Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
મુનીશ્રી-અ વિર્યજી.
| | અ श्रीसिद्धिमेव-धर्मसहसाहित्य ग्रन्थमाला-पुष्प-१
શ્રી નમસ્કાર-નિષ્ઠા
લેખક અને સંપાદક : શ્રી મફતલાલ સંઘવી
ડીસા,
શા. મણીલાલ ચુનીલાલ સીલીવાળા હાલ સાયન-શિવ મુંબાઈ નિવાસી
તરફથી ભેટ
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
નમસ્કાર મહામ ત્રના સતત સ્મરણ જાપ અને ધ્યાનથી અંતર–આત્મામાં મૈત્રી-અમેદ-કારુણ્ય અને માધ્યસ્થભાવનાં મોજાં ઉછળવા માંડે છે.
કલિકાલ સર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજીએ પિતાની માતા (પાહિની) સાધ્વીજીના સ્વર્ગવાસ વખતે પુણ્યાર્થે એક કોડ નવકારનો જાપ કહ્યો હતે.
નવકારની પ્રતિજ્ઞા છે કે મારા આશ્રિતનાં સર્વ પાપને મારે સમૂલ નાશ કર” આ પ્રતિજ્ઞાને જૂઠી પાડનાર આજ સુધી કેઈ નીકળ્યું નથી. જૂઠી પાડનાર પોતે જૂઠે પડે છે.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीसिद्धि-धर्मसनहसाहित्यप्रन्थमाला-पुष्प-१.
શ્રીનમસ્કાર-નિષ્ઠા
BS03
લેખક અને સંપાદકમતલાલ સંઘવી,
ડીસા,
KOBOOKEDE
કિંમત એક રૂપીઓ
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકાશક
શ્રીસિદ્ધિ-ધમ સગ્રહ સાહિત્ય પ્રચારક સમિતિ જૈનવિદ્યાશાળા–અમદાવાદ.
-
આવૃત્તિ પહેલી. વિ. સં. ૨૦૧૫-દીપાવલી.
નકલ-૧૦૦૦
મુદ્રકજીવણલાલ પુરૂષાત્તમદાસ પટેલ,
ઉત્કૃષ્ટ મુદ્રણાલય ગાંધીરેડ-પૂલ નીચે, અમદાવાદ.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુરે વચન.
શ્રીનવકાર કહે કે નમસ્કાર કહે, એ શ્રીજનશાસનને અનાદિકાલીન શાશ્વત મહામંત્ર છે. ચૌદ પૂર્વ અને બાર અંગવાળું વિશાળ શ્રત, તેનું સતત અધ્યયન અને પરિશીલન કરનાર મહર્ષિઓને જે જાતિના શુભ ભાવ જગાડનાર અને કર્મની મહાનિર્જરા કરાવનાર થાય છે, તે જ જાતિના શુભ ભાવ, વિશેષ શક્તિ કે સમયના અભાવે જે માત્ર અડસઠ અક્ષરવાળા આ મહામંત્રનું પઠન-પાઠન-મનન અને પરિશીલન કરવામાં આવે તે જાગે છે અને વિપુલ કર્મ નિર્જરામાં કારણભૂત બને છે, એમ શાસ્ત્રકાર ભગવતે ફરમાવે છે. આ કારણે શ્રીનવકારમંત્રને ચૌદ પૂર્વને સાર અને સર્વ પ્રકારનાં માંગલિક સ્મરણમાં પ્રધાન સ્મરણ તરીકે ઓળખવામાં આવેલ છે. - શ્રીનવકારમંત્રના સતત સ્મરણ, જા૫ અને ધ્યાનથી અંતર-આત્મામાં મિત્રી, પ્રદ, કારુણ્ય અને માધ્યસ્થ
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાવનાઓનાં મેજાએ ઉછળે છે અને એની ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ થવાથી નવકાર દ્વારા જેનું સ્મરણ–ધ્યાન વગેરે થાય છે, તે શ્રી પંચ પરમેષ્ઠિમાંના કેઈને કોઈ એક પદમાં આત્માને પ્રસ્થાપિત કરવા સાધક શક્તિમાન બને છે.
શાસ્ત્રકાર મહર્ષિઓના વચનાનુસાર આ મહામંત્ર તેના આરાધકોના સર્વ પાપેને નાશ કરાવવાની શક્તિ ધરાવે છે. બીજા શબ્દમાં શ્રીનવકારમંત્રના આરાધકમાં આરાધનાના બળે, પાપ માત્રને નાશ કરવાની અને મંગળ માત્રને પ્રાપ્ત કરવાની શક્તિ ઉત્પન્ન થાય છે. એટલે શ્રીનવકારની આરાધના એક પ્રકારે વિશિષ્ટ શક્તિની જ આરાધના ગણાય. એ શક્તિ કેઈ પાપીના નાશ માટે, કે કઈ બાહ્ય શત્રુના નાશ માટે નથી, કિન્તુ પાપીના પાપને અને શત્રુ પ્રત્યે શત્રુતા પેદા કરનાર અશુભ ભાવને જ મૂળથી ઉચ્છેદ કરનારી છે. તેથી તે અત્યંત ઉપાદેય છે; પ્રશંસનીય છે. શ્રીજૈન શાસનમાં એવી સાત્વિક શક્તિની ઉપાસના જ વિહિત થયેલી છે; એ વાત સુપ્રસિદ્ધ છે.
શ્રીનવકાર નિષ્ઠા' નામના આ પુસ્તકમાં શ્રીનવકારની નિષ્ઠાપૂર્વક થતી આરાધનાના પરિણામે પ્રાપ્ત થનારા અગણિત લાભનું વિવિધ રીતે, ભક્તિ પૂર્ણ હૃદયે, વિવેચન કરેલું છે. શ્રી જૈનસંઘમાં શ્રીનવકારની આરાધના અખલિતપણે થઈ રહેલી છે અને તે દ્વારા પાપ નાશ કરવાની શક્તિ પ્રાપ્ત કરવાનો ઉદ્યમ ચાલુ છે. “શ્રીનવકાર નિષ્ઠા નામનું આ પુસ્તક તે પ્રયત્નમાં વધુ જાગૃતિ લાવનારૂં નીવડશે.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનવકારના આરાધકોને જ્યારે સમય મળે ત્યારે આ પુસ્તકનું પુનઃ પુનઃ વાંચન કરવાની અમે ભલામણ કરીએ છીએ. એનું વાંચન શ્રીનવકાર ઉપર નિષ્ઠા પ્રાપ્ત કરવામાં જરૂર સહાયક બનશે. ભાવનાશીલ લેખક પોતે પિતાની નિષ્ઠા શ્રીનવકાર પ્રત્યે વધુ ને વધુ બંધાય, એ પ્રશસ્ત આશય નજર સામે રાખીને લખવાને પ્રવૃત્ત થયેલા છે, તેથી તેમની સમાન ભાવના અને વિચારવાળા વાંચકેને તે અવશ્ય ઉપયોગી નીવડશે.
આજે શ્રી સંઘમાં શ્રીનવકાર પ્રત્યે ભક્તિને એક જુવાળ ઉત્પન્ન થયો છે, તે સમયે આ પુસ્તક પ્રગટ થાય છે તેથી તેનું વાંચન, મનન તે જુવાળને ટકાવવામાં અને વધા૨વામાં સહાયકારક થશે, એવી આશા સાથે વિરમીએ છીએ.
જામનગર દિવિજયશ્કેટ, શાંતિભવન ! પં. ભદ્રંકરવિજય. વિ. સં. ૨૦૧૫-ભાદરવા વદી ૧૪.J.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ श्रीशंखेश्वरपार्श्वनाथाय नमः ॥
આમુખ. પૂજ્યપાદ પ્રાતઃ સ્મરણીય મારા અનંત ઉપકારી ગુરુદેવ મુનિરાજશ્રી ૧૦૦૮ ભુવનવિજયજી મહારાજની પવિત્ર છત્રછાયામાં ગતવર્ષે સં. ૨૦૧૪માં ઝીંઝુવાડામાં ચતુર્માસમાં શ્રીમફતલાલ સંઘવીનું નમસ્કાર મહામંત્ર વિષે અંગ્રેજી લખાણ મારા જેવામાં આવ્યું હતું. આ વર્ષે પરમ પૂજ્ય પરમગુરુવર્ય સંઘસ્થવિર શાંત તપમૂર્તિ દીર્ઘતપસ્વી સુગ્રહીતનામધેય આચાર્યદેવ શ્રીમદ્ વિજય સિદ્ધિસૂરીશ્વરજી દાદા આદિની પાવની છત્રછાયામાં અમદાવાદના ચતુર્માસમાં નમસ્કાર નિષ્ઠા વિષેનું પ્રસ્તુત ગુજરાતી લખાણ જોવામાં આવ્યું. લેખકનું લખાણ જોતાં તેમાં નમસ્કાર ઉપર પુષ્કળ ભક્તિભાવ ભરેલો સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે. ભક્તિ એ મુક્તિનું પરમ અંગ છે. કારણ કે પરમાત્મા ઉપરની ખરેખર ભક્તિ એ વિભક્તિને એટલે પરમાત્મા અને આપણું આત્મા વચ્ચે પડેલા વિભાગને-અંતરને દૂર કરીને પરમાત્મા સાથે આપણી શાશ્વત એકરૂપતા સિદ્ધ કરી આપે છે. પંચપરમેઝિનમસ્કાર રેમ રેમમાં ઓતપ્રેત થઈ જાય એ માટે સાધકના હૃદયમાં ભક્તિપૂર્વક નમસ્કાર નિષ્ઠા હોય એ અત્યંત જરૂરી છે અને એ ઉદ્દેશથી લેખકે પ્રયત્ન કરેલ છે તેથી તે તુત્ય છે.
માનવજીવનમાં મંત્રનું સ્થાન ઘણું જ મહત્ત્વનું છે. આધ્યાત્મિક, આધિભૌતિક તથા આધિદૈવિક, એવા ત્રણ
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકારનાં દુઃખ પૈકી કઈ પણ દુઃખથી જગતના પ્રાણીઓ હમેશાં નાના પ્રકારનાં દુઃખને અનુભવતા હોય છે. આ દુઃખમાંથી બચાવી લેવાની આપણી કલ્પનામાં પણ ન આવે એવી અદ્ભુત દિવ્ય શક્તિ મંત્રાક્ષમાં ભરેલી હોય છે. તેથી જ પરમ પુરુષાર્થ સ્વરૂપ મોક્ષના ઉપામાં મંત્રગ ઘણું જ મહત્ત્વનું સ્થાન ધરાવે છે.
“ मननात् त्रायते यस्मात् तस्मान्मन्त्रः प्रकीर्तितः ।”
મનન કરવાથી જે અક્ષરે આપણું રક્ષણ કરે તે અક્ષરેને મંત્ર કહેવામાં આવે છે?
આપણી સ્કૂલ બુદ્ધિથી સામાન્ય લાગતી તે તે વિશિષ્ટ વનસ્પતિઓમાં ભયંકરમાં ભયંકર અનેક વ્યાધિઓને નાશ કરવાનું તથા શારીરિક અને માનસિક પુષ્ટિ તથા તુષ્ટિ કરવાનું પ્રબળ સામર્થ્ય રહેલું હોય છે. આયુર્વેદનું સમગ્ર શાસ્ત્ર વનસ્પતિઓના સામર્થ્ય ઉપરજ રચાયેલું છે અને શારીરિક તથા માનસિક સુખ માટે અસંખ્ય મનુષ્યો એને આશ્રય લેતા આવ્યા છે, તે જ પ્રમાણે આપણી બુદ્ધિથી સામાન્ય લાગતા એવા કેટલાય અક્ષરે છે કે જેમાં વિવિધ કાર્યો નીપજાવવાનું અગાધ સામર્થ્ય ગુપ્ત રીતે રહેલું છે. ચગી પુરૂષો પિતાની દિવ્ય દૃષ્ટિથી આ સામનો સાક્ષાત્કાર કરીને વિવિધ કાર્યો માટે જે વિવિધ અક્ષરની જના કરે છે તે મંત્રાક્ષરોને નામે ઓળખાય છે.
ઔષધિઓ જેમ ભિન્ન ભિન્ન અનુપાને સાથે લેવાથી તેમ જ ભિન્ન ભિન્ન રીતે મિશ્રણ કસ્વાથી વિવિધ સામર્થ્ય
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધરાવનારી થાય છેતે જ પ્રમાણે મંત્રાક્ષ પણ વિવિધ મુદ્રા, ન્યાસ, મંડલ તથા વર્ણ (રંગ) વગેરેના પ્રગથી તેમ જ વિવિધ રીતે સંજના કરવાથી અનેક પ્રકારનાં અદ્દભુત ચમત્કારી કાર્યો કરી શકે છે. એ હેતુથી મંત્રના વિધિવિધાનો તથા આમ્નાયના અનેક ગ્રંથો રચાયેલા છે.
આવા મંત્રાક્ષરોમાં પંચપરમેષ્ઠિ નમસ્કારમંત્ર એ સૌથી શ્રેષ્ઠ મંત્ર છે. ભગવાન મહાવીર દેવથી માંડીને રચાયેલા આજ સુધીના વિપુલ સાહિત્યમાં નમસ્કાર મહામંત્રને અચિન્ય અને અપાર મહિમા ઠામ ઠામ વર્ણવેલે છે. જૈનોના બધા વિભાગોમાં આ મંત્રને મહિમા સૌથી શ્રેષ્ઠ ગણવામાં આવ્યા છે. આ મંત્ર જેમાં ઘેર ઘેર પ્રસિદ્ધ છે. જૈનધર્મનું કંઈ પણ શાસ્ત્રીય જ્ઞાન ન ધરાવતે હેય તે પણ પ્રત્યેક જૈન ઓછામાં ઓછું “નમસ્કાર મહામંત્ર જેટલું તે જ્ઞાન ધરાવતે જ હોય છે અને સુખ-દુઃખ આદિ તમામ પ્રસંગમાં આ મંત્રનું સ્મરણ કરતા હોય છે. આ મંત્રનું સમરણ પરમલાભ દાયક છે, એમ બધા જ જેનો પરાપૂર્વથી માનતા આવ્યા છે અને માને છે.
નમસ્કાર મહામંત્રની આટલી બધી ઉત્કૃષ્ટ પ્રતિષ્ઠા શા કારણથી છે, એને વિચાર કરતાં એમાં બે કારણે મુખ્યતયા જણાય છે. એક તે એની શબ્દજના જ એવી છે કે જે પરમકલ્યાણ અને અભ્યદયને સાધે છે. બીજું તેના અર્થ રૂપે વાચ્ય જે પંચ પરમેષ્ઠિઓ છે તે જગતમાં સૌથી શ્રેષ્ઠમાં શ્રેષ્ઠ આત્માઓ છે. તેથી વધારે ઉત્તમ બીજા કેઈ આત્માઓ વિશ્વમાં છે જ નહિ.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
એટલી બધી
ભાવેને આવે છે. કુતરાને ચૌદપૂધિર
જેનપ્રવચનના સમગ્ર શ્રુતજ્ઞાનને ભંડાર દ્વાદશાંગી ગણાય છે. જેમ ગૃહસ્થના ઘરમાં સારભૂત રત્નાદિ વસ્તુઓ તિજોરીમાં ભરેલી રહે છે તેમ દ્વાદશાંગી એ ગણધર ભગવતેની પેટી છે કે જેમાં જગતની સારભૂત તમામ વિદ્યાઓ ભરેલી છે. તેથી દ્વાદશાંગીને “ગણિપિટક પણ કહેવામાં આવે છે. ચૌદ પૂર્વ એ બારમા અંગોં જ એક પેટા વિભાગ છે. આ ચૌદ પૂર્વમાં જગતની એટલી બધી વિદ્યાઓ સમાઈ જાય છે કે ચૌદપૂર્વધને શ્રુતકેવલી પણ કહેવામાં આવે છે. શ્રુતજ્ઞાનના બળથી જગતના અતીન્દ્રિય ભાવેને જાણવાનું તેમનામાં એટલું બધું અલૌકિક સામર્થ્ય હોય છે કે આપણને તે તેઓ કેવળજ્ઞાની સર્વજ્ઞ ભગવંત જેવા લાગે. આ મહાપુરુષોએ પણ નમસ્કાર મંત્રને ચૌદ પૂર્વને સાર કહ્યો છે અને મરણાદિ પ્રસંગે એનું જ સ્મરણ કરવાનું વિધાન કર્યું છે. એના અક્ષરો ભલે બહુ અલ્પ છે, પણ બારે અંગના સારભૂત અર્થને તેમાં સંગ્રહ આવી
૧-ચૌદ પૂર્વધર ભગવાન ભદ્રબ હુ મીએ આવશ્યક સૂત્રો ઉપર નિયુક્તિની રચના કરી છે, તેમાં નમસ્કારમાહાભ્યનું પ્રતિપાદન કરનારે વિસ્તૃત વિભાગ છે, કે જે નમસ્કારનિર્યુક્તિના નામથી ઓળખાય છે. એમાં નમકરનું માહા તેમણે વિસ્તારથી વર્ણવેલું છે. જુઓ આવશ્યકનિયુકત ગાથા ૮૮૭ થી ૧૦૨૬. આ નિર્યુક્તિ ઉપર ભાષ્ય, ચૂર્ણિ, વૃત્તિ વગેરે અનેક વ્યાખ્યાઓ પણ રચાયેલી છે.
૨–“માર્થતા વાસ્થા૫ક્ષરત્વેડરિ દ્રારાहित्वात् । कथं पुनरेतदेवमित्याह-यो नमस्कारो 'मरणे' प्राणोपरमलक्षगे 'उपाने' समीपे भूते 'अभीक्ष्णम् । अनवरतं क्रियते
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
જતે હવાથી ચૌદપૂર્વધર શ્રુતકેવલી ભગવાન ભદ્રબાહુસ્વામીએ પણ એને “મહાન અર્થવાળે જણાવ્યું છે અને તેને અપારમહિમા ગાયે છે. શ્રુતજ્ઞાનના પારગામી અને શબ્દશક્તિના સમગ્ર રહસ્યને જાણનારા મહાપુરુષો પોતે જ નમસ્કાર મંત્રને જે આટલું બધું અપાર મહત્ત્વ આપે છે, એ જ એમ કહી આપે છે કે નમસ્કાર મંત્રના અક્ષાની સંકલના બીજા મંત્રાક્ષ કરતાં એવી કેઈ વિશિષ્ટ પ્રકારની છે કે જેથી તેને મહામંત્રનું સ્થાન મળ્યું છે.
'एसो पंचनमुक्कारो सव्वपावप्पणासणो। __मंगलाणं च सव्वेसिं पढम हवइ मंगलं ।'
– પંચ પરમેષ્ઠિને કરેલ આ નમસ્કાર સર્વ પાપને મૂળમાંથી નાશ કરી નાખે છે અને સર્વ મંગળ-હિતકર વસ્તુઓમાં એ ઉત્કૃષ્ટ મંગળ છે.” આ ચૂલિકા નમસ્કાર મંત્રના સંપૂર્ણ સામર્થ્યને સંક્ષેપમાં પણ સ્પષ્ટ રીતે જણાવી દે છે.
