Book Title: Naywad Ane Yukti Prakash
Author(s): Padmasagar Gani, Hemchandrasuri
Publisher: Jinshasan Aradhana Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022480/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda ane yukti-prakAza preraka :- 5.pU.vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrI vijayahemacaMdrasUrIzvarajI mahArAja =prakAzaka zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // namo namaH zrI gurupremasUraye // zrI padmasAgaragaNikRta // zrI yuktiprkaash|| tathA ||shrii nayavAda // vijJAna vijaya * zradal AisanasamrATa lava, sHis COS sthAna: 06.03 preraka : pa. pU. pAnAvata A. bha. zrImad vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA | vijayazIlacaMdrasUri graMtha saMgraha) prakAzaka : zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa ___ -: muMbaI :- __ -: pATaNa :dukAna naM. 5, badrikezvara sosAyaTI, caMdrakAnta esa. saMghavI, 82, netAjI subhASa roDa, bI-6, azokA kompalekSa, marIna DrAIva, 'I' roDa, pahelA garanAlA pAse, muMbaI - 400 002. pATaNa - 384 265. (u.gu.), _ vi. saM. 2061 mUlya : rU. 20/ Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / namo namaH zrI gurupremasUraye / divyakRpA siddhAMta mahodadhi sva. AcArya deva zrImad vijya premasUrIzvarajI mahArAjA divyAzISa vardhamAna taponidhi gacchAdhipati sva. AcArya deva zrImad vijya bhuvanabhAnusUrIzrvarajI mahArAjA puNyaprabhAva parama pUjya samatAsAgara sva. paMnyAsajIzrI padmavijyajI gaNivaryazrI zubhAzISa siddhAMtadivAkara gacchAdhipati AcArya deva zrImad vijya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAja preraNA-mArgadarzana pa. pU. vairAgyadezanAdakSa AcArya deva zrImad vijya hemacaMdrasUri mahArAjA Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( prakAzakArA) prastuta padhasAgaragaNita "zrI yukitaprakAza' tathA 'nayavAda" be graMtharatnonA punaH saMpAdanayukta prakAzana prasaMge hArdika AnaMdanI anubhUti karIe chIe. yuktiprakAza varSo pUrve paMDita zrAvaka zrI hIrAlAla haMsarAje chapAvI prasiddha karyo hato. tathA nayavAda AjathI 61 varSa pUrve jaina sAhityavardhaka sabhA, bhAvanagara taraphathI prakAzita thayela. je atyaMta saraLa suMdara bhASAmAM zAsanasamrATazrInA samudAyanA muni dhurandharavijaya (A. dhuraMdharasUrijI) mahArAje lakhela. A punaH saMpAdananA prasaMge pUrvaprakAzako ane lekhaka-saMpAdakono hArdika AbhAra mAnIe chIe. pa. pU. vairAgyadezanA dakSa zrImad vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnI amIdraSTi ane zrutasaritavANI dvArA satata siMcAtuM A zrutarakSAnuM abhiyAna nava navA Adarzo sara karI rahyuM che. Aja sudhImAM 300 thI paNa adhika jIrNa-zIrNa pustaka-pratonA punarmudraNa karI bhAratabharanA saMghone bheTa mokalI saMghanI suMdara sevAno amane lAbha maLyo che. A kArya hajI paNa cAlu ja che. je mATe mA sarasvatI devInI sahAyanI prArthanA karIe chIe. ' ' lI. zrI jina zAsana ArAdhanA TrasTa vatI TrasTIo caMdrakumArabhAI bAbulAla jarIvAlA lalita kumAra ratanacaMda koThArI paMDarIkabhAI aMbAlAla zAha Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G kavya sahAyaka prastuta pustakanA prakAzanano lAbha zrI premavarthaka devAsa zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amAvAda taraphathI jJAnanidhimAMthI levAmAM Avela che. jenI TrasTa khUba khUba anumodanA kare che. lI. zrI jina zAsana ArAdhanA TrasTa vatI TrasTIo caMdrakumArabhAI bAbulAla jarIvAlA lalita kumAra ratanacaMda koThArI puMDarIkabhAI aMbAlAla zAha Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahI gurudeva! (zipremASTaka) - AcArya zrI jagacaMdrasUrikRtaguraguNa amRtavelImAMthI sAbhAra # brahmacaryanuM teja virAje je mUla sarvaguNonuM ho guruvara, mana-vacana-kAyA vizuddha ja e to, citta hare bhavijananuM ho ............. guNagAtA me kaI jana dIThA, aho ! mahAbrahmacArI ho, A kALe dITho nahIM evo, vizuddha vratano dhArI ho, ........... # strI-sAdhvI sanmukha navi joyuM, vRddhapaNe paNa teM to ho, vAta kare jaba hetu nipaje, draSTi bhUmie deto ho .. ......... * ziSyavRMdane ehI ja zikhavIyuM, daDha e viSaye rahejo ho munivara, tehataNA pAlanane kAraNa duHkha-maraNa navi gaNajo ho ... >> saMyama mahela AdhAra ja e to, daSTidoSe savi mIMDu ho. karmakaMTakane AtamagharamAM pesavA moTu chIMDu ho ... # brahmamAM DhIlA padavIghara paNa, jAya naraka mojhAra ho, zuddha AloyaNa kare nahIM tehathI, duHkha sahe tihAM bhAre ho ........... vijAtIyano saMga na karajo, sApa taNI pare Darajo ho. kAma kuTilano nAza karIne, avicaLa sukhaDA varajo ho .... # premasUrIzvara guNanA Akara, guNa dei ama duHkha mITAvo ho guruvara0, dhIra purUSa te sahana karyuM che, teha taNI rIti batAvo ho ............ 8 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guru luvanabhAnu - vaMdanA -paMnyAsa zrI kalyANabodhigaNivarya kRta guruguNa batrIsI mAMthI sAbhAra 1 buddhibaLe bRhaspatinA putranI pare opatA, syAdvAdagarbhita zAstranA marmo supere kholatA, siddhAntarakSA kAja pyAlA pI lIdhA apamAnanA, gurU bhuvanabhAnu caraNakamAM bhAvathI karU vaMdanA. kAyA bhale ho kRza chatAM paNa tejanI sImA nahI, vikRSTa tapa ArAdhatA paNa tyAganI kamInA nahIM, AhAra karatA'tA chatAM svAmI anAsaktitaNA, gurU bhuvanabhAnu caraNakamAM bhAvathI karU vaMdanA. vase zvAsane ucchavAsamAM jina ANa pAlana dakSatA, vacane vacanamAM rasa jhare jina ANanI pratibaddhatA, jina ANa zrI jina ANa zrI jina ANa eka ja jhaMkhanA, gurU bhuvanabhAnu caraNakamAM bhAvathI karU vaMdanA. 4 zAstro taNI vAto na karatA mugdhajana vaMcana kare, kheMce na sva prati satyane kare satyano svIkAra je, tana mana thakI je ujaLA pAlaka mahA samudAyanA, gura bhuvanabhAnu caraNakamAM bhAvathI karU vaMdanA. 5 jJAnI chatAM abhimAnanI rekhA nahIM tana mana mahIM, vikRSTatapa tapatAM chatAM samatAbharI tana mana mahIM, samudAya che suvizALa paNa svAmitvanI nahIM khevanA, gura bhuvanabhAnu caraNakamAM bhAvathI karU vinA. yoddhA banI khUMkhAra AMtara jaMga khele khaMtathI, jIto maLe ke nA maLe paNa jhujhatA manaraMgathI, karmo taNI senA thatI bhayabhIta le tuja nAma nA, gurU bhuvanabhAnu caraNakamAM bhAvathI karU vaMdanA. 7 amIo taNI Urmi vahe te jhaMkhato sAgara sadA, je saumyatA mukha para tare te jhaMkhato cAMdo sadA, gurU sama sahanazakti maLo che pRthvInI ekajhaMkhanA, gurU bhuvanabhAnu caraNakamAM bhAvathI karU vaMdanA. 8 sAgara chalakatA AMsuDA vahetA tamArI yAdamAM, paLa paLa yugo sama jAya gurUvara khedane viSAdamAM, janmojanama tuja sAtha ho kalyANabodhi kAmanA, gura bhuvanabhAnu caraNakajamAM bhAvathI karU vaMdanA. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (tasaddhArako bhANabAI nAnajI gaDA, muMbaI. (pa.pU.gacchAdhipati AcArya deva zrImadvijaya bhuvanabhAnusUri ma.sA.nA upadezathI) 2. zeTha ANaMdajI kalyANajI, amadAvAda. 3. zrI zAMtinagara zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda. (pa.pU. tapasamrATa AcAryadeva zrImatijya himAMzusUri ma.sA.nI preraNAthI) zrI zrIpALanagara jaina upAzraya TrasTa, vAlakezvara, muMbaI. (pa.pU.gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya rAmacaMdrasUri ma.sA.nI divyakRpA tathA pU. AcAryavA zrImadvijya mitrAnaMda sU. ma.sA. nI preraNAthI) 5. zrI lAvaya sosAyaTI zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha,amadAvAda. (pa.pU. paMnyAsajI zrI kulacaMdravijayajI gaNivaryanI preraNAthI) 6. nayanabALA bAbubhAI sI. jarIvAlA hA. caMdrakumAra, manISa kalpaneza (pa.pU. munizrI kalyANabodhi vijyajI ma.sA.nI preraNAthI) 7. kezarabena ratanacaMda koThArI hA. lalitabhAI (pa.pU. gacchAdhipati AcAryadeva zrImad vijya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjAnI preraNAthI). 8. zrI zvetAMbara mUrtipUjaka tapagacchIya jaina pauSadhazALA TrasTa, dAdara, muMbaI. 9. zrI muluMDa tAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, muluMDa, muMbaI. (AcArya deva zrI hemacaMdrasUri ma.sA. nI preraNAthI) 10. zrI zAMtAkujha che. mUrti. tapAgaccha saMgha, zAMtAkajha, muMbaI. (AcArya deva zrI hemacaMdrasUri ma.sA.nI preraNAthI) 11. zrI devakaraNa mULajIbhAI jena derAsara peDhI, malADa (vesTa), muMbaI. (AcArya deva zrI hemacaMdrasUri ma.sA. nI preraNAthI) 12. zrI saMghavI aMbAlAla ratanacaMda jaina dhArmika TrasTa, khaMbhAta. (pU. sA. zrI vasaMtaprabhAzrIjI ma. tathA pU. sA. zrI svayaMprabhAzrIjI ma, tathA pU. sA. zrI divyayazAzrIjI ma. nI preraNAthI mULIbenI ArAdhanAnI anumodanAthe) 13. bAbu amIcaMda panAlAla AdIzvara jaina Tempala cerITebala TrasTa, vAlakezvara, muMbaI-6. (pU. munirAjazrI akSayabodhi vijayajI ma.sA. tathA pU. munirAja zrI mahAbodhi vijyajI ma.sA. tathA pU. munirAjazrI hirayabodhi vijyajI ma. sA. nI preraNAthI) 14. zrI zreyaskara aMgherI gujarAtI jaina saMgha, muMbaI. (pU. munizrI hemadarzana vi. ma. tathA pU. munizrI ramyaghoSa vi. ma. nI preraNAthI) 15. zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, maMgaLapArekhano khAMco, zAhapura, amadAvAda. (pa. pU. AcAryadeva zrI rUcakacaMdra sUri ma. nI preraNAthI) 16. zrI pArzvanAtha zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, saMghANI esTeTa, ghATakopara, (vesTa) muMbaI. (pU munirAjazrI kalyANabodhi vijyajI ma. sA. nI preraNAthI). Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. zrI navajIvana sosAyaTI jaina saMgha, bombe senTrala, muMbaI. (pU. munirAjazrI akSayabodhi vi. ma. nI preraNAthI) 18. zrI kalyANajI sobhAgacaMda jaina peDhI, pIMDavADA. (siddhAMtamahodadhi sva. A. zrImad vijaya prema-sUrIzvarajI ma.sA.nA saMyamanI anumodanArthe) 19. zrI ghATakopara jena zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, ghATakopara (vesTa), muMbaI. (vairAgyadezanA dakSa pU. A. zrI hemacaMdrasUri ma. sA. nI preraNAthI). 20. zrI AMbAvADI zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda. (pU. muni zrI kalyANabodhi vi. ma. nI preraNAthI) 21. zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha, vAsaNA, amadAvAda. (pU. AcArya zrI nararatnasUri ma. nA saMyamajIvananI anumodanArthe pUjya tapasvI ratna AcArya zrI himAMzusUrIzvarajI ma. sA.nI preraNAthI) 22. zrI premavardhaka ArAdhaka samiti, dharaNidhara derAsara, pAlaDI, amadAvAda. (pU.gaNivarya zrI akSayabodhi vijyajI ma. nI preraNAthI) 23. zrI mahAvIra jena je. mUrtipUjaka saMgha, pAlaDI, amadAvAda. zeTha kezavalAla mULacaMda jenA upAzraya, (pa. pU. AcArya zrI rAjendrasUri mahArAja sA. nI preraNAthI) 24. zrI mATuMgA jaina zvetA. mUrtipUjaka tapagaccha saMgha enDa ceriTIjha, mATuMgA, muMbaI. 25. zrI jIvIta mahAvIra svAmI jaina saMgha, nAdiyA. (rAjasthAna) (pU. gaNivarya zrI akSayabodhi vijayajI ma.sA. tathA munizrI mahAbodhi vijyajI ma. sA. nI preraNAthI) 27. zrI vizA ozavALa tapagaccha jaina saMgha, khaMbhAta. (vairAgyadezanA dakSa pa. pU. AcAryadeva zrI hemacaMdrasUri ma. sA. nI preraNAthI) 27. zrI vimala sosAyaTI ArAdhaka jena saMgha, bANagaMgA, vAlakezvara, muMbaI - 6. 