરીને તે પાછી આવી ત્યાંથી હું ચાલીને પાંચ યાજન આવ્યે છું.’ એ સાંભળીને ત્યાં સૈન્યને મૂકીને, એકલા આગળ ચાલી અદૃશ્ય ગેાળીના પ્રભાવે સંધ્યા સમયે સુધનના ગૃહે સ્થા.
મધ્યરાત્રીએ તે વહુએ શૃગાજતે, ગૃહ ઉદ્યાનમાં ગઇ. તેમની પુઠે રાજા પડયા શમીવૃક્ષ ઉપર ચડીને પરસ્પર પૂછ્યું, ‘કર્યાં શુ’.’ એક ખેલી, મેં કડેંટ દ્વીપો અદ્ભુત સોભળ્યું છે, તા ત્યાં જઇએ.' શ્રી ‘શ્રીચ ’વૃક્ષના મૂળમાં દ્રઢપણે રહ્યા હતા. વહુઓ ખાલી, યાગિનીમાં મુખ્ય ખરા જે, વિદ્યા આપનારી તેને અમારા નમસ્કાર હ।' મંત્રના યાગથી વૃક્ષ આકાશમાં ઉડીને, ક્ષજીવારમાં કર્કા-દ્વાપે પહોંચ્યું નગર નજી વૃક્ષને મૂકીને, કૌતુકથી નગરના મધ્યમાં ગયા. પછી ક્રીડા કરતા રાજાએ તેમની પાછળ પ્રવેશ કર્યાં
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ માં
[ ૧૩૯
વિશાળ મંડપમાં દીપકેની શ્રેણી હતી, વિવિધ ચંદરવાઓથી યુક્ત એક સિંહાસન ત્યાં સ્થાપેલું હતું, આગળ પાદપીઠમાં ભણી અને મોતીઓથી સજજ અદ્ભુત દેખીને, કંઈક વિચારીને, શ્રી શ્રીચંદ્ર' લીલાથી તેમાં આરૂઢ થયા. મુખમાંથી ગેળીને મઢી લીધી છે એવા, હસ્તમાં તલવાર શોભી રહી છે તેવાને નિભ થઈને, નજીકના થાળમાંથી તાંબૂલ લઈને મુખમાં મુકીને,
ત્યાં દર્પણમાં મુખને દેખે છે, તેટલામાં પડદા પાછળ રહેલા સેવકેએ તતકાળ પ્રગટ થઈને કહ્યું, “અહા આજે ભાગ્ય ફળ્યું છે.”
૯ કન્યા સાથે પાણિગ્રહણ!
ત્યાં તો રવિપ્રભ રાજા ત્યાં આવ્યા. તેમને નમસ્કાર કરીને પૂછયું, “અહિં શું છે.” રાજા સિંહાસનમાં બેસીને શ્રી શ્રી ચંદ્રને બોળામાં બેસાડીને કહ્યું, તમે અમારા પુણ્યથી આવ્યા છે, આ કટાપના આભાસ નગરમાં હું રવિપ્રભ છું મારે ૯ પુત્રીઓ છે, યૌવન પ્રાપ્ત થતાં ચિંતાતુર થઈને, નિમિત્તિઓને મેં પૂછ્યું, આ કન્યાઓને એક ભર્તાર કે જુદા જુદા થશે? કંઈક વિચારીને કહ્યું, “આ નવને એકજ મહાન ભર્તાર થશે, તે પર દ્વીપમાં હોવાથી ત્યાં જ્ઞાન પહોંચી શકતું નથી, જેથી નામ, કુળ, સ્થળ આદિ જાણી શકતો નથી, પરંતુ આજથી ૧૦ માં દિવસે મધ્યરાત્રીએ તે સ્વયં આવશે!” “ત્યારથી સર્વ સામગ્રી તૈયાર કરાવી છે, તે શુભ દિવસ આજે છે, સર્વ કઈ સત્ય પડયું છે, તે તમે કન્યા સાથે પાણિગ્રહણ કરે.'
તેમના આગ્રહથી શ્રી “શ્રીચંદ્ર કનકસેના, કનકસુંદરી, કનકમંજરી, કનકભા , કનકમાલા, કનકરમા, કનકચુલા. મરમા સાથે મહત્સવથી પાણિગ્રહણ કર્યું. ત્યારે જ વહુએ દેખવા આવીને કહ્યું, “આ યોગ અદ્દભુત થયું છે. તેમને જોઈને
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
E
૧૪૦ ]
શ્રી શ્રીચંદ્ર” (કવિલ) શ્રી “શ્રીચંદ્ર વિચાર્યું. “આ જશે. તો હું અહિં રહીને શું કરીશ? તે હું એમની સંગાથે જાઉં' એમ વિચારીને બુદ્ધિશાળીએ વિવાહ પછી મહેલની ઉપર આવીને, લગ્નના વસ્ત્ર ઉપર પ્રતાપસિંહને પુત્ર “શ્રીચંદ્ર કુશસ્થળ છું.” એ પ્રમાણે લખીને, અલ્પ રાવિશેષ રહી ત્યારે કનકસેનાને સ્વવીંટી આપીને અને તેની લઈને, શરીર ચિંતાના બહાને નીકળ્યા.
જેટલામાં રાજા સમીવૃક્ષ નજીક આવે છે, ત્યાં છ સ્ત્રીઓને દેખે છે, તેમાં ખર્પાએ કહ્યું, “હે ઉમા ! આ વહુઓ દુઃખી હતી, તેમના ગૃહે હું ભિક્ષા અર્થે ગઈ હતી, તેમણે સારી ભિક્ષા આપી, તેથી સંતુષ્ટ થઈને મેં તેમને વિદ્યા આપી.” “અહિં આપણે આશ્ચર્ય જેવા ભેગા થયા હતા. હવે કૌતા જેવા કથળે જઈએ.” પૂછ્યું, “શું કૌતક છે ? “પ્રતાપસિંહને સૂર્યવતી રાણું છે, તે રક્ત જેવા પાણીમાં ક્રીડા કરીને, વાવડીના કોઠે બેઠી હતી ત્યાં ભારે ઉંચકી ગયે, તે વિયેગથી દુખી રાજા કાણું ભક્ષણ કરશે.” તે દેખવા જઈએ.” શ્રી “શ્રીચંદ્ર વિચાર્યું , પુણ્યથી આ વૃક્ષ મળ્યું છે, કેઈ ઉપાય કરીને પિતાજીને સર્વવતીની હકીકત જણાવીસ.'
એ પ્રમાણે વિચારીને અદશ્યપણે વૃક્ષના મૂળમાં રહ્યા. ક્ષણવારમાં કુશસ્થળે પહોંચ્યા, ક્ષણવારમાં વૃક્ષથી અલગ થઈ ગયા. ત્યાં અવધૂતને વેષ લઈને, કહ્યું, “ઉભા રહે.” રાજાએ પૂછયું, “તમે શું જાણે છે. બુદ્ધિશાળીએ ટીપણું જોઈને કહ્યું, દુઃખને પરહરે, સૂર્યવતી પુત્રથી યુક્ત થોડા દિવસોમાં તમને મળશે અને કુશલના વર્તમાન ૭ દિવસમાં મળશે.” મંત્રીઓએ હર્ષથી કહ્યું, નેત્રદેવી લઈ આવી છે તે રાહ જુઓ.” દેવીની સ્તુતિ કરીને, ચિતાને ઠારીને આનંદથી મહત્સવ પૂર્વક પ્રવેશ કર્યો. ગુપ્ત રીતે વૃક્ષને દેખવા ગયા પરંતુ તે દેખાણું નહિ.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૧૪૧
પ્રકરણ બ
જયની કુટીલ ચાલ!
ભાજન અ’તે રાજાએ પૂછ્યું, નાની ઉંમરમાં યાગી કેમ ક્યા.' ઉદરને ભાતથી પૂર્ણ હાય તેા દેહમાં સ્નેહ, સ્વરની મધુરતા, બુદ્ધિ, લાવણ્ય. લજ્જા, બળ, ક્રામ, વાયુની સમાનતા,, મેધના અભાવ, વિલાસ, ધર્માંશાસ્ત્ર, પવિત્રતા, માચારની ચિંતા અને દેવગુરુને નમસ્કારએ સર્વની સંભાવના છે.
યેાગની સાધના અથે, ગુદાના મૂળમાં ૪ દલવાળું આધારચક્ર, ૪ અક્ષર લખવાના, મધ્યમાં હ્ર' અધિષ્ઠાનચક્ર ૬ ખુાવાળું, બ, ભ, મ, ય, ર, લ,* નાભીમાં મણીપુરચક્ર ૧૦ દલાં ક થી ૪' ૧૦ અક્ષર, કંડમાં વિશુદ્ધ ચક્ર, ૧૬ સ્વર ૧ અક્ષર લાટમાં આજ્ઞાચક્ર, હું અને સ એ પ્રમાણે યાગની સાધના કરાય છે, જેમાં સકળ જનને હિત કરનાર, વરૂપ છે જેનુ' એવા બ્રહ્મ બીજને નમસ્કાર કરૂ' છું.
રાજા એ પ્રમાણે વિસ અને રાત્રિ ચર્ચા કરે છે, પરંતુ સ્વપુત્ર છે એમ જાણતા નથી. અવધૂત સવ` મ`તે ખેતા કાઈ ખત અંતઃપુરમાં જાય છે, ત્યાં જય આદિએ મંત્રણા કરી કે, ‘રાજાનું મૃત્યુ થાત પરંતુ અવધૂતે અટકાવ્યું. હવે રાજ્ય કેવી રીતે મળે’? એકે કહ્યું, લાખનેા મહેલ ૪ દિવસમાં બનાવીએ અને વાસ્તુ મુના બહાને રાજાને ખેાલાવીને, દ્વાર બંધ કરી સળગાવી દેવું.' તે અદશ્ય શ્રી શ્રીચંદ્ને' સાંભળીને, ગુપ્ત રીતે ૪ દિવસમાં મહેલ સુધી ભાયદું કરાવ્યું.
પાંચમા દિવસે જયના આગ્રહથી રાજાએ અવધૂતથી યુક્ત પ્રવેશ કર્યો. ત્યારે મંત્રણા પ્રમાણે સળગાવી દીધું ! રાજાએ પૂછ્યું ‘એમ કેમ બન્યું’? રાજલુબ્ધ પટ કર્યુ છે,
પુત્રાએ
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
=
==
=
=
=
૧૨]
થી શીથ' (કલિ) આ તમને મારવા અર્થે બનાવ્યું છે. એમને ધિક્કાર છે: પિતાને હણવા તૈયાર થયા.” “હવે આપણે શું કરીશું? તત્ક્ષણ અવધૂતે પાદ પ્રહારથી સુરંગનું દ્વાર ખુલ્લું કરીને રાજાથી યુક્ત ભયરામાં પ્રવેશ કર્યો, ત્યાં તે મહેલ બળીને પડે ! રાજાએ અવધૂતની વારંવાર પ્રશંસા કરી, ઉતારે પહોંચ્યા
તેમને મૃત્યુ પામેલા માનીને જ્ય આદિ રાજસભામાં છત્ર સ્થાપવા લાગ્યો ત્યારેભ પામીને અમાત્ય અને મંત્રીઓ બુદ્ધિ વગરના થઈ ગયા ! અવધૂતે કહ્યું. “નગર હણાઈ ગયું છે. તેઓ રાજ્ય અને ભંડારને લૂંટશે.” રાજાએ અંગરક્ષકને
લાવ્યા, ને આવીને રાજાને જીવતા જોઈને, હર્ષથી જય આદિ અને કાષ્ટના પાંજરામાપૂર્યા.
પ્રતાપસિંહ અવધૂથી યુક્ત રાજસભામાં છત્ર ચામર આદિથી શોભતા હતા. તેમણે સુવર્ણ રત્ન આદિ અવધૂતને આપતા હતા પરંતુ તે લેતા નથી. કહ્યું, “યંસિદ્ધ થયા પછી વાત.” ‘તમે મારા જીવિતનું બે વાર રક્ષણ કર્યું છે, તેથી પણ વધુ શું કાર્યસિદ્ધિ થવાની છે? માટે હે ભદ્ર! અર્ધરાજ્ય લઈને મને ઋણ મુક્ત કર.” એ પ્રમાણે આપે છે. પરંતુ તે લેતા નથી. પરોપકારીને હંમેશા સંપદાઓ પ્રાપ્ત થાય છે.
છ મા દિવસે બુદ્ધિસાગર મંત્રને આવેલા જોઈને શ્રી બીચંદ્રને હર્ષ થયો. રાજા પાસે પત્રિકાને મૂકી કહ્યું, હે દેવ! વીણાપુરમાં સૂર્યવતી રાણું પુત્રથી યુક્ત ક્ષેમ કુશળ છે. ગુણચંદ્રથી યુક્ત શ્રી બીચંદ્ર રાજા જયને પામે છે. હું આપના પુત્રને મંત્રી છું.” ત્યાંની સર્વ બનેલ હકીકત કહી રાજાએ તે લેખને કી આદિને જુદા આપીને, પુત્રને પત્ર હર્ષથી વાંચે. હરી ભાટ સવિશેષ પદે હર્ષથી બોલ્યો. નગરમાં
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજી
વિશાળ મહેાત્સવ થયા. શ્રી શ્રીચ''ની આજ્ઞાથી ચંદ્રકળા પદ્મીનીને લઇ શ્રીગિરિ તર પ્રયાણ કર્યું.
[ ૧૪૩
ધન જન્મે
જયકલશ હસ્તિનિફરે છે!
સવ' વાંજીત્રોના નાથી જયાલશમથી ઉદ્ધૃત થઇને, સ્થંભને ઉખેડીને,માવતને મારીને, ધરા, દુકાના આદિને પાડતા થકા ગભરાટને ફેલાવ્યેા ! ત્યારે મોટા ખુ’ખારવ થયેા. ત્યારે પ્રતાપસિંહે પૂછ્યું, ‘શું શું છે’? હે છે ત્યાં તા ક્ષણવારમાં વિક્લા જયકલશને દેખ્યે. આદેશ કર્યાં, દાડા, દાડા, જલ્દીથી પકડા, છાથી તેના ઉપર ચડી અંકુશથી ઉભે રાખો.’ મદથી પરવશ હરિત સૈનિકાને જોઇ વધારે તાકાને ચઢયા, અશ્વો, રથ, હસ્તિ, નરનારીઓને હણુતા વલાણાની મા' માંથન કરતા રાજમહેલના દ્વાર નજીક આવેલા જોઇને, રાજા આકુળ વ્યાકુળ થયેા. જેટલામાં જીવવાની આશા મૂકે છે, ત્યાં તે અવધૂત અંકુશથી યુક્ત આવ્યો.
પ્રતાપસિંહું મના કર્યો છતાં અને લેાકેા હા...હા...કાર કર્યા છતાં પણ, ગજશિક્ષામાં દક્ષ શ્રી ‘શ્રી ટ્રે’સ્વવસ્ત્રથી અયકલશને કાપાયમાન કરીને, સાકા ભયભીત થયા છતાં, તેના મતે જાણનાર હસ્તિને કબ્જે કરી, સ્કંધ ઉપ૨ ચડી ખેડા કધ ઉપરથી પાડતા બીવરાવતા, ક્રીડાને કરતા, સ્થિર રહેલા અવધૂતને લતે, વેગથી વિશાળ અટવીમાં આવ્યેા. અતિ વેગથી દેશને મૂકીને ત્રીજા દિવસે નિર્માં થયલા જયંકલશ પર્વતના નજીકના સરેાવરમાં પેાતે ઉભા રહ્યો. સ્વયં સુઢથી શ્રી. ‘શ્રીચંદ્ર' રાળને નીચે ઉતાર્યાં! સ્નાન કરીને, પાણી પીને, સ્વારસ્વાભાવિક વેષને ધારણ કરીને, શ્રી શ્રીચ દ્રે' જયકલશ અહિં આવ અમ ખેલાવીને આરૂઢ થયા.
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી શ્રીયદ્ર કવલ)
પ્રતાપસિંહે સૈયથી યુક્ત જયકલશને પીછો પકડયો, સર્વત્ર તપાસ કરીને, પાછા આવીને કહ્યું, “હસ્તિરન ગયું તેનું જેટલું દુઃખ નથી થતું, તેથી અધિક દુખ જીવનું રક્ષણ કરનાર તે અવધૂતના જવાથી થાય છે. તેને ઉપકાર હું ફેકી શકયો નહિ.” એમ કહીને તેની અતિ પ્રશ શા કરી.
પંચભદ્ર અશ્વો લેટ!
જયકલશ લીલાએ ફરી વનમાં પ્રવેશ્યો. ત્યાં ભીલે એ હસ્તિરત્નને પકડવા કહ્યું, “તું ક્યાં જાય છે ? ચારે બાજુ બાણથી સજજ ભલેને જોઇને, શ્રી “શ્રીચંદ્ર' રાજા સ્થિર થઇને, આવતા બાણોને નષ્ટ કરે છે. સંજ્ઞા કરી એટલે હસ્તિઓ વૃક્ષની શાખાને ઉખેડી, તેને ધારણ કરીને, પત્થરથી તે બળવાન રાજા ભીલને જીતે છે અને સર્વ ભલેને હાંકી કાઢયા વૃક્ષ તળે વિશ્રાંતી કરતા તે મહાન કાન્તિવાળા શોભવા લાગ્યા. તેમને જેવા ભીલડીઓ આવી. ત્યાં ભીલ રાજાની પુત્રી મોહિની શ્રી શ્રીચંદ્ર રાજાને જોઈને, મોહિત થઈ.
કહ્યું, “આપ મારા પતિ થાવ, બીજા કોઈને હું ઇચ્છતા નથી. તેથી ભીના રાજાએ વેગથી આવીને, બે હસ્ત જોડીને કહ્યું, “મારા અપરાધની ક્ષમા કરો, આપ કોઈ મહાન તેજસ્વી પુરૂષ છે, તે તમે મારી પુત્રી મોહિની ને વરે.” “હે ભલેના રાજા! ભીલડીને વરવાથી મારા કુળમાં કલંક લાગે, રાજકન્યા સિવાય કોઇને ન પરણાય.” મોહિનીએ કહ્યું, “હે પ્રભુ! તમારું વસ્ત્ર આપે, તેને હું વાં.' વસ્ત્ર આપ્યું નહિ. તમારી પાદુકા આપે, તેને ધારણ કરીને મારા જન્મને સફળ કરીશ! હે નાથ? તમારી સેવિકા થઈને બહારના હંમેશા કાર્ય કરીશ, જે એ પ્રમાણે નહિ કરે તે અગ્નિમાં પ્રવેશ કરીશ.”
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજું
[ ૧૫ શ્રી “શ્રીચંદ પાદુકાને અર્પણ કરી, તેથી ઉત્સવ થયા. ભીલરાજાએ કહ્યું, મોહિનીના વિવાહ અર્થે જે તૈયાર કર્યું છે તે સ્વીકારે.” એમ કહી રને, મેતી, ઘણું વસ્ત્રો, પંચભદ્ર અશ્વો, સુવેગ રચથી યુક્ત જેને શ્રી શ્રીચંદ હર્ષને પામ્યા. તે બને અને આવીને વસ્વામીને નમવા લાગ્યા, હર્ષથી હેકારવ અને નૃત્યને કરતાં. તેમને હસ્તથી સ્પર્શ કરીને કહ્યું, અહે! આ અદભુત અશ્વો કયાંથી આવ્યા?
હે દેવ! બીલે ધાડ પાડવા ગયા હતા, ત્યારે માર્ગમાં ગાયક પાસેથી લઇ આવ્યા હતા. તે દિવસથી આ અશ્વો અતિ દુઃખી બને અશ્ર ખેરવતા હતા. તેમની સેવામાં મોહિની અને સેવો હતા. હમણાં આ કેમ આનંદમાં આવ્યા છે, તે તમે બુદ્ધિશાળી કહે.” “હે ભીલોના રાજા! મારા હદયના જીવન સમાન, વાયુવેગ અને મહાવેગ અશ્વો અને સુવેગ રથને હું હમણું સ્વીકારીશ. બાકીનું સર્વ પછી. સનિકમાંથી કંજરના સારથી કર્યો. જયકલશ હરિતને કુશસ્થળે અથવા કંડલપુરમાં મૂકજે, હું હમણ કનકપુર જાઉં છું. આ વીંટીમાં મારું નામ જાણવું.' એમ કહી વીંટી બતાવી.