કલિકાલ સર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજા જેવા સમર્થ વિદ્વાને પણ પિતાની માતા પાહિની કે જેમણે 'बहुशः' अनेकशः । ततो महत्यामप्यापदि द्वादशाङ्ग मुक्त्वा तत्स्थानेऽनुस्मरणाद् महार्थः । इयमत्र भावना-मरणकाले द्वादशाङ्गपरावर्तनाशक्तौ तस्थाने तत्कार्यकारित्वात् सर्वैरपि महर्षिभिरेष स्मर्यत इति द्वादशाङ्गसङ्ग्राहिता, तद्भावाच्च महार्थ इति।"
आवश्यकनियुक्तिमलयगिरीया वृत्ति. पृ० ५११
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
११
દીક્ષા લીધી હતી, તેમના મરણ સમયે† ‘તમારા પુણ્ય નિમિત્તે હું કોડવાર નમસ્કાર મત્રના જાપ કરીશ' એ પ્રમાણે પુણ્ય કહ્યું હતું. આવા મહાજ્ઞાની પુરુષા પણ નમસ્કારમંત્રને આશ્રય લે છે એ જ એમ કહી આપે છે કે એની અક્ષર સંકલનામાં એવું કાઈ અર્ચિત્ય સામર્થ્ય રહેલું છે કે આત્માને અનાદિ કાળથી વળગેલા અનંત પાપના થાને અને પાપી વાસનાઓને નમસ્કાર મંત્ર જડમૂળમાંથી નષ્ટ કરી નાખે છે. આ લેાકનાં સુખા, પરલેાકનાં સુખા તેમ જ માક્ષનુ શાશ્વત સુખ પણ એ મેળવી આપે છે.
આ મંત્રની અ་સકલના પણ એવી ઉત્તમ છે કે જગતના સર્વકાળના સર્વ શ્રેષ્ઠ આત્માએ એના વાચ્ય રૂપે છે. એના અર્થના આપણે વિચાર કર્યા કરીએ તે પણ એ પરમેષ્ઠિના ગુણ્ણાના સ્મરણુ અને ચિંતનના પ્રભાવે તન્મય થઇને આપણે પરમાત્મા બની જઇએ. આધ્યાત્મિક શાસ્રના નિયમ છે કે જે માણસ જેનું અહિનેશ ચિંતન કરે છે તે તદ્રુપ બની જાય છે.' પરમાત્માનું સતત સ્મરણ અને ધ્યાન કરવાથી પરમાત્મા સાથે આપણા આત્માનું અનુસ ંધાન થાય છે અને તેથી આપણા આત્મામાં પરમાત્માની તમામ શક્તિએ પ્રગટ થવાથી આપણે પરમા
વ
१ " अथान्यदा श्रीहेमसूरिमाता चाहिणीदेवी प्रत्रजिता । कालान्तरे कृतानशना नमस्कारकोटिपुण्ये दत्ते सति श्रीपत्तने पुण्यवरे त्रिषष्टिशलाकापुरुषचरित्रादिलक्षग्रन्थो नवीनः कार्यइति પ્રો સત્તિ સૃાિ મૃતા ।”— કુમારપાત્રનોધપ્રવન્ધ, વૃ૦ ૧૧.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભરૂપ થઈ જઈએ છીએ. આ પ્રમાણે શબ્દ તથા અર્થ બંને દૃષ્ટિએ વિચારતાં નમસ્કારની મહામત્રતા છે.
અહીં મહત્ત્વને પ્રશ્ન એ ઉપસ્થિત થાય છે કે નમરકાર મંત્રને અપાર મહિમા છે એમ બધા જ કહેતા આવ્યા છે અને કહે છે. એના ચમત્કારોની પણ અનેક વાતે સાંભળવામાં આવે છે. તે પછી આપણને બધાને એને અનુભવ કેમ થતું નથી ? આને ઉત્તર પણ સામાન્ય રીતે એ જ આપવામાં આવે છે કે એકાગ્રતા, ભક્તિ તથા વિધિ પૂર્વક એને જાપ કરવામાં આવતું નથી તેથી નમસ્કાર મંત્ર જાપ કરવા છતાં ઈષ્ટ ફળ મળતું નથી. આ ઉત્તર તદ્દન સત્ય છે, છતાં કેટલીક વિશેષ વિચારણું ખાસ જરૂરી છે કે એકાગ્રતા કેમ આવતી નથી ? વ્યગ્રતા પાછળ શાં કારણે છે? વ્યગ્રતા કેવી રીતે દૂર થાય ? એવી કઈ બાધક વસ્તુઓ નડે છે કે જે આપણી સાધનામાં વિન નાખે છે? શું કરવામાં આવે કે જેથી સાધનામાં પ્રગતિ થાય અને એકાગ્રતા આવે ? શું કરવામાં આવે કે જેથી મંત્રક્ષરમાં ગુપ્ત રહેલું અચિંત્ય સામર્થ્ય પ્રગટ થાય? નમસ્કારમંત્રના ભક્તિમાન સાધકની અને ઉપાસકેની આ મોટામાં મોટી મુંઝવણ છે. આ સંબંધમાં ઉઠતા અનેક પ્રશ્નો અને તેના ઉત્તર - વિષેના યથામતિ વિચારોને વિસ્તારથી લખવા માટે પુષ્કળ . સમય જોઈએ. અત્યારે અત્યંત મર્યાદિત સમયમાં આ આમુખમાં એ વિચારેને લખવાનું મારે માટે અશક્ય છે. પરંતુ નમસ્કારના સાધકે એ એટલી વાત ખાસ સમજી લેવી જોઈએ કે “ફળપ્રાપ્તિની પ્રતિસમય ઝંખના એ જ
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
ફળપ્રાપ્તિમાં તથા નમસ્કાર મંત્રની ઉપાસનામાં મોટું વિન્દ્ર બની જાય છે. કારણ કે મંત્રાક્ષમાં ગુપ્ત રહેલી અચિત્ય શક્તિને પ્રગટ કરવા માટે જાપ ઉપરાંત બીજા અનેકાનેક નિયમને જીવનમાં ઉતારવા પડે છે. મોટા ભાગના સાધકે એ નિયમને જાણતા જ હેતા નથી, ઘણું ખરા જાણનારા પણ અનેક કારણોને લીધે એ નિયમને અમલમાં મૂકી શકતા નથી. એટલે નમસ્કારને અપાર મહિમા સાંભળીને એકદમ આકર્ષાઈને “નમસ્કારને જાપ કરવાથી શીઘ્રમેવ ઈષ્ટ ફળ મળી જાશે' એવી આકાંક્ષાથી જેઓ નમસ્કારને જાપ કરવા પ્રવૃત્ત થાય છે અને ફળની જ અધીરાઈને જેએ સેવ્યા કરે છે તેવા મનુષ્યને જ્યારે ઈષ્ટ ફળ શીઘ મળતું નથી ત્યારે પ્રારંભમાં નમસ્કાર ઉપર તેમને જે તીવ્ર શ્રદ્ધા હોય છે તેમાં ઘટાડે થવા લાગે છે. પરિણામે મંત્રજપનું પરમ બળ જે શ્રદ્ધા, તેમાં ઘટાડો થવા લાગે છે અને તેથી નમસ્કારથી મળતું જે ઈષ્ટ ફળ તે નજીક આવવાને બદલે ઉલટું દૂર દૂર ખસતું જાય છે. એટલે નમસ્કારના સાધકોએ ફળ ઉપર દષ્ટિ સ્થાપી રાખવા કરતાં નમસ્કાર ઉપર દૃષ્ટિ સ્થાપિત કરવાનીજ ખાસ જરૂર છે. વાગ્યેવાધિજાતે મા જેવુ વાર” “કર્તવ્ય કરવાને જ આપણને અધિકાર છે, ફળ ઉપર અધિકાર નથી” એટલે આપણું પરમ કર્તવ્ય તે નમસ્કારની ઉપાસના કરવી એજ છે, એનું ફળ આપવાનું કાર્ય નમસ્કારને જ સોંપી દેવું જોઈએ. કેવી રીતે ક્યારે અને શું ફળ આપવું કે જેથી આપણું શ્રેય થાય એની જવાબદારી આપણે નમસ્કારને
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
સેંપી દેવી જોઈએ.
“આ જીવનમાં નમસ્કારમંત્ર જપવાનું પરમ ભાગ્ય પ્રાપ્ત થયું એ જ મોટામાં મોટું ફળ છે, એમ માનીને નમસ્કારના સાધકે એ નમસ્કારની ઉપાસનામાં જ લયલીન થઈ જવું જોઈએ. કારણ કે જગતમાં પ્રભુના નામસ્મરણથી બીજે એકે ય મેટે કહા નથી. જેને પ્રભુના સ્મરણમાં રસ લાગે છે તેને કશી બીજી વાત ગમતી પણ નથી. એ મનુષ્ય નમસ્કાર મંત્રને ગણે છે, એમ કહેવા કરતાં નમસ્કારમંત્રને ગણ્યા સિવાય એનાથી રહી જ શકાતું નથી, એમ કહેવું વધારે સુંદર છે. આવી સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવી એ સાધકોને માટે ખાસ જરૂરી છે. ભક્તો ભક્તિમાં પણ મુક્તિને જ આનંદ અનુભવતા હોય છે.
મંત્રની ઉપાસનામાં નિષ્ઠાની ખાસ જરૂર છે. કારણ કે પવવત્તાચાં વારિ, મારે ર” એ ધાતુ ઉપરથી જાપ શબ્દ બનેલો છે. આ એક શાસ્ત્રસિદ્ધ અને વિજ્ઞાનસિદ્ધ હકીકત છે કે આપણે જે શબ્દને ઉચ્ચાર કરીએ છીએ તે શબ્દો સમગ્ર જગતમાં વ્યાપી જાય છે. જેમ શાંત સરોવરમાં પત્થર નાખવાથી પાણીમાં કુંડાળાં પ્રગટ થાય છે અને જે જોરથી ફેંકવામાં આવ્યો હોય તે એક કુંડાળામાંથી બીજા અનેક કુંડાળાં ઉત્પન્ન થઈને એક કિનારાથી બીજા કિનારા સુધી વ્યાપી જાય છે, તે પ્રમાણે શબ્દને ઉચ્ચાર કરવાથી પણ આંદોલન પ્રગટ થાય છે અને તે સમગ્ર વિશ્વમાં વ્યાપી જાય છે. હવે જે આંદેલને નિર્બળ હોય તે ખાસ કંઈ જ કરી શકતાં નથી, પણ પ્રબળ હોય અને વ્યવસ્થિત
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
રીતે ફેલાયા કરે તે આ આદેલને જગતના દ્રવ્યોમાંવાતાવરણમાં પ્રવેશ કરીને તદ્દન કલ્પનાતીત અને ચમત્કારક પરિવર્તન કરી શકે છે. માટે સાધકે મંત્રાક્ષરના જપમાં એવી રીતે તન્મય થઈ જવું જોઈએ કે સમુદ્રમાં માછલાંને જેમ દશે દિશાઓમાં પાણીને જ અનુભવ થયા કરે છે તેવી રીતે મંત્રાક્ષને એવી વ્યવસ્થિત રીતે જાપ ચલાવ જોઈએ કે જેથી મંત્રાક્ષનાં આંદોલને પિતાની સર્વ બાજુએ વ્યાપી જાય અને પોતે જાણે મંત્રાક્ષના ધ્વનિના મહાસાગરમાં ડૂબી ગયો હોય એવું તેને ભાન થાય. આવી રીતે જાપ કરવામાં આવશે ત્યારે નમસ્કાર મંત્રના જાપના દિવ્ય ચમત્કારેને સાધકને આપોઆપ અનુભવ થવા લાગશે.
નમસ્કાર મંત્ર એ માત્ર પૌગલિક અક્ષરરૂપ છે, એમ માનવાનું નથી. એમાં તે અક્ષર રૂપે ખરેખર પરમેષિઓ રહેલા છે. તેથી “જાપ જપતી વખતે પરમેષ્ઠિના સાંનિધ્યને આપણને અનુભવ થાય છે એવી ભાવનાથી જાપ ૧ “મન્નમૂર્તિ સમચ, રેવાર ચર્ચે | सर्वज्ञः सर्वगः शान्तः, सोऽयं साक्षाद् व्यवस्थितः ।"
ज्ञानार्णव पृ० ३९० પત્તળ પચી સેવતાં પ્રસ્તૌતિ– तथा पुण्यतमं मन्त्रं जगत्रितयपावनम् । ... योगी पञ्चपरमेष्ठिनमस्कारं विचिन्तयेत् ॥३२॥" -श्रीहेमचन्द्राचार्यप्रणीतयोगशास्त्र (सटीक) अष्टमप्रकाशः
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરવો જોઈએ. મંત્ર એ પિતે જ અક્ષરાત્મક દેવ છે, અને મંત્રના પિતાના પણ અનેક અધિષ્ઠાયક દે હોય છે. એટલે મંત્રના ભક્તિપૂર્વક કરેલા વ્યવસ્થિત જાપથી મંત્રના અધિષ્ઠાયક દેવ સુધી તે આંદેલને પહોંચે છે અને તે દેવે સાધકને અનેક રીતે સહાય કરે છે. માટે જ મંત્રાક્ષને પણ સાક્ષાત્ દેવ અને દેવાધિષ્ઠિત માનીને જ ઉપાસના કરવાની છે. મંત્રાક્ષમાં પણ આવું દૈવત ખાસ કરીને ગુરુના મુખથી આપણને મંત્ર મળે તે જ પ્રાપ્ત થાય છે. એ કારણે જે સદગુરુનાં દર્શનથી આપણને પરમ આનંદ પ્રાપ્ત થતું હોય, જેમના ઉપર આપણને ખાસ જ ભક્તિ હોય, તેવા ગુરુદેવ પાસેથી મંત્રાક્ષને પાક મેળવવું જોઈએ. એમ કરવાથી મંત્રમાં ચૈતન્ય પ્રગટ થાય છે. આ ઉદ્દેશથી જ નમસ્કાર મંત્ર આદિ ભણવા માટે શાસ્ત્રોમાં ઉપધાન આદિને વિધિ ફરમાવેલો છે. કહ્યું છે કે
'भवेद् वीर्यवती विद्या, गुरुवक्त्रसमुद्भवा'
ગુરુના મુખેથી જે વિદ્યા પ્રાપ્ત થઈ હોય તે વિદ્યા વીર્યવાળી-વિશેષતયા ફળ આપનારી થાય છે”
એટલે નમસ્કાર મંત્રના સાધકેએ એટલું તે ઓછામાં ઓછું કરી લેવું જોઈએ કે તેઓ વિધિપૂર્વક ગુરુપ્રણિપાત કરીને અત્યંત બહુમાનપૂર્વક ગુરુ પાસેથી નમસ્કારને પાઠ લઈ લે. આ વિધિથી મંત્રમાં ચૈતન્ય પ્રગટ થાય છે અને અમુક સંખ્યામાં જાપ થયા બાદ તેને અનુભવ પણ થવા લાગે છે.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
એટલી વાત સર્વથા નિશ્ચિત છે કે– 'जपात् सिद्धिर्जपात् सिद्धिर्जपात् सिद्धिर्न संशयः॥'
જપથી સિદ્ધિ થાય, જપથી સિદ્ધિ થાય, જપથી સિદ્ધિ થાય, એમાં સંશયને અવકાશ જ નથી. “એમ સમજી જે સાધકે નમસ્કાર મંત્રના જપને બરાબર વળગી રહેશે તેમને પરિણામે સિદ્ધિ–ક્ષને આપનારી અપૂર્વ અને અકલ્પિત માનસિક શુદ્ધિને અવશ્યમેવ અનુભવ થશે જ થશે. '
નમસ્કાર મંત્રના સમ્યગ આરાધક ૫૦ ૫૦ શ્રીભદ્રંકર વિજયજીગણિવરે, આ આમુખ લખવાની પ્રેરણા કરીને પરમપૂજ્ય ગુરુદેએ આપેલી નમસ્કાર મંત્રરૂપી પરમકલ્યાણકર સમ્પત્તિ પ્રત્યે બહુમાન પ્રગટાવવાને જે અમૂલ્ય અવસર મને આપે છે તે બદલ તેઓશ્રી પ્રત્યે સબહુમાન આભાર વ્યક્ત કરીને તેમ જ આવી સમ્પત્તિ આપનાર પૂ. મારા ગુરુદેવેને અનંતશઃ ભક્તિપૂર્વક વન્દના કરીને આ આમુખ સમાપ્ત કરું છું.
વિ. સં. ૨૦૧૫, આ વદિ ત્રીજ.) પૂજ્યપાદ ગુરુદેવ મુનિરાજ દેશીવાડાની પોળ-જિનવિદ્યાશાળા, } શ્રાભુવનવિયાન્તવાસી
અમદાવાદ, 0 મુનિ જબ્બવિયે.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
બાહા-અત્યંતર તપના સતત આરાધક, કીર્તિકામનાથી અલિપ્ત
વયેવૃદ્ધ સૂરીશ્વરજી પૂ. બાપજી મહારાજ
(લે. રતિલાલ દીપચંદ દેસાઈ) | વિક્રમની વીસમી અને એકવીસમી સદીમાં દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રનું આરાધન કરનાર એ મુનિવર અને આચાર્યો થઈ ગયા, એમાં સૌથી વયેવૃદ્ધ ગણી શકાય એવા પૂ. આ. શ્રી વિજયસિદ્ધિસૂરીશ્વરજી મહારાજ હૈડા દિવસ પહેલાં જ કાળધર્મ પામ્યા, એટલે એમને ટૂંક પરિચય અહીં આપવા ઈષ્ટ છે. . પંચમ ગણધર શ્રી સુધર્માસ્વામિજી શતવષય હતા. એ રીતે જેમણે ફત વિ રાત્રે એ ઉક્તિ પ્રમાણે એક સે કે તેથી વધુ વર્ષનું આયુષ્ય ભોગવ્યું હોય એવા કેટલાક પૂર્વાચાર્યો કે યુગપ્રધાનો આપણે ત્યાં થઈ ગયા; જેમકે આર્ય પ્રભવસ્વામિજી ૧૦૫ વર્ષ, આર્ય ધર્મઘષસૂરિજી ૧૦૧ વર્ષ, આર્ય મહાગિરિજી અને આર્ય સુહસ્તિસૂરિજી વગેરે ૧૦૦ વર્ષ, શ્રીભદ્રગુપ્તરિજી ૧૦૫ વર્ષ, શીવસેનસૂરિજી ૧૨૮ વર્ષ, શ્રી નાગહસ્તિસૂરિજી ૧૧૬ વર્ષ, શ્રીવતિમિત્રસૂરિજી ૧૦૯ વર્ષ, શ્રીસિંહસૂરિજી ૧૬ વર્ષ, શ્રીનાગાર્જુન ૧૧૧ વર્ષ, આર્યભૂતદિનસૂરિ ૧૧૯ વર્ષ, શ્રીજિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણ ૧૦૪ વર્ષ, વાચકવર શ્રીઉમાસ્વાતિજી ૧૧૦ વર્ષ અને શ્રીવિનયમિત્રસૂરિ ૧૧૫ વર્ષ—વગેરે વગેરે. . એજ રીતે ઉપર જણાવેલા શ્રમણમાં એવા પણ છે કે જેમનો દીક્ષાપથી ચાર વીશી કરતાંય લાંબે હતે. જેવા કે આર્ય સુદિલ અને શ્રીવતિમિત્રસૂરિજી ૮૪ વર્ષ, આર્યધર્મસૂરિજી ૮૪ કે ૮૮ વર્ષ, શ્રી વજીસ્વામિજી ૮૦ વર્ષ, શ્રીવજસેનસૂરિજી ૧૧૯ વર્ષ, શ્રી નાગહસ્તિસૂરિજી ૯૭ વર્ષ, શ્રી રેવતિમિત્ર ૮૯ વષ, શ્રીસિંહરિજી
૧-લેખક શ્રી રતિલાલ દીપચંદ દેશાઈ અને શ્રીજેનપત્રના તંત્રીના સૌજન્યથી તા. ૧૭–૧૦-૫૯ ના જનપત્રમાંથી સમુદ્ભૂત કરી અહીં આપ્યું છે.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંઘસ્થવિર દીર્ઘતપસ્વી શમમૂર્તિ
OOOOOOOOOOOOOOOO
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
સ્વ. પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજયસિદ્ધિસૂરીશ્વરજી મહારાજ
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
१९
૯૮ વ, શ્રી નાગાર્જુન ૯૭ વર્ષ, આય ભૂતદિન્નસૂરિજી ૧૦૧ વર્ષ, શ્રીધર્મ ધેાષસૂરજી ૯૩ વષઁ અને શ્રીવિનયમિત્રસૂરિ ૧૦૫ વર્ષ–વગેરે વગેરેં.