28. zrI pAlitANA cAturmAsa ArAdhanA samiti. (parama pUjya vairAgya dezanA dakSa AcAryadeva zrImad vijaya hemacaMdrasUrizvarajI mahArAja sAhebanA saMvata 2053nA pAlitANA madhye cAturmAsa prasaMge) 29. zrI sImaMdhara jina ArAdhaka TrasTa, emarAlDa epArTamenTa, aMdherI (I), muMbaI. (munizrI netrAnaMdavijyajI ma. sA. nI preraNAthI) 30. zrI dharmanAtha popaTalAla hemacaMda jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, jaina nagara, amadAvAda. (pa.pU. munirAjazrI saMyamabodhi vijayajI ma. sA. nI preraNAthI) 31. zrI kRSNanagara jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMdha, saijapura, amadAvAda. (pa.pU. AcArya vijya hemacaMdrasUrIzvarajI cAturmAsa nimItte pa.pU. munirAjazrI kalyANabodhi vijaya ma. sA. nI preraNAthI) 32. zrI bAbubhAI sI. jarIvAlA TrasTa, nijhAmapurA, vaDodarA -390 002. 33. zrI goDI pArzvanAthajI Tempala TrasTa, punA. (pU. gacchAdhipati AcArya deva zrImavijaya jayaghoSasUrIzvavajI ma. sA. tathA pU. munizrI mahAbodhi vijayajI ma. sA. nI preraNAthI) Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha jaina zvetAmbara maMdira TrasTa, bhavAnI peTha, punA. (pU. munirAja zrI anaMbodhi vijayajI ma. sA. nI preraNAthI) 35. zrI rAmadera roDa jaina saMgha, surata. (pU.paM. zrI akSayabodhivijayajI ma. sA. nI preraNAthI) 36. zrI zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha dAdara jaina pauSadhazALA TrasTa, ArAdhanA bhavana, dAdara, muMbaI. (muni zrI aparAjita vi.ma. sA. nI preraNAthI) 37. zrI javAhara nagara jena . mUrti saMgha, goregAma, muMbaI (pU. A. zrI rAjendrasUri ma. sA.nI preraNAthI) zrI kanyAzALA jena upAzraya, khaMbhAta. (pU.pra. zrI raMjanazrIjI ma. sA., pU.pra. zrI IMdrazrIjI ma. sA. nA saMyamajIvananI anumodanArthe pa. pU. sA. zrI vinayaprabhAzrIjI ma. sA. tathA pa.pra.sA. zrI vasaMtaprabhAzrIjI ma. sA. tathA sAdhvIjI zrI svayaMprabhAzrIjI ma. sA. nI preraNAthI) 39. zrI mATuMgA jaina zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha saMgha enDa cerITIjha, mATuMgA, muMbaI. (pU.paM. zrI jayasuMdaravijayajI gaNinI preraNAthI) 40. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, 60 phuTa roDa, ghATakopara (I) (pU. paM. zrI varabodhivijyajI gaNivaryanI preraNAthI) 41. zrI AdinAtha zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMdha, navasArI. (pa. pU. A. zrI. guNaratnasUri ma. nA ziSya pU. paMnyAsajI zrI puyaratnavijyajI gaNivarya tathA pU. paM. cazoratnavijyajI gaNivaryanI preraNAthI) 42. zrI koImbatura jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha, koImbatura. 43. zrI paMkaja sosAyaTI jaina saMgha TrasTa, pAlaDI, amadAvAda. (pa. pU. A. zrI bhuvanabhAnusUri ma. sA.nI gurumUrti pratiSThA thayela AcArya-paMnyAsa-gaNi padArohaNa dikSa vagere nimitte thayela jJAna nidhimAMthI.) 4. zrI mahAvIrasvAmI jaina zvetAmbara mUti-murtipUjaka derAsara, pAvApurI, khetIvADI, muMbaI. (pU. munizrI rAjapAlavijyajI ma.sA., pU.paM. zrI akSayabodhivijyajI ma. sA. nI preraNAthI). 45. zrI hIrasUrIzvarajI jagadguru zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha TrasTa, malADa (pU), muMbaI. 46. zrI pArzvanAtha che. mUrti pU. jaina saMgha, saMghANI esTeTa, ghATakopara (vesTa), muMbaI. 47. zrI ratanabena velajI gAlA parivAra muluMDa, muMbaI. (munizrI ratanabodhi vi.ma.sA. nI preraNAthI) 48. zrI dharmanAtha popaTalAla hemacaMda jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha, jena nagara, amadAvAda. (munizrI satyasuMdara vijyajI ma.sA.nI preraNAthI) 49. zrI marIna DrAIva jaina ArAdhakaTrasTa, muMbaI. 50. zrI sahastraphaNA pArzvanAtha jaina derAsara upAzraya TrasTa, bAbulanAtha, muMbaI. (gaNivarya zrI aparAjita vijyajI ma. sA. nA ziSya munizrI satvabhUSaNavijyajI ma. sA. nI preraNAthI) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii jinAya namaH // atha zrIyuktiprakAzavivaraNaM prArabhyate. // (kartA - zrI padmasAgaragaNI) // mUlam ||prnnty vyaktabhaktyA zrI-varddhamAnakramAMbujaM // AtmArthaM tanyate yukti - prakAzo jainamaMDanaM // 1 // // TIkA // - praNamya zrI mahAvIraM, namrAkhaMDalamaMDalaM // kurve yuktiprakAzasya, svopajJAM vRttimAdarAt // 1 // praNatyeti - // zrIvarddhamAna: zrI mahAvIranAmA'syAmavasarpiNyAmaMtimajinastasya kramAMbujaM pAdapadmaM praNatya natvA yuktiprakAzanAmA graMtho mayA tanyata iti tAvadanvayaH, tatra vyatkyebhakrayeti karaNapadaM vIrapraNAmavizeSaNaM tathA ca vyaktabhaktyanvitapraNAmasya balavanmaMgalabhUtatvena pratyUhavyUhopazamanArthamAdAvupanyAsaH, nanu bahUnAM yuktiprakAzakazAstrANAM vidyamAnatvena kiM yuktiprakAzavistarakaraNAdareNetyata Aha - AtmArthaM svArtha, pUrvAbhyastAnyeva zAstrANyetatkaraNAdareNa vizeSAt smAritAni saMti, svasaMskArobodhalakSaNaM svArtha sAdhayeyurityarthaH, nanvetacchAstre'dhyayanAM'gIkArAbhyAM ke'dhikAriNa ityAha - kiMbhUto yuktiprakAza:, jainamaMDanaM, jinazAsanAnuyAyiyuktInAmevAtra pratipAditatvena jainAnA mevA'dhyayanAMgIkArAbhyAmadhikAritvAnmaMDanamiva maMDanaM, yadyapyetadadhyayanamAtre zAkyAdayo'dhikAriNo bhavatyeva, tathApyatra taducchedakayuktInAM vidyamAnatvenA'nadhikAriNa eva zAkyAdaya ityarthAdApannaM, nanu zrImadbhiryo yuktiprakAzavistaraH kriyate, sa kiM pUrva vidyate na veti cetpUrvaM vidyate, tadA sata: puna:karaNena piSTapeSaNaM saMpannaM, cennavidyate tadA'sata: karaNAyoga ityubhayathApyatra nirarthakaiva zrImatAM pravRttiriticenna, astyeva sammamA 1 sa ya Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdaratnAkarAdizAstreSu yuktiprakAzavistArastathApyanayA gatyA tatra nAstIti sArthakaiva pravRttiratreti, tathAvidhazAstrasthA atIva gahanagaMbhIrA yuktayo lAlityena sukaratayA cAtra vistAryaMta ityarthaH, iti prathamavRttArthaH // 1 // // muulm||ced bauddha ! vastu kSaNikaM mate te, tatsAdhakaM mAnamadastathaiva // tathA ca tena hyasatA kathaM tat, prameva dhUmena hutAzanasya // 2 // // TIkA // - atha prathamaM bauddhaM nirAkaroti, cebauddha0 tat saM0 he bauddha ! tava mate ced yadi vastu ghaTapaTalakuTazakaTAdikaM kSaNika kSaNena eke na samaye na vinazvaramastItyadhyAhAryAnvaya:, tarhi tatsAdhakaM vastukSaNikatvasAdhakaM adaidaM mAnamapi tathaiva kSaNikameva syAt, ayaM bhAva: - yadi sakalamapi vastukSaNikamityevAMgIkRtaM tvayA, tadA kSaNikatvasAdhakaM pramANamidameva vAcyaM / arthakriyAkAritvAt kSaNikaM vastviti, idamapi sakalavastvaMta:pAtitvena kSaNikamevetyarthaH / nanu kSaNikatvasAdhakaM pramANaM cet kSaNikaM tadA ka: prakRte doSa ityata Aha - tathA ceti, tathA ca evaM sati kSaNikatvAdekasamayAnaMtaraM asatA vinaSTena tena kSaNikatvasAdhakapramANena kathaM tatpramA kSaNikatvapramA janyata ityarthAd bodhyaM, pramA tvatrA'numitirUpaiva gRhyate, tathA cAyamarthaH - kSaNikatvaM tAvat sAdhyaM, arthakriyAkAritvAditi hetu:, hetustu yadi san syAttadA pakSadharmatvasAmAnAdhikaraNyena sAdhyAnumiti janayati, etasya heto vinaSTatvena pakSadharmatvAbhAvAtkathaM sAdhyAnumitijanakatvaM, na kathamapItyartha: / atra draSTAMtamukhena dAya darzayati / iva yathA dhUmena hetubhUtena hutAzanasya vaDheranumitirjanyate'vinaSTatvena pakSadharmatvasAmAnAdhikaraNyAt, na tathAnena hetunA kSaNikatvAt svasAdhyAnumitirjanayituM zakyetyartha iti vRttArthaH // 2 // PIC 2 nan Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // mUlam // - tatsaMtatirnaiva padArthasaMtateH, saMgrAhikAdyakSaNa eva naSTA // nAzagrahau no yupagad bhavetAM, viruddhabhAvAdiva bAlavRddhate // 3 // // TIkA // atha kSaNAnaMtaraM vinazyatA pramANena svasaMtatirjanyate, tayA vinazyadavasthArthajanitasaMtate: kSaNikatvaM sAdhyata iti cenaitadapi suMdaramityAha - taditi, tatsaMtatiH pramANasaMtati: padArthasaMtate: kSaNikatvarUpasAdhyagrahapuraskAreNa na saMgrAhikA samyag grAhikA bhavati, kuta itivizeSaNadvAreNa hetumAha - sA pramANasaMtati: kiMviziSTA kva AdyakSaNa eva, prathamakSaNa eva, utpattyanaMtaraM ya: prathama: kSaNastasminneva kSaNikatvAt kSayaMgatetyarthaH / bhAvArthastvayaM - vinazyatA pramANena svasaMtatirjanyate, sA'pi vinazyatI saMtatyaMtaramiyaM kila bauddhAnAM paripATi: / tathA ca svanAzavyagratvAtpramANasaMtatirapi tathA'vasthApannArthasaMtate: kathaM grAhikA sthAt, naivetyarthaH // nanu yugapatpramANasaMtate zo'pyastu, padArthasaMtatigraho'pyastu, ko doSa ityata Aha - nAzazca . grahazca nAzgrahau, svasya nAza: parasya grahaH, etau dhau yugapat samakAlaM no bhavetAM / tathAhi - pramANasaMtatirhi vinazyatI vA padArthasaMtatigrAhikA vinaSTA vA, nAdyo vinazyatyAstasyA:svanAzavyagratvena parakRtyakaraNA'samarthatvAt, vinAzakAlAdadhikakAlA'lAbhAcya / na dvitIyastasyA nAzasyA'bhAvarUpatvAt abhAvasya pratiyogikRtyA'karaNAt / yadyabhAvo'pi pratiyogikRtyaM karoti / tadA ghaTA'bhAvasyApi jalAharaNakri yAkaraNaprasaktyA, ghaTavyatiriktA apyarthA jalAharaNaM kuryuriti vyavahArocchedastasmAdinaSTA pramANasaMtatirna padArthasaMtatigrAhiketi / kuta ityata Aha - viruddhabhAvAdviruddhatvAdityarthaH // athAtra draSTAMtaH // iva yathA vRddhabAlate no yugapad bhavetAM / dvaMdvAMte zrUyamANaM padaM ubhayatrApi saMbadhyata iti nyAyAd vRddhatAbAlate sAmAnAdhikaraeyenAyamarthaH, ekasminneva puruSe yugapad vRddhatAbAlate na saMbhavata ityarthaH iti vRttArthaH // 3 // TAkara 3 kara Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // muulm||praamaannymuccairvdtaa'prokssaa - numAnayoreva niSiddhametat // zabdeSu bauddha ! tvayakA tathA cA - 'prAmANyamAptaM takayorna draSTaM // 4 // // TIkA - // prAmANyamiti // - he bauddha ! aparokSAnumAnayoreva pratyakSAnumAnayoreva prAmAeyaM vadatA pramANe sta ityuktaM / tathA ca zabdeSu tvayA etaditi prAmANyaM niSiddhaM / tata: kimityata Aha - tathA ceti, evaM sati takayostayostava prAmANyenA'bhitayoH pratyakSAnumAnayoraprAmANyamAptaM prAptaM sadapi bhavatA na draSTaM, na dadRze, iti zabdArthaH, bhAvArthastu tvayA hi dhAvata bho DiMbhA: nadItIre guDazakaTaM viparyastamityAdivacanavat saMvAdakatvA'bhAvAt sarveSAM zabdAnAmaprAmANyamityevaM vaktavyaM, tacca pratyakSAnumAnayorapi samAnaM, kvacid bhramarUpe pratyakSAdau saMvAdakatvA'darzanAt, kvaciddhe tvAbhAsAdAvanumAne'pi saMvAdakatvA'darzanAttayoH samagra yorapi aprAmANyaprasaktestasmAttayoriva zabdAnAmapi prAmANyAMgIkAraM kurvityarthaH, iti vRttArthaH // 4 // // muulm||naaNtrbhvtyev kilAnumAne, zAbdaM pramANaM viparItarUpaM // pratyakSavattasya yato vibhinnA, samagrasAmagrapi supratItA // 5 // // TIkA // - nanu zAbdaM pramANaM pRthag nocyate, kiMtvanumAnAMta:pAtItyucyata iti cennaitadapi suMdaramityata Aha - nAMtarbha0, zAbdaM pramANamanumAne na aMtarbhavati, yathA pratyakSamanumAne nAMtarbhavati tathedamapi, kuto'syA'numAnA'naMtarbhAva pratyakSasAmyamityato vizeSaNadvArA hetumAha - kiMvidhaM zAbdaM pramANaM, viparItarUpaM anumAnAdviparItaM rUpaM svarUpaM yasya taditi pratyakSasAmyaM / kuto'sya pratyakSasyeva nAnumAnarUpatvamityata Aha - yata: gAvara 4 sapA Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNAttasya zAbdapramANasya samagra sAmanyapi anumAnAdvibhinnAstIti zabdArtho, bhAvArthastvayaM - tvayA hi zAbdaM pramANaM kiM saMbaddhamarthaM gamayedasaMbaddhaM vA, na tAvadasaMbaddhaM, gavAderapyazvAdipratItiprasaMgAt / saMbaddhaM cettadA talliMgameva tajjanitaM ca jJAnamanumAnameveti vaktavyaM, taccA'yuktaM, pratyakSasyApyevamanumAnatvaprasaMgAt / tadapi hi svaviSaye saMbaddhaM sattasya gamakaM, anyathA sarvasya pramAtuH sarvArthapratyakSatvaprasaMgAt / atha viSayasaMbaddhatvAvizeSe'pi pratyakSAnumAnayoH sAmagrIbhedAtpramANAMtaratvaM, tarhi zabdasyApi kimevaM