શ્રી બીચ' કહ્યું, ‘હિંસાને ત્યાગ કરવો. ચાર પમાં આરંભ ન કર. કઈ તિથિમાં લેકનાચ તીર્થંકર પરમાત્માનું કહું કલ્યાણક છે? ભગવતી સૂત્રમાં કહ્યું છે, ૮-૧૪-૧૫ અને ૧)) પર્વ થાય છે. મહિનામાં ૬ પર્વો આવે, પખવાડીઆમાં કે પર્વો આવે.” વિષ્ણુ પુરાણમાં કહ્યું છે, આઠમ-ચૌદ-પુનમ પર્વો છે રવિસંક્રાતિ પર્વ છે, હે રાજેન્દ્ર તેલ, ખાંડ અને રસ્ત્રીને જેમ આ પર્વોમાં જે કરે છે, તે મરીને તરકે જાય છે, ત્યાં વિષ્ટા અને મૂત્રનું ભોજન કરે છે, મનુસ્મૃતિમાં કહ્યું છે,
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૬ ]
શ્રી “શ્રીચંદ્ર (કલિ) ૮–૧૪-૧૫ અને ૦)) પર્વ છે. બ્રહ્મચારી હોય તે ખાતા દિજ કહેવાય, કોઈની પણ હિંસા કરવી નહિ. મહાભારતમાં કહ્યું છે કે, વાતક, તેની અનુમોદના કરનાર, ભક્ષણ કરનાર, લેનાર, વેચનાર, હે યુધિષ્ઠિર ! એ પ્રમાણે પ્રાણીના ઘાતક કહેવાય છે. પશુના અવયવમાં જેટલા રામ રૂપી કુવા છે, તેટલા હજાર વર્ષો પશુના ઘાતક રંધાય છે. વિષ્ણુભારત શાંતી પર્વના પહેલા પદમાં કહ્યું છે કે, હે ભારત ! જે પ્રાણી વધમાં ઘર્મ હોય અને જે સ્વર્ગ મળતું હોય તે અમે સંસારને મુકાવનાર કેવી રીતે સ્વર્ગે જશું? પશુને હણીને યજ્ઞ કરનાર, રક્તના કાદવ કરીને જે સ્વર્ગે જવાતું હશે? તે નરકે કણ જશે.
| ઇત્યાદિ શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજાએ કહ્યું, હે ભીલના રાજા! હું જ્યારે કુશસ્થળમાં સ્થિર થઈશ ત્યારે આ સૈનિકે બાદિને સ્વીકાર કરીશ, એમ શિક્ષા આપીને, સુવેગ રથમાં રહેલા કુંજર સારથીથી યુક્ત પોતાના નગર તરફ વેગથી પ્રયાણ કર્યું. માર્ગમાં કુંડલપુર નગરની બહાર ઉદ્યાનમાં સંખ્યા સમયે રથને મૂકીને, શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજાએ તે નગરમાં પ્રવેશ કર્યો.
યક્ષ અને ગિર ની ચટલાભ કે અને
યક્ષ સુકૃત્યથી પ્રસન્ન !
કુંડલપુર નગર જોઈને, બહારના પક્ષના મંદિરમાં ક્ષણવાર શ્રી “શ્રીચંદ્ર નિદ્રાધીન થયા. એટલામાં રાજકન્યા સરરવતી લગ્નની સામગ્રીથી યુક્ત ખાવી. સાથે સુનામિકા અને સુરૂપી નામની સખીઓ હતી. મંદિરના મધ્યભાગમાં શ્રી શ્રીચંદ્રને નિદ્રાધીન જોઈને, સખીઓએ કહ્યું કે, હે મંત્રીપુત્ર દત્ત ઉ અને આ કન્યાને પરણ. શ્રી શ્રીચંદ્ર' જાગૃત થયા, એટલે સરસ્વતી બળાત્કારે પરણી કહ્યું છે કે, “અલ્પ પણ કરેલા સુકૃત્યથી, કરનાર જે ગિરિ ગુફામાં પણ જાય તે પણ હસ્તમાં
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બી.
૧૪છે.
--
-
-
-
--
દાવી લઇને લક્ષ્મીદેવી તેને શોધતી આવે છે'! ફરી રાજ સુખેથી નિદ્રાધીન થયા.
સરસ્વતીએ પતિને કહ્યું કે, બહાર ઉંટડી છે. આપણે તેના પર બેસીને જલ્દીથી દૂર જઈએ શ્રી “શ્રીચ કે' કહ્યું કે,
ત્રિ છે. ઉંટડી હાંકવાનું મને આવડતું નથી, તો પગે કેવી રીતે જઈએ ? પ્રભાતે જઈશું, તે વચન સાંભળી સરસ્વતીએ જાણ્યું કે, દત નથી પરંતુ કોઈ બીજો છે. રત્નના દીપથી ધારીને
ને, સર રવતીએ કહ્યું કે, હું નાથ ! લલાટ ચંદનથી લેપાએલું નથી એવા આપશ્રી કયાંથી પધાર્યા ? શ્રી “શ્રીયં કહ્યું કે, હું કુશરથળેથી આવ્યો છું. મને તમે શા માટે પરણ્યાં ? તમે કોણ છો? અહિં શા માટે આવ્યા? તમને કોને ભય છે?
એક સખીએ કહ્યું કે, હે સ્વામી! આ નગરના રાજ અમિનની પુત્રી સરસ્વતી હંમેશા આ યક્ષની પૂજા કરે છે. એક દિવસે રાજાએ, પિતાના ખોળામાં કન્યાને જોઇને અરિમર્દન રાજાએ મંત્રીઓને પૂછયું કે, સરસ્વતીને લાયક કો વર છે? વાચકે કહ્યું કે, કુશરથળે પ્રતાપસિંહ રાજાના પુત્ર શ્રી “શ્રીચંદ્ર જેમને લક્ષ્મીદત્ત ઉછેર્યો હતો, તે મહાત્યાગી રોપાયમાન થઈને કયાંક ગ છે. તે સાંભળીને રાજા મૌન રહ્યો. સરરવતી એક રાત્રિના સૂતેલી હતી, ત્યાં સ્વનિમાં યક્ષે પ્રસન્ન થઈને કહ્યું કે, આજથી પાંચમે દિવસે, રાત્રિના લગ્ન સમયે મારા મંદિરમાં, હું તારે વરને લઈ આવીશ.
સરસ્વતીએ હર્ષ થી સ્વત, પ્રભાતે સખીને કહ્યું. આ નગરમાં મંત્રી પુત્ર શ્રદત્ત નામને છે, તે મારીને રાગી હતી પરંતુ કુમારીની રૂચી ન હતી. શ્રી દત્તે લેભથી અને બુદ્ધિથી મને વશ કરી. મેં ખાનગીમાં સરસ્વતીનું સ્વનું કહ્યું કે, તારે
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
Get
-
૧૮ ]
શ્રી શીષ' (કલિ) તારી સ્વામીની પાસે રહેવું કે હે સ્વામીની ! શ્રીદત્તને આ પ્રમાણે સ્વપનું બાવ્યું છે. તે અસત્ય નું કહ્યું. સરસ્વતી કહ્યું કે, યક્ષનું એવું વચન છે, તો એ પ્રમાણે થાવ. શ્રી દત્ત માજ રાત્રિના લગ્ન સમશ્રીથી યુક્ત આવવાનો હતો. પરંતુ તેના પિતાએ તેને આજે બીજા ગૃહમાં મુકે હશે, જેથી તે આવી શક્યો નથી. પરંતુ તેને પરણવા કુમારી સામગ્રીથી યુક્ત આવી છે. પરંતુ યક્ષનું વચન અન્યથા કેમ થાય?
પરરવતીએ કહ્યું કે, હે દેવ ! હું આપશ્રીથી કેવી ઠગાઈ? મારું પુણ્ય છે, અનિષ્ટ એવો શ્રીદત મારો વર ન થયા. યક્ષે આપેલા આપશ્રી ભાશા વર છે, મારું પરમ ભાગ્યવર્તે છે, હવે આપણે જે અહિં રહેશું, તે પિતા અનર્થ કરશે, શ્રી શ્રી ચંદ્ર કહ્યું કે, હે પ્રિય! હું પણ મનુષ્ય છું અને બરિમન રાજા પણ મનુષ્ય છે, પછી ભય કેમ પામે છે? તેમને જોઈએ કે તે કેવા છે? પ્રભાતે શ્રી શ્રીચ જળથી મૃગનું પ્રણાલન કરીને, પ્રાતઃ વિધિ કરે છે, એટલામાં સર્વપી તેજવી ભાલને જોઇને, સરસ્વતી અતિ હર્ષને પામી.
પૂજારીએ રાજા અને સરસ્વતીને જોઈને, જલ્દી જઈને જે જોયું હતું તે રાજાને છું. અમિન રાજના આદેશથી બળવાન સેનાપતિ આવ્ય, તેને પ્રિયાના અંગને પતુ જોઇને શ્રી “શ્રી કહ્યું કે, હે ભદ્ર! તું ભયને ન પાક. આ રાંક ઉપર કેમ જાઉં. સૈનિકે બહાર ઉભા રહ્યા પરંતુ અંદર આવતા નથી. સેનાપતિના મંત્રીએ પૂછ્યું કે, આપનું શું નામ છે? પરંતુ રાજ નામ આદિને કહેતા નથી.
શ્રી બીચંદ્રના સિંહનાથી સર્વ સૈનિકે ભાગી છુટયા. મિનિકે પલાયન થયા સાંભળીને અરિમાઈને રાજા જાતે આવ્યા.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પતિ સરસ્વતીએ કહ્યું કે, છે સ્વામિન! મારા પિતા આવ્યા છે, તેઓ મને શું કરશે? શ્રી યંકે' હરી સરરવતીને પિતાની વિટી ઉપરનું નામ બતાવ્યું. અને કાનમાં કંઈક કહીને, સાર રનો મહીને, અંજન અને વાંદરી બનાવીને, અરિમર્દન રાજ સામે ધસીને, જમણે અને ડાબે પડખે અગ્રેસર રહેલા સૈનિકોને પછાડીને, રાજાના હસ્તિ ઉપર કુદકો મારીને, તલવાર પઢાવી, રાજને બાંધીને શ્રી “શ્રીચંદ્ર' રાજાએ આગળ પ્રયાણ કર્યું.
શ્રી શ્રી ચંદ્રને ઓળખીને ભાટે કહ્યું કે, ચોરની ગુફામાંથી બાળપુત્રના વિરહથી હણાએલી બ્રાહ્મણમંત્રીની પ્રિયાને, પ્રિય પુત્ર અને પતિ સાથે મેળાપ કરાવ્યો, તે શ્રી શ્રીચંદ્ર રાજા જયને પામે. જેમણે કુંડલપુરનું રાજ મેળવ્યું અને ચંદ્રમુખી રાજકન્યાને પરણ્યા, યક્ષના વચનથી શ્રીચંદ્રપુર નગર વસાવ્યું, તે કુંડલપુરના અધિપતી જે પ્રતાપસિંહ રાજાના પુત્ર શ્રી અમીચંદ્ર' જયને પામો. તે સાંભળી શ્રી “શ્રીચંટે ભાટને ધનથી પૂર્ણ કર્યો. અને વનમાં જઇને થારૂઢ થઇને વેગથી આગળ ગ્યા. .
મંત્રીએ આવીને, અરિમર્દન રાજાના બંધનને કહયું. ભાટના મુખથી શ્રી “શ્રીચંદ્ર' જાણીને તેમના શૌર્ય અને દાનથી હર્ષ પામ્યા. અહે! આ ધીર કન્યાને વર જાય છે, તેમને પાછા લાવવા સનિકે તેમની પાછળ દોડયા, પરંતુ તે ઉત્તમને કોઈ પણ પ્રાપ્ત કરી ન શાયા. રાજાએ પુત્રીને વાંદરીના શપમાં અબુવાળી જેને, સખીઓ પાસેથી સર્વ હકીકત જાણીને, તેમની કળાની પ્રશંસા કરી. હે પુત્રી ! પ્રતાપસિંહ રાજાનો પુત્ર શ્રી બીચંદ્ર રાજા તારે વર થયું છે. હસ્તિ, અશ્વ આદિથી યુક્ત હું તને કુશાસ્થળે લઈ જઈશ. ભાટને ઉચિત દાન આપીને નગરમાં વિશાળ મહોત્સવ .
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૦ ]
શ્રી “શ્રી
(કેવલિ)
તપને પ્રભાવ!
શુભ શુકનથી પ્રેરાએલા, શ્રી “શ્રીચંદ્રકામાં એક અટવીમાં આવીને, ત્રિ વટવૃક્ષના નીચે ગાળી. સંથારામાં શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજા પ્રથમ ઉંઘી ગયા અને કુંજર સારથી જાગે છે. પછી સારથી ઉંઘી ગયો અને પ્રતાપસિંહ રાજાને પુત્ર જાગે છે. દૂરથી હેલના મધુર ધ્વનિને સાંભળીને, સારથીને જણાવીને, શ્રી શ્રીયંત્ર તે તરફ ચાલ્યા. ગિરિ વનના મધ્ય ભાગમાં, યક્ષના મંદિરના દ્વાર બંધ કરીને, શ્રી “શ્રીચંદ્રના દુહાઓ સ્ત્રીને ગાઈ રહી હતી. તે સાંભળી રાજાએ આ શું અદ્ભુત છે? તે જાણવા અને સંગીત સાંભળવા, મંદિરના દ્વાર પાસે રહીને, છિદ્રમાંથી જે તે મદન સુંદરી ૮ કન્યાઓને ગીત, નૃત્ય આદિ કળાઓને શીખવતી હતી.
શ્રી શ્રીચંદ્ર' હર્ષ પામીને વિચાર્યું કે, મારી પ્રિયા પ્રાપ્ત થઈ, મુખમાં ગોળી મુકીને અદ્રશ્ય થઇ પ્રભાતે મંદિરમાંથી સર્વ બહાર આવ્યા, તેમની પાછળ ગયા. ગિરિના • ધ્ય ભાગમાં ગુફામાં પ્રવેશ કરીને, બીજા દ્વારમાંથી મણિદીપથી પ્રકાશિત એવા પાતાળ નગરમાં આવ્યા. મહેલના ઉપરના માળે જઈને મદનસુંદરીએ સખીને કહ્યું કે, આજે મારૂં ડાબું અંગ અને નેત્ર વારંવાર ફરકે છે, તે શુભ શુકનથી મારા પતિ કે સંદેશ આવશે. કન્યાઓમાં મુખ્ય રત્નચુલાએ કહ્યું, મને પણું એ પ્રમાણે થાય છે, જે દિવસથી તમે આવ્યા, તે દિવસથી જે આયંબિલ, ઉપવાસ આદિતપ કરી રહ્યા છે તે સમર્થ તપના પ્રભાવે, તેઓ આજે આવવા જોઈએ.
એટલામાં રત્નગાએ આવીને કહ્યું કે, માતા આપને ભજન અર્થે તેડાવે છે. મદન સુંદરી કહ્યું કે, હે હે. તમે
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બાજુ જઈને સુખેથી ભજન કરે, મને આ સમયે સુધા લાગી નથી, જેથી હું ભજન કરીશ નહિ. મકનસુંદરીને મુકીને, તેઓ પણ ભોજન અર્થે જતી નથી. તેટલામાં માતાએ આવીને કહ્યું કે, હે પુત્રી ! હમણાં ભોજન કેમ કરતી નથી ? અશ્રુથી પૂર્ણ નેત્રવાળી એવી મનસુંદરીએ કહ્યું કે, હે માતા! આજે કેદ સ્થળે મારે રતિ થતી નથી. માતાએ કહ્યું કે, તારો પતિ, મારી પુત્રીઓથી વરાએલ છે.
નૈમિત્તિકની વાણીથી, શ્રી “શ્રીચંદ્રથી અમને રાજ પાછું મળશે. હે પુત્રી, હું અભાગણી છું, અતિ દુખી છું, સ્થાનથી ભષ્ટ થએલી એવી છું. મારે પતિ વનમાં મૃત્યુ પામ્યા છે. દેવર અને પુત્ર સુશગિરિ ઉપર ચિરકાળથી ગયા છે. તેઓના અને કુશસ્થળેથી પણ હજી સુધી કંઇ સમાચાર નથી, દે બુદ્ધિશાળી! તું આ સવ’ જાણે છે. છતાં શા માટે આગ્રહ કરાવે છે? માટે ભોજન અર્થે ચા, અને અંતરાય ન કર, તો પણ મનસુંદરી ભોજન કરતી નથી. વિદ્યાધરી મનસુંદરીને હદય સાથે ચાંપીને, દુખથી રૂદન કરવા લાગી.
શ્રી શ્રીચં વિચાર્યું કે, જે મારાથી પહેલા અજ્ઞાનથી વિદ્યાધર માર્યો ગયો હતો, તેની પત્નિ મારા ઉપર ખેવાળી દેખાય છે. પરંતુ જરાપણ વેરવાળી નથી, નગરના દ્વારે પ્રગટ થઈને રહ્યા. શ્રી “શ્રીચંદ્ર' દ્વારપાળને વીંટી આપીને અંદર બતાવીને, પાછી લાવવા કહ્યું. મણિગા બહાર આવીને, સુંદર રૂ૫ અને સુંદર આકૃતિ જોઈને પૂછ્યું કે, આપ કોણ છે? જેટલામાં તેઓ કહેવા જાય છે, તેટલામાં તે મદનસુંદરી રાખીએથી યુક્ત આવીને, પતિને જોઈને, અતિ હર્ષ પામીને કહ્યું કે, હે માતા! તારા જમાઈરાજ આવ્યા, જેમને તું હંમેશા ઈરછી રહી હતી.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
--
શ્રી ચંદ્ર (કેવી) હર્ષથી વિદ્યાધરી બહાર આવીને, શ્રી “શ્રી ચંદ્રની પ્રશંસાને કરતી, અંદર લઈ ગઈ. હે પ્રતાપસિંહ રાજાના પુત્ર, અમારે ભાગ્યથી આવ્યા છે. વિદ્યાધરીના આદેશથી ૮ કન્યાઓએ પુષ્પની માળા શ્રી શ્રીચંદ્ર' ના કંઠમાં પહેરાવી. શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજાએ કહ્યું કે, હે વિદ્યાધર રાણી. આવી સ્થિતી કેમ થઈ ? વિદ્યાધરીએ કહ્યું કે, હે વીર શિરેણી સાંભળે. વૈતાઢય ગિરિ ઉપર મણિભુષણ નગર છે, રત્નસુડ વિદ્યાધર રાજા અને તેમના નાનાભાઈ મણિરાડ યુવરાજ હતા, રત્નગા અને મહારા સ્ત્રીઓ હતી, તેમને રત્નચુલા, મણિચુલા આદિ ૪ મુખ્ય પુત્રી અને રત્નકતા આદિ ભાણેજ છે. એક દિવસ ગેત્રી એવા વિદ્યાધરેથી યુક્ત, ઉત્તર શ્રેણીના નાથ સુગ્રીવ વિદ્યાધરે આકાશમાં વિહરતા, અમને જીત્યા.
એ કારણે મણિભુષણ નગરને મુકીને, સહiટુંબ ધનાદિ લઇને, આ પાતાલ નગરમાં આવ્યા છીએ, રાજને ફરી મેળવવા અર્થે, રત્નસુડ એક અટવીમાં ચંદ્રહાસ તરવાર આગળ, વિધિ પ્રમાણે ઉંધા મસ્તકે વિદ્યાને સાધતો હતો, એટલામાં કોઈએ હણી નાખે. એટલામાં પ્રભાતે અમે પૂજા, ઉપહાર લઈને ગયા તે મૃત્યુની ક્રિયા કરીને, પાછા આવ્યા. રત્નાના પુત્ર રત્ન ધ્વજ પિતાના દુખથી વ્યાકુલ, કઈ અટવામાં આવ્યું. અને ઉદ્યોતના બ્રમથી, માનસુંદરીને પતિથી વિખુટી પાડી હરણ કરી આવ્યો.
મેં મનસુંદરીને સુશીલા પુત્રી તરીકે સ્થાપી, પતિના ચરિત્ર, ગુણો અહિ કહેતી, તે થાંભળીને ૮ કન્યાઓ મદનસિંદરીની પ્રેરણાથી, એવા ગુણવાળ મી ‘બીચંદ્ર' અમારા પતિ થાવ એમ નિશ્ચય કર્યો. મણિચુડે નેમિત્તિને પૂછયું કે, અમારું રાજ કેનાથી પ્રાપ્ત થશે? નિમિત્તિકે કહ્યું કે, ૮ કન્યાના
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજુ
[ ૧૫૩
પતિ મહાસાત્વીક તમારૂં ગયેલું રાજ લેશે. મણિચુડ અને
ધ્વજ વિદ્યાને યુકિતથી સાધે છે, છ માસની વિધિ છે. ચાર મહિના થયા છે, હજી બે મહિના બાકી છે.
અમારા પુણ્યથી તમે અહિં આવ્યા છે, તે કન્યાઓને વ. શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજા ચંદ્રના જેવી કાનિત અને યશવાળી, કન્યાઓને વર્યા આગ્રહથી ભજન સાથે કર્યું. મહાવેગ આદિએ પહેરામણું કરી, સાસુએ પૂછ્યું કે, હે શ્રી “શ્રીચદ્ર રાજા તમે એકલા કેમ આવ્યા ? શ્રી “શ્રીચંદ્ર પોતાનું ચરિત્ર યથાયોગ્ય કહ્યું.
ગાએ કહ્યું કે, હે વત્સ! મણિયુડ આવે ત્યાં સુધી સુખેથી રહે. તમારા રહેવાથી, અમારા ભાવીનું હિત છે.
શ્રી “શ્રીચંદે કહ્યું કે, હે માતા ! મારે ઘણું કાર્યો છે, જેથી વિલંબ કરી શકાય તેમ નથી. કનકપુર નગરે ભારે જહદી જવાનું છે, તે અર્થે હું ઉત્સાહવાળો છે. વિદ્યાધરને વિદ્યા સિદ્ધ કરી આવતા બે મહિનાની વાર છે, તેઓ આવેથી કુશસ્થળે મને જણાવવું. તમારે મેળાપ થયો તે ઘણું સારું થયું છે, ભાવી ભવ્ય જાણવું. વિદ્યાધરીએ કહ્યું કે, મનસુંદરીને મને વિરહ ન થાવ, કારણ મને તેની સાથે રહે છે. શ્રી “શ્રીચંદ્ર' કહ્યું કે, હે માતા ! વિવાહ આદિ સર્વ તમારા વાધીન છે, તમારું રાજ તમને પ્રાપ્ત થશે, ત્યારે વિવાહ થશે, પરંતુ હમણા નહિ. કષ્ટથી અનુમતિ લઈને, મદન સુંદરીથી યુક્ત શ્રી બ્રીચંદ્ર' જેટલામાં જાય છે, તેટલામાં રત્નચુલાએ કહ્યું કે, હે નાથ ! આપના વિરહથી અમને દુઃખ થશે, તેથી જે મદનસુંદરી અહિં નહિ રહે તે, અમારી શી સ્થિતી થશે ?