સ્વસ્થ આચાય મહારાજ પણ પાંચ વીશી કરતાં લાંબા આયુષ્યને ધરાવનાર અને ચાર વીશી કરતાં વધારે સમય સુધી દીક્ષાપર્યાયને ધારણ કરનાર આવા બધા વયેાવૃદ્ધ અને ચારિત્રવૃદ્ધ પૂર્વ પુરુષાની હરાળમાં જ બેસી શકે એવા પુરુષ હતા; અને એમની ઉગ્ન અને દીર્ધ અવિચ્છિન્ન તપસ્યાને વિચાર કરતાં તે કદાચ એમ જ કહી શકાય કે ૧૦૫ વર્ષની અતિવૃદ્ધ ઉમ્મરે પણ, જીવનની અંતિમ ઘડી સુધી પેાતાની તપસ્યાને સાચવી રાખનાર તેમે ખરેખર, અદ્રિતીય આચાય હશે.
આચાય મહારાજને જન્મ વિ. સ. ૧૯૧૧ના શ્રાવણ સુદિ ૧૫ ના રક્ષાબંધનના પર્વાદને એમના મેાસાળ વળાદમાં થયા હતા. એમનું પેાતાનું વતન અમદાવાદમાં-ખેતરપાળની પાળમાં. અત્યારે પણ એમના કુટુંબીઓ ત્યાં રહે છે. આ પેાળ અમદાવાદની મધ્યમાં માણેકચેાકની પાસે આવેલ છે. એમ કહેવાય છે કે આ પેાળની નજીકમાંથી છેક ભદ્રનેા કિલ્લે અને હતાં; એના ઉપરથી સમજી શકાય એમ શહેર કેવું હશે ?
એને
ટાવર તે કાળે દેખી શકાતાં છે કે તે વખતે અમદાવાદ
એમના પિતાશ્રીનું નામ મનસુખલાલ; માતુશ્રીનું નામ ઊજમબાઇ; અને ધર્મ પરાયણ અને પાતાનાં સંતાનેમાં સારા સંસ્કાર પડે એવી લાગણી રાખનારાં. એમને છ પુત્રા અને એક પુત્રી. એમાં આચાય મહારાજ સૌથી નાના પુત્ર, એમનું નામ ચુનીલાલ.
ચુનીલાલે અભ્યાસ પૂરો કર્યો અને પિતા તથા ભાઈઓના કામમાં તેઓ મદદગાર થવા લાગ્યા. કાઇપણ કામમાં એમની નજર પણ એવી પહેાંચે. અને કામ કરવાની ખંત પણ એટલી જે જે કામ કરવા લે એમાં પૂરેપૂરા જીવ પણ એવા પાવી દે કે તે કામમાં ધારી સફળતા મળ્યા વગર ન રહે. કાઇને પણ વહાલા થઇ પડવાને
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
સારામાં સારો કીમિયા તે કામગરાપણું. જે કામચર ન હોય એને લેકે હોશે હોશે બેલાવે અને ચાહે. ચુનીલાલ પણ આખા કુટુંબમાં પ્રિય થઇ પડેલા. જેને કંઈ પણ કામ હોય એ તરત જ ચુનીલાલને 'સંભારે અને ચુનીલાલ પણ એ માટે ખડે પગે તૈયાર રહે.
પણ આમાં નવાઈની વાત એ હતી કે ચુનીલાલ કોઈ પણ કામમાં આવા ઓતપ્રોત બની જાય, પણ એમને અંતરંગ રસ તે વૈરાગ્યને જ. ઘરનું અને બહારનું બધું ય કામ કરે, પણ જાણે સદા જળકમળની જેમ નિર્લેપ જ. કામ પાર પાડવામાં એમની નિષ્ઠા પુરવાર થતી અને એનાથી અલિપ્ત રહેવામાં એમની વૈરાગ્યવૃત્તિ જણાઈ આવતી. આ રીતે એમના જીવનમાં કાર્યનિષ્ઠા અને વૈરાગ્ય - ભાવનાની ફૂલગૂંથણી થયેલી હતી. પરિણામે કોઈ પણ કાર્ય કર્યાનું ન તે એમને અભિમાન થતું કે ન તે કાઇની પ્રશંસા સાંભળીને તેઓ ફૂલાઈ જતા. મનને સમતાને પાઠ જાણે એમણે ઘરમાંથી જ - શીખવવા માંડ્યો હતે. મન આડું અવળું જવા માગે તે અંતરમાં . બેઠેલે વૈરાગ્ય એને સીધે માર્ગે રાખે. છે. નાનપણમાં એમણે અમદાવાદની વિદ્યાશાળામાં શ્રી સુબાજી રવચંદ જેચંદની પાસે ધાર્મિક અભ્યાસ કરેલો. શ્રી સુબાજી ભારે ધર્મપ્રેમી
અને સારા શ્રેતા લેખાતા. એ લગભગ ૩૦૦ વિદ્યાર્થીઓને ધાર્મિક : શીખવતા અને ધાર્મિક સંસ્કાર દઢ કરાવતા. ચુનીલાલની ધર્મ
શ્રદ્ધામાં સુબાજીના શિક્ષણનો પણ નોંધપાત્ર હિસ્સો હતો - ચુનીલાલ ૧૮-૨૦ વર્ષની ઉંમરના થયા અને સૌનાં માતાપિતાની જેમ, એમનાં માતાપિતાને પણ એમના લગ્નના લહાવા લેવાના મનોરથ થવા લાગ્યા. પણ ચુનીલાલનો આત્મા તે વૈરાગ્યને ચાહક હતે, એટલે એમનું મન સહજ રીતે લગ્નની દિશામાં કેવી રીતે - વળે ? માતાપિતા અને કુટુંબીઓને સંસાર ખપત હતા; વૈરાગી કે પુત્રને સંયમની તાલાવેલી લાગી હતી: એ બેનો નિકાલ કણ લાવે ? . યૌવનમાં ડગ માંડતી વીસેક વર્ષની વયે આ પ્રશ્ન ઉગ્ર બન્ય.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
વડીલો કહે પરણાવ્યા વગર રહીએ નહીં; પુત્ર કહે હું પરણું નહીં. છેવટે માતા-પિતાની આજ્ઞાને વિનીત ચુનીલાલે શિરોધાર્ય કરી અને અમદાવાદમાં જ આકાશના કુવાની પોળમાં રહેતા ખરીદિયા કુટુમ્બનાં ચન્દનબહેન સાથે તેમનાં લગ્ન થયાં. ચંદનબહેન ચુનીલાલ કરતાં ફક્ત છ મહિને જ મોટા હતા; એ પણ ખૂબ ધમપ્રેમી.
લગ્ન તો કર્યું, પણ અંતરને વૈરાગ્ય દૂર ન થયું. બે-ત્રણું વર્ષનું ગૃહસ્થ જીવન ગયું ન ભેગવ્યું અને વળી પાછી વિરામના ભાવના તીવ્ર બની ગઈ. એ તેવીસ વર્ષની ભરયુવાન વયે ચુનીલાલે તે નિશ્ચય જ કરી લીધું કે હવે તે સંયમ લીધે જ છૂટકે. . ફરી પાછે ઘરમાં સંસાર અને વૈરાગ્ય વચ્ચેને ગજગ્રાહ શરુ થયો, માતા પિતા અને અન્ય કુટુંબીઓએ ખૂબ વિરોધ કર્યો. આમ દીક્ષા લેતાં પત્ની ચંદનબહેનની શી સ્થિતિ થાય ? કામગરા ચુનીલાલ ઉપર મોટાભાઈને ખૂબ હેત. એમને તે ચુનીલાલ ચાલ્યા જાય તે પિતાની એક ભુજા કપાઈ જવા જેવું દુઃખ થાય. એટલે આ વિરોધમાં એ સૌથી મોખરે હતા. પણ ચુનીલાલ આ વખતે પાકો નિશ્ચય કરી ચૂક્યા હતા. એમનો આગ્રહ પણ કુટુંબીઓના આગ્રહથી ચઢી જાય એવો હતે. કુટુંબીઓએ અને બીજાઓએ ચુનીલાલને બહુ બહુ સમ જાવ્યા, ધાકધમકી પણ આપી, પણ ચુનીલાલ કઈ રીતે માન્યા નહીં. એક દિવસે તે પોતાની મેળે મસ્તકનું મુંડન કરાવીને એમણે સાધુવેષ પણ પહેરી લીધો ! કુટુંબીઓ સામે થયા તે ત્રણ દિવસ લગી ભૂખ્યા-તરસ્યા એક ઓરડામાં ભરાઈ રહેવાનું એમણે મંજૂર રાખ્યું, પણ પિતાનો નિર્ણય ન છોડયો. છેવટે સૌને થયું કે આ વૈરાગી આત્મા હવે કઈરીતે ઘરમાં રહેશે નહીં. લગ્ન પ્રસંગે માતા-પિતાનો આગ્રહ સફળ થયો હતો, તે આ વખતે ચુનીલાલના નિર્ણય સૌને મંજૂર રાખવો પડ્યો હતો. આ રીતે ચુનીલાલે પોતાની અણનમ સંકલ્પ શક્તિનો સૌને પરિચય કરાવ્યો. આ સંકલ્પબળ એમના સમગ્ર જીવનમાં અંત સુધી વ્યાપી રહ્યું હતું.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
પણ કુટુંબને આ સજજડ વિરોધ હોય ત્યાં કેણુ સાધુ દીક્ષા આપવા તૈયાર થાય એટલે પિતાની મેળે સાધુ વેશ પહેરીને ચુનીલાલ ઝાંપડાની પોળના ઉપાશ્રયમાં રહ્યા અને છેવટે જંગમ યુગપ્રધાન સમા તે કાળના મહાપ્રભાવિક અને પરમ સાધુપુરુષ શ્રીમણિ - વિજયજી દાદાએ એમને લવારની પિળમાં સંધની હાજરીમાં ભાગવતી દીક્ષા આપી. તે યાદગાર દિવસ વિ. સં. ૧૯૩૪ ના જેઠ વદ બીજ, તે દિવસે ચુનીલાલ મુનિશ્રી સિદ્ધિવિજયજી બની ગયા. પૂ મણિવિજયજી દાદાના એ સૌથી નાના શિષ્ય.
તે વર્ષનું ચોમાસું સિદ્ધિવિજયજીએ પિતાના ગુરુ મણિવિજયજી દાદાની સાથે અમદાવાદમાં જ કર્યું. પરંતુ ચોમાસું પૂરું થયું, એટલામાં રાંદેરમાં મુનિશ્રી રત્નસાગરજી બીમાર થઈ ગયાના ખબર આવ્યા. મણિવિજયજી દાદા હતા તે માત્ર પંન્યાસ જ; પણ આખા. સંઘનું હિત એમના હૈયે વસેલું, અને સૌ કેઈની ચિંતા એ કર્યા કરતા. રત્નસાગરજીની માંદગીના સમાચારથી દાદા ચિંતામાં પડી ગયા; પણ માત્ર ચિંતા કરીને કે મેઢાની સહાનુભૂતિ દર્શાવીને બેસી રહે એવા એ પુરુષ ન હતા. એમણે તરત જ મુનિશ્રી સિદ્ધિવિજયજીને સુરત પહોંચીને મુનિશ્રી રત્નસાગરજીની સેવામાં હાજર થઈ જવાની આજ્ઞા ફરમાવી.
મુનિ સિદ્ધિવિજયજી તાજા જ દીક્ષિત, ગુરુ ઉપર એમને અપાર પ્રીતિ; અને ગુરુસેવાની પૂરેપૂરી તમન્ના. વળી મણિવિજયજી ! દાદાની ઉંમર પણ ૮૨-૮૩ વર્ષની; અને વૃદ્ધાવસ્થાને કારણે એમની કાયાને ડુંગર પણ ક્યારેક ક્યારેક ડેલ લાગતો હતો. આ પરિસ્થિતિમાં મુ. સિદ્ધિવિજયજીનું મન ગુરુજીના સાંનિધ્યને ત્યાગ કરવા કઈ રીતે ન માને, પણ ગુરુની આજ્ઞા થઈ, ત્યાં તે છેવટે નાશ ગુજામવચારવા અથવા રાશા જોવા, માનીને એને માથે ચઢાવવી જ રહી. મુનિ સિદ્ધિવિજયજી સત્વર સુરત શ્રીરત્નસાગરજીની સેવામાં પહોંચી ગયા અને એ મારું સુરત પાસે રાંદેરમાં
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર્યું. ભાગ્યયેાગે એ ચેમાસામાં જ (આસેા સુદિ ૮ મે) પૂ. મણિવિજય દાદા અમદાવાદમાં સવાસી થયા; અને મુ॰ સિદ્ધિવિજયજીના મનમાં ગુરુજીને અતિમ વિયેાગ, ગુરુ ગૌતમની જેમ અપાર વેદના જગાવી ગયા. એમની ગુરુસેવાની ભાવના અધૂરી જ રહી ગઈ. આમ છતાં અમદાવાદના ચાતુર્માંસ દરમ્યાન, દીક્ષા પછીના છ એક માસ જેટલા ટુંકા ગાળામાં, એમણે ગુરુજીની એવી સાચા દિલથી સે કરી હતી કે આખી જિંદગી ચાલે એવા ગુરુના આશીર્વાદ મળી ચૂકયા હતા અને મુનિ સિદ્ધિવિજયજીનું શિષ્યપણું સળ થયું હતું.
શ્રી રત્નસાગરજી મહારાજ કઈક આકરા સ્વભાવના અને એમાં લાંબા વખતની બિમારી; છતાં મુ॰ સિદ્ધિવિજયજીએ સમભાવ અને શાંતિપૂર્ણાંક સેવા કરીને એમનું દિલ જીતી લીધેલું તે એટલે સુધી કે, પછી કાઇ કાંઇ વાત કરવા આવતું તે રત્નસાગરજી મહારાજ એમને મુ॰ સિદ્ધિવિજય પાસે જ મેકલી આપતા. આ રીતે એમણે રત્નસાગરજી મ.ની આઠ વર્ષ સુધી ખડે પગે સેવા કરી અને તેએ એક આદર્શ વૈયાવચ્ચ કરનાર લેખાયા.
મૂળ સિદ્ધિવિજયજી સુરતમાં હતા એ દરમ્યાન ત્યાંના બીજા કાઇ ઉપાશ્રયમાં એક ખરતરગચ્છના મુનિ ખીમાર પડી ગયા. મહારાજશ્રીને આ વાતની ખબર પડી એટલે પછી એમના વૈયાવચ્ચપ્રિય આત્મા નિષ્ક્રિય ક્રમ રહે ? મુ॰ સિદ્ધિવિજજીએ એમની સેવાનું કા પણ ઉપાડી લીધું. એ રાજ સવા૨ે વ્યાખ્યાન વાંચે; પછી પેલા ખરતરગચ્છના મુનિ પાસે જાય, એમની સેવા કરે; એમને ગેાચરી વગેરે લાવી આપે; અને પછી ઉપાશ્રયે પાછા આવીને ખરે ખારે એકાસણું કરે. દેવુ ઉગ્ર તપશ્ચરણ !
પૂ. મણિવિજયજી દ્વાદા પાતાની વૃદ્ધ ઉંમર છતાં નવદીક્ષિત મુનિ સિદ્ધિવિજયજીને સુરત રત્નસાગરજીની સેવા માટે રવાના કરે અને મુ॰ સિદ્ધિવિજયજી પાતાની અનેક જવાબદારીઓ છતાં એક
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખરતરગચ્છના બીમાર મુનિની સેવા કરવાનું સ્વીકારે, એ બીના એટલું બતાવવાને બસ થવી જોઈએ કે તે કાળે સાધુસમુદાયનાં મન કેવાં ભદ્રપરિણમી અને એકબીજાના સુખે સુખી-દુઃખે દુઃખી થવાની ભાવનાથી સુવાસિત હતાં.
સુરતમાં મહારાજશ્રીની પ્રેરણુથી એક પાઠશાળા સ્થાપવાનું નક્કી થયું, તે એમણે એની સાથે સદ્દગત મુત્ર શ્રી રત્નસાગરજીનું નામ જોડયું અને એ રીતે પોતાની નિષ્કામવૃત્તિ અને કીર્તિની લોલુપતાને અભાવ પ્રત્યક્ષ બતાવી આપ્યા.
સુરતમાં રહ્યા તે દરમ્યાન મુદ્ર સિદ્ધિવિજયજી પૂ. આત્મારામજી મહારાજના સંપર્કમાં આવ્યા અને એમની પાસે સૂત્રસિદ્ધાંતનો, ખાસ કરીને ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રનો અભ્યાસ કર્યો. બન્ને વચ્ચે ખૂબ પ્રીતિ હતી અને આત્મીયતાનો સંબંધ હતા. પૂ. આત્મારામજી મહારાજ તે એમને “છોટા ચાચા ” કહીને બોલાવતા.