pramANAMtaratvaM na syAt, zAbdaM hi zabdasAmagrItaH prabhavatIti tadukraM prameyakamalamArtaMDe - zabdAdudeti yadjJAna- -mapratyakSe'pi vastuni / zAbdaM taditi manyate pramANAMtaravAdinaH // 1 // tasmAtpratyakSAnumAnayoriva zabdasyApi pramANAMtaratvamaMgIkarttavyameva / atha zabdasAmamgrA bahusaMmatatvaM darzayati / kiMvidhA sAmagrI supratItA atizayena pratItetyarthaH // 5 // ||muulm|| na saMnikarSo'pi bhavetpramANaM, pramAkRtau tadvyabhicAradarzanAt // aprApyakAryaMbakasaMnikarSo, ghaTAdinA'rthena kathaM bhavet punaH // 6 // // TIkA // - atha sugatamatamapAkRtya naiyAyikamatamapAkaroti, na saMni0 cetprApya0 dvidhApya0 na taija0 agragakAvyagataM yaugapadamadhyAhRtyAtra vyAkhyeyaM // he yauga ! tvayA pramANatvena kalpito'pi saMnikarSaH pramANaM na bhavet, kuta iti hetumAha // pramAkRtau pramAjanane taditi tasya saMnikarSasya vyabhicAradarzanAt, bhAvArthastvayaM pramAsAdhakatamaM pramANamiti pramANalakSaNaM tvayA abhyupagataM, yadyasmin sati bhavatyevA'sati ca na tattasya sAdhakatamaM, kvacitsatyapi saMnikarSe pramAyA anutpAdAt / kvacidityapi pramotpatterityatrAnvayavyatirekAbhyAM vyabhicAradarzanAt / tathAhi - gaganasya vibhutvena sakalamUrttadravyasaMyogitvaM vibhutvamiti vacanAd gaganacakSuSorghaTacakSuSoriva saMnikarSeNa. DOK Y ICICI ICICIcicio Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghaTaviSayakapramAyA ajananAt, na ca tatra yogyatAyA abhAvAnna saMnikarSastatpramAM janayatIti vAcyaM / yogyatAMgIkAre kimaMtargaDu nA saMnikarSeNa yogyatA hi pratibaMdhakA'bhAva:, sa ca svAvaraNakSayopazamarUpaM bhAveMdriyameva, tathA cAsmatkakSApaMjarapraveza:, vizeSaNajJAnAdvizeSyapramAyAM jAyamAnAyAM kvacidasatyapi saMnikarSe pramotpatteriti sthitametanna saMnikarSaH pramANamiti / atha grAmo nAsti kuta: sImeti nyAyAt / ghaTAdyarthaiH saMnikarSa eva na saMbhavati, tasya pramANA'pramANatvavicArastu dUre'stviti darzayati - aprApyeti aprApyakAri yadaMbakaM cakSustasya ghaTAdinArthena saMnikarSa: kathaM bhavenna kathamapIrthaH / yadi cakSuH prApyakAri syAt tadA'syArthaprAptyA saMnikarSaH saMbhavatIti bhAvArtha iti vRttArthaH // 6 // // muulm||cetpraapykaaryNbkmsti yaugA! 'tyAsannamarthaM hi kathaM na pshyti|| tathAvidhaM satkimu teSu gatvA, gRhNAti vA yAMtyatha te'tra deze // 7 // // TIkA // -atha cakSuHprApyakAritvaM nirasyati / cetprApya0 cedaMbakaM cakSuH prApyakAri he yauga ! asti, tadA'tyAsannamaMjanAdikamarthaM kathaM na gRhaNAtItyarthaH, yadyatprApyakAri draSTaM tadatyAsannArthagrAhakamapi / yathA zabdAde: zrotrAdi, tathA ca tarkollekha: - yadi cakSuHprApyakAri syAttadAtyAsannArthagrAhakamapi syAditi tarkopajIvitaprayogo'pi, yathA cakSurna prApyakAri atyAsannArthA'grAhakatvAt, yannaivaM tannaivaM yathA sparzanaM, atha tuSyatu durjana iti nyAyAttAvattavAMgIkRtaM cakSuHprApyakAritvamapyaMgIkriyate, yadi vikalpasahaM syAt / tathAhi - tathAvidhaM prApyakAritvaM kimu kathaM teSu artheSu gatvA gRhNAti, athavA te'rthA atradeze cakSuHpradeze AyAMtIti vikalpaddhayamiti vRttArthaH // 7 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // muulm||dvighaapyyuktN hi gatasya tasya, vahnayAdikArtheSu kathaM na dAhaH // bhUbhUdharAdyarthasamAgame'pi, nAscchAdanaM syAtkimu tasya ckssuH||8|| // TIkA // -atha vikalpadvayamadhyAnyataravikalpAMgIkAreNA'dakSatAM yaugasya darzayati, dvidhApya0 dvidhApi ubhayathApi ayuktaM syAnnatu yuktimatvaM syAttatkathamiti tAvat prathamapakSe doSaM darzayati yadi hi cakSusteSu gatvA gRhNAti tadA tasya cakSuSo vayAdikArtheSu gatasya dAho dahanaM kathaM na syAt, athArthAzcakSuHpradeze samAyAMtIti dvitIyavikalpaM dUSayati, bhU: pRthvI bhUdharA: parvatAsteSAM cakSuHpradeze samAgame bhUbhUdharAdyarthA yadi cakSu:pradeze samAyAMti tadA kiM syAdityata Aha - tasya cakSuSa AcchAdanaM AvaraNaM kimu na syAt, te hyAgatAzcakSurAcchAdayaMti, tathA ca lAbhamicchato mUlakSatistavAyAtIti vRttArthaH // 8 // // mUlam ||n taijasatvAdatha tasya dAho / vahnayAdinA cediti naivametat // na taijasaM syAttamaso grahAdyata-stejo na gRhNAti ca ttkssnnoti||9|| ||ttiikaa // -athetyAdi vacazcapeTAtADito yaugavAvadUka: kiMcitprativadati / na taija0 atheti nanvarthe / nanu asya cakSuSastaijasatvAdvayAdinA na dAha: syAt / tejo hi tejasi gataM saddhardhate na tu hIyate, ita cennaivamiti prativadaMtaM vAvadUkaM punarvacazcapeTAbhistADayitvA maunaM kArayati / etaccakSustaijasaM na syAt kuta iti hetumAha - tamaso'dhakArasya grahAd grAhakatvAdityarthaH, tathA ca tarkollekha: - yadi cakSustaijasaM syAttadA tamogrAhakaM na syAt, yaddhi taijasaM na tattamogrAhakaM Alokavat, prayogo'pi yathA cakSurna taijasaM tamo grAhakatvAt, yannaivaM tannaiva, yathAloka Duti / atrArthe hetumAha - Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yata: kAraNAttejastamo na gRhNAti, pratyuta tamaH kSaNoti vinAzayati, atrApi tarkollekha: - yadi cakSustaijasaM syAttadA tamodhvaMsakaM syAt, vyatirekadRSTAMtena prayogo'pi tathaiveti sthitame tanna taijasaM cakSuriti, pUrvokta vikalpA'sahatvena cakSurna prApyakArIti vRttaarthH||9|| // muulm||- . bodhasya bodhAMtaravedyatAyAM, yauga! tvayA no dadRze'navasthA // sauvagrahavyagratayA padArthA - grahazca zaMbhorasamagravittvaM // 10 // // TIkA // -bodhasya0 he yauga ! tvayA bodhasya jJAnasya bodhAMtaravedyatAyAM jJAnAMtaravedyatAyAM svIkRtAyAmityadhyAhArya, jJAnaM jJAnAMtaravedyamityaMgIkRte tvayA'navasthA na dadRze, ghaTAdijJAnaM jJAnAMtaragrAhyaM cettadA jJAnAMtareNa grAhyaM tadaMtareNeti, ca punardUSaNAbhyuccaye, jJAnasya jJAnAMtaravedyatAyAM ghaTAdiviSayakajJAnasya sauvagrahavyagratayA, svasaMbaMdhA graha: sauvagrahastasmin vyagratayA padArthAnAM jJeyAnAmagrahastathA ca lAbhamicchato mUlakSatirAyAtA, tathAhi - padArthagrahAya jJAnaM tvayA kalpitaM taccet svagrahe'pyasamarthaM, tadA pagrAhakaM kathaM syAt / svagrahe vyagratvaM ca zabdabuddhikarmaNAM trikSaNAvasthAyitvena prathamakSaNe svayamutpadyate dvitIyakSaNe jJAnAMtaramutpannaM sat tad gRhNAti, tRtIyakSaNe tu gRhItaM sattadvinazyati, tathA ca kutastena padArthagrahaH, punardUSaNAMtaramAha - zaMbhorIzvarasyA'samagra vittvamasarvaveditvaM syAttathAhi - izvarajJAnasyApi jJAnatvena jJAnAMtaragrAhyatvameva vAcyaM tvyaa| tathA ca tad jJAnaM parokSaM syAt, tathA ca tena svayaM svajJAnamapi na gRhItaM, tadA tena kathaM ghaTAdayo'rthA gRhyate, athezvarajJAnaM tathA nAstIti cettadA'smadAdInAmapi jJAnatve vizeSA'bhAvAttathA nAstItyarthastathA ca prayoga: - jJAnaM na jJAnAMtaravedyaM jJAnatvAdIzvarajJAnavaditi vRttArthaH // Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||muulm||skrtRktve'vnibhuudhraadissu, sAdhye'tra heturbata kAryabhAvaH // nyastastvayA tatra kathaM na draSTaH, zarIrijanyatvamupAdhireSaH // 11 // // TIkA ||-skrtR0 cedeka0 cetasa0 batetyAmaMtraNe he yauga ! tvayA'vani: pRthvI bhUdharA: parvatAstadAdiSu artheSu sakartRkatve sAdhye kAryabhAva: kAryatvaM hetuya'staH, tathAhi prayoga: - bhUbhUdharAdikaM sakartRkaM kAryatvAd ghaTavat, yazcAtra kartA sa shNbhureveti| tatra tasminnanumAne zarIrijanyatvaM sAdhyavyApakasAdhanAvyApakatvAd vyabhicAronnAyakatvAcca kathaM na tvayA eSa upAdhiSTaH, atra eSa ityanena evaM dhvanyate / yadi vyabhicAronnAyaketara: syAdupAdhistadA'kiMcitkaratvAdadarzanamapi syAt, ayamupAdhistu vyabhicAronnAyakatvena vyAptivighaTako'pi kathaM na dRSTaH, yaduktaM tatvaciMtAmaNau - vyabhicAronnayanaM kurvanupAdhiryAti dosstaamiti| tathA cAyamarthaH - yatkAryaM taccharIrijanyaM kAryatvAd dhaTavat, nanu yathA ghaTAdikAryasya kartA kulAla upalabhyate, tathA bhUdharAdikAryANAM ka: zarIrI kartAstIti cecchRNu, svasvakarmasahakRtA: pArthivAdijIvAstatkartAraste ca saMsAritvena zarIriNa eva, nanu pRthivyAM jIvA saMtItyatra kiM pramANamiti cedanumAnAdeva tadAsthAM kuru, sakalApi pRthvI jIvaccharIraM chedytvaattruvt| manuSyazarIravacetIzvarasya jagatkartRtAnirAsa: // 11 // ||muulm||cedek evAsti harastadA'sau, na jIvabhAvaM bhajateM'tarikSavat // athezvarazcet svavazaH kathaM na, karoti lokaM sukhinaM smgrN||12|| // TIkA // -atha hara eka evAstIti yadyaugA vadaMti tanniSedhAyAha - cedyadi hara eka evAsti, tadAsau zaMbhujIvabhavaM na bhajate, na prApnoti, aMtarikSavad gaganavat, yathAhi . . . . . . ... Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaganaM ekatvAdajIva:, tathAyamapi, kathamiti cecchRNu, ekatvaM sajIvatvaM ca tAvanna kvacid draSTaM ekatvaM cAtra sajAtIyA'bhAva: sa ca gaganAdau vidyate, tasmAdyathA jIvatve sati ekatvaM gagane vidyate, tathAtrApi, tathA ca prayoga: - Izvaro'nAtmA ekatvAd ggnvt| athezvarasya svavazatvaM nirAkaroti / athetyAnaMtaryArtha cedIzvaraH svavazo'sti paranirapekSo'stItyarthaH, tadA tattatprANigaNopArjitatatkarmajanyasukhaduHkhapradAtA'sau kathamaMgIkriyate, yena hi prAktanaM yAdRzamadRSTamarjitaM tAddazAdraSTAnusArI paramezvarastasya tajanitaM sukhaM du:khaM vA dadAtIti bhvnmtrhsyvedinH| tathA ca prANigaNopArjitakarmavazatvenAsya svavazatvaM kuta iti, athezasya svavazatvaM yadi syAt tadA samagraM lokaM kathaM nAsau sukhinaM karoti, kathamiti cecchRNu, lokaM kila sRjannasau kAruNiko akAruNiko vA, cedakAruNikastadAsya devatvameva vyAhataM, mlecchavanniSThurahRdayatvAttasyeti, kAruNikazcettadA svavazatve sati kAruNika: san kathaM na samagraM lokaM sukhinaM karoti, kAruNikatvaviziSTasvavazatvavatastathAsvabhAvatvAditi vRttaarthH|| 12 // // muulm||cetsrvgtvN hi harasya manyase - 'vijJAnavijJAnavibhakta aatmaa|| mAnyastadIyo'tha samagragatve, jJAnasya tattvaM vijahAti ttpunH|13| . // TIkA // -atha harasya vibhutvaM niSidhyate, cet harasya zaMbhozcettvaM sarvagatvaM vibhutvaM manyase tadA tadIya AtmA IzvarAtmA avijJAnavijJAnavibhakto mAnyaH, bhAvArthastvayaM - yadIzvaro vyApakastadA tadgataM jJAnaM vyApakamavyApakaM vA, cedvyApakaM tarhi siddhAMtabAdha:, cedavyApakaM tadaikasminnIzvarAtmakhaMDe jJAnaM, aparasminnAtmakhaMDe'jJAnaM, tathA cA'vijJAnavijJAnAbhyAM vibhakta AtmA tadIya iti| athezvarasya vyApakatvena tadgataM jJAnamapi vyApakameva brUmaH, asmatsiddhAMtaM vayameva vijJo na bhavaMta iti cettarhi sa ra 10nworor Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IzvarajJAnamajJAnameva syAt, tathA ca prayogaH - izvarajJAnamajJAnaM vyApakatvAt, yadevaM tadevaM, yathA gaganamitIzvarasya sarvagatvanirAsa iti vRttArthaH // 13 // // mUlam // - cicchaktisaMkrAMtivazena buddhi - rjaDApi sAMkhyasya tavA'jaDaiva // AbhAsate yanna ca yuktameta ccicchaktirApnoti na saMkramaM yataH // 14 // - // TIkA // -atha sAMkhyamataM nirAkaroti, cicchakti 0 aho puruSa sAMkhya ! tava mate jaDApi buddhizcicchaktisaMkrAMtivazenA'javAbhAsate, ayamartha: - buddhirjaDatvena na svaparaprakAzikA'sti, yadA caitasyAM cicchate: saMkramaH syAttadA prakAzikA'pi syAdityajaDaiva tavAbhAsate,na caitadyuktaM, kuta ityAha yata: kAraNAt cicchakti: saMkramaM nApnoti kathamiti cecchRNu, saMkramastAvanmUrttadharmazcicchakteramUrttadharmatvAt saMkramo notpadyata iti vRttArtha: // 14 // // mUlam // tasyA atha: saMbhavane'pi buddhi rjaDatvato na kriyate sacetanA // sacetanasyApi narasya saMkramAt, yaddarpaNo naiva bhavet sacetanaH / / 15 / / aMkAMkaICI - // TIkA // - tasyA0 atha tuSyatu