મદનસુંદરીને નેહથી શ્રી શ્રીચંદ્ર ત્યાં રહેવા કહે છે. પરંતુ તે રહેવા સમર્થ નથી. પ્રિય પતિથી સતી વિખુટી કેમ
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૪ )
શ્રી “શ્રીચંદ્ર' (કેવલ) પડે ? શ્રી “શ્રીચંદ્ર' સમયની અવધી નક્કી કરીને બળાત્કારે રાખે છે, પરંતુ મદન સુંદરી રહેતી નથી. જેથી સાથે વાદને, જે વનમાં યુક્ત રથ છે તે, વડ વૃક્ષ નીચે આવીને, રથાર થઈને કનકપુર તરફ પ્રયાણ કર્યું. પરસ્પર પિત પિતાની વાતને કહેતા ક્રમે કરી રૂદ્રપલી નગરીના ઉપવનને પાપ્ત થયા. તેટલામાં તે નગરીને રાજા હસ્તિ અને અશ્વોથી યુક્ત ઉભેલા દેખાયા. જીવ અને કમ! "
એક તરફ અગ્નિ વિનાની ચીતા, નજીકમાં કમળ અંગવાળી અતિ દુખી કન્યાને રાજા અટકાવતો અને બીજી બાજુ કેટવાલે કોઈ અદ્દભુત પુરુષને બધે જોઈને, શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજા રથમાંથી ઉતરીને, વૃક્ષ નીચે ઉભા રહ્યા. અને ત્યાં ઊભેલા વનપાલને પૂછ્યું કે આ શું છે? વનપાલે કહ્યું કે, હે સજજનોમાં મુગટ સમાન રાજા, રૂપલ્લી નગરી છે, આ વ્રજસિંહ રાજા છે, સેમવતી રાણી છે, તેમની આ હસાવલી કન્યા છે. આગળ કહે છે એટલામાં રથ અને રાજાને જોઈને, વિરમયથી વ્રજસિંહ રાજાએ, મંત્રી અને આગેવાન લેકેને મોકલ્યા.
હરી ભાટને ભત્રીજો અંગદ શ્રી શ્રીચંદ્ર રાજાને ઓળખીને, યશ વિસ્તારથી કહ્યું કે, જે કનકધ્વજનું રાજ, કનકપુરમાં કનકાવલી રાજપુત્રી, દેવોએ આપેલે નવલખો હાર ભોગવે છે. તે શ્રી “ખીચંદ્ર જયને પામે. વિણાપુરમાં પૂર્વ ભવની પોપટીને જીવ, જે આ ભવની પછી રાજપુત્રીએ જાતિસ્મરણથી ઓળખીને પરણ, વિણાપુરમાં માતાથી યુક્ત તે, શ્રી શ્રીચંદ્ર' જયને પામો. શ્રીગિરિ ઉપર પાંચ શિખરે, શ્રીગિરિ દેવીના સાનિધ્યથી, નિત્યફળવાળું આમ્રનું ઉદ્યાન, અગ્નિકુંડમાં સુવર્ણની ખાણ, મધ્ય શિખર ઉપર
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ જી
[ ૧૫૫ શ્રી જિનમંદિ, ક્રિડાના અર્થે ખે શિખરા. તે રિ ઉપર ભીલની સહાયથી ગાયા, તે શ્રી શ્રીચ'દ્ર' જયને પામા
શ્રી ગિરિ ઉપર વિજયાદેવીના આદેશથી, શ્રી ગિરિના હૃદયના મધ્ય ભાગમાં, નૂતન ચંદ્રપુર નમર વસાવ્યું, મધ્ય શેરીમાં આદિનાચ ભગવાનનું, ચાર દ્વારનું અનેાહર દેરાશરજી કરાવ્યું, તે શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર' જયને પામે. મ`ત્રીઓએ જન રાજાને કહ્યું કે, આ શ્રી 'શ્રીચંદ્ર' રાજા આવ્યા છે. રાજપુત્રી હંસાવલીથી યુક્ત આવતા રાજાને જોને, શ્રી શ્રીચંદ્ર' રાખ સામે ગયા. પરસ્પર નમસ્કાર અને સ્તુતિ કરીને બન્ને રાજા મેઠા. શ્રી ‘શ્રો’દ્ર’ રાજાને મદનસુ દરીને ઉચિત્ત સ્થાને બેસાડીને રાજાને પૂછ્યું કે, હંસાવલીના દુઃખનું શું કારણ છે? રાજાએ કહ્યું કે, હે નવલક્ષેસ ! ભારી પુત્રી હસાવલી અને કનક રાજાની પુત્રી નકાવથી પરસ્પર સખીએ છે. નકાવલી તમને વરી, તેને અને તેના પિતાના રાજને ભાગવતા, અતિ ભાગ્યવાન એવા આપને અને આાપના ગુણાને જાણીને, મારી પુત્રીએ સની સાક્ષીએ કહ્યું કે, કનકાવલીના જે પતિ શ્રી શ્રીચંદ્ર’ છે, તે મારા પતિ હા.
જેથી મે વિદ્યુત નામના મંત્રીને કનપુર મેકક્લ્યા. તેને લક્ષ્મણું મંત્રી પાસેથી આપ શ્રીમાન્ દેશાંતર ગયાના સમાચાર મળ્યા. વિશ્રુત મંત્રીએ આવીને તે સમાચાર સ` જાવ્યા. ત્યારથી અ ંતરથી દુઃખી એવી હંસાવલી નિત્ય તમારૂં સ્મરણ કરી રહી છે આ ચંદ્રસેન કુંડીલ નગરના રાજાના પુત્ર, જે હુ સાવલીમાં અનુરક્ત હેાવાથી, કાષ્ઠના પાસેથી હુંસાવલીની પ્રતિજ્ઞા સાંભળીને, દુષ્કર્મોંના યાગથી ચંદ્રસેનને દુષ્ટ બુદ્ધિ ઉત્પન્ન ધૃષ્ટ મિત્ર આદિને પૂછ્યા વિના રાત્રિના રવાના થષ્ટને કનકપુર નગરમાં, આપની સર્વ હકીકત જાણીને, અસત્ય બુદ્ધિના પ્રપંચથી
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
શી “શ્રીચંદ્ર' (કેવલિ) એક પુરુષથી યુકત તમારું નામ અને વેષ ધારણ કરીને કપટથી અહિં રહ્યો.
ચંદ્રસેનના પટને અમે જાણી શક્યા નહિ. એ શ્રી શ્રીચંદ્ર' છે એમ અને હસાવલીએ માનીને, હર્ષથી વિવાહ ઉત્સવ ઉજવે. કોઈ એક દિવસે કેાઈ એક વણકે આવીને, તે દુષ્ટને ઓળખીને, તેને બાંધીને મેથીપાક ચખાડ્યો ત્યારે તેણે યથાસ્થિત સર્વ કબુલ્યું કે, હું શ્રી “શ્રીચંદ્ર' નથી, પરંતુ કુંડલ નરેને પુત્ર ચંદ્રસેન છું, તેથી અતિ દુખી થયેલા અમને પુત્રીને વિવાહ વિસમ થયે, મંત્રીઓ ચિતાવાળા થયા. એટલામાં અંગદ ભાટ આબે, તેના મુખથી આપના ગુણે જાણીને, દુખથી દુઃખી થઈને કન્યા કાષ્ટભક્ષણ અર્થે તૈયાર થઈ છે. તેને નિષેધ કરવા છતાં, પણ જલદી કાષ્ટભક્ષણ માટે ઉત્સુક છે.
જેનું મુખ જેવું પણ યોગ્ય નથી, એ ચંદ્રસેન અહિં લાવવામાં આવ્યા છે. અહો વિશ્વાસઘાતી પણું! અહે છળકપટ અહે અદીર્ધદશપણું! અહા કકૃત્યપણું કર્યું ! અહે અમારું અજ્ઞાન! અમે વિવાહમાં વિલંબ ન કર્યો. શ્રી શ્રીચંદ્ર રાજાએ વજસિંહ રાજાને કહ્યું કે એમાં આપને દોષ નથી, પરંતુ જીવન કર્મની આ યોજના છે! કહ્યું છે કે, કોઈ વખત જીવ બળવાન હોય છે અને કોઈ વખત કર્મ બળવાન હોય છે, તે અનેક કર્મો પૂર્વે બાંધેલા હોય છે, તે કર્મો અનુસાર બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થાય. જેવી ભાવના, તેવી સહાય મળે છે, જેવી વિત્યવતા હોય, તેમ થાય છે. પારકાના દુઃખને સહન ન કરનારા, બી “શ્રીચંદ્ર' રાજાએ, ચંદ્રસેનને મંગાવીને, બંધનથી મુક્ત કરાવ્યા, પિતાની નછા બેસાડીને કહ્યું કે, તું સત કુળમાં જન્મે છે તે પણ ત્રી અર્થે આવું કપટ કેમ કર્યું?
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
--
-
પ્રકરણ બીજું
હે કાઢે ? તું દુઃખને શા માટે ધારણ કરે છે? કાષ્ટ ભક્ષણુના આ કાર્યને ન કર, આત્મહત્યા કરીને, મનુષ્ય જન્મને કલંકીત કેમ કરે છે? મનથી ચિંતવેલા અને વચનથી સ્વીકારાયેલે, પતિ થઈ શકતો નથી, પરંતુ પતિ તે જે પાણિગ્રહણ કરે છે, તેજ પતિ થાય છે, એવી ૨હી દેખાય છે. hઈ બીજાને આપેલી કન્યા, કેઈ બીજાને પરણે છે, પરંતુ પરણેલી સ્ત્રી, કેઈ બીજાની પત્ની થઈ શકતી નથી. કાષ્ટની થાળીમાં અગ્નિ એક જ વખત અપાય છે, કણકમાં પાણી એ વખત નંખાય છે. કન્યા પણ એકજ વખત પરણાવવાય છે.
હંસાવલીએ કહ્યું કે, તે સત્ય છે, પરંતુ કળસ્ત્રીને ધર્મ છે કે, જેને મનથી વરે છે, તેના સિવાય બીજા કોઈને વરતી નથી. હું જેને મન, વચન અને કાયાથી વરી છું અને જેમનું નામ ગીત, નૃત્ય આદિમા ચુંયાયું છે, તે જ મારા પતિ છે. તે સિવાયનાને હું કેવી રીતે સેવું? જેમનું ધ્યાન ધર્યું, તેમને મૂકીને હું બીજાને કેવી રીતે પતિ માનું? શું પંડિત પુર વિપર્યાસથી પ્રહણ કરેલ ધનને, ત્યાગ નથી કરતા? આપશ્રીના બ્રાંતીથી હસ્ત સ્પર્શ કરવાનો તે પ્રમાણે ત્યાગ કરાય છે. અતી જેને મનથી વરી હોય, તેના સિવાય બીજાને કેવી રીતે વરે? જે રૂઢી કહી તે ચોથા મંગલ કેરે, લેકની સ્ત્રીઓ ચિત્તથી જેને વરે તે, તેના પતિ થાય છે. મનથી માનેલું, કહેલું ફળવાળું હોય છે. દેવની આગળ ઢાંકેલી વસ્તુ દેવી થાય છે, પરંતુ તેનું ભોજન થતું નથી.
કહ્યું છે કે, “મન જ મનુષ્યના બંધ અને મેક્ષનું કારણ છે. જેમાં સ્ત્રી અને બહેનને આલિંગન કરાય છે, પરંતુ તેમાં ફકત મનમાં ફેર હોય છે. શ્રી જિનેશ્વર દેવોએ કહ્યું છે કે, જે મન ૭ મી નરકે લઈ જાય છે, તે મને મોક્ષે પણ લઈ જાય છે.”
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
-
-
-
શ્રી શ્રીચંદ્ર (કેવલિ) શ્રી શ્રીચંદે કહ્યું કે, હે સદાચારીણી ! વસ્તુઓનું ખરેખર પરિવર્તન થઈ શકે છે, જેમ કે, મણિ, સુવર્ણ આદિનું પરંતુ પાણિગ્રહણ કરેલી સ્ત્રીનું પરિવર્તન થઈ શકે, મતિના ભૂલથી નાખેલું લવણ અન્યથા થતું નથી, પરંતુ ખારૂંજ થાય છે. ખારા પાણીને, મીઠા પાણી માની બાંધેલી કર્ણકા, મીઠી પ્રાત ન થાય, પરંતુ જેવી હોય તેવી જ લાગે છે. જેને હસ્ત મેળાપ થયે, તે સત્ય જ, તેજ ભર, તે સ્ત્રી બીજાના માટે પરસ્ત્રી થાય છે.
હંસાવલીએ કહ્યું કે, મારા ચિત્તમાં તમે વર છે. ચંદ્રસેન સાથે પાણિગ્રહણ થયું છે, પણ હું એને વર માનતી નથી, તેથી હું સતી છું કે અસતી, તે તે ફક્ત કેવલિ જાણે. માટે જે તમે મને પરસ્ત્રી માનતા હે તે, મને અગ્નિનું શરણું છે કે તપસ્યાનું સરખું છે, પરંતુ મારી બીજી ગતિ નથી પૂર્વે બાંધેલા કર્મના અંતરાય કેમ છુટે? હંસાવલીના શીલની કહતે દેખીને, શ્રી “શ્રીચંદ્ર' રાજા અને રાજાને પુત્રે, હંસાવલીના પ્રશંસા કરીને, પ્રહણ કરવા યોગ્યને મૂકીને, રાજાને કહ્યું કે, હે રાજન: આવા વિસમ તમારી સ્થિતિ છે.
અહે! પ્રાણુઓ વિષયથી કેવી રીતે મુંઝાય છે! જીવ ધનમાં, ભગ, આહાર અને જીવનમાં, અતૃપ્ત થયા છે, થાય છે અને યશે! મધ્યમાં ત્રણ રેખાઓ છે, તે ત્રણ માગે છે, અતિ સંકટ હોય ત્યાં જવું નહિ, વિષમ પંથે જવું નહિ, મહાપંથમાં જવું નહિ, પરંતુ સમ પંથમાં જવું. પરસ્ત્રી અતિ સંકટ છે, વિધવા સ્ત્રી વિષમ છે, વેશ્યા મહાપંથ છે, સ્વસ્ત્રી સમ પંથ છે. અ૮૫ રૂપવાળી પણ પરસ્ત્રીને દેખે, તે અપળે છે. તે ૨૫ રોગના માટે થાય છે, શરીરને ક્ષિણ કરે છે. વિશાળ સ્તનરૂપી એક બઝાર છે, સ્ત્રીની ચપળ દ્રષ્ટિમાં, ખલના પામેલા
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બને
[ ૧૫૯
પુને મદન પિશાચ છળે છે, દારુ ત્રણે પ્રકારના છે, લોટના મધના અને ગોળના, એ સ્ત્રી છે, જેથી જગત મેહને પામ્યું છે. દારુ પિવાથી નશો ચડે છે, પરંતુ સ્ત્રીને તો ફક્ત જેવાથી નશો ચડે છે. માટે દ્રષ્ટિ મધ નારી કહેવાય છે, માટે સ્ત્રીને જેવી નહિ. ઇદ્રિોમાં સના ઈદિય, કર્મમાં મોહનિય કર્મ, વતમાં બ્રહ્મચર્ય વત, ગુતિમાં મનોરાપ્તિ અતિ દુખે કરી છતાય છે.
પુષ્પ, ફળનું રસ, દારૂ, માંસ અને સ્ત્રીના રસને જાણતો એ જે કોઈ વિરલા પુરુષો ત્યાગે છે, તેવા દુકર કરનારાઓને હું નમસ્કાર કરું છું. દેવના વિમાનમાં વાસ સુલભ છે. એક છત્રી પૃથ્વી મલવી સુલભ છે પરંતુ જેને શ્રી જિનેન્દ્રના શાસનમાં બોધી દુર્લભ છે. એ પ્રમાણે શ્રી શ્રીચંદ્ર રાજાના ધર્મના વાક સાંભળીને રાજા, કન્યા, મંત્રી આદિ ચમત્કારને પામ્યા. ચંદ્રસેને પગે પડીને કહ્યું કે, હે સ્વામી! આપશ્રી મારા પ્રાણને આપનારા છે, હું આપશ્રીને સેવક છું.
હસાવતીએ પ્રબોધ પામીને કહ્યું કે, હે વર જા! તમારાથી કામદેવ તેજાએલો છે. હમણું આપની ધર્મ દેશનાથી, આપ જીવિત અને ધર્મને આપનારા છે. તમારા તે વાકથી, શ્રી અરિહંત ભગવાન મારા દેવ છે, એમણે પ્રકાશેલું, દયામૂળ એવો ધર્મ છે, તમે ગુર છે! સર્વ રત્નોમાં મુખ્ય શીલરન મારા શરીરનું આભરણ છે, જેથી હું શીલ વ્રતને પાળું. શ્રી Fશ્રીચંદ્રને ૨૫ લાવણ્યથી યુકત જોઈને વ્રજસિંહ રાજાને કહ્યું કે, હ વીર કેટર! હંસાવલીને વિવાહ હવે રહ્યો. પરંતુ અમારે મનોરથ છે કે, હંસાવલીની નાની બહેન ચંદ્રાવલીને તમે વરો.
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
th° ]
શ્રી શ્રીયદ્ર’ (કલિ)
તેએના આગ્રહથી અને હંસાવલી, મનસુંદરીની વાણીથી ચંદ્રાવલીને શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર’ રાજા વિસ્તારથી મહેત્સવ પૂર્વક પરણ્યા.
શ્રી શ્રીચંદ્ર'ના વિજય :
શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર’ રાજા ખે પત્નિએથી શાભતા, જાણે રતિ અને પ્રિતિથી યુક્ત જાણે કામદેવ ન હાય, રાજા અને સેવાથી યુક્ત, અને વાજીંત્રોના નાદથી દિશામેા ગાજી રહી છૅ, હસ્તિઓ, અશ્વો, સેના, રથે। આદિ સાથે ઇંદ્રની પ્રમાણે શેલતા નગરથી પ્રયાણ કરીને, નવલા દેશની સીમમાં આવ્યા દેશની સીમમાં રહેલી સેનાને પેાતાની સેના આદિ જણાવ્યું પદ્મનાભ રાજા, ગુંદ્ર અમાન્ય, લક્ષ્મણ મંત્રી આદિ સ્વનાથ આવ્યા છે, જાણીને હર્ષ અને મહાત્સવ પૂર્વક આવીને, સ્તુતિને કરતાં અને અરસપરસ જાવતા સર્વ વૃતાંત જણાવ્યુ, રાજાએ શ્રી ‘શ્રીચ’ રાજાનું ચિત્ર કહ્યું.
ગુણુ કે કહ્યું કે, હે દેવ ! દૂજય ગુણુવિભ્રમ રાળ હટ છતાયા નથી પ્રથમ જે દંડ માંગતા હતા, તેથી પણ હમણા ૧૦ ગણુ* માંગે છે, એ માટે છ રાજાથી યુક્ત આદેશને જીતવા લડી થો છે. જેટલામાં અમે 'ડ આપવા તૈયાર થયા, એટલામાં અમારા ભાગ્યથી આપશ્રીનુ' પધારવું થયું. વાદળ વગરની દૃષ્ટિ થઇ, જેથી આપણુ સૈન્ય નાયકવાળું જાણીને હĆને પામ્યા છે. શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર’ રૂપી સૂર્યાં, ચંદ્રહાશ તરવારની કાન્તિવાળા, સૈન્ય રૂપી ગિરિ ઉપર, જેમ મેરૂ ગિરિ ઉપર સૂર્ય ઉદય પામે તેમ પ્રતાપ યુક્ત, દેદીપ્યમાન એવા તે શ્રી ‘શ્રીય’દ’રાળ શાલવા લાગ્યા.
પ્રતાપસિંહના પુત્ર કૅશરીસિંહને આવેલા ાણીને, શત્રુ સૈન્યના સવ' શુભ2ા, પક્ષી કંપે તેમ કંપવા લાગ્યા. કેટલાક શુભટા હસ્તિના પ્રમાણે ખાચરણ કર્યું". કેટલાક સસલાની
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજું પ્રમ ણે આચરણ કર્યું, અને મહાન ત્રાસને પામ્યા. શ્રી શ્રીચંદ્ર' રાજાએ દૂત દ્વારા ગુણવિભ્રમ રાજાને કહેવડાવ્યું કે તે જે કનકપુરના રાજા પાસે દંડ પ્રાપ્ત હતું, તે ૧૦૦ ગણું કરી આપી દે. નહિ તો યુદ્ધના માટે તૈયાર થા, હું આવ્યો છું. તે સાંભળીને ગુણવિભ્રમ રાજા અંતરથી આર્દ થયા. પરંતુ બહારથી દ્રઢ થઈને, રણક્ષેત્રમાં આ શત્રુને આવેલા જાણુને શ્રી શ્રીચંદ્ર રાજા રાજાઓ અને મંત્રીઓ, સૈન્ય આદિથી યુક્ત સન્મુખ આવ્યા. અને સૈન્યનું યુદ્ધ દાણ જામ્યું
જ્યલક્ષ્મી ઘંટના લોલકની જેમ આમ તેમ જવા લાગી. ગુણવિભ્રમ રાજાએ, અતિ ઉપર આરૂઢ થયેલા શ્રીનગરના રાજાના સન્યને ભગાડયા, પદ્મરાજા, વ્રજસિંહ રાજા, લક્ષ્મણ મંત્રી, હરિપેણ આદિ બાણથી ઘવાએલા જોઈને, શ્રી “શ્રીચંદ્ર' રાજાએ હતિ ઉપર આરૂઢ થઇને, ચંદ્રહાસ તરવારથી શત્રુના સૈનિકોને ત્રાસ પમાડતા, હતિ ઉપર આરૂઢ થયેલા ગુણવિભ્રમ રાજા સન્મુખ આવાને કહ્યું કે, તમે શરીરથી મારાથી મોટા છે, તે તમે મને નમાને જાવ. જે લડવું હોય તે તમે પ્રથમ વાર કરો.