- મુ. સિદ્ધિવિજયજીને અભ્યાસની ખૂબ તાલાવેલી. એ માટે એ ગમે તેવી મહેનત કરવાનું અને ગમે તે કષ્ટ સહન કરવાનું ય ન ચૂકે. એકવાર તેઓ છાણમાં રહેલા. તે કાળે વડોદરા રાજ્યના રાજારામ શાસ્ત્રી સંસ્કૃતના મોટા વિદ્વાન લેખાય. સિદ્ધિવિજયજીને થયું, આવા પંડિત પાસે કાવ્ય અને ન્યાયનો અભ્યાસ કરવાનું મળે તે કેવું સારું ! પણ રહેવું છાણમાં અને ભણવું વડોદરામાં એ કેમ બને ? રેજ છ માઈલ જવું અને છ માઈલ આવવું. બાર માઈલની મજલ કરવી અને સાધુજીવનની ક્રિયાઓ સાથે અધ્યયન પણ કરવું. પણ મુનિ સિદ્ધિવિજયજીનું સંકલ્પબળ અજેય કિલ્લા જેવું હતું. એમણે સવારે છાણથી વડોદરા જવાનું, વડોદરામાં પંડિતજીની સગવડ મુજબ અધ્યયન કરવાનું; અને રેજ છાણું પાછા આવવાનું–એ ક્રમ મહિનાઓ સુધી ચાલુ રાખે. - સુરત શહેર મહારાજશ્રીનું ખૂબ રાગી. વિ. સં. ૧૯૫૭ની
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાલમાં ભારે ઉત્સવપૂર્વક એમને સુરતમાં પૂ. પં. શ્રી ચતુરવિજયજીના હસ્તે પંન્યાસ પદવી આપવામાં આવી. આ વખતે પંદર હજાર જેટલી મેદની એકત્ર થઈ હતી, જેમાં દૂર દૂરના શહેરના જૈન આગવાને પણ આવ્યા હતા. એક મહિના સુધી આ ઉત્સવ નિમિત્તે જમણવારો થયા હતા અને તે સમયે એક લાખ રૂપિયાનું ખર્ચ થયું હતું. જે આજે પાંચ લાખ જેટલું ગણાય.
એમને કંઠ ખૂબ મધુર, ભલભલાને મેહી લે એવો. એમનું વ્યાખ્યાન પણ એવું જ આકર્ષક. એમની વાણી સાંભળી સૌ રાજી રાજી થઈ જાય.
વિ. સં. ૧૯૭૫ની સાલમાં વસંતપંચમીના દિવસે મહેસાણુમાં એમને અચાર્ય પદવી આપવામાં આવી હતી.
જ્ઞાનપાસના તે જાણે એમના જીવનનું અંગ જ બની ગઈ હતી. એક બાજુ ઉગ્ર અને દીર્ધ તપસ્યા અને બીજી સતત જ્ઞાન સાધના. બાહ્ય અને અત્યંતર તપને એક જ જીવનમાં આટલા સુમેળ વિરલ ગણાય. પ્રાચીન ધર્મ પુસ્તકો લખાવવાં એ એમની પ્રિયમાં પ્રિય પ્રવૃત્તિ. ગામ-પરગામના અનેક લહિ આઓ પાસે આવાં પુસ્તકે લખાવે અને એ લખાઈ રહ્યા પછી એકધારા પીઠફલકના આધાર વગર, કલાકોના કલાક સુધી બેસીને પ્રાચીન મૂળ પ્રતોના આધારે એનું સંશોધન કરે. એમાં કલાકો વીતી જાય તોય એ ન થા, કે ન કંટાળે. પ્રતિ લખવા-સુધારવાનાં સાધના કલમ, શાહી હડતાલ, વગેરે એમની પાસે પડયાં જ હોય. આ માટે એક ઊંચી' ખાસ ઘડી કરાવેલી, તે આજે પણ બાપજી મહારાજની જ્ઞાનસેવાની સાખ પૂરે છે. શાસ્ત્રસંશોધનનું આ કાર્ય છેક ૯૦ વર્ષની ઉંમર સુધી, આંખેએ કામ આપ્યું ત્યાં સુધી, તેઓ અવિરતપણે કરતા રહ્યા.
આ જ રીતે એમણે જપ, ધ્યાન અને ગન (હઠ યોગને પણ અભ્યાસ કરેલો. કદાચ એમ કહી શકાય કે એમનું સ્વાસ્થ
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
આટલું સારું હતું, એમાં હઠગને પણ કંઈક હિસ્સો હશે જ્યારે શાસ્ત્રસંશોધનનું કામ થઈ શકે એમ ન હોય ત્યારે તેઓ પોતાના મનને જપકે ધ્યાનના માર્ગે વાળી લેતા.
વળી ઉગ્ર અને દીર્ઘ તપસ્યાને માટે તે બાપજીનું જીવન એક આદર્શ સમું થઈ ગયું હતું. ૧૯૫૭ની સાલથી તેઓ ચેમાસામાં હંમેશાં એકાંતરે ઉપવાસનું ચોમાસી તપ કરતા હતા અને બહેતેર વર્ષની ઉંમરથી તે છેક અ ત સમય સુધી-૩૩ વર્ષ લગી એમણે એકાંતરે ઉપવાસનું વાર્ષિક તપ સતત ચાલુ રાખ્યું હતું. આમાં ક્યારેક બે કે ત્રણ ઉપવાસ પણ કરવા પડતા અને ક્યારેક ૧૦૫ ડીગ્રી જેટલે તાવ આવી જતા તે પણ એ તપમાં ભંગ ન થતો. એમનું આયંબિલ પણ અસ્વાદ વ્રતના નમુનારૂપ રહેતું. મૂળે તો આંબેલની વસ્તુઓ જ સ્વાદ વગરની અને લૂખો-સૂકી હેય.
આટલા ઉગ્ર અને દીર્ઘ તપસ્વી છતાં તેઓ કદી ક્રોધને વશ નહેતા થતા. હંમેશા સમતાભાવ ધારણ કરતા હતા એ વાત એમના તપસ્વી જીવન પ્રત્યે વિશેષ આદર ઉત્પન્ન કરે એવી છે. બહુ નારાજ થતા ત્યારે તેઓ દુઃખ સાથે માત્ર એટલું જ કહેતાઃ “હત, તારું ભલું થાય!” પણ સમતા અને લાગણીથી ભરેલા આટલા શબ્દો પણ કોઈની લાગણીને સ્પર્શી જવા બસ થઈ પડતા.
એમને એક મુદ્રાલેખ હતું કે મનને જરાય નવરું પડવા ન દેવું, કે જેથી એ નખેદ વાળવાનું તોફાન કરી બેસે. એમની તપ, જપ, ધ્યાન, સ્વાધ્યાય અને યોગની બધીય પ્રવૃત્તિઓ પાછળ આ આત્મજાગૃતિ જ સતત કામ કરતી રહી છે. આવી અપ્રમત્તતાને પાઠ શીખવાની બહુ જરૂર લેખાય.
એમના હાથે અનેક પ્રતિષ્ઠા અને અંજનશલાકાઓ થઈ છે. અને ભાઇ-બહેનની દીક્ષાએ તે એમના હાથે સેંકડોની સંખ્યામાં થઇ છે. આમ છતાં એમના પિતાને શિષ્ય સમુદાય
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
香
તે
ચાલીશેક સાધુઓનેા જ છે, એ બીના એમ બતાવે છે કે શિષ્યમેાહમાં ફસાયા ન હતા. એમને તે ફક્ત એટલાથી જ સ ંતાપ અને આનંદ થતા કે અમુક ભાઇ કે બહેનને ધમેધ થયા છે; ભલે પછી એ ગમે તેનાં શિષ્ય-શિષ્યા બને. શિષ્ય માટેની આવી નિરીહવૃત્તિ સાચે જ વિરલ ગણાય.
શિષ્યા પ્રત્યે વાત્સલ્ય પણ એમને બહુ. જે કાઈને અભ્યાસ કરવા હાય, એને માટે જોઇતી બધી જ સગવડની ચિંતા તેએ રાખે.
પેાતાના વનને તે એ પૂર્ણ સ્વાશ્રયી રાખવા જ પ્રયત્ન કરતા. અને તેટલી બીજાની આછી સેવા લેવી પડે, એ રીતે એમણે એમના જીવનને કેળવ્યુ હતું.
પેાતાના ગુરુને એ કદી પણુ ન વિસરી શકતા. ૧૯૯૫ની સાલમાં સાંદમાં પૂ. મણિવિજયજી દાદાની મૂર્તિનો પ્રતિષ્ઠા થઈ અને પૂ॰ બાપજી તે વખતે ન જઇ શકથા તો છેવટે બિમારી અને સખત તાપ હાવા છતાં વિહાર કરીને સાણંદ જઈને ગુરુમૂર્તિનાં દર્શન કર્યાં ત્યારે જ એમને સતાષ થયેા.
અને એક અજબ વાત તેા જીએઃ વીશેક વર્ષ પહેલાંની આ વાત છે. અમદાવાદના રાજમાર્ગ ઉપર એક વયેવૃદ્ધ સાધુ, ખાળ પા-પા-પગલી માંડે એમ, ઘેાડું થેાડું ચાલવાને પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે. એમના દીલમાં ૮૫ વર્ષની જĚ ઉંમરે ગિરનાર અને શત્રુ ંજયનાં પહાડા ચઢીને ત્યાં બિરાજતા દેવાધિદેવનાં દર્શન કરવાના કાડ જાગે છે. એ પૂ॰ બાપજી, એ ઉ ંમરે ધામી ધીમી મજલ કાપીને, ડાળીની મદ લીધા વગર, એ બન્ને ગિરિરાજોની યાત્રા કરીને પાછા ફર્યાં, કાએ પાલીતાણામાં ચેમાસું કરવાનું સૂચન કર્યું તેા, આટલી ઉંમરે ગિર– રાજની સ્પના મુશ્કેલ અને તીભૂમિની આશાતતા થાય, એ માટે એમણે એને ઇનકાર કર્યાં. આટલી વૃદ્ધ ઉંમરે આટલી જાગૃતિ સૌ કાઇને નમન કરવા પ્રેરે એવી છે.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮
એમની દીક્ષા બાદ પાંચેક વર્ષે એમનાં પત્ની, સાસુ અને સાળાએ પણ દીક્ષા લીધી હતી. એમનાં પત્નીનું નામ ચંદનબીજી રાખ્યું હતું. તેઓને પણ આજે ત્રણ જેટલે સાધ્વી પરિવાર છે.
વખતને સાચવવામાં પણ બાપજી પૂરા ખબરદાર, નક્કી સમયે નિર્ણત કામ થવું જ જોઈએ. કયાંક પૂજામાં જવાનું છે, અને કોઈ વખતસર તેડવા ન આવે તો, આચાર્યો હોવા છતાં તેઓ વખતસર રવાના થઈ જ ગયા હેય. આત્મસાધકને કાળક્ષેપ કરવો કેમ પાલવે ?
મેં પૂ. બાપજીન સમુદાયના જાણીતા વિદ્વાન શ્રી જંબૂવિજયજી મહારાજ તથા અન્ય મુનિરાજ પાસે એમનું ચરિત્ર હોય તે તેની માગણી કરી; તે મને કહેવામાં આવ્યું કે, “પૂ. મણિવિજયજી દાદાના જીવનચરિત્રમાં બાપુજીના જીવન સંબંધી કેટલીક માહીતી બે પાનામાં આપવામાં આવી છે, તે સિવાય બીજું કંઈ સાહિત્ય અમારી પાસે નથી.” આ સાંભળીને બાપજીની કીતિ પ્રત્યેની નિષ્કામતાની મન ઉપર ભારે અસર થઈ. આપણા પ્રાચીન તિધર મહાપુરુષોએ પિતાના જીવનની હકીકત સાચવી ન રાખી, એ સામે આજના ઈતિહાસકારોની ભારે ફરિયાદ છે, પણ જે આત્મસાધના માટે નીકળ્યા હોય તે પિતાની કીતિને સાચવવાની શી ખેવના કરે ? તેઓ તે પિતાની જાતને નામનાથી દૂર રાખવામાં જ કૃતાર્થતા માનતા હોય છે. પૂ૦ બાપજી મહારાજ આવા જ એક કીર્તિના નિષ્કામી પુરુષ હતા.
પૂ. બાપજી તો હવે ચાલ્યા ગયા છે; પણ એમના અનેક સદ્દગુણો આપણને આપતા ગયા છે એમાંના બને તેટલા સદ્ગુણોના સ્વીકારમાં જ એમનું સાચું સ્મરણ રહેલું છે.
કીર્તિની કામનાથી મુક્ત એવા વૃદ્ધ અને પિવૃદ્ધ બાપજી મહારાજના આત્માને વાર વાર ભાવપૂર્વક વંદના કરીએ.
રતિલાલ દીપચંદ દેશાઈ.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
SF અર્પણ ક જેઓશ્રીની પુણ્યનિશ્રારૂપ પરમપુણ્યને પવિત્રગ ચતુર્વિધ શ્રીસંઘને લગભગ એક શતાબ્દી સુધી મળે, જેઓ એકસો પાંચ વર્ષનું દીર્ધ જીવન જીવ્યા, ખ્યાશી વર્ષ જેટલો દીર્ઘ ચારિત્ર પર્યાય પાયે, અને તે દરમિઆન જેઓએ શ્રીનમસ્કાર મહામંત્રની તેના જ વિસ્તારરૂપ જિનાગના પઠનપાઠનલેખન-સંશાધન-વાચન વગેરે દ્વારા સર્વદેશીય સેવા કરી, એ મહામંત્રનો અને એના જ અંગભૂત સૂરિમંત્ર આદિ વિવિધ મંત્રને પ્રતિદિન હજારેને જપ કરતાં અબજના જપથી જીવન જપમય બનાવ્યું, જપની પૂર્વ ભૂમિકારૂપ નાના મોટા વિવિધ તપ ઉપરાંત છેલ્લાં તેત્રીશ વર્ષ એકાન્તર ઉપવાસને અખંડ તપ કર્યો, તપ-જપના એ સુમેળથી પૂજ્યાતિપૂજ્ય બનેલા તેઓશ્રીને શ્રીસંઘે અનુક્રમે ગણિ-પંન્યાસ અને સૂરિપદે આરૂઢ કર્યા, હજારો ભવ્ય આત્માઓને ઉપધાનપૂર્વક નવકાર મહામંત્રનું વિધિપૂર્વક દાન કર્યું, લગભગ એક હજાર આત્માઓને પ્રવયાના પુનિત પંથે દર્યો, કીર્તિ અને આડમ્બરથી દૂર રહી ઉજજવળ કીતિને વર્યા અને શ્રીનમસ્કાર મહામંત્રની સર્વ મુખી એ વિવિધ આરાધનાના યેગે જેઓશ્રીએ છેલ્લે સમાધિમરણને પ્રાપ્ત કર્યું, તે શાતમૂર્તિ વાત્સલ્યનિધિ દીઘતપસ્વી સંઘ-સ્થવિર (દાદા) શ્રીવિજયસિદ્ધિસૂરીશ્વરજીના અમાપ ઉપકાર અને ગુણેને સમરીને તેઓને આ પુસ્તક અર્પણ કરતાં બાળ મફાનું અંતર ઉછળે છે, મન મલકે છે અને કર કૃતકૃત્યતાને અનુભવે છે.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
બે બાલ. અંદરના અને બહારના વાતાવરણને સર્વમંગલમયતા અક્ષવાની અનન્ય ક્ષમતાવાળા શ્રીનમસ્કાર મહામંત્રની આછી-પાતળી આરાધનાના પ્રભાવે થએલી રણાઓના નાનકડા સંગ્રહરૂપ આ પુસ્તકમાં વિવેકી વાચકોને જે કાંઈ સારભૂત પ્રતીત થાય તે શ્રીનમસ્કાર મહામંત્રની દેનરૂપે સમજવું અને જે કાંઈ અસ્પષ્ટ, અધૂરું, છીછરું અને ચરમ તીર્થપતિ શ્રી મહાવીર પરમાત્માની આજ્ઞારૂપ શાસ્ત્રની વિરુદ્ધ લખાઈ ગયું હોય તેને મારી પોતાની અજ્ઞાનદશાના ફાલરૂપે સમજવું. તે બદલ હું ત્રણે ય જગતના ત્રણ કાળના સર્વ ભવ્ય આત્માઓને દેવ—ગુ-ધર્મની સાક્ષીએ અત્યંત વિનમ્રતાપૂર્વક, રડતા અંતકરણે મિચ્છામિ દુક્કડં દઉં છું.
“શ્રીનવકાર મહામંત્ર છે, પરમમંત્ર છે, અભયમંત્ર છે, જીવનમંત્ર છે, ચારિત્રમંત્ર છે, મુક્તિ મંત્ર છે. એ બધું જાણવા અને સમજવા છતાં જે તેનામાં તથા પ્રકારની નિકા ન કેળવાય, તે ભેજનની સ્વાદિષ્ટ વાનીઓના માત્ર વર્ણનથી માનવીની ક્ષુધા નથી ટળતી તેમ, જીવની અનાદિની મોક્ષ-ક્ષુધા ન જ ટળે.'
સમભાવસ્થિત પરમ પૂજ્ય ગુરુદેવ પં. મહારાજ શ્રીભદ્રંકર વિજયજી ગણિવરનાં આવાં ગહન, સુંદર વચનામૃતેમાં રહેલી અદ્ભુત પ્રેરકતાએ મારા જીવનમાં મહામંત્ર શ્રીનવકારને સમર્પિત થવાની તાલાવેલી જગાડી અને તેમાંથી જે ભાવે કુર્યા તેના સંગ્રહરૂપે આ પુસ્તક છે.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
३१
ભિન્ન ભિન્ન શિષૅકવાળા સઘળા લેખેા મહામંત્ર શ્રીનવકારમાં વધુને વધુ સન્નિષ્ઠ બનવાના પ્રયત્નેામાંથી જન્મ્યા છે. પ્રત્યેક લેખના હાર્દમાં મહામત્ર શ્રીનવકારમાં આત પ્રેાત થવાની જેવી સ્ફુરી તેવી હકીકત વણી છે.
જેવી રીતે લેાઢામાં સ્કૂલ સચૈાજન–વિભાજનની શક્તિ રહેલી છે; તેવી રીતે અક્ષરમાં મનને આંધવાની શક્તિ રહેલી છે.
તેમ છતાં તે જ લેાજું જ્યારે સ્કુ, ખીલા, સાય, સાયા, તાર, થાંભલા આદિના અંગભૂત બની જાય છે ત્યારે તેની તે સ્થૂલ સંચાજન શક્તિમાં ઘણા મેાટા વધારા થઇ જાય છે અને જ્યારે તે તીર, તલવાર, ભાલા, બરછી, ચપ્પુ અને કાતર વગેરેના અંગભૂત બની જાય છે ત્યારે તેની તે સ્થૂલ વિભાજન શક્તિમાં અનેકગુણા વધારા થઇ જાય છે
તે જ રીતે મનને મધવાની શક્તિવાળા અક્ષરા જ્યારે મહામંત્ર શ્રીનવકારના અંગભૂત ખની જાય છે ત્યારે મનને આ ધ્યાન અને રૌદ્રધ્યાનની ભયાનક ખીણમાં ગબડતું રાકવાની અને ધર્મધ્યાનમાં સ્થિર કરવાની તેની શક્તિમાં અસંખ્યગુણે વધારે થઇ જાય છે.