durjana iti nyAyAttava saMtoSAyaivamucyate, atho athAnaMtaraM tasyAzcicchaktisaMkrAMte: saMbhavane'pi saMbhave'pi jaDA satI buddhi:, sacetanA naiva kriyate, kuta ityAha - yatkAraNAt sacetanasyApi narasya darpaNe saMkramAt darpaNa: sacetano na syAt, darpaNasya sacetanA'cetanasaMkramAvasare tulyatvAditi vRttArtha: // 15 // ana 11 ga000000 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // muulm||ydi staH prakRtereva, baMdhamokSau tadA dhruvm|| vaMdhyAjasyeva jIvasyA - 'vastutvaM na bhavetkathaM // 16 // // TIkA // -yadi sta0 bho sAMkhya ! yadi prakRtereva baMdhamokSau sta:, tadA dhruvaM nizcitaM vaMdhyAjasyeva vaMdhyAsutasyeva jIvasyAtmano'vastutvaM kathaM na bhavedapi tu bhavedityarthaH, kathamiti cecchRNu, yathAhi vaMdhyAsutasyArthakriyAkAritvA'bhAvAt avastutvaM, tathA jIvasyA'rthakriyAkAritvA'bhAvAdavastutvaM, tathAhi - jIvasyArthakriyA baMdho mokSazca, tau ca tasya tava mate na sta iti vaMdhyAsutasadRza AtmA syAditivRttArthaH // 16 // ||muulm||nstshcedaatmno baMdha - mokSau tarhi kathaM tvyaa|| bhogIti manyate baddhaM, prakRtyA bhogamasti yt||17|| // TIkA ||-nstshce0 ce baMdhamokSau Atmano na stastarhi AtmA bhogIti tvayA kathaM manyate, bhogo hi zubhA'zubhakarmabaMdhajanita:, sa cAsya nAstIti na bhogitvavyapadezo yuktaH, tathA ca prakRtereva tvayA bhogitvaM vAcyaM, kuta ityAha - yatkAraNAt bhogyaM karma prakRtyeva baddhaM, nAnyeneti vRttaarthH|| 17 // // muulm||svyN ca vihitaM kRtyaM, svayaM bhoktavyameva bhoH|| dRzyate patra loke'pi, tadbhogastaskarAdiSu // 18 // // TIkA // -atha maMtriNevAnyena kRtaM rAjJevAnyena bhujyamAnamapi dRzyata iti maMtristhAnIyaprakRtA baddhaM AtmanA bhujyamAnamastItyata Aha svayaMca0, bho sAMkhya ! svayaM Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihitaM kRtyaM svayameva bhoktavyaM, nA'pareNa, hi yata: kAraNAloke'pi tadbhoga: svayaMkRtabhoga: svasyaiva taskarAdiSu dRzyate, yenaiva hi taskareNa cauryaM kRtaM, tasyaiva taskarasya zUlAropaNAdi kriyamANamasti, nAparasyeti, maMtridraSTAMtastvatrA'satya eveti, na hi sarvamapi maMtriNA kRtaM rAjA bhunakti, yacca kiMcid bhunakti tattu tena maMtriNA karaNabhUtena nirmitatvAt, tathA cAsmanmatameva susthaM, karaNabhUtaiH karmabhiH kRtaM jIvo bhunaktIti vRttaarthH|| 18 // // muulm||ekaaNtnityN gaganAdivastu, svabhAvabhedAtkimu kaarykaari|| svabhAvabhedastu na tatra cedbhaved-bhavettadA tjnitaarthsNkrH||19|| // TIkA // -atha sAMkhyamataM nirasya vaizeSikamataM niraakroti| ekAMta. aho vaizeSika ! gaganAdi gaganakAladigAtmAdikaM vastu ekAMtanityaM sat svabhAvabhedAd bhinnasvabhAvakatvAtkAryakAri kimu kathaM bhavati na kathamapIti, bhAvArthastvayaM - yadi gaganAdi vastu nityaM tadA kathaM svabhAvabhedaH, saMbhavati apracyutA'nutpannasthiraikasvabhAvaM hi nityaM, gaganAdikaM hi yenaiva svabhAvena tava mate prathamaM zabdAdikaM janayati, na tenaiva svabhAvena dvitIyaM zabdAdikaM janayati, evamAtmAdinA sukhaduHkhAdijanane'pyavaseyaM, na hi yenaiva svabhAvenAtmA sukhaM janayati tenaiva svabhAvena duHkhamapIti, tathA ca svabhAvabhedAt svabhAvavato'pi bheda iti, nanu svabhAvabhedo mAstu, eka svabhAvenaiva gaganAdivastu kAryakAri bhaviSyatItyAzaMkyAha - cedyadi tatra gaganAdivastuni kAryajananA'vasare svabhAvabhedo na bhavettadA taditi gaganAdinA krameNa janitArthAnAM saMkaraH syAt, kathamiti cecchRNu, yenaiva svabhAvena prathamaM zabdaM janayati gaganaM, tenaiva svabhAvena IRIDIHDE 13 monamoonar Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyatRtIyacaturthazabdAn janayati, samavAyikAraNasvabhAvabhedAttadutthakAryasyApyabheda eksvbhaavjnytvaat| na hyekasvabhAvena mRdA janite ekasminneva ghaTe bheda upalabhyate, dvitIyaghaTe tu svabhAvabhedena mRdA janitatvAllabhyate'pi bhedaH evaM cAtmA'pi ekasvabhAvatvAt yenaiva svabhAvena sukhaM janayati tenaiva svabhAvena du:khamapi, tathA caikasvabhAvatvAt sukhadu:khasAMkaryaM syAttathA ca mahatI bhavato hAnirlokavyavahAralopAt, evaM kAlAdiSvapi neyamiti, tasmAnna tad gaganAdi ekAMtanityaM syAditi vRttArthaH // 19 // // muulm||n sarvathA'nityatayA pradIpA - dikasya nAzaH prmaannunaashaat|| taddIpatejaHparamANavo'mI, AsAdayaMtyeva tamo'NubhAvaM // 20 // // TIkA // -athArthasya sarvathA'nityatAM nirAkaroti, na sarva0 he vaizeSika ! pradIpAdikasyArthasya sarvathA'nityatayA nAzo na syAt, kuta ityAha paramANunAzAt, yadi pradIpasya sarvathA'nityatayA sarvathA nAzoM'gIkriyate, tadA tadAraMbhakaparamANUnAmapi nAza: syAt etacca tavApyaniSTaM, nanu pUrvaM dRzyamANapradIpA'darzane ko heturityata Aha - taditi sa cAsau dIpazca taddIpastasmin ye tejaHsaMbaMdhiparamANava: amI iti ubhayasammatA: tamorUpatayA pariNatA dRzyaMte, na pUrvadRzyamANapradIpo dRzyata iti taddarzane'yameva heturiti vRttArthaH // 20 // // mUlam ||drvyN tamo yad ghaTavat svataMtra - tayA pratIteratharUpavattvAt // nA'bhAvarUpaM pratiyogino'pi, tathA svarUpaM kila kena vAryaM // 21 // masAra 14 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HONE... ||ttiikaa ||-nnu tamasomAvarUpatvena kathaM paramANujanyatvamityata Aha dravyaMta0 he vaizeSika ! tamo dravyaM kuta ityAha - svataMtratayA pratIte:, yat svAtaMtryeNa paranirapekSatayA pratIyate tad dravyaM, ghaTa iveti| atheti dvitIyahetvarthe rUpavattvAttadravyaM ghttvditi| athA'bhAvarUpatve doSamAha tamo nA'bhAvarUpaM, kuta ityAha - pratiyogIti, tamaso'bhAvarUpatve pratiyogI tAvadAloko vakSyate bhavatA, asmAbhistu vakSyate tamaeva pratiyogI, tasyA'bhAvastu Aloka iti, tathA ca bhavatA procyamAnapratiyogino'pi tathA svarUpaM kena vArca ? na kenApItyarthaH sa tamaso vyatvAtparamANujanyatvamiti vRttaarthH||21|| // muulm||kaannaad! zabdastava cennabhAguNA nAtIni syaatprimaannvtkthN|| guNo'pi cettarhi tadAzraye ca, dravye'gRhIte kimu gRhyte'sau||22|| // TIkA // -atha zabdasya guNatvaM nissedhyti| kANAda0 he kANAda tava mate cennabhoguNa: zabdo'sti, tadA'tIMdriya iMdriyA'grAhyaH kathaM na syAt primaannvt| adhikArAd gaganaparimANamiva, yathA gaganaparimANaM tadguNatvenA'tIMdriyaM tathA zabdo bhavediti, tasmAnna gaganaguNa: zabda: nanu zabdasya gaganaguNatvaM mAstu tathA'pi kasyacid dravyAMtarasya guNo'yaM bhaviSyatIti vaizeSikakadAzAM nirAkaroti, cet zabdo guNastarhi tadAzraye dravye'gRhIte'sau kathaM gRhyate, tasmAnAyaM guNo'pIti vRttaarthH||22|| // muulm||drvyN hi zabdo gatiyuktabhAvAd, vyAghAtakatvAcca gunnaanvittvaat|| arthakriyAkAritayA ca kiM caa-nudbhuutruupaadigunnaanvito'sau||23|| ||ttiikaa // -atha zabdasya guNatvaM nirasya svamatasiddhaM dravyatvaM darzayati, dravyaM / gaTAnnoun 15rAniomonomen Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " hi0 // zabdo dravyaM, kuta ityAha - gatiyuktabhAvAd gatimattvIdityarthaH, gatirhi dravya eva draSTA na punarguNAdiSu, dravyatve hetumAha - vyAghAtakatvAt yad vyAghAtakaM tad dravyameva dRSTaM, tathA kuDyAdi, guNAdInAM vyAghAtakatvA'saMbhavAt, dRzyate ca tIvrazabdairmaMdazabdAnAM vyAghAtakaraNamiti / punadravyatve hetvaMtaramAha - guNAnvitatvAt, guNA: saMkhyAdayastairanvitatvAt / eko dvau trayo vA zabdA mayA zrutA ityabAdhitapratIterjAyamAnatvAt / atha punastasya dravyatve hetumAha - arthakriyAkAritayA, yadarthakriyAkAri tad dravyaM yathA ghaTa iti, nanu nIlarUpasya guNatve'pi nayanatejovRddhijanakatvenArthakriyAkAritvAd vyabhicAra iti cenna / na hi nIlaM rUpaM nayanateja:pravarddhakaM, kiM tu tadAzrayadravyameva / tathAhi nIlarUpAzraye dravye gRhIte tadgRhItuM zakyate, tayozca sarvathAbhedA'bhAvena yugapad grahAt, nIlarUpaviziSTaM dravyaM gRhItaM sannayanateja:pravarddhakamiti sthitametat nanu zabdazced ghaTavad dravyaM tarhi tasminniva tatra kathaM rUpAdiguNA nopalabhyaMta ityAzaMkyAha - kiMceti, AkAzaguNanirAkaraNArthaM asau zabdo'nudbhUtarUpAdiguNAnvito bhavati, atra hi rUpAdiguNAstu saMtyeva, paramanudbhUtA iti no dRzyaMte, vAyAviva, nanu kastAvaddhAyAvanudbhUtaguNa iti cecchRNu rUpAdireva, nanu vAyau rUpameva nAsti, anudbhUtatvaM tatra tasya kuta iti cenna, sparzena vAyorUpasya sAdhitatvAt, tathA hi prayoga: - vAyu rUpavAn sparzanattvAt, yastayA sa tatheti, vAyuvat zabdo'pyanudbhUtarUpavAniti vRttArthaH // 23 // // mUlam // namaH pradezazreNiSvA dityodayavazAd dizAM // - pUrvAdiko vyavahAro, vyomno bhinnA na diktataH // 24 // // TIkA // - atha vaizeSikamatasiddhadigAkAzayorbhedaM nirAkaroti / nabhaHpra0 // hai qshshsh znshshshshshshshshshsh Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaizeSika ! tvayA yata: pUrvAdidazapratyatyA jAyate sA dik, gaganAdbhinneti nigadyate, taccA'nupapannaM, dazapratyayAnAM gaganAdeva jAyamAnatvAditi darzayati, nabhaH pradezazreNiSu AkAzapradezazreNiSu Adityasya bhAnorudayavazAt pUrvAdiko vyavahAro vyavahRtirjAyate, ayamartha: - yeSu nabhaH pradezeSu sUrya udeti te nabha: pradezAH pUrvadiktvavyavahArajanakAsta eva nabha:pradezA: pUrvadigityucyate, zeSAsu navasvapyanayaiva rItyA yojyaM, tata: kAraNAt vyomno dik na bhinnA, vyomapradezAnAmeva diktvAditi vRttArtha: // 24 // // mUlam // AtmA mahAparimANA dhikaraNaM na saMbhavI // asAdhAraNasAmAnya - vattve'nekatvataH sati // 25 // // TIkA // - athAtmana: paramatasiddhaM mahAparimANAdhikaraNatvaM niSedhayati / AtmA ma0 / he vaizeSika ! AtmA mahAparimANAdhikaraNaM na saMbhavI, yathA gaganaM mahAparimANAdhikaraNaM saMbhavati na tathAtmA saMbhavati, kuta ityAha asAdhAraNasAmAnyavatve satyanekatvata: anekatvAdityarthaH / anekatvAdityukte sattAdisAmAnyeSu vyabhicAra:, uktaM - sAmAnyavatve sati tathA cAkAzakAlAdiSu vyabhicAra:, natvAkAzAdInAmanekatvaM, kutasteSAmekatvAditicenna / ghaTAdyupAdhibhedAtteSAmanekatvamiti teSu vyabhicArastannirAsAyA'sAdhAraNasAmAnyavattvaM ata satIti teSu asAdhAraNasAmAnyamAkAzatvakAlatvAdikaM na saMbhavati, tacca bhavatA'pi sAmAnyatvena nAMgIkRtamiti, draSTAMtazcAtra ghaTa eva, ghaTe hyetAdRzahetusAdhyayoH pravarttamAnAt, evamanekayuktaya Atmano vibhutvaniSedhikAssaMti, tAzcAtIvagraMthagauravabhayAnnocyaMta iti vRttaarthH|| 25 // - 504 10000017 DICICICI Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // mUlam ||naastyaatmnshcettv sakriyatvaM, dezAMtare ceha bhavAMtare vaa|| gatiHkathaM tarhi bhavettathA ca, vAyorivAsmAnna vibhutvamasya // 26 // ||ttiikaa ||-naastyaa0 // he vaizeSika tava mate cedyadi Atmana: sakriyatvaM nAsti tAI dezAMtare vA bhavAMtare vAtmana: kathaM matirbhavati, yadyAtmana: sakriyatvaM neSyate tarhi tasya paralokagatirvA na syAt, tathA ca tava nAstikAdapyAdhikyaM, nAstikena hi tasyaM paralokagatirna svIkriyate, dezAMtaragatistvadhyakSasiddhA svIkriyate eva, tvaM tu tAmapi nissedhysiityrthH| tasmAdAtmana sakriyatvAditi hetorasyAtmano vibhutvaM vAyoriva na syaat| tathA ca prayoga:-AtmA na vibhuH sakriyatvAdvAyuvaditi vRttaarthH||26|| ||muulm||jiive'tr madhyaM parimANamastya - vibhutvata: kuMbha ivaavdaatN|| paryAyanAzAdatha piMDabhAvA-nAnityatA nApi ca nityatAsmin // 27 // ||ttiikaa|| -atha vibhutve siddhe sati madhyamaparimANAdhikaraNatvamAtmano darzayati, jIve'tra0, atra jIve'sminnAtmani asminnityukte kevalisamuddhAtAvasthApannAtmanirAsa:, madhyaM vibhutvANutvavikalaM parimANamastIti sAdhyavatpakSanirdeza:, kuta ityAha - avibhutvata: kuMbha iva ghaTa iva, yathA kuMbhe ghaTe vibhutvA'bhAvAnmadhyaparimANamastIti bhAvaH, avadAtaM spaSTaM yathA syAttathA, nanu tasminnAtmani kiM nityatocyate, utA'nityate tyAzaMkyAha, paryAya0, paryAyANAmAtmasaMbaMdhinAM devanArakatiryatkvAdInAM nAzAddhvaMsAna nityatA, piMDabhAvAt dravyata: satvena, dhvaMsA'pratiyogitvAnnAnityatA'pi, tasmAdAtmani nityA'nityatA cAtrA'bhyupagaMtavyA, tathA ca na kazcidoSaH, iti vRttArthaH // 27 // sApAgANApAkA 18 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // muulm||iti sphuradvAcakadharmasAgara - kramAbja,gaH kvipdmsaagrH|| yuktiprakAzaM svpropkaarN| kartuM cakArArhatazAsanasthaH // 28 // ||ttiikaa // -atha graMthopasaMhArArthamAha, iti sphu0 sukaramevedaM vRttamiti // iti zrIyukti prakAzavivaraNaM bhaTTAraka ghaTAkoTikoTIra zrIhIravijayasUrIzvaravijayarAjye mahopAdhyAyazrIdharma sAgaragaNiziSya paM. padmasAgaragaNiviracitaM saMpUrNam // graMthAgraM 300 // // iti zrIyuktiprakAzavivaraNaM smaaptN|| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha zrIsyAdvAdakalikA // ( kartA - zrI rAjazekharasUriH ) // SadravyajJaM jinaM natvA syAdvAdaM vacmi tatra saH / jJAnadarzanato bhedAs - bhedAbhyAM paramAtmasu // 1 // sisRkSA saMjihIrSA ca svabhAvadvitayaM pRthak / kUTasthanitye zrIkaMThe kathaM saMgatimaMgati // 2 // guNazrutitrayorvyAdirUpatApi mahezituH / sthiraikarUpatAkhyAne varNyamAnA na shobhte||3|| mInAdiSvavatAreSu pRthagvarNAMkakarmatAH / viSNornityaikarUpatve kathaM zraddadhati dvijAH // 4 // zakteH syuraMbikA vAmA jyeSThA raudrIti cAbhighA: / dazAbhedena zAkteSu parAvartaM vinA na tAH // 5 // cido niranvaye nAze kathaM janmAMtarasmRtiH / tAthAgatamate nyAyyA na ca nAstyeva sA yata: // 6 // ita ekanavate kalpe zaktayA me puruSo hata: / tena karmavipAkena pAde viddho'smi bhikSavaH // 7 // sukhaduHkhanRdevAdi-paryAyebhyo bhvaaNgissu| gatisthityanyAnyavarNA - digharmebhyaH paramANuSu // 8 // varNagaMdharasasparzestaistairbhinnAkSagocaraiH / syAttAdAtmyasthitaiH skaMdhe - SvanekAMtaH praghuSyatAM // 9 // pratighAtazaktiyogA-cchabde paudgliktvvit| bhedaistArataratvAdyaiH, syAdvAdaM sAdhayed budhaH // 10 // tarkavyAkaraNAgama-zabdArthAlaMkRtidhvanicchaMdaH / ekatrapAdavAkyo draSTavibhAgaM yutaM sarvaM // 11 // svarAdivarNasyaikasya saMjJAstAstAH svakAryagAH / zabde liMgAdinAnAtvaM syAdvAde sAdhanAnyaho // 12 // sAditvAnnAzitvA - dAlokatamobhidhAnarAziyugAt / nijasAmagyotpAdA- nnAlokAbhAvatA tamacchAye ||13|| (samAhAraikatvAttamacchAyayorityarthaH ) cAkSuSabhAvAdrasavIrya - pAkato dravyatAstavanekAMta: / pariNAmavicitratvA-datrApyAlokavatsiddhaH // 14 // upaghAtAmugrahakRti - karmaNi paudgalikatA visspyovt| tattatpariNativazata- statrotpAdavyayadhruvatA // 15 // maitrAdyairmu janakaM kAmakrodhAdibhiH prayAsakaraM / paramANumayaM cittaM / pariNaticaitryAtrikAtmakatA // 16 // Poor20 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmAdharmalokakhAnAM taistaiH pudgljNtubhiH| syAt saMyogavibhAgAbhyAM syAdvAde kasya sNshyH||17|| alokapuSkarasyApi trisaMvalitatAM muNet / tttssNyogvibhaagshktiyukttvcaitrytH||18|| vyAvahArikakAlasya mukhyakAlasya cAstu sA / tttdbhaavpraavrtt-svbhaavbhultvtH||19|| ekakartRkayo: pUrva-kAle ktvApratyaya: sthitH| sa eva nityAnityatvaM brUte'rthe ciMtayAstu n:||20|| pIyamAnaM madayati madhvityAdi dvigaM pdN| syAdvAdabherIbhAMkArai-mukharIkurute dishH||21|| anavasthAsaMzItivyatikarasaMkaravirodhamukhyA ye| doSA: paraiH prakaTitA: syAdvAde te tu na sajeyuH // 22 // nityamanityaM yugalaM svataMtramityAdayastrayo duussyaaH| turya: pakSa: zabaladdhayI-mayo dUSyate ke na // 23 // ekatropAdhibhedena bauddhA dvaMdvaM kSaNe kssnne| na viruddha rUparasasthUlAsthUlAdidharmavat // 24 // vinAza: pUrvarUpeNo-tpAdo rUpeNa kencit| dravyarUpeNa ca sthairya-manekAMtasya jIvitaM // 25 // dravyakSetrakAlabhAvaiH svaiH satvamaparaiH prN| bhedAbhedAnityanityaM paryAyadravyato vdet||26|| aMzApekSamanekatva-mekatvaM tvNshypekssyaa| pramANanayabhaMgyA cAnabhilApyAbhilApyate // 27 // vijAtIyAtsvajAtIyA vyaavRtternuvRttitH| vyaktijAtI bhaNenmi) ekAMte dUSaNe kSaNAt // 28 // nAnvayaH sahibheditvA-nna bhedo'nvyvRttitH| mRdbhedadvayasaMsarga-vRttijAtyaMtaraM ghttH||29|| bhAge siMho naro bhAge yo'rtho bhaagdyaatmkH| tamabhAgaM vibhAgena narasiMhaM pracakSate // 30 // narasiMharUpatvAnna siNhonrruuptH| zabdavijJAnakAryANAM bhedAjAtyaMtaraM hi sH||31|| ghaTamauli (4) suvarNArthI nAzotpAdasthitiSvayaM / zokapramodamAdhyasthyaM jano yAti sahetukaM // 32 // payovrato na dadhyatti na payo'tti ddhivrtH| agorasavrato nobhe tasmAdastutrayAtmakaM // 33 // (avocAma ca jinastutau) janyatvaM janakatvaM ca kSaNasyaikasya jlptaa| baudhdena yuktyA muktIza ! tavaivAMgIkRtaM mataM // 34 // pramANasyApi monalonnnnnn 21 o n Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phalatAM phalasyApi prmaanntaaN| vabhyAdad kaNabhakSAkSa-pAdAbhyAM tvanmataM mt||35|| ekasyAM prakRtau dharmI prvrttnnivrttne| svIkRtya kapilAcAryA-stvadAjJAmeva bibhire // 36 // anarthakriyAkAritva-mavastutvaM ca tatkRtaM / ekAMtanityAnityAdau jalpenmizre tvadoSatAM // 37 // AtmAnamAtmanA vetti svena svaM vessttytyhi:| saMbaMdhA bahavazcaika-treti syaadvaaddiipkaa:||38|| vaidyakajyotiSAdhyAtmA-diSu zAstreSu buddhimaan| viSvam pazyatyanekAMtaM vastUnAM prinnaamtH||39|| dravyaSaTke'pyanekAMta-prakAzAya vipshcitaaN| prayogAn darzayAmAMsa sUri: shriiraajshekhrH||40|| // iti zrI syAdvAdakalikA smaaptaa|| gAvAvA22rAjAvAjA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A nANAvaIS A (nihnavavAdamAM carcAyela viSayo judAjudA nayane AdhAre che. jemake jamAlie RjusUtrane nayane AdhAre kahevAyela vacanone vyavahArathI samajavA prayatna karyo ne RjusUtrano apalApa karyo. Arca azvamitre RjusUtranI mAnyatAne mukhya karI kSaNika vAda svIkAryo. rohaguptanI carcAmAM samAbhirUDhanuM kAMika svarUpa bhAga bhajavI gayuM. eTale nihnavavAdane samajavAmAM nayonuM jJAna khAsa agatyanuM che. saMkSepamAM ahiM te jaNAvavAmAM Ave che.) nayajJAnanI AvazyakatA - vizvanA vyavahAra mAtramAM nayajJAnanI AvazyakatA rahe che. navajJAna sivAya jo koi paNa vicAraNA ke vyavahAra calAvavAmAM Ave to te vicAraNA cA vyavahAra potAnuM vAstavika phaLa utpanna karI zakatA nathI, eTaluM ja nahi paNa viparIta phaLa utpanna kare che, mATe nacajJAna dareke meLavavuM joie. nayanuM sAmAnya svarUpa - nayane sAmAnya rIte samajAvA mATe "DhAlanI be bAju' - vALuM daSTAna sAro prakAza pADe che, te A pramANe che. pUrvanA samayamAM zUravIratA mATe moTe bhAge rajaputa jAti vakhaNAtI, koIpaNa saMkaTa Ave to rajaputa potAnA prANa ApIne paNa te saMkaTanuM nivAraNa karato. eka gAma upara eka prasaMge keTalAeka lUMTArAoe lUMTa calAvI. eka rajapute potAnA prANano bhoga ApIne te lUMTAruothI gAmane bacAvyuM. gAmavALAoe tenA smaraNane mATe gAmane pAdare tenI smAraka pratikRti (pALIyo) banAvI ane te vIranA hAthamAM eka taravAra ane DhAla mUkyAM. te DhAlane be bAju hatI. lokoe tenI eka bAju sonAthI ne bIjI bAju rUpAthI rasAvI hatI. eka vakhate paradezI be musApharo te gAmane pAdare nIkaLyA. vIra rajaputanA smArakane joine banne tenA vakhANa karavA lAgyA. eke kahyuM- "dhanya che vIrane ke jeNe parane mATe prANa pAtharyA." bIjAe kahyuM - "gAmane paNa dhanya che ke tenI kadara karI pALIco banAvyo ke sadAne mATe tenuM nAma gavAyA ja kare." Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaLI pahelAe kahyuM - "pALIco to banAvyo paNa temAM tenI zUravIratAnI nizAnI tarIke taravAra ne DhAla ApyAM, ne DhAla paNa sAdI nahi rUpe raselI. kharekhara A gAmanA loka kadaradAna che." bIjAe kahyuM - "bhAI! jo to kharo ! ghenamAM ne ghenamAM kema bole che? DhAla to sone raselI che ne tuM rUpAnI kahe che." "tu kAMi dhaturobaro pIne nathI Avyo ne ? ke tane ghoLuM bAstA jevuM paNa pILuM lAge che. jarA AMkha phADIne barobara jo eTale khabara paDaze."pe'lAe kahyuM. "dhaturo pIdho haze tArA bApe ! tArI AMkho ja kuTalI che ke tane badhuM ghoLuM dhoLuM dekhAya che. nahi to cokakhuM pILuM sonuM che te'ya khabara na paDe."bIjAe kahyuM. ema ne ema eka bIjA dhoLA-pILAne mATe gALAgALI ne mArAmArI upara AvI gayA. gAmanA lokone khabara paDI eTale teo AvyA ne DAhyA mANasoe te bannene samajAvyuM ke - bhAi tame A ghoDA upara rahyA rahyA laDo cho zAmATe? jarA nIce utarIne ekabIjA DhAlanI bIjI bAju joi lo to khabara paDe. tamArA bannenuM kahevuM satya che. A DhAlanI eka bAju sone rasI che ne bIjI bAju rUpe rasI che. pachI banne musApharoe joyuM tyAre pote nakAmA laDatA hatA te samajAyuM. potAnI mUrkhAino aphasosa karatA ne gAmavALAnI prazaMsA karatA cAlyA gayA. e pramANe jo koI paNa vastune ApaNe eka ja apekSAe samajIe ke kahIe eTaluM ja nahi paNa bIjI apekSAono virodha karIe to satya samajAya nahi ne virodha ja vadhI paDe. paNa jyAre bIjI apekSAe samajIe tyAre ja vastunuM vAstavika svarUpa samajAya eTale bIjI apekSAono virodha karyA sivAya eka apekSAe vastune jANavI ke kahevI tenuM nAma naya. nayanA vibhAga - prazna - upara nayanuM svarUpa samajAvyuM te naya zuM eka ja che ke aneka? uttara - upara batAvyA pramANe naya apekSAne avalakhe che. apekSA eka ja nathI. hotI, eTale naya eka nathI paNa aneka che. vaLI apekSA to vyaktidITha ne vacanadITha judI judI hoya che. e rIte jeTalI apekSAo che teTalA nAyo che. je mATe vizeSAvazyaka bhASyamAM kahyuM che - CCC 24 C CC Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'jAvanto vayaNapahA, tAvanto vA nayA visadAo // ' (athavA api zabdathI - jeTalA vacanavyavahAro che teTalA naya che.) prazna - e pramANe to nayo gaNatrI vagaranA thayAM, to te sarvanuM svarUpa - jJAna kai rIte thai zake? uttara - jo ke sarve nayonuM saMpUrNa jJAna sarvajJa sivAya anyane na ja thai zake, to paNa nayonuM svarUpa sajAya ane satya vyavahAra cAle mATe jJAnI bhagavaMtoe te sarva nayonI judI judI vaheMcaNa karIne teono mukhya sAta nacamAM samAveza karela che. eTale te sAta nayanuM svarUpa samajAyA thI navanuM jJAna thai zake che. prazna - te sAta naya kayA? uttara - naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta e pramANe te sAta nayo che. bairAma nayA prazna - te sAta nagomAM prathama naigama naca kone kahevAya ? uttara - nigama eTale loka athavA saMkalpa, temAMthI jenI utpatti che te maigama naya, arthAt lokaprasiddha arthano svIkAranAra naya te naigama naya che. athavA je nayano vastune jANavAno mArga eka nathI paNa aneka che te negama naya. A nava vastunA bodhamAM sAmAnya dharma ane vizeSa dharma ema banne dharmane pradhAna mAne che. prazna - A svarUpa spaSTa samajAya mATe koI udAharaNathI samajAvo. uttara- A nayane mATe bhAgamAM traNa udAharaNa batAvyA che. eka nilacanuM, bIjuM prasthAnuM ne trIjuM gAmanuM, te A pramANe - udAharaNa pahelu gharanuM - koine pUchavAmAM Ave ke tame kyAM raho cho? to te kahe ke lokamAM. lokamAM 1.ra vitha mo nainama: nainama ne badale naiyA e pramANe samAsamAM je vano lopa thayela che te vyAkaraNanA pRSodarAdigaNane AdhAre che. e v 25 CCC Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyAM? to kahe madhya lokamAM. madhya lokamAM kyAM? to kahe ke jaMbUdvipamAM ja. ema ne ema