ગુણવિભ્રમે કહ્યું કે, તું બાળક છે, તે કેમ યાદ કરતે નથી ? તું જતો નથી તે, લે, એમ કહીને તરવારને પ્રહાર કર્યો. પિતાના મસ્તક ઉપર વાર થયેલો જોઈને કુશાગ્રહ બુદ્ધિવાળા શ્રી બીચંદ્ર' રાજાએ ચંદ્ધાસ તરવારથી તેના હસ્તને કાપી નાખવા વાર કર્યો પરંતુ કવચ હોવાથી હસ્તને વધ ન થયો, પરંતુ તરવારના ૧૦૦ ટુકડા થઈ ગયા. તે દેખીને રાજાધિસ શ્રી “શ્રીચંદ્ર' ગુણવિભ્રમના કંઠમાં ધનુષ્યની દેરી નાખી ને નીચે પા શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજાના સૈનિકોએ હરિત ઉપરથી પડતા એવા ગુણવિભ્રમ રાજાને બાંધીને, કાષ્ટના પાંજરામાં કેદ કર્યો.
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
=
+
+ +
+
1 થી “શ્રીચંદ્ર' (કેવલિ) શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજાને વિજય થયો. સૈન્યને જે કર્યું અને જય જયકાર ગુંજી ઉ.
• રાજાઓથી નમસ્કાર કરાતા, સ્તવના કરાતા અને સેવાતા એવા શ્રી શ્રીચંદ્ર રાજા કલ્યાણપુરમાં પિતાની આજ્ઞા પળાવતા અને ૭ દેશોમાં પિતાના મંત્રીઓ દ્વારા આજ્ઞા પળાવતા, આગળ પ્રયાણ કર્યું. અમે કરી રાજાઓથી યુક્ત કનકપુરમાં આવ્યા. જયલક્ષ્મી રૂપી કંઠના માભૂષણથી શોભતા શ્રી બીચંદ્ર રાજા નગર પ્રવેશમાં શોભવા લાગ્યા. માતાને નમસ્કાર ઉત્કંઠાવાળા, બને પ્રિયાથી યુક્ત, બીજાઓથી નમસ્કારને કરાતા આગળ પયાણ કર્યું. માર્ગમાં શ્રી ગિરિનાં ચંદ્રપુર નગરથી, સૂર્યવતી માતાએ પુત્રને જન્મ આપ્યો એમ વપન સાંભળીને, મહેન્ચર કરીને, વિશાળ દાન આપ્યું. બંદીઓને મુક્ત કર્યા. સર્વ દેશમાં મહત્સવ કરાવે, મનહર ગીત, નૃત્ય, ઠેક ઠેકાણે તેણે બંધાયા, સર્વત્ર હર્ષનું સામ્રાજ્ય જોઈને, ગુણવિક્રમ રાજાને પણ મુક્ત કર્યો. સન્માન કરાએલા ગુણવિશ્વમ રાજ, શ્રી શ્રીચંદ્રના ચરણકમળમાં પડીને, કહ્યું કે, મારા અપરાધની ક્ષમા કરો, હું આપને કિંકર છું. શ્રી “શ્રીચંદ્ર' રાજાએ પોતાની પાસે એને સ્થાપન કર્યો.
આનંદ મંગલ!
કુંડલેશ બી શ્રીચંદ્ર' રાજાએ ચંદ્રપુર નગરે જઈને, સૂર્યવતી માતાને હર્ષથી નમસ્કાર કર્યો. વધૂઓ રાજાઓ અને મંત્રીઓએ સર્વ વૃતાંત પિતાના પુત્ર શ્રી “શ્રીચંદ્રને કહ્યો. નાનાભાદને શ્રી “બીચંદ્ર' પિતાના ખોળામાં લઈને, તેના ગુણેથી નામ એકાગધરવીર વિધિપૂર્વક પાડ્યું. સર્વ સ્થળે કાગળ દ્વારા સમાચાર મોકલ્યા, જેથી બીજા રાજાઓ સેવા અર્થે આવ્યા, તે
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણું જી
રાજાઓમાંથી કેટલાકે શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર' રાજાને પેાતાની પરણાવી અને કેટલાકે હસ્તિઓ અને રત્ના ભેટ આપ્યા.
[ ૧}s
ન્યા
એક દિવસ પ્રિયા પદ્મિની ચંદ્રાળા. વામાંગ, સુધીર. ધનંજય આદિ વિશાળ સૈન્યથી યુક્ત, સર્વ સમૃદ્ધિથી આવેલા જોને, સ તે પામ્યા. શ્રી શ્રીચંદ્ર' રાજા રૂપી ચંદ્રે સર્વાંને જુદી જુદી વ્યવસ્થા સેપિી મામા અને વામાંગને સ કાની ચિંતા સોંપી, ધનંજયને સેનાપતી તરીકે નીમ્યા. બાકીનાને અંગરક્ષકા કર્યાં પદ્મિની ચંદ્રકળાને મહાપટ્ટરાણી પદે સ્થાપી. કુંજર. મહામલ અને ભયને શિક્ષા આપીને, શ્રીગિરિ ઉપર મૂકીને, દેરાપરમાં શ્રીચંદ્ર પ્રભુજીને નમસ્કાર કરીને, માતા, પ્રિયાએ, મિત્ર આદિથી યુક્ત પુસસ્થળ તરક પ્રયાણ કર્યું..
હસ્તિઓ. રથા, અશ્વો, ગાયા, બળો, ઉંટા, મહાભા સૈનિકા, પાલખીઓ આથિી યુતિ વિશાળ સૈન્ય શાલતું હતું. પ્રયાણથી અખિલ વિશ્વ વ્યાકુળ થયું, શેષનાગ સીટ્ટાવા લાગ્યા, કાચખા ખેદને પામ્યા, પૃથ્વી દુખવા લાગી સમુદ્ર ક્ષેાશ પામ્યા, પર્વતે। પડવા લાગ્યા, દીગુ હસ્તિઓ આક્રંદ કરવા લાગ્યા, આકાશ વેપાઇ ગયું, દીશા ઢડાઇ ગઇ. સૂર્ય રજથી રૂ ધાઈ ગયા, ત્રણલાક વ્યાકુળ થયું. શ્રી શ્રીચ દ્ર' રાજાએ, પ્રાચીન તો છે, અને પેાતાની યાદગીરી અર્થે કાઇ કાણે દેરાશરજી કરાવ્યા, કાઇ ઠેકાણે શાળામાં, મડા, પરખા માર્દિ સ્થાને સ્થાને કરાવ્યા.
.
ક્રમે કનકપુર નગરમાં ઘેાડા દિવસેા રાક્રાને, ક્રમે પ્રયાણને કરતાં અને પૂર્વની સ્થિતિને યાદ કરતા, કલ્યાણુપુર નગરમાં આવ્યા. ગુરુવિભ્રમરાજાએ પેાતાની પુત્રી ગુવતી. શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર’રાજાને પરણાવી. મદનસુ દરીના મુખથી ત્યાં સુવર્ણ
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
થી “જીપ' કલિ) પુરુષનું સર્વ વૃતાંત જાણીને, માતા, રાજાઓ આદિ આશ્ચર્યને પામ્યા. શ્રી શ્રીચંદ્ર' રાજા, મનસુંદરી આદિ અટવીમાં સુવર્ણ પુરુષને, વડવૃક્ષના નીચેના ભેરાથી મણિગ્રહમાં આવીને, સાર રત્નો પ્રહણ કરીને, પ્રયાણ કરતા, ક્રમે કરીને વિદ્યાધર રત્નથુડના મૃત્યુ સ્થળે શ્રી જિનેશ્વર ભગવાનનું ચય કરાવ્યું. નરસિંહ રાજાએ હર્ષથી પછી કાતિનગરીમાં પુર પ્રવેશ કરાવે નજીકમાં વડગામમાં રહેતા ગુણધર પાઠકને, પ્રિયાઓથી યુક્ત શ્રી શ્રીચંદ્ર રાજાએ પ્રણામ કરીને, ગુરૂ પત્નિને અપૂર્વ ભટણું આપીને, પ્રણામ કર્યા. આપના પુત્ર મારા બધો છે, જેથી એમને પણ સત્કાર કર્યો.
પ્રિયંગુમંજરી રાણથી યુક્ત શ્રી શ્રીચંદ્ર રાજા અને નરસિંહ રાજા હેમપુર આવ્યા, મદનપાળના પિતા મકરધ્વજ ત્યાં રાજા છે, મદનસુંદરીએ પિતાનું સર્વ વૃતાંત જણાવ્યું, તેથી સર્વ હર્ષને પામ્યા. ક્રમે કપીલપુર આવ્યા, જીતશત્રુ રાજાએ, મહાન પ્રવેશ મહત્સવ અને કનકાવતી આદિ ચાર કન્યાઓને, માતાના આગ્રહથી, શ્રી “શ્રીચંદ્ર' રાજા વિસ્તારથી મહોત્સવ પૂર્વી પરણ્યા.
વિશુરવે આવીને હર્ષથી શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજાનું અદ્ભુત વર્ણન કાવ્યમાં કર્યું, વિશાળ અશ્વોથી ખુદાઇ છે પૃથ્વી અને રણક્ષેત્ર, ભેદાયેલા હસ્તિઓને કુંભસ્થળમાંથી, મેતી નીકળ્યા, મોતીને કણીઓને, તરવાર બીજની શ્રેણી પંખી રહી છે, તે કંડલપતિ. ત્રણ લેક રૂપી મંડપમાં તમારી કીર્તિ વિશાળતા પ્રાપ્ત કરી, તમારી તરવાર બીજ પેખી રહી છે. શ્રી “શ્રીચંદ્ર' રાજાએ પાંચ લાખ સેના મહાર તેને દાનમાં આપી. બીજાઓને સુંદર વસ્ત્રો આદિ ભેટ આપ્યા. વિણારવને પૂર્વનું વૃતાંત પૂછ્યું.
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ઓળ
{ ૧૫
તેણે કહ્યું. તેને વિસર્જન કરતા, હર્ષ પામીને સેાનાસહેર માદિ લુને પેાતાના ઉતાર ગયા.
અદ્ભુત વિધા અને કક્ષા
૫,૦૦,૦૦૦, સેાના મહેર આદિ તેજ રાત્રિના વિષ્ણુારવ પાસેથી કાઇ અદ્ભુત ગેારા ચારી ગયા. પ્રભાતે તે હરીત રાખને જણાવી તે સાંભળીને જીવત્રુ રાજાએ વિનંતી કરી કે, હું દેવ! અહિં ત્રણ ચારેા છે, તેમણે સર્વ નગર લૂંટયું છે, પરંતુ પકડાતા નથી. શ્રી શ્રીચંદ્ર' રાજાએ વિષ્ણુારવને એવડી દશ લાખ સેાના મહાર આપી. વિષ્ણુારવ પેાતાના ઉતારે ગયા.
શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર' રાજા મુખમાં ગાળી રાખીને, અદ્રશ્ય થઈને, કરતા હતા એટલામાં ત્રણ પુરુષાને દેખી, બરાબર જ્યાં જુએ છે, ત્યાં તે બન્નેને ઓળખ્યા, એક રત્નપુર અને લેાહખુર હતા. વિચાયુ કે આ ત્રીજો કાણુ હશે? આ શુ કરતા હશે? એટલામાં તેમાંથી અગ્રણી લેાપુરે ઘુડ કે, વિષ્ણુારવને શ્રી ‘શ્રીચ’દ્ર' રાજાએ, એવડું ૧૦,૦૦,૦૦૦, સેાના મહાર આપી છે. ચાલા તેને આપણે શ્રહણ કરીએ. વજજંગે કહ્યું કે, મેં પૂર્વ નગરનાં સાંભળ્યું છે કે, આવતા એવા રાજાના ભડારમાં સુવર્ણ પુરૂષ છે, તે આપણે તેજ ગ્રહણુ કરીએ, બીજી ચેારીનું શું કામ છે? તારી પાસે અવસ્થાપિની વિદ્યા છે, તારા ભાઈ ધનના ગધને જાણુનારા છે, તારા ભત્રીજો હુ ગંધથી એક વખત દેખીલી વસ્તુને યાદ કરાવું છું. લેહપુરે કહ્યું' કે, હે ભદ્ર ? શ્રી ‘શ્રીચ‘દ્ર’ રાજા ધનિષ્ટ, ભાગ્યવાન અને ન્યાયી હૈાવાથી, એમનું કંઈપણ લેવા કાઈ શક્તિમાન નથી, જેથી તારા ઉદ્યમ ફોગટ છે. લાડપુરે રજ ઉપાડીને મ`ત્રીને ઉછાળીને વિષ્ણુારવના બર સન્મુખ ફુત્કાર કર્યાં.
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી “શીથ (કલિ)
ત્રણે ચેર ચાલ્યા, રક્ષકે સર્વ ઉંઘી ગયા. તેઓના મને જાણનારા રાજ, પણ નિદ્રાધિન ગાયકના ઘરની પાછળની બાજુ ગયા. ચોરેએ ધનના ગંધથી, ધન લૂંટીને, નગર બહાર નીકળ્યા. ત્યાં તેમણે કરાવેલ મઠમાં આવીને, પાછળની બાજુ શીલા ઉપાડીને, ગુફામાં ધન નાંખીને, શીલાથી બંધ કરીને, અવધૂતાને વેપ પહેરીને, મઠમાં ઉંઘી ગયા. શ્રી શ્રીચંદ્ર રાજાએ તેઓનું સર્વ કાંઈ જોઈને, પાછા મહેલમાં ગયા. પ્રભાતે તે સર્વ ચેરાઈ ગયું છે એમ દેખીને, વિષા તે રાજાને જણાવ્યું. શ્રેષ્ટ મંત્રી અને રાજાઓની હાજરીમાં કંડલનરેશે ગુસ્સાથી જીતશત્રુ રાજાને કહ્યું કે, તમારા રાજમાં પ્રજાને શું સુખ છે? તમારું રાજ કેવું છે ? જે નગરમાં ચાર વારંવાર ચોરીને કરે છે.
તે સાંભળી જીવશત્રુ રાજાએ અવનત મુખ કર્યું. શ્રી શ્રીચંદ્ર' રાજાએ કહ્યું કે, કોઈ વીર શ્રેષ્ઠ હોય તે, આ તબુલને ગ્રહણ કરીને જે કઈ ચોરોને પકડી લાવશે, તેને મારા વિવાહની પહેરામણી આપીશ? સભામાંથી કહ્યું કે, હે દેવ ? તાંબુલને ગ્રહણ કરનારા કેઈ નથી, પહેલા પણ તાંબુલ વ્યર્થ ગયા છે, સર્વ ચિતાવાળા થયા. મધ્યાહ્ન વેળા થવાથી એટલે એ વ્યતીકરને ન જાણતી એવી સૂર્યવતી માતાએ, કહેવડાવ્યું કે, દેવપૂજા અને ભેજન વેળા થઈ છે, સર્વને સુધા પીડા છે માટે તમે જલ્દી આવો.
| ‘સુધા સર્વ રૂપનું નાશ કરનારી, સ્મૃતિને હણનારી, પાંચ ઇકિની આકર્ષણ કરનારી, ચક્ષુ, કાન લલાટને દીનતા કરનારી, વૈરાગ્યને ઉત્પન્ન કરનારી, ચારિત્રને નાશ કરનારી, પંચભૂતને દમન કરનારી અને પ્રાણને હણનારી એવી સુધા ઉત્પન્ન થઈ છે.”
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
+ +
=
=
ht,
પ્રકરણ બીજુ
શ્રી શ્રી ચંદ્રે કહ્યું કે, હજી સુધી મારું એક પણ તાંબુલ નિષ્ફળ થયું નથી. જ્યારે મારી પ્રતિજ્ઞા પૂર્ણ થશે, ત્યારે જ હું ભોજન પ્રહણ કરીશ ગુણચંદ્ર કહ્યું કે,” હે દેવ ! સાહસથી આવી પ્રતિજ્ઞા ન કરે. ચેર કયારે પકાડશે? તત્કાળ શ્રી બીચંદ્ર' રાજા આદિથી યુક્ત, પગે ચાલતા ઉદ્યાનમાં વનક્રીડાને કરતાં, મઠમાં આવ્યા. ત્યાં પ-૬ અવધૂતોમાં તે ત્રણ અવધૂત તાંબુલ ચાલેલા મુખવાળા દેખ્યા. મઠના મુખ આગળ એટલા ઉપર બેયીને અવધૂતોને બોલાવ્યા, તે સર્વ અવધૂતોએ રાજાને, આશીર્વાદ આપ્યા.
શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજાએ પૂછયું કે, તમારામાંથી કોણ અવધૂત અને કાણુ ભગી છો? તેમણે કહ્યું કે, અમે અવધૂત છીએ અને તમે ભોગી છે. રાજાએ કહ્યું કે, તમારા સુખમાં તાંબુલને ભેગ કેમ છે? તે ત્રણ અવધૂત શ્યામ મુખવાળા થયા, પરંતુ બીજા નહિ. ગુણચંદે સંજ્ઞા કરવાથી, ત્રણ અવધૂતને ઘેરી લીધા.
તમે જિણાણું!
શ્રી શ્રીચંદ્ર રાજ “નમે જિણાણું” કહીને ઉભા થયા. મઠનું નિરીક્ષણ કરીને, સૈનિકોને આદેશ કર્યો કે, આ મઠમાં ઘણા અવધૂતો અને મુસાફરો આવે છે, માટે નજીક નવી ધર્મશાળા કરો. આદેશ કરાએલા સૈનિકે, પૃથ્વીને ખોદવા અર્થે શીલાને ઊંચકીને બીજે મૂકી, એટલામાં અભૂત ગુફાને, રાજાએ તેમાંથી, સર્વ સુવર્ણ મોતીઓ આદિ બહાર કઢાવીને જુએ છે. તે, તે સર્વ વસ્તુઓ તે ચરેએ હમણુ અને પૂર્વે રેલી વરતુઓ હતી. હે રાજન ! આપશ્રીનું પુણ્ય છે. આપશ્રીની બુદ્ધિ પણ લેકેત્તર છે! આપશ્રીએ કરેલી પરીક્ષા પણ ઉત્તમ છે. પરોપકારમાં પણ અનન્ય છો! એ પ્રમાણે સ્તવનાને કરાતા,
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૯ ]
શ્રી શ્રીચંદ્ર' (કેવલિ)
શ્રી ‘શ્રીચ‘દ્ર’ રાજાએ ધન વિષ્ણુારવને અને અને જેવુ હતુ તેને માપી દીધું.
જીવશત્રુ રાજાને ત્રણ પેરેને સેપ્યિા. શેષનું પાતે લને મહેસ્રવપૂર્વક મહેલમાં આાવ્યા. વશત્રુ રાન ચારાને ચાબુકથી ટકારાવે છે, પરંતુ ચેારા પેાતાનું નામ કહેતા નથી. ચારાને કાટવાળ હણવા માટે લઇ ગયા. તે જાણીને બુદ્ધિશાળી શ્રીચ દ્રરાજાએ પાસે ખેાલાવીને, પૂછ્યું કે, તમે ક્રાણુ છે ? તમારૂં નામ શું છે? તા પણ ચેારા કહેતા નથી. રાજાએ કહ્યું કે, અહેા લેાહખુર તુ' મને કેમ એળખતા નથી ? આ ત્રીજો ાણુ છે ? તને મહેન્દ્રપુરના સીમાડે, તારી પુત્રીથી યુક્ત જીવતા મૂકયા હતા. હું... તારી અવવાપિની વિદ્યાને જાણું છું. કેમ ખાલતા નથી? હું રત્નખુર્ પહેલાના આમ્રફળના દાનને કેમ યાદ કરતા નથી? આ ત્રીજાનું સ્વરૂપ હે !
ત્રણે ચેરાએ શ્રી શ્રીચંદ્ર' રાજાના ચરણને નભરકાર કરીતે, મુખ્ય લાડપુરે કહ્યું કે, અમારા અપરાધને ક્ષમા કરો. જે લેાહજંગ ચેાર હતા, તેને ત્રણ પુત્રા વપુર, લેાહખુર, નામે હતા. તેઓ કુંડલગિરિ, તિલકગિરિ અને મહેન્દ્રગિરિમાં અનુક્રમે રહેતા હતાં. વજ્રપુર પાસે તાળા ખેાલવાની વિદ્યા હતી, તે પ્રથમ મૃત્યુને પામ્યા. તેના આ પુત્ર વજ્રધ તે વિદ્યા અને અદશ્ય થવાની ગેાળી આપી હતી પરંતુ ગાળી ગઇ. હું લાહખુર છું, મારી પાસે આવવાપિની વિદ્યા છે, તે વેળાનુ સર્વ યથાસ્થિત વર્ષોંન કર્યું. આપશ્રી અમારા સ્વામી છે. શ્ર ‘શ્રીચ’દ્ર’ રાજાએ ચારાને ખાધ પમાડી, પેાતાની પાસે બેસાડયા.
તેમની પાસેથી વિદ્યાને ધારણ કરીને, શ્રી ‘શ્રીચ’ રાજા
મહેન્દ્રપુરમાં ગયા. તેઓ સુતા, ખેસતાં, ચાલતા ‘તમે જિણાણુ’નું
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
ન
-
-
પ્રકરણ બીજું
[ ૧૬૯ રટન કરે છે, પરંતુ તેને મૂકતા નથી. ચાર પર્વોમાં તપ કરે છે અને આહંત ધર્મને આરાધતા શ્રી “શ્રીચંદ્ર' આરિતક થયા. ગુફામાંથી તેમણે ધન ગ્રહણ કરીને, સુલોચના સાથે વિસ્તારથી પાણીપ્રહણ કર્યું. શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજાએ ૧૪ રાજાઓથી યુક્ત ગુણચંદ્ર અમાત્યને, કુંડલપુર નગરમાંથી સૈન્ય લાવવા માટે મોકલ્યા.