ભવના કારણરૂપ કબ ધક પરિણામના જનક મનને સ્વ અને પરના કલ્યાણના શુભ ધ્યાનમાં સ્થિર કરવામાં મહામંત્ર શ્રીનવકારની નિષ્ઠા અજોડ–અનુપમ શક્તિરૂપ છે. મહામંત્ર શ્રીનવકારમાં નિષ્ઠા કેળવનાર ભવ્યાત્મા
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર
પ્રત્યે ત્રિભુવનના વિવેકી જ નિષ્ઠાવાન બને છે અને જેઓ તેનાથી દૂર ભાગે છે, તેમની સાથે રહેવા માટે તેમના તન ઉપરનાં કપડાં પણ રાજી નથી હોતાં.
નિબિડ-સંસાર-કાનનના મહામિયાતુલ્ય શ્રીનવકાર જે મહાપુણ્યશાળી આત્માઓને ભૂતકાળમાં મળ્યો હતો, વર્તમાન કાળે મળી રહ્યો છે અને ભવિષ્યમાં મળવાને છે, તે સર્વેને હું સાદર પ્રણમું છું.
મને નમસ્કાર જેવા મહામંત્રને એગ કરાવનારા પરમ ઉપકારી પરમ પૂજ્ય ગુરુદેવને ચંગ કરાવી આપનાર; લોકત્રયના એક માત્ર ચક્ષુ સમાન શ્રીઅરિહંત પરમાત્માએ પ્રવર્તાવેલા મહા વિશ્વશાસનને “જય જય કાર આલેખતાં મારું હૈયું ભરાઈ આવે છે.
પ્રમાદ અને અજ્ઞાનથી શ્રીજિનાજ્ઞાવિરૂદ્ધ લખાઈ ગએલા અક્ષરે અને શબ્દોને સાવૅત જોઈ લઈને સુધારવાને પ્રયત્ન કરનાર પૂ. મુનિરાજ શ્રીભદ્રંકરવિજયજી મહારાજને ભક્તિભાવભર્યા અંતરે નમું છું અને પ્રેદેષ વગેરે કારણેથી પણ ક્ષતિઓ રહી ગઈ હોય તેને મિચ્છામિદુક્કડં દઈને હળવાશને અનુભવું છું. . રીસાલા બજાર, - ડીસા.
મફતલાલ સંઘવી વિ. સં. ૨૦૧૫-ભાદરવા વદી ૧૧ ક
પર
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી સિદ્ધિ પ્રકાશકીય નિવેદન પૂજ્યપાદ સંઘસ્થવિર દીર્ઘતપસ્વી શમભૂતિ આચાર્યદેવ શ્રીમદવિજયસિદ્ધિસૂરિશ્વર (બાપજી) મહારાજની સ્મૃતિ અર્થે શરૂ થતી કીરિદ્ધિ-ધર્મસહુનાહિત્યપ્રન્થમાના પ્રારંભમાં પરમમનૂગલ શ્રી નવકારની નિષ્ઠામાં ઉપકારક આ પુસ્તકનું પ્રકાશન કરતાં અને ધો હર્ષ થાય છે. આ પુસ્તક છપાતું હતું, તે દરમિઆન પૂ. બાપજી મહારાજને સ્વર્ગવાસ થયો અને તે અમારી સમિતિની સ્થાપનામાં નિમિત્ત બન્યો. - તેઓશ્રીના વિવિધ ઉપકાર અને ગુણનું સ્મરણ ચાલુ રહે અને શ્રુતજ્ઞાનની યત્કિંચિત્ સેવા કરી શકાય, એ આશયથી પૂ. મુનિશ્રી ભદ્રંકર વિજયજીને તથા પૂ. મુનિશ્રી જખ્ખવિજયજીને તેઓશ્રીના સ્મરણાર્થે એક ગ્રન્થમાલા ચાલુ કરવાની ભાવના જાગી અને તદનુસાર પ્રેરણું પામીને ગાંભીર્યાનિધિ પૂજ્યપાદ આચાર્યદેવ શ્રોવિજયમને હરસૂરીશ્વરજી આદિના શુભ આશીર્વાદપૂર્વક શ્રીસિદ્ધિધર્માદિત્ય
રિમિતિ નીમવામાં આવી. - આ પ્રકાશનમાં અમદાવાદ-ગીરધરનગરવાસી શા. હીરાલાલ
મણીલાલની ત્રણસો રૂપીયાની સહાય મળવાથી “એક રૂપી' મૂલ્ય રાખ્યું છે, તે ખર્ચની અપેક્ષાએ પંચોતેર ટકા છે. - પ્રાતે પુસ્તક છપાવવામાં મેટર-મુફા વગેરે તપાસી આપનારની લેખક મહાશયની, મૂળ પ્રેરક, પુરવચન લખી આપનાર અને આ પ્રકાશનમાં સંમતિ આપનાર પૂ. પં. શ્રીભદ્રકરવિજય ગણિવરની, આમુખ લખી આપનારની અને સંતોષજનક છાપકામ કરનાર મુદ્રકની, એ દરેકની સહાયની અનુમોદના કરી વિરમીએ છીએ.
વિ. સં. ૨૦૧૫, દીપાવલી. ) . લી. દેશીવાડાની પોળ-જન વિદ્યાશાળા શ્રીસિદ્ધિ-ધર્મ સંગ્રહ સાહિત્ય - અમદાવાદ. |, - પ્રચારક સમિતિ
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિષયાનુક્રમ.
વિષય. પુર વચન આમુખ પૂજ્ય શ્રી બાપજી મહારાજ અર્પણ બે બેલ પ્રકાશકીય નિવેદન વિષયાનુક્રમ શુદ્ધિપત્રક (૧) પરમમંત્ર શ્રીનવકાર (૨) પરમમંત્રને પ્રભાવ (૩) અક્ષરનાં અમીપાન (૪) નવકારને ભાવ આપો (૫) સાચે સાથી (૬) અદ્દભુત અક્ષરયાન (૭) વિશ્વપ્રદીપ “નમે (૮) વાણી (૯) વિશ્વમય જીવનને દાતા (૧૦) અક્ષરની ઉપાસના (૧૧) અભયમંત્રી નવકાર (૧૨) ચિતન્ય મીલન (૧૩) નવકારનું તેજદાન (૧૪) નવકારનું ધ્યાન
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
३५
(૧૫) જીવનમત્ર શ્રીનવકાર
(૧૬) મહા રસાયણુ (૧૭) કૃષ્ણવણું” તેજ
(૧૮) ચાલેા મહાસાગરમાં ઝીલવાને
(૧૯) નવકારમાં શું નથી ? (૨૦) પધારે। હૃદય મંદિરિયે (૨૧) નમસ્કાર નિષ્ઠા
(૨૨) શ્રીનવકાર મહામંત્રની આરાધના (૨૩) અમૃતમંત્ર શ્રીનવકાર (૨૪) નવ–કાર શ્રીનવકાર
(૨૫) નવકાર ગણા (૨૬) નવકારની ખેાજ (૨૭) શ્રીનવકાર
(૨૮) ચારિત્રમત્ર શ્રીનવકાર
(૨૯) મનના માલિક
(૩૦) પરમેાપકારી શ્રીઅરિહંત
(૩૧) શ્રીઅરિહંત ભક્તિ (૩૨) આજ્ઞાના દીવા (૩૩) વિશ્વમૈત્રીભાવ
(૩૪) પરમ એક , આધાર
અલબેલેા નવકાર (ગીત)
ચિંતન અને મનન
Some gems
૮૪
૯૭
૧૦૩
૧૦૬
૧૦૯
૧૧૪
૧૧૭
૧૨૩
૧૩૧
૧૩૪
૧૩૭
૧૪૩
૧૪૮
'૧૫૨
૧૫૬
૧૬૨
૧૬૯
૧૮૫
૧૯૩
૨૦૦
૨૦૪
૨૦૫
૨૦૮
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
પૃ-૧.
१४-१४
૮-૧૧
૨૦-૪
૩૦-૧૭
૨૬-}
૩૧-૧૨
૪૨-૩
૫૪૪
૫૪૪
૫૭૪
}૭-૧૭
- ૭૮-૨
૨૭-૫
૧૦૧-૨૦
૧૨૫-૩
૧૩૫–૧૪
૧૬૮-૧૭
૧૭૬-૨૨
૧૮૪-૧૫
૧૮૨૨-૭
૧૯૪-૫
૩૦૪-૨
શુદ્ધિપત્રકમ્
અશુભ્રમ-શુમ્
वक्तायां = व्यक्तायां
શરણાશત=શરણાગત સત્યા આકાંક્ષા=સત્યાકાંક્ષા
લ=ફૂલ
અણુ =અણુ ખેલતે ખેલાતા આત્મવેદનની=આત્મનિવેદનની
સમયસમય
એમ-અમલ
જ્યોતિકરણુ:=યાતિઃકરણ
}=ક્રુડ ચિતન॰=ચિંતન॰
મ'જાલ=મજાલ
તે=d
સફળતા=સરળતા
તેજ-હાલ તેજ-દામ
જેમ=લ
પ્રમાત્માએ=પરમાત્માએ
સદર્=સદેહ
આપણ=આપણે
વૃધાતા=બવતા
તતમનતન-મન
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
+
શ્રાવણ વદ ના
૧૯૫૮
LE E ***
પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજયકસ્તુરસૂરીજીના શિષ્ય
મુનિ શ્રી અજદ્ર વિજયજી મહારાજ
દીક્ષા સંવત ૨૦૧૦ ના અપાર કુદ ૩
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
નમ: શ્રી વિરપ્રવચનાથ ॥ अनन्तलब्धिनिधानाय श्रीगौतमस्वामिने नमः ॥
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા.
नमो अरिहंताणं, नमो सिद्धाणं, नमो आयरियाणं,, नमो उवज्झायाणं, नमो लोए सव्वसाहूणं । एसो पंच नमुक्कारो, सव्वपावप्पणासणो, मंगलाणं च सव्वेसिं पढम हवइ मंगलं ॥
* પરમમંત્ર શ્રીનવકાર * નમસ્કાર મહામંત્ર, ત્રણેય લોકની અદ્ભુત સંજીવની છે. તેના એક એક અક્ષરના અંતરાળે અનંત પ્રકાશમય શક્તિ છે. તેના શબ્દમાં ત્રિભુવનને ડેલાવવાનું સામર્થ્ય છે. તેના પ્રત્યેક પદમાં બળદેવ, વાસુદેવ, ચક્રવતી, દેવ
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા અને દેવેન્દ્ર પણ નિત્ય જેની ભક્તિ વડે ધન્યતા અનુભવે છે, તે પરમ ઐશ્વર્યમય શ્રીઅરિહંતપદે પહોંચાડવાની સંપૂર્ણ ક્ષમતા છે.
અન્ન એ જેમ ભૂખનું મારણ છે, તેમ નમસ્કાર મહામંત્ર એ સર્વ દુઃખે અને તેના કારણરૂપ સર્વપાપનું વારણ છે. અન્ન આરોગવાથી જેમ સ્કૂલશરીર બંધાય છે, તેમ આ મહામંત્રને આરેગવા–ભજવાથી ભવનું અનારેગ્ય ફેડનાર સૂક્ષ્મ શરીરની અદ્ભુત નવરચના થાય છે. ગમે તેવા
સ્વાદિષ્ટ અને સાત્વિક ભજનને પણ પચાવવા માટે, તેને રસ-કસ શરીરની નસ નસમાં પહોંચાડવા માટે, જેમ સ્વસ્થતાપૂર્વક ચાવવું પડે છે, તેમ આ મહામંત્રના અમૃતભેજનના એક એક અક્ષરરૂપી કેળીયાને પણ ખૂબ ભાવ અને ઉલ્લાસપૂર્વક ચાવ-રટ જોઈએ. રટનની તે સૂમપ્રક્રિયા દ્વારા જ રમે રેમ તેને પ્રકાશ ફેલાવી શકાય. બરાબર ચાવ્યા સિવાયનું અન્ન, જેમ મોં વાટે પિટમાં ઉતરીને, ઉપરછલ્લી પોષક અસરો મૂકીને બહાર નીકળી જાય છે, તેમ આ મહામંત્રના એક એક અક્ષરને અંતરના અંતરાળે પધરાવ્યા પછી જે પૂરી વિધિપૂર્વક સેવવામાં નથી આવતે તો તે પણ ઉપલક અસર કરીને અલેપ થઈ જાય છે. - જેનામાં જેટલો રસ-કસ હોય તેને જે તેટલા પ્રમાણમાં વિધિપૂર્વક ચાવવામાં ભજવામાં-સેવવામાં ન આવે તે તેનામાં રહેલ તે રસ-કસ પૂર્ણપણે પામવા ન જ મળે.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમમંત્ર શ્રીનવકાર
અમૃતભરેલા રત્નજડિત કળશથી છે અને ગુણે અધિક અમૃતમય છે જેને પ્રત્યેક અક્ષરે, તે શ્રી નમસ્કારમહામંત્રને આપણે બધા તેવા પ્રકારના ભાલાસપૂર્વક જપીએ છીએ કે નહિ ? તેને એગ્ય વિચાર કરે તે આજે નિતાંત આવશ્યક છે.
શેરડીના સાંઠામાં અપ્રગટપણે રહેલ મિષ્ટરસવડે પિતાના મન, શરીરને સંતુષ્ટ કરવા માટે માનવી જે રીતે પિતાની સમગ્રશક્તિ બત્રીસ દાંતમાં આપીને તેને એકાગ્રતાપૂર્વક ચૂસે છે અને તેના અપ્રગટસને ભાગી થાય છે, તે રીતે આપણે બધા નમસ્કારપ્રેમી આત્માઓ ભારોભાર અમૃતરસે ભરેલા છે જેના અક્ષરે, તે શ્રીનમસ્કારમહામંત્રમાં એકતાન બનીએ છીએ ખરા ? કે પછી, “શેરડીમાં રસ હોય જ, અને તેને ચૂસવાથી તે મળે જ એટલો પણ જ્ઞાનપૂર્વકને વિશ્વાસ આપણને નમસ્કાર મહામંત્રના રટણ વખતે રહેતો નથી, સત્ય શું છે ? ' જેના સાચા સાધકની સેવા બજાવવા માટે દે, દાન, વિદ્યાધરો અને ચક્રવતીઓ પણ અહર્નિશ તત્પર રહે છે, તે શ્રીનમસ્કારમહામંત્રના ત્રિભુવનજયી સામર્થ્ય વિષે કહેવું શું? અને છતાં તેને જ પનારા મનાતા માનવોથી તે સામર્થ્ય દૂર ને દૂર રહે તે કેમ માની શકાય ?
જેના અક્ષરે અક્ષરમાં પંચપરમેષ્ઠિભગવંતેને સમગ્રજીવનપ્રકાશ છલછલ ભરેલો છે તે મહામંત્ર ની પ્રમાણે છે.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪
શ્રીનમસ્કાર નિટ
नमो अरिहंताणं || नमो सिद्धाणं ॥
नमो आयरियाणं ॥
नमो उवज्झायाणं ॥ नमो लोए सव्वसाहूणं ॥ एसो पंच-नमुक्कारो ॥ સત્ર-પાવ-પળાસનો ॥ मंगलार्ण च सव्वेसिं ॥
पढमं हवइ मंगलं ॥
આ મહામંત્રના જાપ શરૂ કરતાં પહેલાં પોતે કાને જપી રહ્યો છે, કાને શરણે જઈ રહ્યો છે, તત્સંબંધી સભ્યચિંતન જપનારને માટે ખૂબ જ આવશ્યક છે.
ત્રણે ય કાળની સમગ્રતાકાત જેના ત્રિકાળામાથ્ય પ્રભાવને આંખી નથી શકતી તે મહામંત્રના સાચા શરણાગત ત્રણે ય કાળમાં સુખી જ હોય. પાપજન્યદુઃખના દાવાનલ તેના રૂંવાડાને ય સ્પર્શી ન શકે; પ્રલયનાં પૂર તેના આંગણે કલકલ નાદે વહેતા ઝરણાંનું રૂપ ધારી લે.
આવા અચિત્ય પ્રભાવશાળી મહામત્ર જેમને અનેક જન્માના અનંત પુણ્યાયે પ્રાપ્ત થયા છે, તે મહાભાગ્યશાળીઓને હું કેાની ઉપમા આપું?
અને છતાં સંભળાય છે કે તે મહામંત્રના જપનાર આજે દુઃખી છે. વાત ન માની શકાય તેવી છે, કારણ કે સાગર માઝા મૂકે, સૂર્ય પશ્ચિમમાં ઉગે, ચંદ્રમા વહ્નિ
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચરમમંત્ર શ્રીનવકાર વરસાવે, મેરૂ સ્થિરતા છેડે, તો પણ ઉક્ત મહામંત્રના પ્રભાવમાં અણુ સરખે ય ફેરફાર ન જ થાય.
આ એ મહામંત્ર છે કે જેની અપૂર્વ આરાધનાના પ્રતાપે આજ સુધીમાં અસંખ્ય આત્માઓ પરમસુખના ધામરૂપ સિદ્ધિપદને વર્યા છે. અનંત ઐશ્વર્યમય અરિહંત પદને પામ્યા છે, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુના ઉપકિારક, મંગલમય જીવનના આરાધક બન્યા છે; એટલું
જ નહિ, વર્તમાનમાં પણ આ જ મહામંત્રની આરાધનાના પ્રતાપે વીસ અરિહંતભગવંતે, કરે કેવળજ્ઞાનીભગવતે, તેમ જ અબજે આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુભગવંત સાંસારિક જીને ધર્મને અપૂર્વ પ્રકાશ બક્ષી રહ્યા છે, તેમ જ ભવિષ્યમાં પણ આ જ મહામંત્રના પ્રભાવે અસંખ્ય પ્રાભાવિક પુરુષે આ સંસાર–તળે જન્મીને સિદ્ધિપદને વરવાના છે.
–તો પછી આવા મહામંત્રને જનાર આજે કે કાળાંતરે પણ દુઃખી હોઈ શકે ખરે કે ? - જ્યાં જડતા ને અહંતાના થરના થર જામી ગયા છે, તે હદયતલ સુધી નમસ્કાર મહામંત્રને પૂર્ણ પ્રકાશ ફેલાતા ન થાય ત્યાં સુધી સંભવ છે કે તેના જનારને પૂરે આનંદ, સુખ ન પણ મળે. પરંતુ જો તે મન-વચન- . કાયાની એકાગ્રતાપૂર્વક કર્મરૂપી તે થરને દૂર કરવાની ક્રિયામાં મંડ્યો રહે, તે તેનું જીવન યથાસમયે અવશ્ય પવિત્ર, પ્રેરણાદાયી અને મંગલમય બને જ. પરંતુ કર્મરૂપી મળને દૂર કરવાના તે અત્યંતવિકટ કાર્યને પરિપૂર્ણ
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
ૐ
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
કરવા માટેના અત્યત આવશ્યક ખંત અને ધીરજના માટે અભાવ કઈ પણ સમયના સાધકને નડતરરૂપ અને જસાબરમાં સમાવા જતી સરિતા સરખા ભાવ, ઉલ્લાસ, સંયમ અને ત્યાગ જે માનવીના જીવનમાં શ્રીનમસ્કારમહામંત્રના જાપ સમયે પ્રગટે છે, તે અમૃતમયનવકારના અમૃતાભિષેકના અધિકારી અને જ છે.