bharatakSetramAM, madhyakhaMDamAM, hiMdustAnamAM, gujarAtamAM, suratamAM, gopIpurAmAM, pauSadhazAlAmAM, ne chevaTe mAro AtmA che teTalA pradezamAM. A sarva prakAro - uttaro negama nayane AzrayIne che te yathArtha che. temAM pUrva - pUrva vAkyo uttara - uttara vAkyonI apekSAe sAmAneya dharmano Azraya kare che. udAharaNa bIjuM prasthakanuM - koi suthAra jaMgalamAM jato hoya, ne mArgamAM tene koi pUche ke zuM levA jAva cho ? tyAre te kahe ke prasthaka levA jauM chuM. jaMgalamAM jaine lAkaDuM kApato hoya tyAre pUche che ke zuM kApo cho ? to kahe ke prasthaka kApuM chuM. lAkaDuM laIne ghara tarapha Avato hoya. ne pUche ke zuM lAvyA? to kahe ke prasthaka lAvyo. chevaTe prasthAno AkAra banAvatAM paNa prasthaka kahe ne banyA pachI paNa prasthaka kahe. ahiM, suthAra je lAkaDAMne cIratAM, cholatAM, ghaDatAM, ema sarva kArya karatAM prasthaka zabdathI saMbodhe che te paNa naigama nacane AzrayIne yathArtha che. A udAharaNamAM vizeSanI pradhAnatA che. udAharaNa trIjuM gAmanuM - keTalAeka musApharo musApharI karatAM karatAM surata tarapha jatA hoya, tyAM teo suratanI hadamAM praveza kare tyAre temAMthI koi pUche ke ApaNe kyAM AvyA? jANakAro kahe ke suratamAM. thoDuM AgaLa cAle ane gAmanI bahAranA bAga-bagIcAmAM praveza kare te samaye pUche to paNa suratamAM AvyA ema kahe. gAmane killA pAse Ave tyAre paNa suratamAM AvyA. cauTAmAM, mahollAmAM, zerImAM, khaDakImAM, gharamAM ane Akhara potAne besavAnA oraDAmAM - besavAnI jagAe Ave tyAre paNa suratamAM AvyA ema kahe. vaLI suratanA pAMca pratiSThita gRhastho bahAragAma vidvAna munimahArAjane vinaMti karavA mATe jAya tyAre je gAmamAM teo gayA hoya te gAmanA mANaso vAta kare ke A ja to surata vinaMti karavA mATe AvyuM che. e pramANe upara batAvela sarva sthaLe surata surata, evo je vyavahAra thAya che te maigama nacane AdhAre che. jaganA sarva vyavahAromAM maigama nayanI pradhAnatA che. 2.prasthaka - eTale lAkaDAnuM dhAnya mApavAnuM mApavizeSa. CCC 26 CCCCCCCCC Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna - nigama naya pramANe vartanAra samyagdaSTi kahevAya ke mithyAdaSTi? uttara -negama nayane mAnanAra ane te pramANe cAlanAra jo bIjA nayono virodha nA kare to samyagdaSTi kahevAya ane maigama naya sivAya anya nayono virodha kare to mithyAdaSTi kahevAya. prazna - jagatamAM aneka darzano che. temAMthI koi paNa darzana A nayanI mAnyatAnA AdhAre thayela che? uttara - hA! zeSika ane naicAyika darzana A nayane AdhAre thayela che. te banne darzano vyavahArane upayogI padArthonuM sArI rIte pratipAdana kare che. temanI mAnyatA nagamanane AdhAre mAnya karavA yogya che, paraMtu teo anya nayanA vicArone mithyA mAnatA hovAthI te banne darzano mithyA che. prazna- bIjA saMgraha navanuM svarUpa zuM che? uttara - thanAM sarvapra 1 (sarva sAmAnya eka dezavaDe padArthono je saMgraha karavo te saMgraha) arthAt pUrve batAvela nagama nayamAM sAmAnya ane vizeSa bannenI upayogitA che. temAMthI vizeSane gauNa karI phakta sAmAnyane ja pradhAna mAnI te sAmAnya dharmavaDe je naya sarva vastuono ekamAM samAveza kare te saMgrahanaca. prazna - A svarUpa samajAya te mATe koI dRSTAnta Apo. uttara - koi zrImanta gRhastha jamavA beTho hoya ne rasoiyAne kahe ke "bhojana lAvo' eTale rasoiyo bhojanamAM dUdhapAka, purI, roTalI, dALa, bhAta, zAka, pApaDa, caTaNI, athANuM vagere vastuo pIrase eTale tyAM bhojanamAM khAvAnI sarva vastuono samAveza thAya che te saMgrahanayane AzrayIne che. ' e ja pramANe vanaspatikAca kahevAthI temAM AMbo, lIMbaDo, vaDa, bAvaLa, 1. saM tati sahaM (je saMgraha kare te saMgraha.) CCCCCCC 27 CTTCTSm Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvaLa, pIpara, pIpaLo, gulAba, camelI vagere sarva vanaspationo saMgraha thAya che. jIvAstikAya kahevAthI temAM deva, manuSya, tiryaMca, nAraka vagere sarva jIvo AvI jAya che. dravya kahevAthI jIva, ajIva (pudgala), dharma, adharma, AkAza, kALa ema sarva dravyano saMgraha thAya che. e pramANe saMgrahanaya sarva vastuno saMgraha kare che. prazna A nayane AdhAre koi darzananI utpatti che ? uttara - sAMkhya darzana ane (advaita) vedAnta darzana. A nayanA pratIka rUpa che. sAMkhya darzana pAMca bhUtano pAMca tanmAtrAmAM samAveza kare che. pAMca tanmAtrA vagere soLa padArtho ahaMkAramAM AvI jAya che. ahaMkAra buddhimAM samAya che. buddhi prakRtimAM zamI jAya che. e pramANe sampUrNa vizvane te prakRti ane AtmAmAM saMgRhIta karI le che. advaita vedAnta paNa jagattnA sarva padArthone brahmarUpa mAnI 'brahma satyaM nAnuM-mithyA' e pramANe kahe che. e sarva saMgrahanayane avalaMbIne ja che. - A sivAyanA anya nayonI mAnyatA A banne darzanone mAnya na hovAthI te banne darzano asatya che, mithyA che. vyavahAra naya prazna - trIjA vyavahAra nayanuM svarUpa zuM che ? uttara - vi-vizeSaLa, avarati-prarUpati, pavArthAt kRti vyavahAraH / vizeSe karIne je padArthonuM nirUpaNa kare che te vyavahAra naya kahevAya che. arthAt saMgraha naya sAmAnya dharmane svIkArI sarvane eka bIjAmAM samAve che tyAre tenAthI viparIta vyavahAra naya vizeSa dharmane mukhya karI dareka padArthone chUTA pADI samajAve che. te A pramANe. 2/ ---- Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya adharma AkAza kALA jIva ajIva dharma (pugala) siMddha jinasiddha vagere paMdara bhedo trasA sthAvara deva manuSya tiryaMca nAraka pRthvI apa agni vAyu vanaspati (jala) e pramANe A naya sarva padArthone vizeSa karIne batAve che. cArvAkadarzana A nayane AzrayIne ja paMcabhUta vagere vizeSe mAne che. maigama = sAmAnya ane vizeSa bannene svIkAre che. saMgraha = phakta sAmAnyane ja svIkAre che. vyavahAra = kevaLa vizeSano ja upayoga kare che. A traNe naso loka vyavahAramAM vizeSa upayogI che. dravyane viSaca karIne A traNe nayonuM svarUpa cAle che mATe A traNe dravyArthika nayo kahevAya che. paryAyArthika nayanI vyAkhyA - jagamAM rahela dareka vastuo dravya ane paryAya yukta che. temAM dravya eTale gharmI ane paryAya eTale dharma. dareka vastumAM anaMta paryAco (dharmo) rahelA che. temAM jyAre dharmInI eTale dravyanI pradhAnatAe vicAraNA karAya che tyAre dravyArthika vicAraNA athavA dravyArthika naya kahevAya che ane paryAyane pradAna karIne vicAra karAya te paryAyArthika naca kahevAya che. gaNatAe dravyArthika nayamAM paryAyanI ane 2 CCCCCCC 29 CCCCCCCC Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAyArthika nacamAM dravyanI apekSA to rahe ja che. jemAM paryAya eTale dharmanI vivaphA vizeSa che evA paryAyArthika navo cAra che. Rju sutra, zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta. jusUtra nayA prazna - sAta nayamAMnA cothA RjusUtra nayanuM svarUpa zuM che? uttara - saMku-prAgatta vartamAnakSa sUtravatati tragusUtra: je vicAraNA vartamAnA kALane guMthe te RjusUtra naya, athavA Rju eTale avakra-saralapaNe vastune je nirUpe te RjusUtra naya kahevAya. RjusUtrane sthAne keTalIka vakhata Rjuzruta zabda vaparAyela jovAmAM Ave che. tyAM teno artha Rju eTale sarala ane zruta eTale bodha, arthAt saralapaNe je bodha kare te Rjuzruta kahevAya. prazna- A naya spaSTa samajAya tevuM koi vyavahAru udAharaNa Apo. uttara - jo ke manuSyone bhUtakALano ane bhaviSyakALano vicAra karyA sivAya cAlatuM nathI to paNa keTalIka vakhata cAlu paristhitine ja jue che. gate zoko na kartavyo, bhaviSyaM naiva cintayet // vartamAnena yogena, vartante hi vicakSaNAH // (bhUtakALamAM gayelAno zoka na karavo. bhaviSyanI cintA karavI nahi. vicakSaNa puruSo to vartamAna kALamAM vartatA yogathI ja pravarte che.) e nItikathita vacana pramANe sujJa janone bhUta ne bhAvInA sukha-dukhanA harSazoka vartamAnamAM hotA nathI, paraMtu teo to cAlu kALane ja anusare che. bhUtakALamAM rAjA hoya ne vartamAna mAM bhikhArI. bhaviSyamAM bhUpati thavAno hoya, tethI te raMka cAlu kALamAM rAjAnA sukhane anubhavato nathI. e ja pramANe pUrva kALamAM AtmajJAnamAM tallIna thayela AtmA cAlu kALamAM bAhya viSayomAM Asakata hoya ane cAlu viSayAsakata AtmA bhaviSyamAM dharmadhyAnamAM lIna AtmAnI mastI mANato mahAyogI banavAno hoya paraMtu tethI te AtmA vartamAnamAM AtmajJAnanI lInatAnA anupama sukhanA AsvAdane anubhavI CCCCCCCC 30 CCCCCCCCC Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakato nathI. sAkara to khAya tyAre ja mIThI lAge che. e rIte RjusUtra naya paNa bhUta ane bhaviSyanA paryAyono tyAga karIne vartamAna paryAcane ja svIkAre che. A RjusUtra nayanA be prakAro cheH eka skUla RjusUtra ane bIjo sUkSma RjusUtra. temAM skUla RjusUtra vartamAna paryAya ghaNA samaya sudhI rahe che ema mAne che. jemake jIvanA deva, manuSya, tiryaMca ne nAraka vagere paryAco che. temAM deva paryAyamAM jIva utkRSTa tetrIza sAgaropama sudhI rahe che. manuSya paryAyamAM vadhAremAM vadhAre traNa palyopama rahe che. ityAdi te svIkAre che. paNa sUkSma RjusUtra kahe che ke koI paNa paryAya eka kSaNathI vizeSa raheto ja nathI. bIje samaye paryAyo badalAya jAya che mATe te paca mAtrane kSaNasthAyI mAne che. prazna - A nayanI mAnyatA kayA darzanane abhimata che? uttara - "vArthacivAritadeva paramArtha sa' . je arthakriyAne kare che te ja vAstavika sat che. dareka padArthane anurUpa kriyA thatI ja hoya che. dareka kSaNe navA navA viSayane anukULa navI navI kriyA thAya che. eTale A kSaNe je kriyA che te bIje kSaNe nathI, bIjI kSaNe jadI kriyA che mATe padArtha paNa judo che. e pramANe dareka padArtha kSaNa mAtra rahevAvALo che. kahyuM che ke- "yat sat tat kSazivam' (je sat che te kSaNa mAtra sthAyI che.) e pramANe boddha darzananI mAnyatA che. te A sUkSma RjusUtra nayane AdhAre che. RjusUtra naya bIjA nayonuM khaMDana ke virodha karato nathI. jyAre bauddha darzana potAnuM ja satya che, bIjAnuM mithyA. ema mAne che mATe te mithyA che. prazna- A nayanA sambandhamAM vizeSa kAMI jANavA yogya hoya to samajAvo. uttara - AgamamAM eka sthAne "nusumasa juvaka pa dhvAvarU juhartA chaThThA e pramANe sUtra Ave che. te sUtrano virodha na thAya mATe zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa vagere pUjyo jusUtra nayane dravyArthika nayamAM gaNe che. ne te kAraNe dravyArthika naya cAra cheH naigama, saMgraha, vyavahAra ane RjusUtra, ne bAkInA zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta e traNa nayo paryAyArthika che ema mAne che. mahAvAdi zrI siddhasena divAkara vagere tArkiko RjusUtrane paryAyArthikamAM gaNIne, paryAyArthika nayanA cAra prakAra ane dvavyArthika nayanA traNa prakAra che ema jaNAve ke je siddhAnta hAla vizeSa pracalita che. CCCCCCCCCx 31 CCCCCCr Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo ke pUjya jinabhadragaNi kSamAzramaNano ane mahAvAdI siddhasena tArkikano dekhItI rIte virodha gaNAca, chatAM ApaNe pUrve kahI gayA te pramANe dravyArthika nayamAM paryAyanI ane paryAyArthika nacamAM dravyanI gauNatA to rahe ja che. e rIte RjusUtra nI vartamAna paryAyanI mukhyatAe paryAyArthika naca gaNAya, ne jyAre te paryAne mukhya na gaNIe ne dravyane mukhya mAnIe tyAre te naca dravyArthika naya gaNAya. eTale te banne mato ekanI gauNatA ne bIjAnI mukhyatA e rItie thayelA hovAthI ubhacamata aviruddha che. - zata vAyagranthapraNetA nyAvizArada zrI yazovijayajI upAdhyAyajI mahArAja nayarahasyamAM A prasaMgano ullekha karatAM jaNAve che je - vatta sUtra tvanuyonAMzamAtA vartamAnAvarapaje drazyopacArAt samiti' (upara jaNAvela sUtra to anuyoga - vyAkhyAnanA aMzane AzrayIne vartamAna AvazyakanA paryAyamAM dravya padano upacAra karIne saMgata karavuM.). zabda nayI prazna - zabda naya kone kahevAya? uttara- jaganA vyavahAro bhASAne AdhAre cAle che. kaMIpaNa kArya hoya ke koIpaNa padArthanuM nirvAcana karavuM hoya to zabda sivAya thai zakatuM nathI eTale zavyakta varanorarImiyate vastu vena jazadA" (jenA vaDe padArtha vacananA viSayabhUta karAya te zabda naya.). A zabda naya bhAva nikSepane abhimata vastuono mukhyatve bodha kare che. jemake zabda naya "jina" zabda thI jemaNe rAgadveSa jItyA che, bhUmitala upara vicArI rahyA che evA kevaLI bhagavaMtone samajAve che, paraMtu je jIvo bhaviSyamAM jina thavAnA che te jIvo dravyajina kahevAya che. pratimAmAM ke citrapaTamAM je jinanI sthApanA karela hoya che te sthApanAjina kahevAya che. ane koI vastunuM jina evuM nAma ApyuM hoya te nAmajina kahevAya che. jina zabda dravya jina, sthApanAdina ke nAmajinane samajAvato nathI paNa bhAva jinane samajAve che. arthAt je zabdamAM je vastune samajAvavAnI zakti che te vastu mATe vAparavAmAM Avato zabda tenuM nAma zabdanAya. xxx 32 CCCCCC Page #44 -------------------------------------------------------------------------- Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdyabhayadasArvAH, sarvajJaH sarvadarzikevalinau / devAdhidevabodhada - purussottmviitraagaaptaaH||. 