લમણ, સુધીરાજ, સુંદર, બુદ્ધિસાગર એ ચાર મંત્રીઓને, પ્રતાપસિહ રાજાને ભક્તિથી ભેટાણું આપવા અર્થે મોકલ્યા. તેઓએ કુશસ્થળે જઈને, વધામણી આપી કે, હે પ્રતાપસિહ રાજા આપશ્રીના પુત્ર શ્રી “શ્રીચંદ્ર' રાજા, માતા અને ભાઈથી યુકત મહેન્દ્રપુરમાં આવ્યા છે, ત્યાંથી તિલકપુર, સિંહપુર થઈને, આપશ્રીના ચરણ કમલમાં અલ્પ સમયમાં આવીને નમસ્કારને કરી .
ગુણચંદ્રે આવીને શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજાને વિનંતી કરી કે, કુંડલપુરમાં ગંધહસ્તિ, ભીલને આપ્યો હતો, તે ગંધહતિ અમારાથી પ્રેરાયો, પરંતુ તે હમણું પણ આવતો નથી. તો હે પ્રભુ! તેને શિક્ષા આપે. ગુણચંદ્રની વિનંતીથી શ્રી “શ્રીચંદ્ર' રાજા, માતા અને સૈન્યથી યુકત, કુંડલપુરથી પ્રયાણ કર્યું. સુવેગ રથમાં આરૂઢ થઈ, ધનંજય સારથી સાથે ધીમે ધીમે કુંડલપુરની તે પલ્લીમાં આવ્યા. સર્વ સત્કાર કરાએલા રાજાઓએ શ્રી “શ્રીચ કે રાજાને નમસ્કાર કર્યો માતાને પણ નમસ્કાર કર્યો. શ્રીગિરિ અને ગંધહસ્તિને દેખીને સાસુ અને વધૂ પાસેથી તેમનું ચરિત્ર જાણીને, માતા અને સર્વ યથાયોગ્ય કાર્ય કર્યું.
ગજ રાજેન્દ્રને તેના નામથી શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજાએ બેલાવીને, તેના ઉપર આરૂઢ થઈને, ચંદ્રમુખી ચંદ્રલેખા, વીરવર્માનું કુટુંબ અને વિશારદ મંત્રી અદિ સર્વને લઈને મહેન્દ્રપુરમાં આવ્યા.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૦ ]
શ્રી “શ્રીચંદ્ર (કેવલિ ત્યાં તિલકરાજાએ નમસ્કાર કર્યો. પ્રયાણ કરતાં, નગરથી ત્રિલોચન રાજાથી યુકત, શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજાએ, ચંદ્રકળા પટ્ટરાણીથી યુકત, તે તે દેશના રાજાઓથી સેવાતા આગળ પ્રયાણ કર્યું. વસંતપુરમાં જઇને, વીરવર્માને રાજા તરીકે સ્થાપીને, પ્રમાણમાં કેટલાક વયે આવીને, કેટલાક લેખ દ્વારા, પુત્રીઓ અને દંડથી યુક્ત, એવા આવતા અનેક રાજાઓથી સેવાતા, હતિ ઉપર આરૂઢ થએલા મુગટ અને કુંડળની ઉજવળ ઋદ્ધિએ કરીને, જેમ “ઐરાવણ ઉપર જેમ ઈદ્ર શેભે તેમ શોભતા આગળ ચાલ્યા, ક્રમે કરીને ધ્વજાઓથી શોભતા એવા તિલક નગરમાં આવ્યા. તિલક રાજાએ મહાન મહોત્સવ કર્યો.
પિતા પુત્રનું મિલન!
પ્રતાપસિંહે પુત્રનું આગમન જાણીને, તેને શી ભેટવાની ઉત્કંઠાવાળા, મંત્રીઓ, વાત્રો, નાટક, નગરના લેકે, અંતપુર આદિ સર્વ સામગ્રીથી યુક્ત, કુશસ્થળથી જલદી પ્રયાણ કર્યું. અલ્પ પ્રમાણે તિલકપુર નગરી નજીક આવ્યા. માર્ગમાં ચર પુરુષો દ્વારા પુત્રના સમાચાર જાણી હર્ષ પામવા લાગ્યા. પ્રતાપસિંહ રાજાના આદેશથી, લક્ષ્મીદત્ત શ્રેણી, લક્ષ્મીવતી આદિથી અને સર્વ સામગ્રંથી યુક્ત શ્રી શ્રીચંદ્ર' રપુરીમાં આવ્યા.
શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજા પિતાનું આગમન જાણીને, સર્વ ઋદ્ધિથી યુક્ત સન્મુખ ગયા. તે બન્ને વાજીંત્રોના ધ્વનિથી અને સૈન્યને જોઈને હર્ષથી વ્યાપ્ત થયા. શ્રી શ્રીચંદ્ર પિતાના હસ્તિને જોઈને, તકાળ પિતાના હસ્તિ ઉપરથી ઉતર્યા સૈનિકોની બે શ્રેણી, વચમાં માર્ગ રાખીને થઈ ગઈ. પ્રતાપસિંહ રાજા પણ હતિ ઉપરથી ઉતર્યા. શ્રી “શ્રીચંદ્ર પિતાના ચરણ કમળમાં પડીને સાષ્ટાંગ નમસ્કાર કર્યા. સિંહાસન ઉપર બેસીને
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજું
[ ૧૭૧
-
પ્રતાપસિંહ રાજાએ, પુત્રને ખોળામાં લઈને, આલિંગન કરીને, દીર્ધકાળના વિયોગ રૂપી દાવાનળને ક્ષણવારમાં હર્ષના અશ્રુથી શાંત કર્યો. હર્ષના અબુવાળી સૂર્યવતી પણ પતિને મળી.
સર્વ વહુઓ, જેમાં પતિની ચંદ્રકળા મુખ્ય છે, પિતાની સખીઓથી યુક્ત, જેમનું વૃત્તાંત સાસુએ જણુવ્યું છે, એવી તે સસરાના ચરણે નમી. પદ્મનાભ આદિ રાજાઓ. ગુણચંદ્ર આદિ મંત્રીઓ, રાજાના ચરણ કમલમાં નમસ્કાર આદિ કર્યો. કનક અને કડલ દેશનું રાજ લક્ષ્મણ અને વિશારદ મંત્રીઓએ, ભકિતથી ભેટ કર્યું. વામાંગ, વરચંદ્ર, ધનંજય સેનાપતિ અને મદનપાળ આદિ રાજાને નમસ્કાર કરીને પાસે રહ્યા. શ્રી શ્રીચંદ્ર રાજાએ રત્ન, અપૂર્વ સુવર્ણ પુષ, પારસમણિ, ચિંતામણિ, નરમાદા મેતી, ખજાને, સુવેગ રથ વાયુમ અને મહાવેગ અશ્વો, ગંધહસ્તિ આદિ સર્વ સારી વસ્તુઓ, સર્વ સાક્ષીએ પિતા પાસે મૂક્યું.
શ્રી મીચંદ્ર' સજાને મતિરાજ આદિ મંત્રીઓએ નમસ્કાર કર્યો. વહુઓએ સાસુને, પત્નીઓએ અને સેન્ડી આદિ સખીઓએ પરસ્પર નમસ્કાર કર્યો અને કુશળને પશ્નપૂર્વક સર્વ પરસ્પર વાર્તા કરી, પ્રતાપસિંહ રાજા ગુણચંદ્રના મુખથી શ્રી શ્રીચંદ્રનું સર્વે ચારિત્ર જાણીને, અતિ હર્ષ પામ્યા. શ્રી શ્રી ચંદ્ર રાજાએ પોતાના ભાઈ વરવીરને માતા પાસેથી લાવીને, પિતાના ખોળામાં મૂક્યો. પિતાએ પુત્ર પાસે પોતાનું સર્વ ચરિત્ર કહ્યું. પ્રિયાના વિયેગનું દુઃખ, અવધૂતનું વચન, તે ઉપકારીની વારંવાર પ્રશંસા કરવા લાગ્યા, મારાથી તેનો કોઈ ઉપકાર થઈ શો નહિ અને પોતાના આત્માની નિંદા કરવા લાગ્યા.
શ્રી શ્રીચંદ્ર' હસીને કહ્યું કે, હે પિતા! આપના પસાયથી, તેનું સર્વ ભાવી સારૂં થશે. દીર્ધદશ હૃદયવાળા શ્રી “શ્રી ચંદ્ર
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૨ ]
શ્રી “શ્રી (કેવલિ) સર્વને સારી વસ્તુઓ ભેટ આપી. તિલાક રાજાના અતિ આગ્રહથી રાજા પુત્રોથી યુક્ત ઉત્સવપૂર્વક તિલપુરમાં પ્રવેશ કર્યો. રનપુરથી લક્ષ્મીદત્ત શ્રેષ્ટીને આવતા જાણીને, શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજા સન્મુખ ગયા અને પૂર્વની ભક્તિથી લક્ષ્મીવતીના ચરણ કમલમાં, રાજાઓ અને શ્રેષ્ઠીઓ આદિથી યુક્ત, નમસ્કાર કર્યો. શ્રેષ્ટીએ સર્વને નમસ્કાર કરી, શ્રી “શ્રીચંદ્રથી યુક્ત, પ્રતાપસિંહ રાજા પાસે રહ્યા. લક્ષ્મીવતી વહુઓથી યુક્ત, સૂર્યવતી પાસે રહી.
પ્રતાપસિંહ રાજા, સૂર્યવતી, લક્ષ્મીદર, લક્ષ્મીવતી, અને શ્રી “શ્રીચંદ્રને ત્યારે હર્ષને કેટલા ઉત્કર્ષ થયો, તે તે કેવલિ જાણે. સિંહપુરથી શુભગાંગ રાજા અને દીપશિખાથી દીપચંદ્ર રાજા આવ્યા. અતિ પુણ્યશાળી, ધન્ય તિલકમંજરીને પાણી ગ્રહણ શ્રી “શ્રીચંદ્ર' સાથે, વિસ્તારથી પ્રતાપસિંહ રાજાએ કરાવ્યો. તિલકમંજરી કન્યા વખણુઈ તેને મરથ ફળે, એ બને અભુત યોગ થયો. તિલકમંજરીની વરમાળા, શ્રી “શ્રીચંદ્ર' રાજાને દિવસે દિવસે ય રૂ૫ સુગંધને કરતી હોય, તેમ ફૂલે ફૂલે ફળ આપનારી થઈ.
તેઓ માતા-પિતા આદિથી યુક્ત, સર્વ રાજાઓ અને અતિ શોભાવાળા ક્રમે કરીને રત્નપુરમાં આવ્યા. ત્યાં અનેક લવીંગ, એલચીના મંડપ અને જુદા જુદા વૃક્ષોની છાયાવાળા સમુદ્રના કિનારે આવ્યા. જ્યાં માતા પિતાને પરસ્પર મેળાપ થયો હતો. ત્યાં શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજાએ મેકપુર નામનું નવું નગર વસાવ્યું અને સમુદ્ર કિનારે પ્રતાપપુર નામનું નવું નગર વસાવ્યું. પ્રતાપસિંહના નામનું સુવર્ણ અને ચાંદી નાણું બનાવ્યું.
રવિપ્રભ રાજાને પુત્ર કનકસેન ૯ બહેનેથી યુકત ચિત્ર નામના. વહાણમાં કરકેટ દિપથી, ૫૦૦ વહાણે, દશ હજાર
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરજી માજી
[ ૧૦૩
હસ્તિ, ત્રીશ હજાર અશ્વો અને ક્રેડા સૈનિકા આદિથી કર્યુ. ત્યાં કીનારે ઊતર્યાં. ત્યારે પ્રતાપસિંહ રાજા વનમાં ક્રીડા અથે ગયા હતા. એટલામાં કરકેાટથી ઊંચી જાતના હસ્તિએ, અયો આદિ આવેલા જાણીને, સર્વાં રાજાઓ ત્યાં જેવા માટે આવ્યા અને પૂછ્યું કે, અહિંયા શુ છે? કનસેને હ્યું કે, અમે કરકાટ દ્વિપથી આવ્યા છીએ, પ્રતાપસિંહ રાજાના પુત્ર શ્રી શ્રીચંદ્ર' રાજા માટે કુશસ્થળે જએ છીએ.
આ શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર' રાજાની ૮૯ પત્ની છે, મામાથી યુક્ત અને કરમાચન સમયે આ પ્રાપ્ત કરેલું, તેમનું હસ્તિઓ આદિ સ' છે. તેઓ એકલા જ આવીતે, કન્યાઓને પરણ્યા હતા અને પેાતાનું નામ સ્પષ્ટ અક્ષરામાં લખી, કાઇ ઠેકાણે ચાલ્યા ગયા. ષિતાના આદેશથી, કન્યાઓને હુ· ભાઇ, તેમના પતિના ગૃહે મૂકવા અર્થે સમૃદ્ધિ યુક્ત આવ્યે છું. તે સ્વામિન કર્યાં છે રાજા હર્ષાંતે પામીને કહ્યું કે, પ્રતાપસિંહ રાજાના પુત્ર શ્રી શ્રીચંદ્ર' રાજા અહીંયા તેએ આ નગરના રાળ છે, તેમનુ જ આવું સૌભાગ્ય હાઇ રશકે, પરંતુ ખીજાનુ' નહિ. નકસેન હર્ષોં પામીતે, પ્રતાપસિંહ રાજાના ચરણ કમલને નમસ્કાર કરીને, કહ્યું કે, હે પૂજય ! આાપત્રીના પુત્રનું ઊપાર્જન કરેલું, સ્વીકારા, તે વહુએ અને સમૃદ્ધિ આદિ જોને અને તેમના ચરિત્રને સાંભળીને, પ્રતાપસિંહ રાજા વિશેષ રીતે મહા આશ્રય તે, પામ્યા.
પ્રતાપસિંહ રાજાએ શ્રેષ્ઠ સિંહાસન ઉપર બેસીને, શ્રેષ્ઠ સભા ભરીને, પેાતાના પુત્રને પરિવારથી યુક્ત ખેાલાવ્યા. ગુણચંદ્ર આદિ મંત્રીઓ, સામાથી યુક્ત, શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર' રાજા હંસની માર્ક આવ્યા. અ ઊઠેલા પિતાને નમસ્કાર કરીને, તેમના મેળામાં બેઠા. સૂર્યવતી માતા વહુઓથી યુકત વ્ય! કનસેને
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૪ ]
શ્રી “શ્રીચંદ્ર' (કેવલિ) નમસ્કાર કર્યો અને યથાતથ કહીને, હસ્તિઓ, અશ્વો, સૈનિકે આદિ સર્વ આપ્યા. ૯ રાજ પુત્રીઓ અભુત પતિને જોઈને હર્ષને પામી. રૂપ અને કાન્તિથી અને કલાથી યુક્ત વહુઓએ સાસ સસરાને નમસ્કાર કર્યો. મામાએ સર્વ લક્ષ્મીને ધારણ કરીને, રાજાને નમસ્કાર કર્યો.
પિતાએ પૂછયું કે, હે પુત્ર! કયારે અને કેવી રીતે ત્યાં ગ? શ્રી “શ્રીચંદ્ર કહ્યું કે, શ્રેષ્ઠીની વહુઓ સાથે વૃક્ષ ઉપર જેવી રીતે ગયા હતા તે કહ્યું. ખરા અને ઊમાના યોગે, કુશસ્થળે જે બન્યુ હતું તે, અવધૂતને વેષ, ગંધ હસ્તિને વશ કરવું આદિ લેકત્તર ચરિત્રવાળા તે શ્રી શ્રીચ કહ્યું. પ્રતાપસિંહ રાજા અને સર્વ વિસ્મિત થયા. પ્રતાપસિંહે પુત્રને શ્રેષ્ઠ પુરપ્રવેશ મહત્સવ કરાવ્યો. પ્રતાપસિંહ રાજાએ કહ્યું કે, મારૂં પૂર્વનું સર્વ દુઃખ શાંત થયું, તારી ઉપકાર પરાયણતા જાણ. તારા ગુણથી ઉપાર્જન કરેલું સર્વ રાજ્ય અને અનેક પ્રકારના પ્રાણને આપનાર તું છે, માટે આ રાજ્યને તું સ્વીકાર કર. શ્રી શ્રીચંદ્ર' હસ્તની અંજલી કરીને કહ્યું કે, હું તો આપશ્રીને સેવક છું, આપશ્રીના ચરણ કમળમાં રહેલા મને રાજ જ છે. પૂર્વ જન્મની સ્મૃતિ !
ત્યાં કેટલોક વખત રહીને, સ્વગના ઇન્દ્રની માફક આગળ ચાલ્યા. ભલેના રાજાએ નમસ્કાર કર્યો. સૂર્યવતી માતાના કહેવાથી, ભીલોના રાજાને વાસુકી દેશ આપીને, સિંહપુરમાં આવ્યા. દેવી ચંદ્રકળા હર્ષને પામી. તે પૂર્વ ભવની ભૂમિને જોઈને, ગુણચંદ્રને પૂર્વ જન્મની સ્મૃતિ થવાથી, શ્રી “શ્રીચંદ્રની પાસે મૂછિત થઈને પડી. ઉપાય કરવાથી શુદ્ધિમાં આવ્યો
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રફરણ જી
[ ૧૭૫
ત્યારે શ્રી ‘શ્રીચંદ્રે’પૂવાથી ક્રુચ, પેાતાનેા પૂર્વ ભવ જાન્યેા. તે સાંભળી તેની સ્ત્રી કમલશ્રીને પૂર્વ ભવનું ભરણુ ચવાથી, પેાતાના પૂત્ર લવને કહ્યો. તેથી સ એધને પામ્યા. ધરણુ નામનેા નિમિત્તને જાણનારા હું હતા, શ્રી સિદ્ધગિરિ તીર્થોમાં આારાધનથી અને નમકાર મહામંત્રના પ્રભાવથી, આ ભવમાં શુદ્ર થયે હું મારી પત્ની શ્રીદેવી, જે ખીજા ભવમાં જીનદત્ત, હતી, તે આ ભવમાં મારી પત્ની મલત્રી થઇ છે. મારા મિત્ર શેામદેવ આદિ ખાધને પામ્યા. ખરા અને ઉમા કયાં પણ ગયા. એ સાંભળીને લેાકાએ શ્રી સિદ્ધગિરિ તીથૅના અને શ્રી નભરકાર મહામંત્રના મહિમા કર્યો.
શુભગાંગ રાજાએ પ્રથમ લાવેલી સર્વ પહેરામણી, શ્રી ‘શ્રીયદ્ર’ જમાઇરાજને આપીને, વિવાહ મહાત્સવ k. ચંદ્રાવતીને નમસ્કાર કરીને, રાજાથી યુકત પૂર્વ પરિચિત એવી દીપશિખા નગરીમાં આવ્યા. શ્રી ‘શ્રીચ' કે' હર્ષોંથી દાદીના ચરણ કમળમાં નમસ્કાર કર્યાં. પ્રદીપવતીએ તેને હથી ખેાળામાં લને, ચુખન કર્યું. કહ્યું કે, તારા વિવાહ મારાથી અાણુતા કરાયેા હતેા, તે આજે હૃદયને આનંદ કરનારા થયા, તે વખતે મેં કહ્યું હતું કે, ચંદ્રકળા પદ્મિનીને તું વર, એના હસ્ત સ્પથી, તને ધણી રાજ કન્યા વરશે, તે તું યાદ કર.
પિતાના આદેશથી, કનકપત્ત શ્રેષ્ટીની પુત્રી રૂપવતીને શ્રી ‘શ્રીચ’દ્ર’રાજા વિસ્તારથી પરણ્યા. કેટલાક દિવસ રહીને, મિત્ર આદિથી યુક્ત કુશસ્થળ તરફ્ પ્રયાણ કર્યું. કુશસ્થળે જઈને શ્રી શ્રીચ'ગે' વિનંતી કરી કે, હે પિતાજી! મારા બન્ધુએ જય આદિને કારાગૃહમાંથી મુકત કરી તેથી તેઓને મુકત કર્યાં, જય આદિ પેાતાના આત્માની નિંદાને કરતાં સન્મુખ થયા.
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૬ ]
શ્રી “શ્રીચંદ્ર (કેવલિ)
વિમાનમાં!
વિદ્યાધરે મણિચુડ અને રત્ન ધ્વજ, મેરુ ગિરિના નંદન વનમાંથી વિદ્યાને સાધીને, પિતાના પાતાલ નગરે આવ્યા. રત્નધાના મુખથી શ્રી “શ્રીચંદ્ર'નું સર્વ વૃતાંત જાણુને, હર્ષથી વિમાન રચીને, જ્યાં શ્રી “શ્રીચંદ્રને કુશસ્થળના બહાર પડાવ હતા, ત્યાં આકાશમાંથી ઉતરતા એવા, રત્નની કાતિથી આકાશને દેદીપ્યમાન કર્યું. તેમને શ્રી શ્રીચંદ્ર' દેખીને પરસ્પર નમસ્કાર કરીને, પાર્ષદામાં પોતાની પરિસ્થિતી જણાવીને શત્રુને જય કરવાની, શ્રી શ્રીચંદ્ર રાજાને પ્રાર્થના કરી.