પેાતાના વહાલામાં વહાલા આપ્તજનના વસમા વિયેાગ કરતાં પણ જેને વધુ વસમા લાગે છે ઉક્ત મહામંત્રના એક ક્ષણના ય વિચાગ, તે ભાગ્યશાળીને જ થાય છે સાચું દર્શન શ્રીનવકારના અંતસ્તેજનુ
જે ધર્મ, અર્થ, કામ અને મેાક્ષને આમત્રે તે મંત્ર. પ્રભુની પ્રતિમાને પત્થરસ્વરૂપે જોવામાં પાપ સમાએલું છે, તેમ મન્ત્રને કેવળ અક્ષરરૂપે જોવા, વાંચવા-સ્વીકારમાં પણ યાપ સમાએલ છે,
અક્ષર એ અક્ષરરૂપ હેાવાથી તેની મારતો ઠેઠ અક્ષરપદે પહેાંચી શકાય છે, નહિંતર તેનું અક્ષર એવું નામ સાર્થક ન થાય. દુનિયામાં તે બીજા જ નામે ઓળખાતા થયેા હાત.
અક્ષરાના અનેલા શબ્દો જેમ જેમ ખેલાતા જાય છે તેમ તેમ વિલીન થઈ જતા જણાતા હૈાવા છતાં તે પ્રત્યેક શબ્દમાં રહેલી આગવી શક્તિ, ખેલનારના ખેાલતી વખતના ભાવ સાથે, આ દુનિયામાં ક્રમશઃ ચક્કસ પ્રકારના આકારને ધારણ કરે જ છે,
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમમંત્ર શ્રીનવકાર
અક્ષરમાંના અક્ષરત્વના આધાર ઉપર સમગ્ર મન્સશાસ્ત્રની રચના થઈ છે.
“અ” થી માંડીને “હ” સુધીના પ્રત્યેક અક્ષરમાં સ્થિર ચિતન્ય હોવા ઉપરાંત આગવી વિશિષ્ટશક્તિ છે. જેવી રીતે સંસારના પ્રત્યેક મનુષ્યમાં આત્મા હોવા ઉપરાંત આગવી વિશિષ્ટશક્તિ હોય છે,
ચરાચર વિશ્વમાં ભરેલી અનંત આશ્ચર્યકારક શક્તિઓને તથા પ્રકારના અક્ષરોના સંજનદ્વારા બનેલા મન્વના વિધિપૂર્વકના જાપદ્વારા સાધક સુખપૂર્વક હાંસલ કરી શકે છે, વિદ્યુતચુંબક સમા મન્ચાક્ષરના પ્રભાવે તે શક્તિ સ્વયમેવ સાધકની આજ્ઞા તળે આવી જાય છે.
તે જ પ્રમાણે શ્રીનમસ્કારમહામંત્રમાં રહેલા ૬૮ અક્ષરે, તે માત્ર સુવાચ્ય અક્ષરો જ નથી. પરંતુ ચરાચર વિશ્વના અભૂતરહસ્યોને પ્રગટ કરનારા, પરમશક્તિસંપન્ન મહામત્રો છે. ખગોળ, ભૂગોળ, વાયુમંડળ અને દશ્યોદશ્ય સૃષ્ટિનાં સઘળાં રહસ્યને પ્રગટ કરનારા પરમ તેજોમય ચક્ષુઓ છે. એટલું જ નહિ, પરંતુ તે એકેક મન્ચાક્ષરમાં એટલું અચિંત્ય સામર્થ્ય છે કે તેને સાધકે કપેલું એવું સઘળું પણ તે પિતાના માત્ર તેજોમય નયનદ્વારા સમયમાત્રમાં પિતાના સાધકના સાન્નિધ્યમાં હાજર કરી દે છે.
વિશ્વરચનાનાં સઘળાં સૂફમાતિસૂક્ષમ રહસ્યો જેની ભીતરમાં ઝળહળી રહ્યાં છે, એવા શ્રીનમસ્કારમહામંત્રને
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા સાચે સાધક નિયમ વિશ્વના પારને પામી, વિશ્વેશ્વરના અજર અમર પદને અધિકારી બને છે.
શ્રીનમસ્કારમહામંત્રના અક્ષરના સંજનમાં એ ખૂબી રહેલી છે કે, તેમાંથી સર્વથા અમૃત જ કરે છે. એટલે કે તેના જેટલા અક્ષરોમાં સમર્પિત થવાય એટલો લાભ જ થાય. આ સંસારમાં એવો બીજે કઈ મન્ન ભાગ્યે જ આવી અદભૂત ખૂબી પૂર્ણ અક્ષરરચનાવાળો હશે.
આ મહામંત્રની બીજી આગવી અને અનન્ય વિશિષ્ટતા એ છે કે, તે ત્રણે ય કાળના સર્વોત્કૃષ્ટપુરુષ પ્રત્યે સર્વોત્કૃષ્ટ એવા સમર્પણભાવરૂપ પરમ મંગળમય તત્ત્વથી છલોછલ ભરેલો છે. માટે જ શ્રીનમસ્કાર મહામંત્રને શરણાશત સર્વ અપૂર્ણતાઓને ટાળત-ટાળોસર્વથા સંપૂર્ણ એવા મોક્ષપદને પામી શકે છે.
ત્રણે ય લોકને અનાદિકાળથી પિતાનાં સતત સાન્નિ ધ્યદ્વારા મંગલમય જીવનપ્રકાશ બક્ષી રહેલા આ મહામંત્રના એક અક્ષરને પણ જે પૂરે પ્રકાશ પ્રગટ થાય, તે દુનિયાને અજવાળતા સૂરજને પ્રકાશ તેની તુલનામાં એારડાને માંડ પ્રકાશિત કરતા એરંડીઆના દીવા જેટલું દેખાય. | સર્વ મન્ત્રશાસ્ત્ર, તંત્રશાસ્ત્ર, યન્ત્રશાસ્ત્રો, વિદ્યાશાસ્ત્ર,
ગશાસ્ત્રો અને અધ્યાત્મશાસ્ત્રોની રચનાની સઘળી ચાવીઓ જેનામાં છૂપાએલી છે, તે મહામન્ટને કટિ કોટિ પ્રણામ !
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૨) પરમમંત્રને પ્રભાવ. સૂર્ય સરખું તેજ અક્ષરમાં છે. ચન્દ્રનાં અમી અક્ષરમાં છે. સાગરની ગંભીરતા અક્ષરમાં છે. ધરાની ધીરજ અક્ષરમાં છે.
આકાશની નિર્ભયતા અક્ષરમાં છે. અક્ષર, આણુ અને પરમાણુ કરતાં પણ ઘણે સૂક્ષમ છે.
અણુ-પરમાણુ પ્રયત્ને પકડી શકાય, અક્ષર કદી સ્કૂલની પક્કડમાં ન આવે.
અણુનું વિભાજન થઈ શકે, અક્ષર અક્ષર જ રહે.
અણુની શક્તિ વડે જે કાર્યો થાય છે, તેનાથી પણ ઉત્તમકેટિનાં સુંદરકાર્યો અક્ષરની શક્તિ વડે થાય. - સેંકડો પરમાણુઓની એકસામટી શક્તિ કરતાં ય વધુ શક્તિ એક અક્ષરમાં હોય છે.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ણા
આવા અડસઠ અક્ષરાવાળા એક પરમમંત્ર આ વિશ્વમાં અનાદિ કાળથી ઝળહળી રહ્યો છે.
૧૦
તેનુ નામ છે શ્રી નમસ્કારમહામંત્ર.’
તેના વડે વિશ્વના ત્રણે ય કાળના સર્વ શ્રેષ્ઠઆત્માઓને નમન થાય છે.
સ શ્રેષ્ઠ એટલે નિર્મળ આત્મસ્વરૂપને સર્વથા સાનુકૂળ એવા સર્વશ્રેષ્ઠપદે જેએ બિરાજમાન છે તે.
સર્વશ્રેષ્ઠપદ તે કહેવાય કે જે શાશ્વત હાય, અપ્રતિહત હાય, જે પઢે પહેાંચ્યા પછી આત્માને જન્મમરણના ચક્રમાં ફસાવાનું ન હોય.
નવકારની પૂરી પક્કડ સિવાય આત્મા ઉપરની કર્મની પક્કડ ઢીલી ન પડે.
નવકારના જાપથી જેનું ધ્યાન થાય છે તે પ ંચપરમેષ્ઠિ ભગવતેાના પરમપવિત્ર જીવનના પ્રકાશ જાપ ભવ્યાત્માઓના જીવનમાં દાખલ થાય છે.
કરનાર
દાખલ કરવાનું' દિવ્યકાર્ય અક્ષર જ કરે છે. નવકારના જે અક્ષરા છે તે અનાદ્દિકાળથી શાશ્વત મંગલપદના સાચાપ્રતિનિધિએ તરીકે ત્રણે ય જગતના સર્વ જીવાના મોંગલના પરમકાર્યમાં પૂરેપૂરી સહાય કરી રહ્યા છે.
જેને તે અક્ષરાની પવિત્રશક્તિમાં વિશ્વાસ નથી, કહેવું જોઇએ કે તેને પેાતાનામાં પણ વિશ્વાસ નહિ જ હોય.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર ભમંત્રનો પ્રભાવ
ત્રણે ય કાળના સત્ત્વની અજોડ પ્રતિમાઓ સરખા છે અક્ષર નવકારના. જે ભવ્યાત્મા સમગ્રતયા એકાકાર બને છે તેમાં, તેના અંતઃકરણમાં અદભૂતકરુણા ઉભરાય છે, મનમાં પૂર્ણ પ્રસન્નતા પ્રગટે છે, ઈન્દ્રિમાં પવિત્રતા સંચરે છે, જેમ રમે મંગલના તાલને ઝીલનારી આતુરતા જન્મે છે.
અણુની શક્તિ વડે સંભવ છે કે શ્રીનવકારને આજે નહિ જાણનારા જી પ્રભાવિત થાય, પરંતુ શ્રીનવકારના સાધકને મન તે અણુશક્તિ સંચાલિત વિવિધ યંત્રો આંગણાનાં રમકડાં સરખાં જ ગણાય.
અણુશક્તિ વડે ચાલતા યંત્રોની મદદથી ચંદ્રકમાં જઈ શકાશે કે કેમ તે એક સવાલ છે, જ્યારે શ્રીનવકારને પરમસાધક જે છે તે ઘડીના છઠ્ઠા ભાગમાં ચંદ્રલેકના ચંદ્રને અહીં બેલાવી શકે, અથવા પતે તેટલા જ સમયમાં ચંદ્રલેકમાં જઈને પાછો આવી શકે અને તેમ છતાં તે ન તે કઈ જીવને અપરાધી ઠરે, ન સંસારની ધર્મમૂલક વ્યવસ્થાને ઉત્થાપનારે.
કેવળ ભૌતિક લાલસામાંથી જન્મેલાં વર્તમાન આણ– વિક શસ્ત્રોની દેટ, ઇન્દ્રિયની માત્ર સ્થૂલસપાટી સુધી જ મર્યાદિત રહેવાની છે. નથી તેનાથી જીવના જીવનમાં મૌલિક સાનુકૂળતા વધવાની, નથી પાપપ્રકૃતિ ઘટવાની.
જ્યારે શ્રીનવકારનો સીધો ઘા કર્મના વજપહાડે ઉપર જ હોય છે. જીવને અનાદિથી વળગેલા વિવિધકર્મના
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
દુર્વારવ્યાધિને નાબૂદ કરવામાં તેના જેવું પરમઔષધ આ સંસારમાં ખીજું એક પણ નથી. કારણ કે તેના અક્ષરાની જે રચના છે તેમાંથી સહજપણે તથાપ્રકારની દિવ્યશક્તિએ વાદળામાંથી વરસતા જળની જેમ અસ્ખલિતપણે પ્રગટ થતી રહે છે અને માનવીના અંતરમાં ધર્મના અનુપમ ભેજ ફેલાવે છે. ધર્મના ભેજવાળી તે હવામાં આત્મતત્ત્વ વિષેાણા લુખ્ખા વિચારો ભૂલેચૂકે પણ પ્રવેશે છે તેા તેમને પણ તે જ રંગે રંગાવું પડે છે.
જેની પાસે આવા નવકાર હાય તેને હું ખાત્રીપૂર્વક કહું છું કે બીજા કશાની ખેાટ ન વર્તાય. ખેાટની વાત તા દૂર રહી, પરંતુ નિપ્રતિદિન તેની ભાવલક્ષ્મીમાં વૃદ્ધિ જ થતી જાય. જીવમાત્રનું દુઃખ દૂર કરવાને સર્વોત્તમ આદ તેની નાની-મેાટી પ્રવૃત્તિમાં સ્પષ્ટ ડોકિયું કરતા વર્તાય. સર્વજ્ઞ શ્રીવીતરાગ ભગવતાની આજ્ઞાના ઢીવા અનિશ તેના અંતઃકરણમાં ઝળહળતા રહે. તે કદી ન નમે દુન્યવી સત્તાને, હૈયું તેનું રહે સદાને માટે કબજામાં પંચપરમેષ્ટિ ભગવતાના.
૧૨
જે નવકાર આજે આ સંસારમાં વિદ્યમાન છે તે જ નવકાર ભૂતકાળમાં હતા અને ભવિષ્યકાળમાં રહેવાના છે. પરંતુ વર્તમાનમાં વર્તાતી તેના સાકાની માટી ખાટ તેના અર્ચિત્ય પ્રભાવ વિષે કંઈક બુદ્ધિશાળી માનવાને શ'કાશીલ મનાવી રહી છે. પરંતુ તે તેમનું અજ્ઞાન છે, કારણ કે સાધકાની સંખ્યાની વધ-ઘટ સાથે તત્ત્વની તાત્ત્વિકતાને કશા સબંધ હાતા નથી અને જો તત્ત્વની તાત્ત્વિ
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમ મંત્રને પ્રભાવ તામાં એના આરાધકની સંખ્યાની ઘટ–વધ મુજબ ઘટવધ થયા કરે તે તત્વ કહેવાય જ નહિ. - જે નવકારની પરમકેટિની સાધના વડે ભૂતકાળમાં અસંખ્ય આત્માઓ મેક્ષના પરમ સુખને વર્યા છે. તે જ નવકાર આજે આ સંસારમાં વિદ્યમાન છે. જે તેને સમર્પિત થશે તેને તે પિતાના સઘળા સર્વ વડે નવાજવામાં લેશ પણ કચાશ નહિ જ રાખે.
અણુની શક્તિની વાતોથી પ્રભાવિત થનારા આત્માએને નવકારમાં ઓતપ્રોત થવાની સંભાવના છૂરે છે ?
કેટે વળગેલો સંસારને રાગ ન છૂટે ત્યાં સુધી જીવને નવકારને રંગ ન લાગે. સંધ્યાના રંગ જેવા સંસારના સુખ પાછળ રાત-દિવસ દેડનારા આત્માએ નિરાંતની કે ધન્ય પળે પિતાની તે દેડધામના મર્મમાં ઉતરે તે તેમને સંસારના ગતિશીલ પ્રવાહમાં નિત્ય યૌવનવંતા શ્રીનવકારનું શું સ્થાન છે તે જરૂર સમજાય.
નવકારના એક એક અક્ષરનું ધ્યાન, જીવને અનાદિ કાળથી વળગેલા સંસારના તીવ્રતમ રાગને તેડે છે અને પંચપરમેષ્ઠિભગવંતેના પરમ સત્ત્વવંતા આત્મપ્રકાશ સાથે જોડે છે.
નવકારના સતત જાપને તાપ નહિ સહન થવાને કારણે કામ, ક્રોધ, માન, માયા, આદિ અંતરંગશત્રુઓ નરમઘેંશ જેવા થઈ જાય છે અને સમગ્ર જીવનપ્રદેશ ઉપર આત્માનાં નિર્મળ તેજ પથરાય છે.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા નવકારના સન્નિષ્ઠાપૂર્વકના સહેગથી આત્મભાવ વધુને વધુ માત્રામાં ખૂલે છે અને અનાત્મ ભાવ દૂર થતો જાય છે. આત્મભાવ પ્રગટ થવાથી જીવમાત્ર પ્રત્યે દયાની ભાવના સહજપણે પ્રગટ થાય છે. દયાની તે ભાવનાની આડે દેહભાવને જરા જેટલો પણ સેફ ચાલતું નથી.
નવકારચંદ્રના ઉદય સાથે અંતરસાગરનો એકે એક તરગ ઊંચે ને ઊંચે જ ગતિ કરે છે. નીચે જવાને રૂઢ કુસંસ્કાર તેમાંથી સર્વથા અદશ્ય થઈ જાય છે. ચૈતન્યને પ્રત્યેક અંશ વિશ્વમયતાને જ વા છે છે. તેનાથી ઓછામાં સંતોષાતાં તેને અપાર વ્યથા પહોંચે છે, “મારું સુખ સહુને હે”! એ પરમ સત્ત્વવંતી ભાવના નવકારદ્રષ્ટાના શ્વાસમાં જડાઈ જાય છે. શ્વાસ છૂટે છે ત્યારે પણ તે ભાવનાને તે તે પિતાની સાથે જ લઈ જાય છે.
અણુ સૂમ છે, માટે જ તેનામાં વિશેષ શક્તિ રહી શકે છે, એ હકીકત જાણ્યા પછી પણ જેનામાં અદ્વિતીય શક્તિઓ રહેલી છે, એવા પરમ–સૂમઆત્માના વિશુદ્ધ ભાવકંપનમાંથી જન્મતી વિવિધ આકૃતિઓના અવતાર સરખા અડસઠ અક્ષરના બનેલા પરમમિત્ર શ્રીનવકારમાં સંસારી જનને જે ભક્તિ જાગવી જોઈએ તે કેમ નથી જાગતી ? એ એક આશ્ચર્યજનક બીના ગણાય.
શક્તિ સિવાય ન થઈ શકે સામને કર્મની શક્તિને, અને જે તે સામનામાં કમવશ જીવ પાછો પડતો જ રહે તે સંસારની ચકીમાંથી તેને છૂટકારે થાય કયારે ?
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમત્રના પ્રભાવ
૧૫
આત્માને મેક્ષ અપાવનારી પરમશક્તિ જે મત્રમાં રહેલી છે તે મંત્રની સાધનાથી સંસાર અને સ્વર્ગનાં સઘળાં સુખા અનાયાસે મળી રહે તેમાં નવાઈ શી ?
આ મંત્રની અનન્ય વિશિષ્ટતા એ છે કે તેને પહેલેથી ગણેા, છેલ્લેથી ગણા, વચ્ચેથી ગણા, કે અવળી રીતે ગણેા, પણ તે શ્રેયસ્કર જ નીવડે છે. ખીજા સામાન્ય મંત્રાની માફ્ક આ પરમમત્રની કેાઈ અવળી અસર થતી નથી. વિશિષ્ટપ્રકારની રચનાના પ્રભાવે તેના પ્રત્યેક અક્ષર અખૂટ શક્તિદાતા નીંવડે છે. ભૂરા આશયપૂર્વકને તેના જાપ પણ તરત જ આશયમાંની બૂરાઇને હરી લે છે.