1 arhan (t) 14 jinezvaraH 2 jinH| 15 syAdvAdI (in) 3 pAragataH 16 abhayadaH 4 trikAlavit 17 sArvaH, 5 kSINASTakarmA (man) 18 sarvajJaH 6 parameSThI (in) 19 sarvadarzI (in) 7 adhIzvaraH 20 kevalI (in) 8 zambhuH 21 devAdhidevaH 9 svayambhUH 22 bodhadaH 10 bhagavAn (vat) 23 puruSottamaH 11 jagatprabhuH 24 vItarAgaH 12 tIrthaGkaraH 25 AptaH 13 tIrthakaraH A 25 zabdono artha jinezvara bhagavAn evo thAya che. ahiM badhA zabdo paryAyavAcaka che. keTalAeka koSo anekArtha hoya che. temAM eka zabdanA jeTalA artha thatA hoya te sarvaartho mAyA hoya che. revA - anekArthasaGgahaH, medinI, vizva pore. keTalAeka koSo akArAdi anukramavALA hoya che. temAM akArAdi krame zabdo goDapyA hoya che. pachI teno martha ApavAbhA Ayo cha. ma - vAcaspati, zabdacintAmaNi, zabdastomamahAnidhi, abhidhAnarAjeMdra vagaire. yA DoSanI pati Dictionary (DAkSanerI) 2vI hoya che. hAtabhA mAvA auSano 6payoga vizeSa karavAmAM Ave che. e rIte koSathI zabdanA arthanuM jJAna thAya che. 4. AsapAya - vAstavi rIta rAgadveSayorAtyantikakSayaH AptiH, Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ JaptiyaMyAptIti JAma: |(rAga ane dveSano je atyanta nAza tenuM nAma Apti ane Apti jene hoya te Apta) arthAt rAgadveSathI sadantara mukta tenuM nAma Apta, temanuM vacana te AptavAkya. te AptavAkyathI arthanuM jJAna thAya che. jemake AntirmakSayo muttiH (karmano je sarvathA vinAza tenuM nAma mukti) e pramANenA AptavacanathI muktti zabdano artha samajAya che, to paNa vyavahAramAM ttasAdhanatAMze zrAntihita: puruSa: JAma: / kArya sAdhavAmAM sandeha (bhrAnti) vinAno puruSa te Apta kahevAya che. te vyAvahArika AptapuruSa je vacana kahe te AptavAkya. tethI paNa zabdanA arthano bodha thAya che. jemake te kahe ke koyalano zabda te kUMjana kahevAya. tethI kUMjana zabdano artha koyalano zabda evuM jJAna thAya che. nAnA bALakone temanA mAtApitAdi je zabdo zikhavADe che te AptavAkyano ja eka prakAra che. 5. vyavahAra - keTalAka zabdonuM arthajJAna vyavahArathI thAya che. jema ke koi AcAryamahArAja eka ziSyane pharamAve ke 'sthApanAcAryajI' lAvo, tyAre ziSya 'sthApanAcAryajI' lAve. punaH AjJA kare ke 'rajoharaNathI puMjI niSadhA pAtharo' ziSya te pramANe kare. gurunA vacana pramANe vartana karatA ziSyanA vyavahArane nIrakhI tyAM rahela navadIkSita bALamuni 'sthApanAcArya', 'rajoharaNa' 'niSadhA' vagere zabdonA arthane jANe, e rIte je arthajJAna thAya che te vyavahArathI arthagraha thayo kahevAya che. darekane potAnI mAtRbhASAnA zabdonuM arthajJAna moTe bhAge vyavahArathI thAya che. 6. vAkyazeSa - vAkyazeSa - eTale avaziSTa vacana - bAkI rahela - AgaLa AvatuM vAkya. tethI paNa yathArtha artha samajAya che. arthanirNaya karavAno A prakAra vizeSe karIne Agama, veda vagerenA vAkyomAM upayogI thAya che. jemake vedamAM eka evuM vAkya Ave che ke yavamazarumaMti (caru yavamaya thAya che.) A vAkyamAM yava zabdano artha zuM karavo temAM matabheda che. keTalAka yava no artha java kare che ne keTalAka kAMga kare che. jyAM sudhI eka arthano nirNaya na thAya tyAM sudhI kAryamAM saMdeha rahyA kare. eka bIjAno virodha Ubho rahe. eTale ahi satya arthano nirNaya karavA mATe vAkyazeSano upayoga thAya che. eTale ke A vAkya pachI AgaLa evuM eka vAkya Ave che ke yaMtrAttvA sauSadhavo snAyoaite molamAnA vottiSThanti| (jyAre bIjI vanaspatio karamAi jAya che tyAre paNa te eTale javo vikasita jevA ja UbhA rahe che.) smRtimAM paNa e pramANe vAkyazeSa che ke - C00 35 --- Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasanta sarvazasyAnAM, jAyate patrazAtanam / modamAnAzca tiSThanti, yavA knnishshaalinH|| vaso RtumAM sarva vanaspationA pAMdaDA kharI jAya che ane maMjarIthI zobhatA javo vikasita rahe che. A banne vAkyazeSathI kavamazarmavatie sthaLe ya zabdano artha java karavo paNa kAMga na karavo ema nizcita thAya che kAraNa ke vasantamAM kAMga karamAi jAya che. e rIte vAkyazeSathI zabdanA satya arthanuM jJAna thAya che. 7. vivRtti - vivRtti eTale vyAkhyA, TIkA, tethI paNa arthajJAna thAya che. jemake koIne vidvAnuM sarvatra pUto e vAkyamAM AvatA zabdano artha zuM che tenI khabara nathI. pachI tenI TIkA jove ke - vidvAna - pata, sarvatra - sarvamiMna sthAne, ne tilAvat, pUjya - pUnAmavAnoti - vahumAnaM namata rUtyartha. e pramANe TIkA joine arthajJAna kare ke "jJAnI mANasa dareka sthaLe pUjAya che e pramANe bIjA zabdonuM paNa arthajJAna TIkAthI thAya che. sUtro ne kAvyagranthomAM TIkAthI arthazAnA meLavavAno pracAra suvidita che. 8. prasiddha padasannidhAna - prasiddha pada eTale je zabdonA artha ApaNe jANIe chIe evA pado tenuM "sannidhAna" eTale sAthe rahevApaNuM arthAt eka vAkyamAM pAMca - sAta pado Ave che. temAMnA eka, be sivAya bIjA zabdonA arthanI ApaNane khabara che. eTale tene AdhAre jeno artha nathI AvaDato teno paNa artha samajI levo e prasiddhapadasannidhAna" thI arthajJAna thayuM kahevAya. jema ke - matte 1. Agama vAkyonA artha karavAmAM vAkyazeSanuM anusandhAna karyA sivAya jo artha karavAmAM Ave to taddana UMdho artha thaI jAya che ne tethI mahAna anartha thAya che. zrI bhagavatIjI sUtrasAramAM paTela gopALadAse 15mA zatakamAM AvatA vanaspatinA arthavALA pota - mAra - 38 - vagere zabdono pUrvAparanA vAkyazeSa vagerenA anusaMdhAna vagara pazu, pakSInA artho besArI ghaNo ja aniSTa artha karela che. pAchaLathI "prasthAna' mAsikamAM eka lekha lakhI potAnA bhramita arthone satya TharAvavA prayatna karela. paraMtu jena satya prakAza' mAsikanA cothA varSanA 6-7 aMkamAM 'mAMsAhArano prazna' vagere lekhomAM yuktipurassara teno yathArtha-abAdhita artha samajAvavAmAM Avela che. jijJAsue e lekho vicAravA. CCCCCCCCw 36 CCCCCCC Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAvI praveze chUSa praveza pratanoti e vAkyamAM "pUSana" sivAyanA bIjA zabdonA arthonuM jJAna che tethI prakRtamAM pUSanuM zabdano artha barobara samajAya che ke- "savAramAM pUrvadizAmAM sUrya prakAzane vistAre che e rIte prasiddha padonuM sAnnidhya arthajJAnamAM kAraNa che. A AThe zaktigrahanA kAraNone mATe prAcIna naiyAcikonuM eka sUkta che. zaktigrahaM vyAkaraNopamAna - kozAptavAkyAd vyvhaartshc| vAkyasya zeSAd vivRtervadanti, sAnnidhyataH siddhapadasya vRddhaaH|| (zabdanA arthano zakitagraha - 1 vyAkaraNa, 2 upamAna, 3 koSa, 4 AptavAkya, 5 vyavahAra, 6 vAkyazeSa, 7 TIkA ne 8 siddhapadasannidhAna - ema ATha prakAre thAya che, ema vRddho kahe che.) e pramANe je zabdanI je arthane jaNAvavAnI zakti hoya te ja arthane te zabda bodhita kare - jaNAve e zabdanayanuM svarUpa che. samabhirUDha ane evaMbhUta e banne nayonuM svarUpa samajatA pUrve ApaNe jANavuM joIe ke te banne nayo eka rIte zabdanayanA ja bheda che. arthAt zabdanacanI mAnyatA sAthe A banne nayonA svarUpane gADha sambandha che. phakta phera eTalo ja che ke zabdanayano viSaya vyApaka eTale vistAravALo che ane A banne nayono viSaya anukrame vyApta eTale ochA vistAravALo che. A banne nayo samajatA pahelAM ApaNe thoDuM zabdanuM svarUpa vizeSa samajI laIe. cAra prakAranA zo - zabdanacamAM jaNAvyA pramANe zabdanA arthano nizcaya ATha prakAre thAya che paNa je arthono ApaNane nizcaya thAya che te arthane jaNAvanArA je zabdo che tenA cAra prakAra che. te A pramANe che - 1 caugika zabdo, 2 rUDha zabdo, 3 yogarUDha zabdo ane 4 yaugika rUDha zabdo. yaugika zabdonuM svarUpa - yoga eTale avayava, tene adhIna je zabdonI zakti che te zabdo cogika kahevAya che arthAt zabdanAM prakRti - pratyaya - upasarga vagere avayavo che. te avayavo je arthane samajAve te ja arthane je zabdo samajAve che te zabdo yaugika zabdo kahevAya che. jema ke pIvo zabda che. teno artha rasoie. thAya che te vAgha zabdamAM pad dhAtu prakRti che ne ma pratyaya che temAM pa dhAtuno CCCCCC 37 CCC Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha phUpaNa pA ( dhAtu pAka karavA arthamAM che) e pramANe vyAkaraNathI pakavavuM - rasoI karavI evo thAya che ane navA pratyayano artha kartA thAya che eTale pati paravA e pramANe niruktithI je pakAvato hoca arthAt rasoi karato hoya te pAve kahevAya. eTale pAvara zabdanA chUTA chUTA avayavono artha ja rasoi karanAra thAya che ne te ja artha vAvala zabda samajAve che. mATe parava zabda yaugika zabda kahevAya che. e pramANe bIjA zabdo paNa je avayavArtha athavA niktithI arthane samajAvatA. hoya te cIgika zabdo kahevAya che. rUDha zabdonuM svarUpa - rUDhI eTale samudAya zakti, te samudAya zaktithI je zabdo potAne abhimata arthane samajAve te zabdo rUDha kahevAya che. arthAt je zabdo avayava zaktithI nIkaLatA arthanI apekSA rAkhyA sivAya svataMtrapaNe potAnA arthane samajAve che. te zabdo rUDha kahevAya che. udAharaNa tarIke je zabda laie. teno artha vRSabha thAya che. je zabdanA avayavomAM nama dhAtu ane 3 pratyaya che. jhUM to e pramANe vyAkaraNathI ja dhAtuno artha gati karavI evo thAya che ne ? pratyayano artha kartA che - karanAra che. ethI avayavothI je zabdano artha gati-gamana karanAra thAya che. paraMtu jo zabda te arthane samajAvato nathI, eTale je zabda e avayavArthano tyAga karIne potAne abhimata vRSabha evo artha samudAya zaktithI samajAvyo mATe te rUDha zabda kahevAya che. e pramANe bIjA paNa je zabdo avayavArthanI apekSA sivAya ja samudAya zaktithI je arthane samajAve te rUDha zabdo samajavA. yogarUDha zabdonuM svarUpa - yogarUDha zabda yoga" ane "rUDha" ema be zabdo maLIne banela che. temAM pUrve jaNAvyA pramANe "yoga" zabdano artha avayava zakti ane "Dha" zabdano artha samudAya zaktijanya thAya che. eTale yogArUDha zabdo tene kahevAmAM Ave che ke je zabdomAM avayavazakti ane samudAya zakti ema banne zaktinI apekSA rahetI