શ્રી શ્રીચંદ્ર માતા, પિતા, લક્ષ્મીદત્ત, લક્ષ્મીવતી, મિત્ર અને પિતાની પ્રિયાઓથી યુક્ત, વિમાનમાં બેસીને ઉડયા. પાતાળનગરમાં જઈને સવ સામગ્રીથી યુક્ત તે બનેની સાથે વૈતાઢય ગિરિ ઉપર આવ્યા. ત્યાં મણિભૂષણ નગરમાં અનેક વાજીંત્રના નાદથી સર્વ દિશાએ બધીર કરાઈ છે, વિમાનમાંથી શ્રી શ્રી ચંદ્ર રાજા વનમાં ઉતરે છે. મનુષ્યથી ભરચક સભા દેખાઈ ચર પુરુષોએ વિનંતી કરી કે, હે દેવ ! પૂ આચાર્ય દેવ શ્રી ધર્મઘોષ સૂરિશ્વરજી અત્રે બીરાજમાન છે. તેઓની ધર્મવાણી, સુગ્રીવ આદિ વિદ્યાધરો સાંભળી રહ્યા છે, તે સાંભળીને તેઓ સર્વ ત્યાં ગયા.
તપના અદૂભુત ફળે!
શ્રી ધર્મઘોષ સુરિશ્વરજી, તપ ઉપર વિસ્તારથી કથાને કહી રહ્યા હતા. શ્રી શ્રીચંદ્રને આવેલા જોઈને, મૂળથી વિશેષ કરીને, તપના પ્રભાવની દેશના આપતા ફરમાવ્યું કે, “પિતાની શકિતથી કરેલ તપ, નીચ કુળમાં જન્મને આપતો નથી, તપથી રાગ
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજું
[ ૧૭૭
થતો નથી તપથી અજ્ઞાનપણું પણ રહેતું નથી. તપથી દરિદ્ર પણું પણ રહેતું નથી, તપથી કોઈથી પણ પરાભવ થતો નથી, કોઈ પણ વસ્તુને પ્રાપ્ત કરતાં દુઃખ પડતું નથી, તપ ઈષ્ટને આપનાર છે, તપસ્યાથી જીવોને સર્વ પ્રકારની સંપદાઓ પ્રાપ્ત થાય છે. તે તપ નિશ્ચયથી શ્રી શ્રીચંદ્ર'ની પ્રમાણે સર્વ પ્રકારે કલ્યાણકારી થાય છે. તે આ પ્રમાણે.
ભરત ક્ષેત્રના કુશસ્થળ નગરમાં, પ્રતાપસિંહ રાજા જેમના પિતા છે અને સૂર્યવતીના કુક્ષીરૂપી સરોવરમાં શ્રી “શ્રીચંદ્ર' જયને પામે છે. તે ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થયો, ત્યારે સૂર્યવતી માતા શુભ સ્વપ્નમાં જુએ છે કે, ૧. મસ્તક ઉપર પૂર્ણ ચંદ્રને દેખે છે. ૨. મસ્તક ઉપર છત્રને દેખે છે. ૩. હસ્તમાં કમળને દેખે છે. ૪. મણિમય જિન ભવન કરાવે છે.
શ્રી “શ્રીચંદ્રને જન્મ થયે, સાવકા પુત્રના ભયથી કરમાએલા પુપિના પુજમાં છુપાવ્યા છે, ત્યાં તે પુત્ર પિતાના પુણ્યથી રક્ષાએલા હતા. કુળદેવીએ આપેલા સ્વપનથી, લક્ષ્મીદત્તે શ્રી “શ્રી ચંદ્રને ગૃહે લાવીને, લક્ષ્મીવતીને આપ્યો. સૂર્યવતીને પુત્રના વિરહ સમયે, કુળદેવી સ્વપ્નમાં કહે છે, હે ભદ્રે ! શ્રી બીચંદ્ર તને બાર વર્ષે ભેટશે. (હસ્ત લખીત રાસમાં ૨૪ વષે ભેટશે એમ લખ્યું છે.) શ્રેષ્ઠ કમળના ગર્ભ જેવા, વય પ્રમાણે ઉજવળ છે, દાંતની શ્રેણી, જાણે મને હર સૂર્ય જ ન હોય ? અને ભાલરૂપી સૂર્ય છે જેમનું, ચંદ્રની જેવા ઉજવળ શ્રી "શ્રીચંદ્ર કુમાર છે, છત્યિાદિ, પિતાને એમ થયો, ત્યાં સુધીનું સર્વ ચરિત્ર કહ્યું.
એટલામાં સ્વયં જ્ઞાની ગુરુએ કહ્યું કે, હે રાજન! હે સુગ્રીવ ! તે આ “શ્રીચંદ્ર રાજા અને તેમની આ માતા
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૮ ]
શ્રી “શ્રી ” (કેવલિ) સૂર્યવતી અને આ પ્રતાપસિંહ રાજા, અને આ ચંદ્રકળા ગુણચંદ્ર, આદિ છે. જે શ્રી “શ્રી ચંદ્રનું દૃષ્ટાંત કહેવાય છે તે પિત. તે સર્વ વિદ્યાધરેએ પ્રમોદથી શ્રી “શ્રીચંદ્રને નમસ્કાર કરીને, પ્રશંસા કરી. અને બીજાએ પણ નમસ્કાર કર્યો
શ્રી શ્રીચંદ્ર રાજાએ વિનંતી કરી કે, હે પ્રભુ! પૂર્વ ભવે મેં શ્રી જિનેશ્વરએ કહેલું કયું પુણ્ય કર્યું હતું ? શ્રી ધર્મશેષ સૂરીશ્વરજીએ કહ્યું કે, તે પૂર્વ ભવમાં ભાવથી વિધિ પૂર્વક શ્રી આચામ્બલ તપ, ઐરવત ક્ષેત્રે કર્યો હતો. તે આ પ્રમાણેઃ- ઐરવત ક્ષેત્રમાં ચંદનના ભવમાં આચામ્બલ તપ કરીને, અચુત ઇન્દ્ર થયો, ત્યાંથી અવીને તપના મહામેથી રાજાધિરાજ શ્રી “બીચંદ્ર' થયું. તે આ પ્રમાણે
શ્રી જબુદ્વીપમાં ઐવિત ક્ષેત્રે, બૃહણ નામની નગરી હતી, ત્યાં જયદેવ નામને રાજા હતો, તેની પ્રિયા જ્યાદેવી હતી, તેમને નરદેવ નામને પુત્ર હતો. તે નરેદેવને એક દિવસે વિદ્યા ભણવા રાજાએ, પંડિત પાસે મૂક્યો તે નગરીમાં રાજાને મિત્ર વર્ધન નામને શ્રેષ્ઠી હતો, તેને વલલભાદેવી પ્રિયા હતી, તેમને ચંદન નામે પુત્ર હતો. પિતાએ ચંદનને તેજ દિવસે તેજ પંડિત પાસે ભણવા મૂકો. ત્યારથી નરદેવ અને ચંદન મિત્ર થયા. ક્રમે કરીને તે સર્વ કળાઓમાં કુશળ થયા. બન્નેની ક્રિયા સરખી છે, વચન અને ચિત્ત પણ સરખા છે, ક્રમે કરીને યૌવન વય પામ્યા.
ક્ષિતિ પ્રતિષ્ઠિત નામની નગરીમાં, રાજા પ્રજા પાળે, પુત્રી અશકશ્રીના વિવાહ અર્થે નગર ઉદ્યાનમાં સ્વયંવર મંડપની રચના કરાવી, અનેક રાજપુત્રોને કુકમપત્રિકાથી આમંત્રણ કરીને બોલાવ્યા. જેથી નરદેવ ચંદનથી યુકત ત્યાં આવ્યો.
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજી
[૧૯
અશેાકશ્રીએ પૂર્વ ભવના પ્રેમથી, રાજપુત્રોને મૂકીને, ચંદનને વરમાળા પહેરાવી. અશાકશ્રી પેાતાના મિત્રને વરી, તે જોઇને નરદેવ હૃદયમાં અતિ દુષને પામ્યા. તે જોને પ્રજાપાળ રાન્તએ, ભાણેજ શ્રી કાંતાને નરદેવને આપી, તે બન્ને મહાન વિવાહ મહાત્સવ કર્યાં.
બન્ને મિત્રા પેાતાના નગરે ગયા. છ મહિના પછી, પૂર્વ કર્મના ઉદયયી, ચંદન સેવકેાથી યુક્ત દેશાંતર ગયા પાંચ વહાણા સાથે, રત્નદ્રિપ પહે[ચ્યા, ત્યાં અતિ લાભ પ્રાત કરીને, તે કાળુપુર ગયા. સમુદ્રમાં તેાક્રાની પવનના કારણે, તે સ`કટમાં સપડાયા, એક વહાણુ ભાગ્યું. તે વહાણ સાથે જોડાએલા ખીજા વહાણા છુટા પડી ગયા. દૈવના ચેાગથી ચંદનનું વહાણ સરમદિરના બંદરે પહાંચ્યું, ત્યાંથી મેતીએ ભરી પરીભ્રમણ કરતા ૧૨ વર્ષે કાળુપુર બદરે આા.
તે પહેલા ભાંગેલા વહાણુમાંથી, પાટીમાના યાગથી કાળુપુર, પહેાંચેલા લેાકેાએ, ચંદનના વહાણ ડૂબ્યાના સમાચાર આપ્યા. શ્રેષ્ટી, મિત્રા શાકશ્રી અને લેાકેા તેથી દુઃખી થયા તેમણે સમુદ્રમાં શોધખેાળ કરાવી. પરંતુ ચંદન મળ્યે નહિ. ૬ થી ૭ વર્ષ પછી લેÈના અપવાદથી અોકશ્રીને વિધવાને વેલ પહેરાવ્યેા. પરંતુ અંગના સ્ફુરણ આદિ નિમિત્તથી નહિ.
૧૨ વર્ષે ચંદન ક્રાણુપુર બંદરે આવ્યાના સમાચાર સાંભળીને, શ્રેષ્ટી, અશેશકશ્રી નરદેવ આદિ અતિ હતે પામ્યા. શ્રેષ્ટી, સાસુ-સસરા, મિત્ર અને નગરના લેકે આદિચનના સન્મુખ ગયા. ચંદન યથા ઉચિત દાનને આપતે અને સતે હુ પમાડતા, મહે।ત્સવથી નગરમાં આવ્યું. અશાકશ્રીને ધર્મ કલ્પદ્રુમ .. ક્રમે નરદેવ રાજા થયા અને તે રાજાને પ્રિય ચંદન નગરશેઠ થયે..
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૦ ]
થી “ચંદ્ર (કેવલિ)
૫૦૦
એક દિવસ જ્ઞાની ગુરુદેવ પધાર્યા. રાજ, શ્રીકાંતા, ચંદન, અશાશ્રી આદિ લોકોથી યુકત આવ્યા. વિધિપૂર્વક વંદન કરીને, સર્વ ઉચિત આશને બેઠા. આચાર્યદેવશ્રીએ ધર્મલાભપૂર્વક ધર્મદેશના આપી. “છાશમાંથી માખણ, કાદવમાંથી કમળ, સમુદ્રમાંથી મોતી, તેમ મનુષ્ય ભવમાં ધર્મ જ સાર છે, દેશનાના અંતે નરદેવ રાજાએ પૂછયું કે, કયા કર્મના યોગથી ચંદન અને અશોકીને વિગ અને સંગ થયો ? આચાર્યશ્રીએ કહ્યું કે, જીવ પિતાના કર્મથી સુખ અને દુઃખ ભોગવે છે. પરંતુ બીજે કાઈ પણ કર્મ બાંધતે નથી તેમજ ભોગવતો પણ નથી.
પૂર્વ ભવમાં ચંદનનો જીવ કુળપુત્ર હતો, ત્યાં અશોકીને જીવ, તેની પત્નિ હતી, હાસ્યથી વિયોગને કરવાવાળું કર્મ બાંધ્યું. તે પછીના ભાવમાં સુલસ અને ભદ્રા નામે પ્રિયા થઈ, ત્યાં તે વિગ કર્મથી ૨૪ વર્ષ અને આ ભવમાં ૧ર વર્ષને વિયોગ થય.
સુહસ કથા:- સુલશે ૫૦૦ આયંબિલ અતિરાથી કર્યા અને ભદ્રાએ બે વખત અખંડ ૫૦૦ આયંબિલ કર્યા. (હસ્ત લિખીત અને જ્ઞાન વિમલસૂરિશ્વરના રાસમાં સુલસે ૫૦૦ અખંડ અને ભદ્રાએ ૧૦૦૦. અખંડ કર્યા, એ પ્રમાણે ફરક છે, સત્ય જ્ઞાની જાણે.) તે તપના પ્રભાવે સુસ અને ભદ્રા દેવલેકે ગયા. ત્યાંથી અવીને ભદ્રા, રાજપુત્રી અશોકગ્રી અને સુલસ, ચંદન થયે પૂર્વભવના સ્નેહથી અશશ્રી ચંદનને વરી. તુલસને રસના કુવામાંથી જેણે કાઢયો હતો, તે દેવકથી અવીને એને શ્રેષ્ઠ મિત્ર તું નરદેવ થયો છે.
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજું
[ ૧૮૧
હસ્ત લખીત રાસમાં છે કે, અમરપુરી નામે નગરી હતી. ત્ય ઋષભદત્ત નામે શ્રેષ્ઠી હતો, તેને દીનદેવી નામે પત્ની હતી. તેમને સુલસ નામે પુત્ર થયો, તેને સુભદ્રા પરણવી. બને ધર્મપ્રેમી હતા. તેમણે બને ગુરુ મહારાજ પાસે બ્રહ્મચર્ય વ્રત અંગીકાર કર્યું. ધર્મધ્યાન અતિ ઉ૯લાસે કરતાં હતાં. તે દીનદેવી માતાને રૂમ્યું નહિ. સુલસને સંસારને રંગ લગાડવા, કોઈ એક અઠંગ જુગારીને સે જુગારીની સોબતથી, સુલશે કામ પતાકા વેશ્યાની સાથે ૧૬ વર્ષ ભોગને ભોગવ્યા. માતાપિતા મૃત્યુ પામ્યા. સવં ધન ખલાશ થયું, તેથી નિર્ધન સુલસને અક્કાએ, ધકકો મારી બહાર કાઢો.
સુલસે ધન કમાવવા અર્થે દેશાંતર પ્રયાણ , માર્ગમાં એક વેત આકડાને જોયો, તેના નીચે ધન હશે, એમ માનીને ધરણેને નમસ્કાર કરીને, આકડા નીચેથી, હજાર સોના મહારને કાઢીને, ગુપ્ત રીતે સાથે લઇને તે આગળ ચાલ્યો. એક નગર આવ્યું તેમાં બજારમાં ઘણી દુકાનમાંથી, એક દુકાને જઈને, વેપારીને ઘરાકાને માલ આપવામાં સહાય કરી, તેથી તેને વિશાળ દ્રવ્યનો લાભ થવાથી, પ્રસન્ન થઈને વેપારીએ પૂછ્યું કે, તમે કાના મહેમાન છે ? સુલસે કહ્યું કે, આપને મહેમાન છું. તેને પોતાના ઘરે લઈ જઈને, સ્નાન, ભેજન આદિ કરાવે છે. અને સુલસને એક દુકાન કરી આપી, તે દુકાનમાં તુલસને લાભ થયા. ત્યાંથી તિલકપુર જઇને, કરીઆણાના વહાણ ભરીને, રદ્વિપ ગ, અતિ લાભ પ્રાપ્ત કરીને, રને લઈને અમરપુરી તરફ વહાણ હંકાર્ય, માર્ગમાં વહાણ ભાંગી જવાથી, લાકડાના પાટીયાની સહાયથી કીનારે ઊતર્યો.
કીનારે કેળા આરોગીને, ચિંતામાં ને ચિંતામાં આગળ ચાલે એક શબના વસ્ત્રના છેડેથી, પાંચ રને લઇને આગળ
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૨ ]
શ્રી ‘શ્રીચંદ્ન’ (કૈલિ)
જતાં, વેળાકુલ નગર આવ્યું, રત્નો વેચીને કરીશ્માણ. ખરીદ કરીને, અમરપુરી તરફ પ્રયાણ કરતાં, માર્ગમાં ભીલેએ લૂટયે!! કાઈ સાથે આગળ જતાં, એક ઠેકાણેથી પારસરસ મળ્યા ! તે વેચીને દ્રવ્ય લખને આગળ ચાલ્યા, માર્ગોમાં સુલસનું રકતથી પૂર્ણ લાલ શરીર જોઈને, ભારડ પક્ષીએ ઉઠાવ્યા ! રાહગિરિ ઉપર સુલસને મુકીને, કાઈ ખીન્ન પક્ષી સાથે લડવા માંડયું. તે સુઅવસરના લાભ લાદને, સુલસ નાહીને એક શુક્રામાં ભરાઇ ગયેા. પક્ષીએ લડીને ગયા, એટલે છુટકારાને દુખ લ, મુક્ત થવા માટે દુ પામીને, જ્યાં વાગ્યું હતું, ત્યાં ઔષધી ચે પડી.
।
એટલામાં કાષ્ટ પુરુષને જેને, સુલસે પૂછ્યું કે, આ ક્રા ગિરિ છે? તેણે કહ્યું કે, રાહગિરિ છે, પુષનું ભાગ્ય અહિં કળે છે! સુલસે રાજાની અનુમતી લઈને, રાહગિરિ ઉપર ખાતાં, ઘણા રત્ના મળ્યા ! તે વેચીને, પરીણાં ખરીદીને, અમરપુરી તરફ પ્રયાણ કર્યું.. ગાઢ વનમાં કરીશ્માં દાવાનળથી ભસ્મ થઈ ગયાં. આગળ જતાં એક અવધૂતને જોયા, તે રસ કુ ંપીકાની વાતેા કરતા હતા, તેથી સુલગ્નને આનંદ થયે।. અવધૂતે સુલસને એક માચીમાં બેસાડી અને ભેંસની પૂંછડીની દીવી માપીને, કુવામાં ઉતાર્યાં. સુક્ષસે રસથી પી ભરી એટલે તેને ઉપર ખેંચીને, અવધૂતે પહેલા રસની કુપી માંગી સુલસે પહેલા પૈાતાને બહાર કાઢવા કહ્યું અને રસની કુંપી ન આપી જેથી અવધૂત ગુસ્સે થઇને માંચીની દારી કાપી નાખી. સુલસ માંચીથી યુક્ત કુવામાં પડયેા, પરંતુ પુણ્યથી વચમાં બચી ગયે।, પરંતુ રસમાં ન પડયેા. કુવામાં તેના પહેલા જિનશેખર નામને શ્રાવક પડયા હતા, તે સ્વામી ભાતે, સુલસે કુવામાંથી બહાર નીકાળવા માટે ઉપાય પૂછયે, જિન શેખરે કહ્યુ` કે, કત એકજ ઉપાય છે કે, જ્યારે ઘે! પારસ રસ પીવા આવે, ત્યારે તેના
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રફેરણ જી
[ ૧૮૩
પૂછડે વળગી પડવાથી, એ બહાર નીકળશે ત્યારે એના ભેગા બહાર નીકળી શકાશે. પારસ રસથી બહાર નીળી શકું તેમ નથી. જિનશેખર મૃત્યુ પામી લેાકામા દેવ થયેા. જ્યારે ધા રસ પીવા આવી ત્યારે તેની પૂંછડી પડી, તેની સાથે સુલસ કુવામાંથી બહાર નીળ્યે,
સુલસ વૃક્ષ નીચે સ્વસ્થ થાય છે, એટલામાં એક હસ્તિ આવ્યા, હસ્તિને જાને સુલગ્ન નાના, એટલામાં સિંહે આવીને, રુતિને ફાડી નાખ્યા. સુલસે રાત્રિ વૃક્ષ ઉપર ગાળી, ત્યાં. વૃક્ષ ઉપર ઉદ્યોતને જોને, લઇ લીધેા. પ્રભાતે વૃક્ષ નીચેથી બે સિંહો નાઠા. સુલસે ટવી ઓળ ́ગીને શિષ` નગરમાં આવ્યા, ધાતુવાદી રત્નો પડાવી ગયા, તેથી ઘણી ચિંતા થઇ. એક પછી એક આવતી આપત્તિઓથી ગભરાઇને, કાળી ચદશે સ્મશાનમાં જને આપધાત કરવાની તૈયારી કરી, ત્યારે આઠમા જિનરોખરદેવે ઉપયેાગ મૂકીને જોયું, તેા સુલસની તે તૈયારી જોને, તત્કાળ વિમાનમાં આવીને સુન્નસને આપઘાત કરતા અટકાવ્યેા પેાતાની આળખ આપીને. દેવે ધનની વૃષ્ટી કરીને, ધત અને સુલસને જિનેશેખરદેવે તત્કાળ અમરપુરીમાં પહેોંચાડયા.
સુસે રાજાને ભેટ ધરીને, નમસ્કાર કર્યાં. પેાતાની ગૃહે સગા-સબધીને ભેટે છે. કામ પતાકાને પેાતાના ગૃહે લાવીને, તેની સાથે સુભદ્રા સાથે ભાગવે છે. વિલાસ કરતા કરતાં ધન ખુટયું જેથી જિનશેખર દેવને યાદ કરતા, તત્કાળ તે આગ્યે. અને ક્રેડ ધનની વૃષ્ટી કરી. સુલસે પરિમાણુને નિયમ સ્વીકાર્યા. કાઈક વેળા બહાર શરીર ચિંતા અર્થે ગયા હતેા, ત્યાં ધન દેખ્યુ પર ંતુ નિયમના કારણે સુસે ધન લીધું નહિં તે સાંભળીને રાજાએ પ્રેમથી ખજાનચી બનાવ્યેા.