સિંહંદને નાસતા હરણાંના ટોળાંની જેમ સઘળે દુર્ભાવ આ પરમંત્રના ધ્વનિતરંગોના સ્પર્શે આગળી જાય છે. પાપના કાઈ વિચાર આ પરમમ'ની જ્યાં હાજરી હાય છે ત્યાં પ્રવેશી નથી શકતા.
અમૃતમય શ્રીનવકારમાં જે છે તે જ સાચું છે. બાકીનું બધું ખાટુ છે. ’ એવી અનન્ય શ્રદ્ધા જે પુણ્યાત્માના અંતરમાં સ્થપાય છે તેને નવકારમાંની અછૂટશક્તિના પરમતેજસ્વીઅંશનાં દર્શન થાય છે.
C
કશું સામાન્ય નથી જેનામાં, અને જે કાંઈ છે તે બધું જ પરમજીવનના પરમપદને માટે જ છે, એવા અક્ષયમંત્ર શ્રીનવકાર, વ્યક્તિને વિશ્વના સીમાડાઓની પાર લઇ જાય તેમાં આશ્ચર્ય શું ?
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬
અણુસંચાલિત યંત્રાની ગતિ તુલનામાં અત્યંત અલ્પ ગણાય.
જરા જેટલેા પણ સમય ગૂમાવ્યા સિવાય વિશ્વાત્મભાવના સર્વ સદ્ શાને પગટ કરવાની અપૂર્વ તાલાવેલી જાગી હાય જે ભવ્યાત્માઓના અંતરે, તેમણે સવેળા નવકારમાં આતપ્રાત થઈ જવું જોઇએ.
શ્રી નવકારની ઉત્કૃષ્ટપ્રકારની આરાધના સિવાય, ભૂતકાળમાં નથી થયા કાઇના ભવનિસ્તાર. વર્તમાનમાં જે આત્માએ તેને છેાડીને બીજે જઈ રહ્યા છે તેમને મળતા ઘર સમાન આ સંસારમાં ઘણે લાંબે કાળ રહેવું પડશે. ભવિષ્યમાં જે આત્માએ ભવસાગર પાર થશે તે પણ આ મત્રરૂપી પરમજહાજના સર્વાત્મભાવી આલંબનના જ પ્રતાપે. શાશ્વત સુખના મહાસાગર સરખા શ્રીનવકાર જીવ માત્રને સુલભ હા !
,
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ણ નવકારની ગતિની
ભાવતાં નથી જે આત્માને ભવનાં ખારાં જળ, તેને જ મળે છે ચાખવા અમૃત શ્રીનવકારનાં.
તરવા ભવજળપાર,
卐
શાણા સમરે શ્રીનવકાર
卐
卐
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૩) અક્ષરનાં અમીપાન
નવકાર ત્રિભુવનને સાર છે.
જગમાં તેના જોટા નથી.
અડસઠ તેના અક્ષરે છે, ચાવીસ તેના શબ્દો છે, નવ તેનાં પદો છે.
તેના એક એક અક્ષરમાં સાત-સાત સાગરથી ય અધિક તેજ ભરેલું છે.
તેના એક એક શબ્દના અર્ચિત્ય પ્રભાવનું વર્ણન જ્ઞાની સિવાય કાઈ કરી શકે તેમ નથી.
ગમે તેવા અસાધ્ય વ્યાધિ નવકારના જાપથી ટળે. ગમે તેવા ભય નવકારના શરણાગતને ભયભીત ન કરી શકે.
ગમે તેવી ચિંતા નવકારના સાધકને છખી ન શકે. ગમે તેવા શાક નવકારના ઉપાસકને ઘેરી ન શકે.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા નવકાર, ત્રણે ય કાળના સર્વ પંચપરમેષ્ટિ ભગવંતેનું એકકાળમાં સ્મરણ કરાવનારે પરમમંત્ર છે.
પંચપરમેષ્ટિ ભગવતે એટલે ત્રણે ય કાળના સર્વશ્રેષ્ઠ આત્માઓ.
તેમાં પહેલા પદે શ્રીઅરિહંત ભગવંત છે. બીજા પદે શ્રીસિદ્ધ ભગવતે છે. ત્રીજા પદે શ્રીઆચાર્ય ભગવતે છે. ચોથા પદે શ્રીઉપાધ્યાય ભગવંતે છે. પાંચમા પદે સર્વ સાધુ ભગવંતે છે.
બાકીના ચાર પદમાં નમસ્કારના અચિંત્ય પ્રભાવનું સંપૂર્ણ સમર્થન છે, મોક્ષનું વચન છે.
આ પરમમંત્ર અનાદિ છે, શાશ્વત છે. કાળ કરતાં અનંતગુણે સૂક્ષમ છે. આ મંત્ર આત્માને સમેવડીઓ ગણાય છે.
આત્માને કર્મનો તીવ્રતમ પાશમાંથી સંપૂર્ણપણે મુક્ત કરવાની જે શક્તિ તેનામાં છે, તે સંસારના બીજા કઈ સત્ત્વમાં નથી, કારણ કે સર્વ શ્રેષસનું સત્વ તેનામાં છે. | કર્મની અમાપ સત્તા જેની સમક્ષ હાર કબૂલ કરે છે, તે મંત્રને પ્રભાવ કેટલે ? . આ પરમ મંત્રના અક્ષરની રચના તેના દર્શન માત્રથી જીવનમાં તાત્વિક ફેરફાર કરે છે.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
અક્ષરનાં અમીપાન
મંત્રના પ્રથમાક્ષર “ર” નું દર્શનમાત્ર પણ અમીપાન કરાવે.
મો ને જોતાં જે ભાવ જન્મે તે જીવને મોક્ષની આડે આવતા મેહની સાથે યુદ્ધ કરવાની પ્રેરણા આપે.
અને જ્યારે થાય મંગલ પ્રારંભ આ બધા અક્ષરેના અંતઃકરણપૂર્વકના જાપનો, ત્યારે સમગ્ર જીવનપ્રદેશમાં અદ્ભુત ફેરફાર સાથે મોક્ષાનુકૂલ જીવનનું થાય પ્રત્યક્ષી– કરણ. રેમેરોમે સંચરે વિશ્વાત્મભાવને સાત્વિક સમીર. ખીલે મનની સમુન્નત કળા.
આ મંત્રમાં સમગ્ર શ્રીનશાસનને સાર છે. મોક્ષતત્વને અક છે.
જે માનવીના સમગ્ર જીવન ઉપર હોય છે કાબુ શ્રીનવકારને, તેના ઉપર નથી ચાલતાં બાણ કામમાં, નથી દઝાડી શકતી #ધની જવાળાઓ તેને, નીવડે છે નિષ્ફળ કામણ મેહનાં, લાત માનની ટુંકી પડે છે ત્યાં પહોંચવામાં.
આ મંત્ર દુર્લભ-અતિ દુર્લભ છે.
ભવને ઘણો મોટો ભાગ કપાયા પછી જીવને તે જડે છે. તેમ છતાં જે જીવને સંસારનું વર્તુળ નાનુ જણાતું હોય, સાંસારિક સંબંધે કસ વગરના જણાતા હોય, ઈન્દ્રિયેની મેજ આપત્તિજનક લાગતી હોય, મરીને પુનઃ જન્મવાની પીડા અતિશય વસમી લાગતી હોય અને ધૂપછાંવ જેના સંસારના સુખ–દુઃખમાં શ્રદ્ધા ન હોય, તે
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા જીવમાં અતિદુર્લભ એવા શ્રીનવકારમંત્રને આકર્ષનારું પવિત્રબળ અવશ્ય નિર્માણ થાય.
જ્યાં હેય પવિત્ર મન, શુદ્ધ અંતઃકરણ, ઊંચે સંયમ સત્યા આકાંક્ષા, કરુણાદષ્ટિ, નિર્દોષ આહાર અને અલ્પ પરિગ્રહ, ત્યાં જ આ પરમ મંત્ર રહી શકે છે. તે સિવાય તેને ફાવે જ નહિ, રહેવું હોય તે પણ તે રહી શકે નહિ. કારણ કે તેનામાં પરમજીવનની સંપૂર્ણ ક્ષમતા છે. જે જીવને ખરેખર વહાલું હોય તે પરમજીવન, તેના જ હૃદયમંદિરે પગલાં થાય આ પરમપ્રભાવક મંત્રનાં.
નવકાર ન ગમે ત્યાં સુધી સમજવું કે ભવની મોટી પરંપરા બાકી છે. પાપ-પુણ્યને ઘણે મોટો હિસાબ ઊભે. છે, રાગ-દ્વેષનું મોટું વણામણ બાકી છે, અપૂર્ણતાના ઘણા વસમાં ઘા હજી સહન કરવાના છે. આત્મપ્રદેશમાં પેસી ગએલા મિથ્યાત્વનું સખ્ત હાથે મેચન કરવું પડશે.
એક વાર આ મંત્રને મન સેંપી દે, પછી અનુભવ થશે તેના સાચા પ્રભાવને, અદ્વિતીયશક્તિને.
neneneninAnaKNNNAR છે. જેવું સુગંધ વગરનું કુલ,
તેવું નવકાર વગરનું જીવન. BacaaAAaaaaaaaaa
F F
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૪) નવકારને ભાવ આપે ભાવરૂપી સઘળી મુડી નવકારમાં જ રેકે. આજે તે જ્યાં જ્યાં રોકાએલી હોય ત્યાં ત્યાંથી તેને ઉપાડી ત્યે અને નવકારને જ આપી દ્યો. તેનાથી તમને માટે નફે થશે-કદી નુકસાન ન આવે એ નફો થશે. કેવળ નફાને ધંધે છેડીને નફે અને નુકસાન બંને જેનામાં રહેલાં છે એવા વેપારમાં પિતાની મુડી રોકનારને જ્ઞાની ભગવંતે અજ્ઞાની જ કહે છે.
ભાવ એટલે આદર, સન્માન, પૂજ્યભાવ, મન-વચનકાયાની એકતા પૂર્વકનું સમર્પણ.
આ નિર્મળ ભાવ ત્યારે પ્રગટે જ્યારે સંસારપ્રત્યે અભાવ જન્મે. સંસારપ્રત્યે અભાવ એટલે અપૂર્ણતા પ્રત્યે અભાવ, નાશવંત પદાર્થોના અનર્થકારી આકર્ષણપ્રત્યે અભાવ, એકાંગી સંબંધે પ્રત્યે અભાર
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
=
૨૨
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા નવકારપ્રત્યેને પરિપૂર્ણ ભાવ, ત્રિભુવનની સઘળી રિદ્ધિ-સિદ્ધિ ઉપરાંત મોક્ષલક્ષ્મીને અપાવે.
નવકારને ભાવ આપવાથી વિશુદ્ધ અને વિકમય જીવન પ્રત્યે ભાવ પ્રગટે, પાપમય અશુદ્ધ જીવન અળખું લાગે. સ્વ જરૂરીઆતને વશ થઈને પાપના માર્ગે દોડવાની જે દુબુદ્ધિ માનમાં પ્રગટતી જાય છે, તે નવકાર સિવાય નહિ જ ટળે. નવકાર પ્રત્યેનું ખેંચાણ માનવીને નિર્મળ જીવનને એ અનુપમ રંગ લગાડી દે છે કે કર્મજન્ય સંગની પ્રતિકૂળતા વચ્ચે પણ તે પર્વતની જેમ અડેલ રહી શકે છે. ' નવકારમાં ત્રણે કાળના સર્વોત્તમ આત્માઓનું સર્વશ્રેષ્ઠ સત્વ ભરેલું છે. જે તેને જાપ જપે છે. તેને બદલામાં તે સત્ત્વ મળે છે. સત્ત્વ મળે એટલે મેળવવા જેવું કશું બાકી ન રહે, એ હકીકત છે.
સત્ત્વ એટલે શું? તે નીચેના દાખલાથી વધુ સ્પષ્ટ થશે.
સમ્રાટ વિક્રમાદિત્ય આષાઢની એક મધરાતે નગરચર્ચા સાંભળવા નીકળ્યા. ચાલતાં ચાલતાં એક ઘરમાંથી આવતે અવાજ તેમના કાને પડશે. તેઓ તે ઘરની દિવાલની બરાબર લગોલગ થયા. અંદર ચાલતી વાતચીત વધુ સ્પષ્ટપણે સંભળાવા લાગી.
એક સ્ત્રી પિતાના પતિને કહી રહી હતી કે જે તમારે રાજા વિક્રમ. એ પરદુઃખભંજક હોય તે મારા ઘરમાં રહેલી દરિદ્રનારાયણની મૂર્તિને પોતાના રાજમહેલમાં કેમ નથી લઈ જતે ? પણ શેને લઈ જાય ? લઈ જાય તે એના હાલ પણ આપણા જેવા જ થાય ને ?”
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
નત્રકારને ભાવ આપે
23
‘ ગાંડી! આવું ન એલીએ. દિવાલને પણ કાન હૈય છે અને તેમાં ય આતે શકરિ સમ્રાટની નગરી. એમાં ગમે તેવું છાનું, પણ છાનું ન રહે.' પતિએ કહ્યું.
તમારા રાજા મને અનાજ પૂરવા આવતા નથી, કે હું તેનાથી ડરૂં ! તમારે ડરવુ હોય તેા ડરેા !” સ્ત્રી છણકતી ખેલી. વાતચીત સાંભળીને સમ્રાટ રસ્તે પડયા.
સવાર થયું, રાજસભા ભરાણી, સમ્રાટ આવીને સિંહાસને બેઠા. ઠામ-ઠેકાણું બતાવીને એક સુભટને રાત– વાળા બ્રાહ્મણને તેડવા મેકલ્યા.
બ્રાહ્મણને સાથે લઇને સુલટ થાડી જ વારમાં પાછે ફર્યાં. વિક્રમાના સમ્રાટના જય હો !
રાજસભામાં
"
પ્રવેશતાં જ બ્રાહ્મણ ખેલ્યા.
બ્રાહ્મણને આવકારતાં વિક્રમાદિત્ય મેલ્યા
‘સાંભળ્યું છે કે તમારા ઘરમાં એક સુંદર મૂર્તિ છે. મારે તેના અત્યંત ખપ પડયા છે, એથી તમને અહી
ખેલાવ્યા છે.’
૮ ખપે જે મારા સમ્રાટને, તેન ખપે મારે. અબઘડી જઇને લઇ આવું છું' સમ્રાટભક્તિઘેલેા બ્રાહ્મણ બેાલ્યા. ઘેાડી જ વારમાં તે મૂર્તિ લઇને પાછે આવ્યે. રાજાએ ખૂબ પ્રસન્નતાપૂર્વક તે મૂર્તિ લઈ લીધી. મૂતિ ભારાભાર સેાનું આપીને બ્રાહ્મણને વિદાય કર્યો.
રાત પડી, રાજવી શયનભવનપ્રતિ વખ્યા. પેાતાના ઈષ્ટદેવના ભજન વડે હળવા ખની નિંદ્રાખાળે ખ્યા. ચાડી
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રેનમસ્કાર નિષ્ઠા જ વારમાં એક ઝબકારે થયો. રાજાએ આંખો ખેલી. જુએ તે સામે લક્ષ્મીદેવી ! તે બેઠે થયે, લહમીદેવીને આગમનનું કારણ પૂછ્યું.
“હવે હું તારા મહેલમાં એક પળ માટે પણ નહિ રહી શકું, કારણ કે તે દરિદ્રનારાયણની મૂર્તિને વસાવી છે. આટલું બોલી લહમીદેવી રાજભવન છોડીને ચાલતાં થયાં. " ખેદ કે વિમાસણ અનુભવ્યા સિવાય વિક્રમાદિત્ય પુનઃ નિદ્રાધીન થયે. એવામાં પુનઃ ઝબકારો થયે. વિક્રમાદિત્ય આંખ ખોલીને જુએ છે તે સામે જ કીર્તિદેવીને ઊભેલાં જોયાં.
આગમનનું કારણ પૂછવાની કઈ જરૂર હવે તેને ન જણાઈ. એ તે તે જાણતા જ હતા, એથી કિતિદેવીને ઉદ્દેશીને બેલ્યો “હવે હું પણ તારા ભવનમાં નહિ રહું, એ જ કહેવા આવ્યાં છે ને ?”
હા” કીર્તિદેવી બોલ્યાં.
તો ખુશીથી જાઓ સ્વસ્થતાપૂર્વક વિક્રમાદિત્યે જવાબ આપે.
કીર્તિદેવી પણ ગયાં.
કશી પણ ચિંતા સિવાય સમ્રાટ વિક્રમાદિત્ય પુનઃ સૂઈ ગયા. એવામાં ત્રીજીવાર ઝબકારે થયે, વિક્રમાદિત્ય પુનઃ ઉઠ, સામે જુએ તો ઝગારા મારતું સવ. તે મૂંઝાયે. તેને થયું કે સત્ત્વ જાય અને વિક્રમ જીવે એ ન જ બને.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવકારને ભાવ આપા
પ
તેણે નિશ્ચય કર્યો, ‘કાં સત્ત્વને રાકવું, કાં મારે પણ તેના નીકળી જવા સાથે જ શરીર છેાડી દેવું.’ રાજાને નિશ્ચલ જોઇને સત્ત્વ મેલ્યું. ‘હું જાઉં છુ
સમ્રાટ’
‘એમ એકલા જવાય કે ? ઊભા રહા, હું પણ સાથે જ આવું છું.' એમ ખેલીને પેાતાના આશીકા નીચે રહેલું ખંજર વિક્રમાદિત્યે પેાતાનો વક્ષસ્થલ નજીક લખાવ્યું.
આ સત્ત્વશીલ રાજન્! તું ખરેખર મહાન છે. ખંજર મ્યાન કર, હું તને છેડી શકું તેમ નથી. ’
સત્ત્વને રોકાઇ ગએલું જોઇને મહેલના દ્વાર પર ઊભેલી કીતિ અને લક્ષ્મી પણ પાછી ફરી.
સત્ત્વ એટલે પુણ્યાનુબ'ધી પુણ્યને વિમળસ્રાત. એ શ્વેાતમાંથી જન્મે પરમવિશુદ્ધ ભાવચંદ્રિકા, નવકારમાં સત્ત્વના સ્રાત પણ છે અને તે શ્વેતના સત્ત્વપ ભાવ પણ છે.
નવકારને ભાવ આપવાથી એ બધું મળે. ભાવના મો અથ છે મુલ્ય આંકવું તે.
નવકાર તા અણુમેાલ છે જ, જેનામાં જેટલા અંશે ઝળહળતું હોય છે સત્ત્વ, તે તેટલી કિંમત આંકી શકે છે તેની.
પરંતુ જે ભવ્યાત્માએ નવકાર અણુમેલ છે, એમ ખરેખર સમજીને તેમ જ સ્વીકારીને તેની સાચા મનની આરાધનામાં લીન થાય છે તેમને થાડા જ સમયમાં
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
નવકારની અણુમેલ તત્ત્વપ્રભાના અનુપમ અનુભવ થવા માંડે છે.