hoya. yogarUDha zabdomAM A banne zaktio potapotAno artha samajAvavA sAthe arthane saMkocavAnuM paNa kArya kare che. yogarUDha zabdanA daSTAnta mATe para zabda laIe. pa zabda paphU ane na e be zabdo maLIne thayela che. temAM pa zabdano artha kAdava thAya che ne na zabdano artha nAyare rUti : e pramANe janma pAmavAnA arthavALAnanuM dhAtu uparathI janma lenAra thAya che. pa - na: prajJAjJAti rUti vApa: arthAt kAdavamAM - kAdavathI janma lenAra e paphUga zabdano avayavArtha che. kAdavathI utpanna thanAra kamaLa che eTale papha zabda avayavazaktithI kamaLane CCCCCCCCC 38 CCCCCCCCCCC Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samajAve che. samudAya zakti-rUDhi paNa pradUna zabdano artha kamaLa ja kare che. have banne zaktio paraspara artha saMkoca kare che te tapAsIe. upara pramANe zabdano avayavArtha to kAdavamAM utpanna thanAra eTalo ja thAya che. eTale avayavazaktithI paphU zabda kAdavamAM je je janma letA hoya te sarvane samajAve paraMtu rUDha zakti sAthe hovAthaI tema thavA detI nathI. te saMkoca karIne kAdavamAM utpanna thatAM deDakAM, savAla, poyaNAM (kumuda) vagere bAda karI kamaLa ne ja samajAve che. e pramANe rUDhithI phUga no artha kamaLa thAya che paNa kamaLa eka prakAranAM nathI. jaLa-kamaLa, sthaLa-kamaLa, zatapatra, sahastrapatra, sUryamukhI ema aneka prakAranAM che. rUDhI paddha zabdathI badhA kamaLone jaNAvavA prayatna kare paNa yogazakti sAthe hovAthI rUDhine tema karavA nA de. te teno paNa saMkoca karAvIne kAdavamAM janma letAM kamaLane samajAve eTale e banne zaktithI phUga zabda kAdavamAM thatAM kamaLane ja samajAve che. e pramANe bIjA paNa je avacavazakti ane samudAyazakti ema banne zaktithI eka ja arthane samajAve che, te sarva zabdo yogarUDha zabdo kahevAya che. yaugika rUDha zabdonuM svarUpa - yogarUDha zabdanI mAphaka caugika rUDha zabda paNa be zabdathI banela che. temAM caugika ane rUDha ema be zabdo Ave che. cogika eTale avayava zaktijanya ane rUDha eTale samudAya zaktijanya eTale je zabda caugika paNa che ane rUDha paNa che te cIgikarUDha kahevAya che. cogarUDha ane cIgikarUDhamAM phera eTalo ja che ke cogarUDha zabda avayava zaktithI ane samudAya zaktithI eka ja arthane samajAve che. jyAre cIgikarUDha zabdamAM avayavazaktithI je artha samajAya che te artha ane samudAyazaktithI je artha samajAca che te artha e banne judA hoya che e vAta spaSTa samajAya mATe ja yogarUDha zabdamAM 'yoga" avayavazakti - evo sAmAnya zabda che. ane caugika rUDhamAM "yogika avayava zaktijanya ema vizeSa zabda che. dvid zabda caugikarUDha zabdanuM udAharaNa che. te A pramANe - ddhit zabda mid dhAtu ne 3 upasargathI banela che eTale ja artha manatti rati mit arthAt uparanA talane bhedIne je bahAra nIkaLe te ddhit kahevAya che. e pramANe avayavArthathI paddhit zabdano artha vRkSa thAya che, kAraNa ke bhUminA uparanA talane bhedIne bahAra nIkaLe che. samudAya zaktithI ddhit zabdano artha dvid nAmano yajJa thAya che. temAM avayava zaktinI aMze paNa apekSA nathI. vedamAM paNavA 3ddhi yata (pazunI icchAvALo ddhi, nAmanA yajJane kare) e pramANe eka ja izabda avayava zaktithI vRkSarUpa arthane ane samudAca zaktithI yajJarUpa arthane ema judA judA arthane samajAvato hovAthI CCCCCCCx 39 CCCCCCC Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te zabda yaugikarUDha zabda kahevAya che. e pramANe bIjA zabdo paNa je cIgika zaktithI svataMtra arthane ane rUDhI zaktithI svataMtra arthane samajAvatA hoya te sarva cIgika rUDha jANavA. samabhirUDha naya. prazna- zabdanuM svarUpa to sArI rIte jANyuM. have te zabdanI sAthe sambandha dharAvatAM samabhirUDha nayanuM svarUpa zuM che? uttara - saM-saepravareja 3mi - sIva (marthastha) tIti samamiDhA sArI rIte (arthanI) samIpe je jAya che. te samabhirUDha naya kahevAya che. arthAt upara je cAra prakAranA zabdo batAvyA temAMthI prathama prakAra sivAyanA traNa prakArane choDI daine cogika zabdonI je rIti che te rItie dareka zabdono je avayavArtha nIkaLato hoya te avayavArthane ja pradhAna mAnI zabdano vyavahAra karanAra naya te samabhirUDha naca che. prazna - samabhirUDha nayane udAharaNa ApI samajAvazo? uttara - zabdanacamAM ApaNe joyuM ke jina - mahetu - tIrthara vagere jinezvara prabhu mATe vaparAtA paryAya zabdo che. e pramANe koSathI nakkI thayela che. samabhirUDha naya jina - gata - tIrthara vagere zabdo jinezvara bhagavAna mATe zA mATe vAparavAmAM Ave che te sambandhI vicAraNA karatAM te zabdonA artha tapAse che ne pachI kahe che ke nati ravIna ti ninaH (rAga vagere abhyantara zatrune jIte che mATe jina kahevAya che) mati pUjJAmina (pUjAne yogya hovAthI arhat kahevAya che) tIrtha caturvisa prathama athavA rati sthApatati tIrtharA (tIrthane caturvidha saMghane athavA prathama gaNadharane karatA hovAthI arthAt sthApana karatA hovAthI tIrthakara kahevAya che) A pramANe bIjA zabdo paNa samajavA. samabhirUDha naca arthanI pradhAnatAe vyavahAra kare che. prazna - zabda nayamAM ane samabhirUDhamAM phera zuM che? 1. tithya maMte! tithya, tiththaya tiththa! joyA! riha tAva niyamo tiththaMkarI, tiththaM puNa cAuvaNNe samaNasaMghe paDhamagaNahare vA // .... (bhagavaMta! tIrtha e tIrtha che ke tIrthakara tIrtha che? gatama! arihanta to nizcaye tIrthakara che. tIrtha to caturvidha zramaNa saMgha athavA prathama gaNadhara che.) CCC CCTv 40 C CCCCCCCC Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara- eka ja arthane samajAvanArA zabdone zabdanaya paryAya zabda mAne che, ane e rIte nina - mahaMtu - tIrthara- vagere paryAya zabdo che. jyAre samabhirUDha naya eka japadArthane samajAve te zabdo paryAya zabda che ema mAnato nathI. te kahe che ke pada thI da zabda jema taddana bhinna che tema nina - ma - tIrthara vagere zabdo paNa taddana judA che. jaLane dhAraNa karato hoya che te ghara kahevAya ane AcchAdana karato hoya te pada kahevAya. pachI jalane dhAraNa karavAnI kriyA ane AcchAdana karavAnuM kArya eka ja vastuthI thatuM hoya tethI kada ane pada e banne zabdo paryAya zabda thatA nathI. e pramANe rAgAdine jItatA hovAthI jina kahevAya che, pUjAne yogya hovAthI mahat kahevAya che, tIrthane pravartAvatA hovAthI tIrthakara kahevAya che. A traNe kArca eka ja AtmAthI thatA hoya tethI te traNe zabdano eka ja artha ke paraspara paryAyavAcakatA che ema kahevAya nahi. e pramANe zabda nathI samabhirUDha nayanI bhinnatA che. evaMbhUta nayA prazna- antima evaMbhUta nayanuM svarUpa zuM che? uttara - parva eTale e prakAre bhUta eTale yathArtha arthAt je zabdono ApaNe je arthamAM upayoga karIe chIe te arthane te padArtha te samaye yathArtha anubhavato hoya to ja tene mATe te zabda vAparavo evI je nayanI mAnyatA che tene evaMbhUta naya kahevAmAM Ave che. jema ke bina tyAre ja kahevAya ke jyAre zukladhyAnanI ghArAe caDhI rAgAdi zatrune jItatA hoya, jyAre surAsura narendra pUjA karatA hoya tyAre ja Ita kahevAya ane samavasaraNamAM virAjI caturvidha zramaNa saMghanI ane prathama gaNadharanI sthApanA karatA hoya tyAre tIrtha kahevAya. paraMtu jyAre uparyukta kriyA na cAlatI hoya tyAre te zabdo vaparAya nahi. tIrthanI sthApanA karatA hoya tyAre koi kahe che indra mahArAjA jinane name - pUje che to te vAkya samabhirUDha naya barobara na kahe. A naya to kahe - atyAre tIrthakarane indra name che ema kaho. e pramANe evaMbhUta nacanuM svarUpa che. CCCCCCCC Cr41 CCCCCCCCC Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghaTanAdAntathI zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta nayanuM spaSTIkaraNa. zabdanaca - jemAM pANI bharI zakAya, goLa AkAravALo, moTA peTavALo, sAMkaDA mukhavAlo je padArtha te ghaTa kahevAya che. ghaTa- kalaza - kuMbha vagere tenA paryAya zabdo che. samabhirUDha naya - pANI bharAya te - jaladhAra kahevAya, zabda kare to ja ghaTa kahevAya, pRthvIne pUre to ja kuMbha kahevAya e pramANe ghaTa - kalaza - kuMbhane eka ja vastu mATe vaparAtA paNa bhinnArthaka zabdo mAne che. evaMbhUta naya - caMcala netravALI panIhArI strInI keDa upara pANIthI bharelo je samaye hoya ne chalakAtA chalakAtA avAja karato jato hoya tyAre ja te ghaTa kahevAya che. jyAre pRthvIne pUrato hoya tyAre ja kuMbha kahevAya che paNa gharanA khUNAmAM ke kuMbhAranA nIbhADAmAM paDyo hoya tyAre ghaTa ke kalaza kahevAto nathI. e pramANe sAta nayonI vicAraNA karavAmAM AvI che. vAcakavara - zrIvinayavijayajidviracitA - nayakarNikA varddhamAnaM stumaH sarva - nayanadyarNavAgamam // saMkSepatastadunnIta - nayabhedAnuvAdataH naigamaH saGgahazcaiva, vyavahArarjusUtrakau // rAH samaDhavaM- mUtI vaiti nA smRtA2 arthAH sarve'pi sAmAnya - vizeSAvayavAtmakAH // . sAmAnya tatra natmiDhi - viroSAzca vimeTa | aikyabuddhirdhaTazate bhavet sAmAnyadharmataH // vizeSAzca nijaM nijaM lakSayanti ghaTaM janAH // 4 // vizapAyAna Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naigamo manyate vastu tadetadubhayAtmakam // nirvizeSaM na sAmAnyaM vizeSo'pi na tadvinA // 5 // saGgaho manyate vastu sAmAnyAtmakameva hi // _sAmAnyavyatirikto'sti na vizeSaH khapuSpavat // 6 // vinA vanaspati ko'pi nimbAmrAdirna dRzyate // . hastAdyanta vinyo hi nAGgulyAdyAstataH pRthk||7|| vizeSAtmakamevArthaM vyavahArazca manyate // vizeSabhinna sAmAnyamasat kharaviSANavat. // 8 // vanaspatiM gRhANeti prokte gRhNAti ko'pi kim // vinA vizeSAnnAmrAdI stannirarthakameva tat // 9 // vraNapiNDIpAdalepAdike lokaprayojane // upayogo vizeSaiH syAt sAmAnye nahi krhicit||10|| . RjusUtranayo vastu nAtItaM nApyanAgatam // manyate kevalaM kintu vartamAnaM tathA nijam // 11 // atItenAnAgatena parakIyena vastunA // na kAryasiddhirityetadasadganapadmavat // 12 // nAmAdiSu caturveSu bhAvameva ca manyate // na nAmasthApanAdravyA - NyevamagretanA api // 13 // arthe zabdanayo'nekaiH paryAyairekameva ca // . . manyate kumbhakalazaghaTAghekArthavAcakAH // 14 // .. brUte samabhirUDho'rthe bhinne paryAyabhedataH // bhinnArthAH kumbhakalazaghaTAghaTapaTAdivat // 15 // d ow43nnnnnnnon Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadi paryAyabhede'pi na bhedo vastuno bhavet // bhinnaparyAyayorna syAt sa kumbhapaTyorapi // 16 // ekaparyAyAbhidheyamapi vastu ya manyate // kAryaM svakIyaM kurvANamevaMbhUtanayo dhruvam yadi kAryamakurvANo'pISyate tattayA sa cet // tadA paTespi na ghaTavyapadezaH kimiSyate yathottaravizuddhAH syurnayAH saptApyamI tathA // athaivaMbhUtasamabhirUDhyoH zabda eva cet // ekaikaH syAcchataM bhedastataH saptazatAnyamI // 19 // antarbhAvastadA paJca nayapajvazatIbhidaH dravyAstikaparyAyAstikayorantarbhavantyamI // AdAvAdicatuSTayamantye cAntyAstrayastataH sarve nayA api virodhabhRto mithaste / sambhUya sAdhusamayaM bhagavan ! bhajante // bhUpA iva pratibhaTA bhuvi sArvabhauma - pAdAmbujaM pradhanayuktiparAjitA drAk itthaM nayArthakavacaH kusumairjinendu vIro'rcitaH savinayaM vinayAbhidhena // zrIdvIpabandaravare vijayAdideva - sUrIziturvijayasiMhagurozca tuSTyai iti nayakarNikA hshshshshshshshshshsh // 17 // CICI // 18 // // 20 // // 21 // // 22 // // 23 // K Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAyavAda ane yuktiA-prakAza BHARAT GRAPHICS : Ph. (079) 22134176, 22124723