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૪ ]
શ્રી “શ્રીચંદ્ર (કેવલિ) એક દિવસ જ્ઞાની ગુરુદેવ પધાર્યા અને ધર્મ દેશના આપી. નરદેવ રાજા, તુલસી અને સુભદ્રાએ, સંસાર ત્યાગીને, સંયમની સાધનામાં આગમને રસ પીધે, જ્ઞાન, ધ્યાન, તપ આદિમાં પ્રગતિ કરી, પ૦૦ અખંડ આયંબિલ કર્યા. સંયમની સાધના અને ૫૦૦-૧૦૦૦ આયંબિલ તપના મહાન પ્રભાવથી પ્રભાવિક ઉપાર્જન કર્યું. કાળક્રમે કાળધર્મ પામીને, સર્વોત્તમ પુણ્યના પ્રભાવે બને દેવલેમાં દૈવી સુખ ભોગવ્યા. આ ભવમાં ૨૪ વર્ષને સુસ અને સુભદ્રાને વિયાગ થયે. જિનશેખર દેવ-અવીને તારો મિત્ર નરદેવ થયા. “શ્રીચંદ્ર કેવલિ” હસ્ત લખીત રાસમાંથી રચનાર શ્રી લલીત પ્રભસૂરિ, સં. ૧૫૫ પાટણમાં ઢંઢેરવાડે, મહા સુદ ૧૦ ગુરુવાર રેહણી નક્ષત્ર. શ્રી શામળા પાર્શ્વનાથજીની છાયામાં, પાના ૯૩ થી ૮ માંથી. શ્રી વર્ધમાન આયંબિલ તપ!
જ્ઞાની ગુરુને ચંદને પૂછ્યું કે, જે મારા કર્મો હજી ભોગવવાના હોય તો તે કર્મો ભોગવા ન પડે! અને તે કેવી રીતે નાશ પામે? ગુરુ મહારાજે ફરમાવ્યું કે, હે મનહર આત્મા ! જે તું કર્મોને ક્ષય ઈચ્છતા હોય તે જિનેશ્વર દેવે કહેવા તત્ત્વને સાંભળ. આગમ યુતિથી જે આચાલ વર્ધમાન તપ એવી રીતે કર, કે જેથી નિકાચિત કર્મો પણ હણશે.
ગુરુ મહારાજના ઉપદેશથી, ચંદન અને અશકશ્રી, સગાવહાલાં અને લેકેએ પણ, હર્ષથી તે તપને શુભ પ્રારંભ કર્યો તેમાં ધાવમાતા. શ્રેષ્ઠીને સેવક હરી અને પડોશની ૧૬ સ્ત્રીઓએ, લજજાથી, સ્નેહથી, પ્રિતીથી ઘણું લેકાએ, તપને પ્રારંભ કર્યો, પરંતુ પુણ્યશાળી અલ્પ સંખ્યાએ તપને પૂર્ણ કર્યું. ચંદન અને અશોકગ્રીએ પિતાના ગૃહે, દહીં, દુધ ઘી,
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજું
[ ૧૮૫ પકવાન, ખાદિમ, સ્વાદમ આદિથી પૂર્ણ ગૃહ હોવા છતાં પણ મહાન ત૫માં તત્પર રહીને, ચંદન અને અશકશ્રીએ તે તપને પૂર્ણ કર્યું. નરદેવ રાજાએ મિત્રના તપની પ્રશંસા કરી, પરંતુ તેમાં મુખ–શુદ્ધિ કરવાની ન હોવાથી, તે અર્થે સુગ કરી ચંદને તપ પૂર્ણ થતાં વિધિથી વિસ્તારથી ઉદ્યાપન આદિ કરીને, ૭ ક્ષેત્રમાં પોષણ કરીને, અચુત ઈન્દ્ર થયો અને અશકશ્રીનો જીવ સામાનિક દેવ થયો. બારમા દેવલેકે દૈવી સુખ ભોગવ્યાં!
શ્રી ધર્મષ સૂરીશ્વરજીએ કહ્યું, “તે અચુત ઈન્દ્ર ઍવીને, કુશસ્થળે, શ્રી “શ્રીચંદ્ર” જનમ્યો. તેમનો સામાનિક દેવ ચંદ્રકળા પવિત્રની તરીકે જન્મીને પટ્ટરાણી થઈ. તારો મિત્ર નરદેવ સુગ કરવાથી, પણ ભવો ભ્રમણ કરીને, સિંહપુરમાં ધરણ બ્રાહ્મણ થયો. શ્રી સિદ્ધાચળે જઈને, તે આ ભવમાં ગુણચંદ્ર મંત્રીપુત્ર, જે તારો પ્રાણપ્રિય મિત્ર છે, હરી અને ધાવમાતા આ ભવમાં લક્ષ્મીદત્ત અને લક્ષ્મીવતી થઈને, પૂર્વના સ્નેહથી તને પુત્રવત પાળ્યો. સોળ સખીઓ, રાજપુત્રીઓ થઈને, તારી પ્રિયા થઈ. કામ પતાકા સુલના ભાવમાં હતી તે ભીલ રાજાની માહિની કન્યા થઈ, એ પ્રમાણે સર્વ ચરિત્ર કહ્યું !
તે સાંભળીને શ્રી “શ્રીચંદ્ર', ચંદ્રકળા, ગુણચંદ્ર આદિને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થવાથી, ગુરુમહારાજે કહેલા સ્વના પૂર્વભવ, તેજ પ્રમાણે સર્વ સાક્ષાત જોયું. તેમણે આચાર્ય દેવની સ્તવના કરી. સુગ્રીવની પુત્રી રત્નવતી જાતિસ્મરણ જ્ઞાનથી, પૂર્વભવના અધિક કાન્તિવાળા શ્રી શ્રીચંદ્ર'ને વરી. શ્રી “શ્રીચંદ્ર' રત્નવેગ આદિ વિદ્યાધરને અજ્ઞાનતાથી અજાણતા, રત્નચુડનો વધ કર્યાની હકીક્ત કહીને ખમાવ્યા. સુગ્રીવ અને મણિચુડે પરસ્પર ખમાવ્યા.
શ્રી “શ્રીચંદ્ર' તે સર્વથી યુક્ત મહોત્સવપૂર્વક નગરમાં પ્રવેશ કર્યો. દક્ષિણ અને ઉત્તર શ્રેણીના અધિપતિ વિદ્યાધરો રત્નો અને પુત્રીઓ લઈ આવીને, શ્રી “શ્રીચંદ્રને નમ્યા. રત્નાવતી, રત્નચુલા,
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૬ ]
શ્રી શ્રીચંદ્ર (કેવલિ) મણિલિકા અને રત્નકાંતા આદિ અને વિદ્યાધરોની બીજી પુત્રીઓ શ્રી “શ્રીચંદ્ર'ને પરણી અને કરમચન સમયે “આકાશગામિની અને કામરૂપિણી આદિ વિદ્યાઓને પ્રાપ્ત કરી !
૧૧૦ સુગ્રીવ આદિ વિદ્યાધર અધિપતિઓએ, ભાગ્યથી અધિક એવા શ્રી “શ્રીચંદ્ર' મહારાજાને, વિદ્યાધરોના ચક્રવર્તી તરીકે વિધિ પ્રમાણે મહોત્સવ પૂર્વક અભિષેક કર્યો. શ્રી સિદ્ધગિરિના શિખરે યાત્રા વિસ્તારપૂર્વક કરીને, માતાપિતા, પત્નીઓ, વિદ્યાધરોથી યુક્ત, વિદ્યાધરોની વિનંતીથી તેમના નગરોનું નિરીક્ષણ કર્યું. આકાશને ચિત્રવિચિત્ર કરતા, વિદ્યાધરોના શ્રેષ્ઠ સૈન્યથી યુક્ત, રીના દીવા અને વિજળીના દંડથી, અનેક વાજિંત્રોના સરોદથી ગાજતા એવા શ્રી “શ્રીચંદ્ર' રૂપી મધ કુશસ્થળે આવ્યા.
હસ્તિઓના ઝરતા એવા મદરૂપી જળથી ભૂમિને સિંચ, રસાત્મક વેત ધ્વજારૂપી વાદળા અને ચારે કેર અનાજને વૃદ્ધિ પમાડનારું, પ્રાણિઓના દારિયરૂપી ગ્રીષ્મઋતુને શાંત કરતા, એવા શ્રી “શ્રીચંદ્ર' રૂપી ગાઢ મેધ ક્રમે આવ્યા
કુશસ્થળનગરમાં અલ્પ અને વિશાળ માંચડાઓ બંધાયા છે, કેળના થાંભલાઓ રોપાયા છે, ધણું તોરણે બંધાયા છે, જેમના હસ્તમાં કેસર ચમકી રહ્યું છે, એવા હસ્તથી મોતીના સ્વસ્તિક થઈ રહ્યા છે, જેઓના હસ્તમાં પુષ્પોની માળાઓ રહી છે! વિચિત્ર વસ્ત્રોના
બંધાઈ રહ્યા છે! જુદી જુદી જાતના વજે લહેરાઈ રહ્યા છે અને અનેક ગીત નૃત્ય આદિ થઈ રહ્યું છે.
નારીઓ ધવલ મંગળ ગીત ગાઈ રહી છે, સ્થળે સ્થળે ચંદન અને કુંકુમના જળથી સંસ્કૃત કરાયેલાં રાજભુવન છે, સુંદર શૃંગારથી ઓપતી એવી મારી અને નરથી મનોહર કુશસ્થળ નગરમાં શ્રીમાન શ્રી “શ્રીચંદ્ર' શુભ પ્રવેશ કર્યો! મંગળ અથે પૂર્ણ કુંભ અને અક્ષતના પાત્રોથી, રાજભુવન સંકડું પડી ગયું છે સહાગણ સ્ત્રીઓ અને કન્યાઓએ
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજું
[ ૧૮૦ મોતી અને અક્ષતથી વધાવ્યા ! કવિઓ અને ભાટોએ સ્તવના કરી. સિંહાસન ઉપર બેઠેલા પિતાના ચરણકમળની નજીકમાં રહેલા વિદ્યાધરોથી શોભતા એવા શ્રી “શ્રોચંદ્ર” શોભવા લાગ્યા !
દ્વારપાળ દ્વારા સૂચના કરાવીને, કુંડલપુર નરેશ ભટણું ધરીને, વાંદરીને મૂકીને, સભાને વિસ્મય પમાડતો ભક્તિથી નમસ્કાર કરીને કહ્યું. “મારાથી પૂર્વે અજાણતા થયેલ અપરાધની ક્ષમા કરો.” શ્રી “શ્રીચંદ્ર” રાજાએ પૂછયું, “આ કોણ છે? તે શો અપરાધ કર્યો છે? નરેશે હસ્ત જોડીને સ્વચરિત્ર યથાસ્થિત કહ્યું. પ્રતાપસિંહના કહેવાથી વાનરીની આંખમાં કૃષ્ણ અંજન આંજીને, શ્રી “શ્રીચંદ્ર સરસ્વતી બનાવી ! લજજાથી સાસુ સસરાને નમસ્કાર કરીને, ચંદ્રકળા આદિને નમસ્કાર કરીને, સખીથી યુક્ત ત્યાં રહી.
અરિમર્દન રાજા સ્વપુત્રને ધિક્કારતા શ્રી “શ્રીચંદ્ર' અટકાવ્યા છતાં તેમના ચરણકમળનો આશ્રય કર્યો. મોહિની રત્નો અને ભીલેથી યુક્ત આવી. તેને શ્રી “શ્રીચંદ્ર' સ્વમહેલના દ્વાર આગળ સ્થાપન કરી. બ્રહ્મચારિણી મોહિની મસ્તકે શ્રી “શ્રીચંદ્ર'ની પાદુકા વહન કરે છે ! બ્રાહ્મણ શિવમતીને નાયક નગર અર્પણ કર્યું અને ચેરની ગુફામાંથી ધન લાવીને શ્રી “શ્રીચંદ્ર” વાપરે છે !
વિદ્યાના બળથી, વિદ્યાધર રાજાઓના બળથી ચતુરંગી સૈન્ય બળથી અને સ્વબુદ્ધિબળથી, સમુદ્ર સુધી ત્રણ ખંડની ભૂમિ, ઋદ્ધિ સર્વ હલાએ કરીને સાધી ! સોળ હજાર દેશના રાજાઓએ શ્રી “શ્રીચંદ્ર' ને નમસ્કાર કર્યો. હસ્તિઓ, અશ્વો, રથે અને સૈનિકાથી યુક્ત, અર્ધ ચક્રી થયા ! પ્રતાપસિંહ રાજાએ શુભ દિન, શુભ વેળાએ વિદ્યાધર રાજાઓ અને બીજા રાજાઓએ, અતિ આનંદથી શ્રી “શ્રીચંદ્ર ને મહાન રાજ્યાભિષેક કર્યો, એકછત્રી રાજ્યને ધારણ કરતા રાજાધિરાજે થયા ! મહાપરાણી પદ્મિની, ચંદ્રકળા અને સોળ પદરાણીઓ ૧. કનકાવલી. ૨. પદ્મશ્રી, ૩. મદમસુંદરી, ૪. પ્રિયંગુમંજરી, ૫. રત્નચુલા,
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૮ ]
શ્રી શ્રીચંદ્ર' (કેવલિ) ૬. રત્નાવતી, ૭. મણિચુલા, ૮. તારલોચના, ૯. ગુણવતી, ૧૦. ચંદ્રમુખી, ૧૧. ચંદ્રલેખા. ૧૨. તિલકમંજરી, ૧૩. કનકાવતી, ૧૪. કનકસેના, ૧૫. સુલેચના, ૧૬. સરસ્વતી.
ચંદ્રાવલી, રત્નકાન્તા, ધનવતી આદ, રૂ૫, લાવણ્ય, સૌભાગ્ય લક્ષ્મીના સ્થાનભુત ૧૬૦૦ રાણીઓ થઈ, ચતુરા, કેવિદા, આદિ સખીઓ ભોગપત્નીઓ હજારો થઈ. પૂર્વ પુણ્યના ભોગફલથી, વિદ્યાથી, સ્વઈચ્છા અનુસાર રૂપ કરીને, શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજાધિરાજ ઈચ્છા અનુસાર ભોગ ભોગવે છે. સુગ્રીવને ઉત્તર શ્રેણીનું રાજ્ય આપ્યું અને દક્ષિણ શ્રેણીનું રાજ્ય રત્નધ્વજ અને મણિચુલને આપ્યું ! જ્ય આદિ ચાર ભાઈઓને કેટલાક દેશોનાં રાજ્ય આપ્યાં. સર્વ સ્થળે ધમરાજ્યને ચલાવે છે !
સોળહજાર મંત્રીઓમાં સેળસે મુખ્ય મંત્રીઓ હતા, લક્ષ્મણ આદિ સોળ મહાઅમાત્ય થયા ! તે સર્વેમાં મુખ્ય મંત્રીરાજ ગુણચંદ્ર થયો. ૪૨ લાખ હસ્તિઓ, ૪૨ લાખ ઉત્તમ અશ્વો, ૪૨ લાખ રથ, ૪ર લાખ ઊંટ, ૪૨ લાખ ગાડાં, ૧૦ ક્રોડ અશ્વો, અડતાલીશ કરોડ ધનુર્ધારી સૈનિકે, ઉત્તમ સેનાધિપતિ ધનંજયથી યુક્ત હંમેશાં શ્રી શ્રીચંદ્ર' રાજાધિરાજ સેવાતા હતા.
૪૨ હજાર ઊંચા ધ્વજે, ૪૨ હજાર વાજિંત્ર અને એટલા વગાડનારા, ૪૨ હજાર સેવકે રાજેશ્રી “શ્રીચંદ્ર ને છત્ર, ચામરને ધારણ કરનારા પુરુષ, ૪૨ હજાર મહાવતે શોભતા હતા. હરિ, તારક આદિ ભાટે, વીણારવ આદિ ગાયકો અને બીજા કવીન્દોથી સ્તવના કરાતા શ્રી “શ્રીચંદ્ર શોભતા હતા. | સર્વ દેશોમાં, સર્વ જાતિઓમાં લેકેને બળના બહાનાથી ઈચ્છિત ધન આપીને, સર્વ પૃથ્વીને અનૃણી કરીને, સર્વ નિમિત્તે અને સર્વ શાસ્ત્રોની આદિમાં શ્રી “શ્રીચંદ્ર' સંવત્સર અંક્તિ કરાયો ! દાનશાળાઓ, પરબે, મઠ, મંદિર, પ્રત્યેક સોળ હજાર કરાવ્યાં.
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજું
[ ૧૮૯ સત્તર વાર સર્વ જીવોને બોધિબીજને આપનારી માતાપિતાથી યુક્ત મહાયાત્રાઓ કરી. દરરોજ શ્રીજિનપૂજા, આવશ્યક ક્રિયા અને માત પિતાની ભક્તિ, ગુરુ મહારાજના પાદને વંદન, સર્વ સામગ્રીથી કરતા હતા. સર્વ દેશોમાં અમારી પ્રવર્તાવી અને અમારી પટષણ કરાવી, અહિંસાને ફેલાવી.
ગામે, ગામે, ગિરિએ, ગિરિએ, શ્રી જિન મંદિર, જિનબિંબની સ્થાપના કરીને, પૃથ્વીને શ્રી જિનેશ્વર દેવથી મંડિત કરી. શ્રી જિનઆજ્ઞાના પાલક એવા તે, સાત ક્ષેત્રમાં ધનને વાવતા. ચાર પર્વેમાં કુવેપારનો નિષેધ કરતા, શ્રી જિનવચનમાં અને શ્રી જિનેશ્વરે કહેલા -તત્ત્વોમાં શ્રદ્ધા કરતા. ઉદ્યાપન જિન યુક્તિથી વિસ્તારથી કરતા
આનંદ પૂર્વક પણે સમય ગયે, મુખ્ય ત્રણ ધર્મ, અર્થ અને કામને સેવતા, ચંદ્રકળાની કુક્ષીએ ચંદ્ર સ્વપ્નથી સૂચિત પુત્ર જન્મ્યો. દાદાએ “પૂર્ણચંદ્ર” નામ પાડયું. સર્વ દેશમાં જન્મમહોત્સવ થયો. બીજી રાણીઓને પણ અનેક પુત્ર જનમ્યા. તે પુત્રોથી શ્રી “શ્રીચંદ્ર' રૂપી રાજા ઈંદ્ર જેવો શેભત હતે.
મહામલ્લ રાજા અને શશિકલા રાણીને પ્રેમકલા પુત્રી થઈ તેની સાથે એકાંગવીર ભાઈને રાજાએ પરણું.
કુટુંબના દિવસો ઉત્સવપૂર્વક જઈ રહ્યા છે. નગરના ઉદ્યાનમાં મુનિ સમુદાયથી પરિવરેલા, પુણ્યના પુંજ જેવા શ્રી સુવ્રતાચાર્ય પધાર્યા. ઉદ્યાનપાળે તે શુભ સમાચાર આપ્યા. પ્રતાપસિંહ રાજા આદિ સર્વ આનંદ પામ્યા.
પ્રતાપસિંહ રાજા, શ્રી “શ્રીચંદ્ર” રાજા અને બીજા રાજાઓ સહપ્રિયા બોથી યુક્ત, મંત્રીઓ, લેકે આદિ ગુરુમહારાજ પાસે આવીને, વિધિપૂર્વક નમસ્કાર કરી ઉચિત આસને બેઠા. ધર્મલાભથી યુક્ત ગુરુ મહારાજે દેશના આપી –
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૦ ].
શ્રી શ્રીચંદ્ર (કેવલિ) વિશ્વમાં શ્રી જિનેશ્વરદેએ સાધુ અને શ્રાવક એમ બે ધર્મ કહ્યા છે. સાધુધર્મ પાંચ મહાવ્રત, ત્રણ ગુપ્તી અને પાંચ સમિતી, શ્રાવકને ૧૨ વ્ર, વા-પૂજા આદિ ધર્મ કહ્યો છે. શ્રી જિનેશ્વરદેવની પૂજાથી મનની શાંતિ થાય છે, મનની શાંતિથી શુભ ધ્યાન થાય છે, શુભ ધ્યાનથી મોક્ષનું અવ્યાબાધ સુખ પ્રાપ્ત થાય છે.” “વ્યસ્તવનાથી ઉત્કૃષ્ટ અમ્રુત દેવલોક સુધી જઈ શકાય છે. અને ભાવ સ્તવનાથી અંતરમુહૂર્તમાં કેવળજ્ઞાન પામી, નિર્વાણ પામી મોક્ષ પ્રાપ્ત કરે છે.”
શ્રી જિનભુવને જવાની મનથી ઈચ્છા કરે તે એક ઉપવાસનું ફળ, ઊઠવાથી છકેનું ફળ, પ્રયાણના પ્રારંભથી અઠ્ઠમનું ફળ, ચાલતા ૧૦ ઉપવાસનું ફળ, માર્ગમાં ૧૫ ઉપવાસનું, દેરાસરના દર્શન થતાં મહિનાના ઉપવાસનું, શ્રી જિનેશ્વરપ્રભુના દર્શનથી એક વર્ષના ઉપવાસનું, ત્રણ પ્રદક્ષિણાએ એક વર્ષના ઉપવાસનું, શ્રી જિનેશ્વરદેવની પૂજાથી હજાર વર્ષનું ફળ, શ્રી જિનસ્તવનાથી અનંતગણું ફળ પ્રાપ્ત થાય છે. કહ્યું છે, “નવણ સ્નાત્ર કરવાથી એકગણું, વિલેપનથી હજારગણું, પુષ્પની માળા પહેરાવવાથી લાખગણું થાય છે અને ગીત, નૃત્ય, વાજિત્ર આદિ ભાવપૂજાથી અનંતગણું થાય છે.'
કંચન, મણિ અને સુવર્ણના હજાર થાંભલાવાળું, સુવર્ણની તળભૂમિ, શ્રી જિનભુવન કરાવે તેનાથી તપ અને સંયમ અધિક છે!” એ સાંભળીને શ્રી શ્રીચંદ્ર ને બળાત્કાર અનુમતી લઈને, અષ્ટાલિંકા મહત્સવ કરી શ્રી સુત્રતાચાર્ય પાસે પ્રતાપસિંહ રાજા અને સૂર્યવતી પદરાણી આદિ કેટલીક રાણઓ, લક્ષ્મીદત પ્રિયાથી યુક્ત અને મતિરાજ આદિ મંત્રીઓએ દીક્ષા લીધી. કેટલાકોએ સર્વવિરતિ, કેટલાક સમ્યકૃત્વ અને દેશવિરતિ યથાશક્તિ પામ્યા.
શ્રી “શ્રીચંદ્ર, રાજાધિરાજે પ્રિયાએથી યુક્ત શ્રાવકધર્મ પ્રાપ્ત કર્યો. સમ્યક્ત્વમૂળ પાંચ વ્રત અને ૭ ઉત્તર વ્રત એમ શ્રાવકના ૧ર. વ્રત લીધા. શ્રી અરિહંત ભગવાનને નમસ્કાર કરીને, અભિગ્રહનું
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજું
[ ૧૯૧ પ્રમાણ કરે છે, “અરિહંત મારા શ્રેષ્ઠ દેવ છે, નિગ્રંથ સુસાધુ મારા ગુરુ છે અને જિનેશ્વરદેવે કહ્યું તે જ તત્વ છે, એ જાવજીવનું. એ પ્રમાણે સમ્યકૃત્વ સ્વીકાર્યું. શ્રી જિનેશ્વરદેવની હું ત્રિકાળ પૂજા કરીશ. ઉભયકાળ આવશ્યક ક્રિયાને કરીશ.”
“શ્રી જિનેશ્વરદેવના ગર્ભગૃહમાં દશવિધ આશાતના ટાળીશ. તંબળ, અશુચી નાંખવું, વિકથા, ઊંધવું, ભજન, પાણી, ક્રિડા, કલહ, પગરખા અને હાસ્યકથા એ દશ ટાળીશ. દરરોજ એક હજાર શ્રી મહામંત્ર નમસ્કાર ગણીશ. ૩૦૦ ગાથાને સ્વાધ્યાય કરીશ. એક લાખ પ્રતાપ નાણું સાત ક્ષેત્રમાં વાપરીશ.”
“પહેલું સ્થૂલ પ્રણાતિપાત વિરમણ વ્રત, અપરાધ વિના કઈ પણ જીવને વિકલ્પપૂર્વક વધ કરીશ નહિ, અને કરાવીશ નહિ.” બીજું સ્થૂલ મૃષાવાદ વિરમણ વ્રત, પાંચ પ્રકારના મેટા અસત્ય બોલીશ નહિ. ૧. કન્યા ૨. ગાય ૩. ભૂમિ સંબંધી ૪. થાપણ સંબંધી અને પ. બેટી સાક્ષી.” ત્રીજું સ્થૂલ અદત્તાદાન વિરમણ વ્રત્ત, અપરાધી સિવાય, કઈ પણ વસ્તુ આપ્યા સિવાય ગ્રહણ કરવી નહિ.” ચોથું સ્કુલ બ્રહ્મચર્ય વ્રત, સ્વપત્નીઓ મૂકીને કાયાથી જાવજીવનું શીલવ્રત પાળીશ. પારકી સ્ત્રીને ભોગવીશ નહિ. પાંચમું પરિગ્રહ પરિમાણ વ્રત, નવવિધ પરિગ્રહમાં ત્રણ ખંડના રાજ્ય સિવાયનું પરિગ્રહ ઓછો કરીશ. ધન, ધાન્ય, રૂપું-સુવર્ણ, ખેતર, મહેલ, બે પગવાળા અને ચાર પગવાળા આદિના માટે આ પ્રમાણે પ્રમાણ કર્યું છે. છઠ્ઠા દિગ્ય વિરમણ વ્રતમાં, ત્રણ ખંડમાં, નીચે એક કાસથી વધારે નહિ. ઊંચે વૈતાઢ્ય ભૂમિને મૂકીને, શ્રી જિનેશ્વરદેવની યાત્રા સિવાય જઈશ નહિ.”
“સાતમું ભોગપભોગ વિરમણ વ્રતમાં, અનંતકાય, અભક્ષ્ય, ભોજન, પાણીનો ત્યાગ. વસ્ત્રો અને આભૂષણનું માન કરવું. સચિત્ત વસ્તુઓને ત્યાગ. કંદ, સુરણકંદ, લિલી હળદર, લિલે કર્યુ, સતાવલી, વીરાલી, કુમાર પાઠું, થાર, ગળો, વિરૂધ, લસણ, વાંસ, કારેલું, ગાજર, લેએણની ભાજી, લેઢની ભાજી, ગિરિકરણ, કમળ પાન, કૌશલય,
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૨ ]
શ્રી શ્રીચંદ્ર (કેવલિ) કમળ વનશરૂગ, થેગ, અલમુથા, ભૂમિરૂઆ, વથુલાની ભાજી, પત્યેકની ભાજી, કમળ આંબલી એમ ૩૨ અનંતકાયનો ત્યાગ.”
૧. મધ ૨. મદિરા ૩. માંસ ૪. માખણ ૫. ઉંદુબર વૃક્ષના પાંચ અંગ, રાત્રિ ભોજન, બળ અથાણું, બળ અડા, હીમ, કરા, કાચા દહીં-દૂધ-છાશ સાથે કઠોળ, તે વિદલ કહેવાય. ફુગવાળું, ચલિત રસવાળું, અજ્ઞાત ફળ, તુચ્છ ફળ, બહુબીજ. એ પ્રમાણે રર અભક્ષ્યનો ત્યાગ.'
૧૫ કરમાદાન. અંગારકમ, વનકમ, શકટકર્મ, ગાડી, અશ્વ આદિ ભાડેથી ફેરવવા ખેતી, બોરીંગ, પૃથ્વી ખોદાવવી, દંત વાણિજ્ય, કસ્તુરી, દાંતવાળા, પીંછા, ઊન, હાલતા ચાલતા પ્રાણીના અંગો વેપાર ન કરવો. મધ, માખણ, માંસ, દૂધ, ધૃત, તેલ આદિનો વેપાર ન કરે. વિષ, અફીણ, સોમલ ઝેર, શસ્ત્ર, હળ, કેદાળા, પાવડા આદિનો વેપાર ન કરે.
“જીન, ઘંટી ધાણી, પશુ-પંખીના પુછ કાપવા, પીક ગાળવી, ડામ દેવા, ખસી કરવી, દવ, ધન, ખેતરમાં અગ્નિ, કુવા-તળાવ ઉલેચવા, નહેર કાઢવી, પાણી સુકવવું, અસતીનું પોપણ, મેના-પટ, વેશ્યા આદિને પિવી અને તેમની કમાણી લેવી આદિ ધંધાને ત્યાગ.
આઠમું અનર્થદંડ વિરમણ વ્રત–આર્તધ્યાન, રૌદ્ર ધ્યાન, પાપનો ઉપદેશ ન કરે. હિંસક વસ્તુઓનું દાન ન દેવું, પ્રમાદ ના કરવો. શસ્ત્ર, અગ્નિ, સાબેલા યંત્ર, ઔષધ, પક્ષિઓનું યુદ્ધ આદિ કરીશ નહિ, કરાવીશ નહિ.
“નવમું સામાયિક વ્રત–આર્ત, રૌદ્ર ધ્યાન મૂકીને, મુદ્દત માત્ર (૪૮ મીનીટ) સમભાવમાં યથાશક્તિ રહીશ.” ૧૦ મું દેશવકાશિક વિરમણ વ્રત –દિશિત્રતનું પરિમાણ, દિવસે સંક્ષેપ કરીશ અને રાત્રિના
અભિગ્રહ કરીશ.” ચઉદ નિયમમાં ભજન, વિગઈ, વાહન, સચિત્ત વસ્તુઓનો ત્યાગ, દિશા આદિનું વર્જવું. દ્રવ્ય, બળ, આસન,
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજું
[ ૧૯ વિલેપન, પગરખા, સ્નાન, સુગંધી, બ્રહ્મચર્ય, ૧-૨ સચિત્તનો ત્યાગ, વિગઈ ૨-૩ સિવાયને ત્યાગ, ચાર પગવાળા, ફળ, ફુલ આદિની. યણ. શય્યા, પાંચ, આસન આઠ, દ્રવ્ય દશ.”
અગીયારમું પૌષધોપવાસ વ્રતઃ–ચાર પર્વમાં પાપ કર્મને વેપાર ન કરીશ, ન કરાવીશ. ચાર પ્રકારે પૌષધ કરીશ.” બારમું અતિથી સંવિભાગ વ્રત –તે દિવસે અતિથી, સાધુ-સાધ્વીજીને આહાર, પાણી, વસતિ, શયન, આસન, વસ્ત્ર, પાત્ર આપીશ.” એ પ્રમાણે પાંચઅણુવ્રત, ચાર શિક્ષાત્રતા અને ત્રણ ગુણવ્રત, એમ બાર વતે.”
“બાકીના શેષ આરંભમાં ત્રસ, થાવર, જીવની યતનાપૂર્વક રક્ષા કરીશ.” “રાજા, ગુરુ, ગણ સમુદાયના બળે, દેવના બળે, અભિગે,
જ્યણું, વ્રતના કારણે વનમાં જવાનું, સર્વ પ્રકારના સમાધિના કારણ સિવાય મને નિયમ છે.” અરિહંત, સિદ્ધ, સાધુ, સમ્યગદ્વષ્ટિ દેવોના અને સ્વ–સાક્ષીએ મેં ધમ ગ્રહણ કર્યો છે.” શ્રી “શ્રીચંદ્ર રાજાધિરાજે ગ્રહણ કર્યો.
જેમાં સમ્યક્ત્વ મૂળ, છે,–ગુણરૂપી ક્યારો છે, જેમાં શીલરૂપી. પ્રવાલ છે, વ્રતરૂપી જેની શાખાઓ છે, એ શ્રાવક ધર્મ જે શ્રેષ્ઠ ક૯પવૃક્ષ સમાન છે.” “શાશ્વત સુખ આપનાર મને ફળો.” એમ કહીને ગુણચંદ્રથી યુક્ત ગુરુ મહારાજને નમસ્કાર કરીને, પ્રતાપસિંહ રાજર્ષિ આદિ નવદીક્ષિત સાધુઓ અને સૂર્યવતી આદિ સાધ્વીજી આદિ પ્રત્યેકને નમસ્કાર કરીને, જેમની આંખમાંથી આંસુ કરી રહ્યા છે, એવા શ્રી “શ્રીચંદ્ર' રાજાધિરાજ તેઓના ગુણને યાદ કરતા મહેલમાં ગયા. ચંદ્રકળા મહાપટ્ટરાણી આદિ સ્વામહેલમાં ગઈ. શ્રી સુવ્રતાચાર્ય આદિએ રાજાની અનુમતિ લઈને પૃથ્વીતલ ઉપર વિહાર કર્યો.
શ્રી “શ્રીચંદ્ર” રાજાધિરાજ શ્રાવક ધર્મ પાળતા, આકાશગામિની વિદ્યાથી જેમાં આદિમાં ભાઈ છે, એવા શ્રીસંધથી યુક્ત શ્રી સિદ્ધક્ષેત્ર આદિ શાશ્વત તીર્થ ક્ષેત્રની અને વિંધ્યાચલ, નંદીશ્વર આદિ શાશ્વત,
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
- ૧૯૪ ]
શ્રી શ્રીચ'દ્ર' (કેલિ)
તીર્થાંની યાત્રા કરી. પિતાના દીક્ષા લીધા બાદ ૧૮ બ્ધિઓથી યુક્ત સ્વરાજ્ય સુખેથી કરતા ધણા કાળ ગયેા. જેમની બુદ્ધિ દૈદીપ્યમાન છે એવા શ્રી ‘ શ્રીચંદ્ર' રાજાધિરાજ ધર્મરાજ્ય પાળે છે. '
પ્રતાપસિંહ રાજવિ, સૂર્યવતી સાધ્વીજી આદિ શુદ્ધ ચારિત્ર પાળીને એકાવતારી થયા. એ સ્થાને વિશેષ શુદ્ધિ અર્થે શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર’ રાજાધિરાજે મહાન સ્તુપા કરાવીને સર્વ દેશમાં રથયાત્રા કરાવી. પદ્મિની ચંદ્રકળા મહાપટ્ટરાણી આદિ રાણીઓએ જીદ્દી રથયાત્રા કરાવી.
ક્રમથી શ્રી ‘શ્રીચંદ્ર’રાજાધિરાજને ૧૬૦૦ પુત્ર-પુત્રીએ થઈ. તેમાં સત્તર અદ્ભુત પુત્રા થયા. આદિમાં પુર્ણચંદ્ર, ભાગ્યશાળી કનઃસેન આદિ ભાઇએથી યુક્ત અતિ ધર્મવાન થયા ! શ્રી ‘શ્રીયદ્ર’રૂપી ઇન્દ્ર બાર વર્ષ કુમારપણામાં સર્વ કળાએ પ્રાપ્ત કરી. એકસા વ એકછત્રી રાજ્યને પાળીતે, વૈરાગ્યથી યુક્ત મનવાળાએ વરવીરને શ્રીગિરિમાં શ્રીચંદ્રપુર નગરનું રાજ્ય આપ્યું. સ્વયં દીક્ષાની ઈચ્છાવાળા શ્રી ‘શ્રીચ’કુશસ્થળે ચંદ્રકળાના પુત્ર પુર્ણચંદ્રના અતિ વિસ્તારથી પટ્ટાભિષેક કર્યાં. કનકસેનને કનકપુરને રાજ્યભિષેક કરીને, નવલક્ષ દેશના રાજા કર્યા.
વૈતાઢય ગિરિની ઉત્તર અને દક્ષિણ શ્રેણીનુ રાજ્ય રત્નચુલાના પુત્રને આપ્યું. રત્નપુરનું રાજ્ય રત્નમાલાના પુત્રને આપ્યું . મદનચદ્રને મલયદેશનું રાજ્ય આપ્યું. તારાચદ્રો નદીપુરનું રાજ્ય આપ્યું. એ પ્રમાણે સ્વપુત્રાને કાઈ દેશનુ રાજ્ય આપીને, તેમને સ્થાપીને શ્રી શ્રોદ્ર રાજરાજેન્દ્ર ૯ પ્રકારના પરિગ્રહનો ત્યાગ કરીને, ચંદ્રકળા આદિ રાણીએ, ગુણચંદ્ર આદિ મંત્રીએથી યુક્ત, આહાર પુરુષો અને ચારહજાર નારી સાથે શ્રી ધધાષસૂરીશ્વરજી પાસે દીક્ષા લઇને, તેમની સાથે મુનિએથી યુક્ત પૃથ્વીતળ ઉપર વિચરવા લાગ્યા.
6
શ્રી શ્રીચંદ્ર” રાજર્ષિ દ્વાદશાંગી ભણ્યા અને અતિ દારૂણ તપ તપીને, આ વર્ષ છદ્મસ્થપર્યાય પાળીને, ચાર ધાતીકર્મોને ખપાવીને અતિ ઉત્તમ કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યુ. દેવેશ અને રાજાએ મહાન મહેાત્સવ
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજું
[ ૧૯૫ કર્યો. દેવોએ સુવર્ણનું કમળ અને સિંહાસન આદિ સર્વ કર્યું. શ્રી
શ્રીચંદ્ર કેવલ હંમેશાં વિચરતા ૧૬ હજાર સાધુઓ અને ૮ હજાર સાધ્વીજીઓને કુલ ૨૪ હાર ધર્મદેશનાની, શક્તિથી દીક્ષા આપી. અને ઘણાને સમક્તિ આદિ ક્રિયા દાન કરીને ધણું શ્રાવકે બનાવ્યા.
ગુણચંદ્ર આદિ ઘણા સાધુઓ અને ચંદ્રકળા આદિ ઘણુ સાધ્વીજીઓએ કમ ક્ષય કરીને, ઉત્તમ કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું. કમલથી અને મોહિની શીલવ્રત પાળીને, પહેલે દેવલોકે ગઈ! ત્યાંથી ચવીને પછી મોક્ષ પ્રાપ્ત કરશે.'
શ્રી “શ્રીચંદ્ર' પાંત્રીશ વર્ષનો કેલિપર્યાય પાળીને, ભવ્ય જીવોને પ્રતિબોધન કરતા, સંપૂર્ણ આયુષ્ય ૧૫૫ વર્ષનું પરિપૂર્ણ કરીને નિર્વાણપદને પ્રાપ્ત કર્યું.
(શ્રી શંખેશ્વર પાર્શ્વ પ્રભુની શીતલ છાયામાં અને અસીમ કૃપાથી પ્રભાતે ૧૧ વાગે આ પ્રકરણ અ૫ લખાયું, ત્યાં તે દેવી પુષ્પોની સુગંધ મહેકી ઉઠી ! તે પાંચ મિનિટ ટકી! વીર સં. ૨૪૮૭ વિક્રમ સં. ૨૦૧૭ના ચૈત્ર વદ ૫ ને ગુરુવારે બંગલીમાં ઉપર દેરાસરજીથી ૯૮ ડગલા દૂર ! દેરાસરજીમાં તપાસ કરી, પરંતુ એવી સુગંધ કે પુષ્પો દેખાણ નહિ. અર્થાત શ્રી વર્ધમાન તપના પ્રેમી, શ્રી વર્ધમાનસૂરિનો જીવ હાલના અધિષ્ઠાયક શ્રી પાર્શ્વયક્ષ છે તે પાંચ મિનીટ પધાર્યા હતા, તેમના ગળામાં અને હસ્તમાં પુષ્પોની માળા હોય તેની મને સુગંધ આવી ! શ્રી શંખેશ્વર પાર્થ પ્રભુની કૃપા અને એમની સહાયથી પાંચમી આવૃત્તિ પ્રગટ થાય છે. એ સમયે પ્રથમ આવૃત્તિની પ્રેસ કાપી લખી રહ્યો હતે.)
૧૦૦ વર્ષ સુધી ત્રણ ખંડના સર્વ રાજાઓ જેમના ચરણકમળની સેવા કરી. ચંદ્રની જેમ એકછત્રી રાજને પાળતા એવા શ્રી “શ્રીચંદ્ર'
જ્યને પામો ! જોગરૂપી શસ્ત્રથી આડ કર્મોની ગાંઠે જેમણે ખપાવી, એવા શ્રી “શ્રીચંદ્ર' કેવલિ જયને પામો ! ભવિકરૂપી કમળને વિકસિત કરતા અને સૂર્યની પ્રમાણે બોધન કરતા જે વિચરે છે, એવા શ્રી
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ શ્રી “શ્રીચ” (કેવલિ શ્રીચંદ્ર' રાજઋષિને હું વંદુ છું ! 155 વર્ષનું સંપૂર્ણ આયુષ્ય પૂર્ણ કરીને, નિર્વાણરૂપી ધમતીથમાં જે સિદ્ધિપદને પામ્યા તે મહા શ્રી “શ્રીચંદ્રને હંમેશાં નમસ્કાર હે !" શ્રી “શ્રીચંદ્ર'ના વખતે નવા હાથની કાયા હતી. શ્રી “શ્રીચંદ્ર જ્ઞાનીએ જે સાધુ-સાધ્વીજીને દીક્ષા આપી તેમાંથી કેટલાએક કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી લે પધાર્યા, કેટલાક સર્વાર્થસિદ્ધ દેવવિમાન પ્રાપ્ત કર્યું. બાકીના સર્વ દેવલેકમાં ગયા. તેઓ એકાવનારી થઈને. સર્વ સિદ્ધપદને પ્રાપ્ત કરશે! આ પ્રમાણે શ્રી આયંબિલ વધમાન તપની કથા શ્રી વીરસ્વામીએ પહેલા શ્રેણીક મહારાજા પાસે કહી હતી, તે પ્રમાણે હે ચેટક ! તારા બોધ અથે, શ્રી “શ્રીચંદ્ર કેવલિ કથા મેં (ગૌતમસ્વામી ગણધરે) કહી છે. શ્રી “શ્રીચંદ્ર કેવલિ 800 ચોવીશી સુધી આ તપ કરતા જ્ઞાનીઓ દ્વારા વર્ણન કરાશે. ચેટક મહારાજા તપ કરવાને ઉદ્યમવાળા થયા. શ્રી સિદ્ધર્ષિગણિએ 598 વર્ષ પ્રાકૃત ચરિત્ર રચીને, તેમાંથી આ સંસ્કૃત રચ્યું. જેમાં વિવિધ અર્થની રચના કરેલી છે, તેમાંથી ઉદ્ધત કરાએલી કથામાં, કાંઈ ઓછુ વધુ કહેવાયું હોય, તે તે મિથ્યા દુષ્કૃત થાઓ.” જ્યાં દયારૂપી એલચી, ક્ષમારૂપી લવલી વૃક્ષ છે, સત્યરૂપી શ્રેષ્ઠ લવીંગ, કારૂણ્યરૂપી સેપારી તેણે જાણ્યું છે, ચુરણરૂપી તત્ત્વો ઉદય છે.” હે ભવ્યજને ! મુનિરૂપી કપુર, ઉત્તમ ગુણરૂપી શીલ, સુપાત્રા સમૂહ, શ્રી જિનેશ્વરદેવે કહે એ, ગુણને કરનાર એવા તબુલને ગ્રહણ કરે !" આ સંધ ગુણોરૂપી રત્નોને રોહણાચલ ગિરિ છે, સજજનાનું ભૂષણ છે, એ પ્રબલ પ્રતાપરૂપી સૂર્ય છે, મહામંગલ છે, ઈચ્છિત દાન દેનાર કલ્પવૃક્ષ છે ! ગુરુને પણ ગુરુ છે. અને શ્રી જિનેશ્વરથી પૂજએલે છે! તે શ્રી સંધ લાંબા સમય સુધી જયને પામે !' F