જીવ માત્રને સુખી કરવાના ઉત્કૃષ્ટભાવ તેના જીવનમાં વધવા માંડે છે, અંગત સુખની વામણી વાતા તેને કાંટાની જેમ ખૂંચે છે, ગુણીજનાને જોતાં જ તેનું અંતર નાચવા માંડે છે, પરના દોષ તેને અણું સરસા લાગે છે, સઘળે પથરાએલા જીવનના પવિત્ર પ્રવાહનું તે બહુમાન કરે છે. જીવ માત્ર પ્રત્યે તે સ્વજન સરખા વર્તાવ રાખવાના પ્રયાસ કરે છે, મનાતા સ્વજના પ્રત્યે પક્ષપાતરહિત વર્તાવ રાખે છે, જિનેશ્વર ભગવાની ભાવયાને તે કરે છે. અભિષેક સ કલ્યાણની ઉત્કૃષ્ટ મંગલ ભાવનાને સર્વજ્ઞ ભગવ તાના વિશ્વાષકારી શાસનમાં જેની કાડીની પણ કિંમત નથી એવાં હિંસામૂલક વાણી, વિચાર અને વનથી તે સે'કડા જોજન દૂર રહે છે.
નવકારને અપાતા ઉત્કૃષ્ટભાવ જીવનને સાવ નવું બનાવે. નવું બનાવે એટલું જ નહિ, નવીનતમ પણ બનાવે. કિન્તુ તેના સઘળે। આધાર છે ભાવની માત્રા ઉપર.
સંસારને અપાતા અથહીન વિશેષભાવ બંધ થાય ત્યારે જ નવકારને ભાવ આપવાની સન્મતિ જાગે–સમ્યક્ત્વ પ્રગટે.
સામાન્ય નિયમ એવા છે કે જેને જે ગમે તેને તે ભાવ આપે, તેની તે સેવા કરે, પૂજા કરે, આરાધના કરે, તેને મેળવવા માટે તે વન-જંગલેામાં આથડે, નદી-નાળાં ખૂંદે, ટાઢ-તડકા વેઠે, ભૂખ–તરસ સહન કરે,
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવકારને ભાવ આપો
૨૭
પણ આપણે ઘણીવાર અનુભવીએ છીએ કે એકને જે ગમતું હોય છે, તે જ બીજાને અણગમતું લાગે છે.
આવા વિરોધનું કારણ સમજાવતાં જ્ઞાની ભગવતે ફરમાવે છે કે જીવે ભવે ભવને વિષે જેને વધુ ભાવ આપે હોય છે તે જ તેને ભવભવને વિષે વળગેલું રહે છે.
વર્ષો સુધી ચાલ ચાલ કરવા છતાં જે રસ્તાને છેડે ન આવે તે રસ્તા પર કેઈ ડાહ્યો માણસ પગ મૂકવા તૈયાર થાય ખરો કે ? પરંતુ જ્યારે સ્વ જીવનધ્યેય નક્કી કરવાની વાત આવે છે ત્યારે લગભગ સંસારી જને એવી જ ભૂલ કરી બેસે છે.
સંસારના સુખને કેન્દ્રમાં રાખીને પ્રવૃત્તિ ચલાવવાને બદલે માનવી જે નવકારને કેન્દ્રમાં રાખીને પ્રવૃત્તિ આદરે તે તેનું જીવન ઉત્તરોત્તર ઉર્ધ્વગામી બને.
- કાચના ટુકડાને સાચો હીરો સમજીને તેની તેટલી કિંમત આંકનારું અજ્ઞાન જ માનવીને સાચા હીરા જેવા નવકારની સાચી કિંમત આંકતાં અટકાવે છે. '
અણમોલ શ્રીનવકારની આરાધનાની સંપૂર્ણ અનુકૂ. ળતાવાળો હોવાથી જ માનવભવ અણમેલ લેખાયે છે.
આવા અણમેલ નવકારને અણમલ જીવનભાવ આપનારા ભવ્યાત્માઓ અમુલખ મેક્ષલક્ષ્મીના ભાગી બને છે.
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૫) સાચા સાથી
ત્રિભુવનને વિષે તેજ કિરણા પાથરતા રત્ન-દીપશે અણુમાલ છે નવકાર.
મેાતી,
નવકારના એકેક અક્ષરમાં હજારા હીરા, માણેક અને લીલમ કરતાં પણ અનેકગુણું વિશેષ તેજ છે. પરમમન્ત્ર નવકારના અડસઠ અક્ષરામાંથી કાઇ પણ એક અક્ષરને જે ભવ્યાત્મા પેાતાના અંતરના ઉજ્જવળ આસન ઉપર ઉલ્લાસ અને બહુમાનપૂર્વક પ્રતિષ્ઠિત કરે છે તેનું જીવન સ`સારને વિષે અજવાળું પાથરનારૂં મને છે. ભવવનને વિષે રઝળતા અનેક આત્માઓને નવકારમય જીવનના તે પ્રકાશ અનેક રીતે ઉપકારક નીવડે છે.
પરમ તેજે ઝળહળતા નવકારના અક્ષરાને જેએ સામાન્ય શખ્તાક્ષરા સરખા જ સમજે છે તેમનામાં અને કિંમતી હીરાને કાચના કટકા સરખા જ સમજનારા ગ્રામવાસી ભાઇઓમાં ઝાઝો તફાવત ન જ ગણી શકાય.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાચા સાથી - દેવ-ગુરુ-ધર્મની સતત વહેતી કૃપાના પ્રકાશમાં પણ જે આત્માએ પિતાના આત્મતેજના જ અંગભૂત એવા અક્ષરમ– શ્રીનવકારના અક્ષરમાં પરમસુખની અનુપમ પ્રભાનું દર્શન નથી કરી શકતા તે સ્પષ્ટ સૂચવે છે કે તેઓ નવકારને બરાબર ઓળખતા નથી થયા. જે ખરેખર ઓળખતા થયા હતા, તે અતિસામાન્ય કેટિના પાત્ર, પદાર્થ અને પ્રસંગના પ્રથમ પરિચયે લગભગ પરવશતાને તટે પહોંચી જવા જેટલી નિર્માલ્યતા દર્શાવવા પૂર્વે તેમના અંગે અંગમાં ધરતીકંપ જે સપ્ત આંચકે લાગ્યા સિવાય ન જ રહ્યો હતો. તે આંચકે ચેતન ઉપર જડના આક્રમણ સામે સજાગ બનાવનારા શંખનાદ સરખો મનાય છે. | વનરાજની છટાથી ગૌરવોન્નત મસ્તકે બેઠેલા સિંહને જોતાં જ લગભગ સંસારી જને ભય પામે એ તે ઠીક; પરંતુ કેટલાક તે તેના નિષ્માણ કલેવરને જોઈને પણ ગભરાઈ જાય છે, તેમ જે ભવ્યાત્માના આંતરભવનમાં અભુત પ્રભાવશાળી નવકારમગ્નને વાસ હોય છે, ત્યાં જવાની હામ રેગ, શેક, ભય, ચિંતા કે મહામારી પણ ભીડી શકતી નથી. આ તે થઈ ભાવનવકારના પ્રભાવની વાત, પરંતુ જે પુણ્યાત્મા દ્રવ્યનવકારના સંબંધમાં રહે છે, તે પણ ઘણું અનિષ્ટતરના હુમલાઓથી બચી જવા પામે છે.
એના સાચા સાધકનું નવકાર કઈ રીતે રક્ષણ કરે છે, તે જોઈએ.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦.
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા નવકારમ~ના ઉચ્ચારની સાથે અંતરમાં જે મેજાંઓ સ્કુરાયમાન થાય છે, તેના ચેકસ માપના કંપનની અસરથી આત્મપ્રદેશને ચોંટીને રહેલાં વિવિધકર્મોનાં દળિયાં જોરદાર પવનના ચંગે ઉઘાડ-વાસ થતા બારણાની જેમ ઉઘાડ–વાસ થવા માંડે છે, તેમ જ કેટલાંક નામશેષ પણ થઈ જાય છે. ઉઘાડ–વાસની આ પ્રક્રિયાના પરિણામે પ્રગટતા આત્મતેજને પ્રભાવ સાધકના આંતરશરીર મારફત બહારના વાતાવરણ ઉપર પણ અદ્દભુત અસર પહોંચાડે છે અને તેથી કરીને જડભાવલીને માનવના ભયાનક હુમલાઓ વચ્ચે નવકારને અનન્ય ઉપાસક સમભાવે સ્થિર રહી શકે છે. નવકારના સાધકને રોગ-શોક વગેરે ઊંડી અસર કરી નથી શકતાં, તેનું પણ એ જ કારણ છે. કારણ કે નવકાર જેવા અક્ષરમન્ત્રમાં પરોવાએલું હોય છે જેનું આખું ય મન તે ભવ્યાત્માને રેગ-શેક ઘેરી શકે જ કઈ રીતે ? જે સ્વયં ઘેરાએલ છે પિતાના હજારે અંગરક્ષક વડે તે સમ્રાટ કે રાજપ્રમુખને બીજાઓ કઈ રીતે ઘેરી શકે ?
કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે જેને સંસારના ત્રિવિધ તાપમાંથી બચવું હોય તે આત્માએ પોતાના મન, વચન અને કાયા પર નવકારના અમૃતમય અક્ષરના તેજનું સ્નાન અને વિલેપન કરવું જોઈએ.
નવકાર મહામન્ત્ર છે, માટે મનનું તે રક્ષણ કરે જ. અને કરે એમાં નવાઈ પણ શી ? એટલું જ જે કઈ માનતું હોય તે તે તેનું અજ્ઞાન છે. પરમમ– નવકાર
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩ી
સાચા સાથી મનના રક્ષણનું મહાકાર્ય કરવા ઉપરાંત તે મનના જડબામાં ચવાઈને ચૂર-ચૂર થઈ જવા માટે ઝડપભેર પ્રવેશ વાંચ્છતા પ્રત્યેક વિચારકણ ઉપર પણ સખ્ત જાપ્ત રાખે છે. રંગરાગ અને વિલાસનું અનુપમ દશ્ય તે શું, પણ તેના અવતાર સમે કામદેવ પણ શ્રીનવકારની અખંડ ચોકી ભેદીને એના સાધકના મનને દૂષિત કરવામાં નિષ્ફળ જ નીવડે છે.
આણુમાંથી પ્રગટતી સૂક્ષમશક્તિ વડે વૈજ્ઞાનિકે ઘણાં મોટાં કાર્યો સરળતાપૂર્વક કરી શકે છે, તેમ નવકારના પ્રત્યેક અક્ષરમાંથી પ્રગટતી અત્યંત સૂમશક્તિના પ્રભાવ વડે તે સાધક આત્મા વૈજ્ઞાનિકે જેને જોઈ શક્યા નથી તે સંસારમાં છવાએલા પાપના ધુમ્મસને આસાનીથી હઠાવી શકે છે. - સારી શક્તિવાળું લોહચુંબક જે ઓરડામાં કે દુકાનમાં પડયું હોય છે તે ઓરડા અને દુકાનમાં આડાઅવળા વેરાઈને પડેલા કે ખૂણામાં છૂપાઈને રહેલા લોઢાના સર્વ કણે ત્વરિત વેગે ખેંચાઈને જેમ તેને ચોંટી જ પડે છે તેમ
જ્યાં પરમમ– શ્રીનવકાર બેલત હોય છે, ત્યાં ત્રિભુવનને વિષે રહેલાં સઘળાં શુભતત્વ સ્વયમેવ ખેંચાઈને એકઠાં થઈ જાય છે અને ત્યાંના વાતાવરણને દિવ્ય તેજે ઝળહળતું કરી મૂકે છે.
શરીરવાટે બહાર નીકળતું નવકારનું તેજ ઘણાં અનિષ્ટોને નાશ કરે છે. નાશ કઈ રીતે કરે છે? એમ
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
३२
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
જો કાઈ પૂછવા ઈચ્છતું હોય તે તેના સમાધાનમાં જણાવવાનું કે સૂર્ય પ્રગટતાં જે રીતે અંધકારના વિલય થાય છે તે જ રીતે નવકારના તેજના પ્રગટીકરણ સાથે અનિષ્ટકારક તત્ત્વા દૂર ખસી જાય છે. એક જ સમયે એક જ સ્થળમાં એક સાથે એ વિરુદ્ધ દ્રબ્યા ન રહી શકે, એ નિયમના આધાર ઉપર આત્માનું તેજ લઈને પ્રગટતા નવકારના અતીવ પ્રભાવ સામે ટક્કર ઝીલવામાં સથા અસમર્થ એવું જડભાવાત્મક વાતાવરણ તરત જ નવકારને શરણે પેાતાની જાતને સમપી દઇને નવકારરંગી બની જાય છે.
જન્માજન્મના સંચિત કર્મોંમાંનું કશું કર્મ કયા સમયે ઉદ્દયમાં આવશે અને તે ભાગવવું પડશે, તે નહિ જાણનારા આપણે સહુએ પ્રત્યેક સમયે નવકારની છાયામાં જ રહેવાના દૃઢ નિયમ રાખવા જોઇએ. જેમ કે ઘણા શત્રુઓથી ઘેરાએલા એવા વિચક્ષણ રાજપુરુષ પોતાના રાજભવન ફરતા દક્ષ અને વાદાર એવા સૈનિકોના કડક પહેરા ગાડવી દે છે, તેમ આપણે પણ આઠે ય પ્રહર દરમ્યાન આપણી જાતને અભયમન્ત્ર શ્રીનવકારની છત્રછાયા તળે જ રાખવી જોઇએ,
6
ધારો કે પ્રમાદવશ થઈને આપણે દિવસના ચાર પ્રહરમાંથી એકાદ પ્રહરના આઠમા ભાગ જેટલી વાર એમ શાચીએ કે, · આખા દિવસ નવકારને સાથે રાખવાની શી જરૂર છે ? એમ કરવાથી તે આપણે જતે દિવસે નિર્માલ્ય થઈ જઈશું; આપણું રક્ષણ આપણે આપણી જાતે જ કરવું
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાચા સાથી
33
જોઇએ. ' અને જો તે જ સમય દરમ્યાન પૂર્વકના ચાગે આપણા ઉપર કોઈ અણધારી આફત આવી પડે તેા આપણે તે સમયે ધર્મધ્યાનમાં ટકી શકીશું ખરા કે ? સમભાવમાં દૃઢ રહી શકીશું ખરા કે ?
માટે જ પરમજ્ઞાની ભગવતાએ ભવવનને વિષે કમ રૂપી અનેક શત્રુઓથી ઘેરાએલા આત્માએને અહર્નિશ, પેાતાના સાચા રક્ષક અને હિતેષી એવા શ્રીનવકારની અનન્ય છત્રછાયા તળે જ વિહરવાનું અને વસવાનુ` સ્પષ્ટ ફરમાન કર્યુ” છે. આ જીવ પરમકરુણાસિંધુ ભગવંતાના અન’ત ઉપકારી શાસનને પામ્યા પછી પણ જો પેાતાની જન્મ પરંપરામાં ઘટાડા ન કરી શકે અને અસધ્યેાગે તેમાં વધારા જ થયા કરે તે તે અત્યંત શૈાચનીય ઘટના ગણાય. તેને ટાળવાના શુભ હેતુપૂર્વક જ્ઞાની ભગવ ંતાએ ક્રમાવેલા નવકારના સાથ પ્રત્યેક જાગૃત અને વિવેકી આત્માએ શરીર છેાડતાં પણ ન જ છેાડવા જોઇએ.
3
32 333 33 B
નવકાર સમા હિમન્ત્ર જગતમાં, અલબેલા જયકાર;
.
જળમાં થળમાં શશિય—ગગનમાં,
卐
ગૂજે છે એના અકાર.
SIRBH
5
卐
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
અદ્ભુત અક્ષરયાન
નવકાર, અદ્ભુત અક્ષર–યાન છે. તેમાં જે બેસે, તે મેાક્ષમાં પહોંચે જ. જેએા બેઠા છે, તેઓ પહેાંચ્યા છે. જેએ બેસશે, તે પહોંચશે જ. જેમને પહેાંચવું હોય, તેઓ ઉતાવળ કરે.
સંસાર જેમને વહાલા હાય, તેઓ ભલે ઊંટ, ગાડાં, માટર, ગાડી, જહાજ અને વાયુયાનમાં રવહ્યા કરે, મેાક્ષના અભિલાષી આત્મા તા અક્ષરમ્યાનમાં જ બેસે.
સસાર સાશ એટલા માટે નથી કે તે હાથતાળી ક્રેઈને છટકી જાય છે. તેની સાથે ગમે તેવી . આત્મીયતા કેળવશ્રા છતાં આત્માવિહાણા તે દૂરને દૂર જ રહે છે. સ’સાર કાઇના થયેા હેાવાના દાખલેા ઇતિહાસમાં છે ?
ના.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
અશુત અક્ષરજ્યાન
પુરાણમાં છે ? ના. લોક જીભે છે ?
તે પછી જે આજ સુધી કોઈને ય થયો નથી, તે આપણે થશે ખરે કે ?
ના.
તે પછી ઉતાવળ કરે એવા નગુણુ સંસારને છેડવાની. પળના ય વિલંબ સિવાય બેસી જાઓ અક્ષરવાનમાં.
પણ તેમાં બેસવું કઈ રીતે ? જે રીતે ગાડીમાં બેસીએ છીએ તે રીતે. તે આવડું મેટું શરીર તેમાં સમાઈ શકશે ખરું કે? શરીરને પડતું મૂકીને મનને બેસાડી દેવું.
પરંતુ મને તેમાં જંપીને બેસશે ખરું ? એ તે વાંદરા જેવું છે.
બેસશે, બેસશે, તમે બેસાડવાનો પ્રયત્નશીલ થશે તે જરૂર બેસશે.
પણ તેને પકડવું કઈ રીતે ? કારણ કે તે પકડાય નહિ ત્યાં સુધી તેને અંદર બેસાડવાની વાત તે બને જ નહિ ને !
પકડવાને પણ રસ્તે છે.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા તેને અપાતે વિચારોને ખેરાક સદંતર બંધ કરી દે અને પછી જુઓ તે જપીને બેસે છે કે નહિ?
પણ દુર્વિચારોથી દૂર રહેવું કઈ રીતે ? જે રીતે દેવતાથી દૂર રહે છે તે રીતે. દેવતા તે દઝાડે છે, જેથી તેની નજીક નથી જતા. તે શું દુર્વિચાર અમી સીંચે છે ? ના, ના, એમ તે ન જ કહેવાય. તે પછી તમારું શું કહેવું છે?
જે સાચે જ મેક્ષિની ઈચ્છા હોય, તે ત્યાં લઈ જનારા અક્ષરવાનમાં જેટલે માલ-સામાન સાથે લઈ જવાની પરવાનગી છે તેનાથી એક રતિભાર પણ વધારે સાથે લઇને બેસવા જશો, તે ઊતરી જ જવું પડશે. એમાં કેઈની ય લાગવગ નહિ ચાલે.
મનથી સંસારને મૂક નથી અને તનથી અક્ષર– યાનમાં બેસવું છે, એ બે વાતે એક સાથે ન બને તેવી છે.
ક્યાં સંસાર છોડે, ક્યાં મેક્ષની વાત જતી કરો.
અહીંના દુઃખથી અમે પૂરેપૂરા ધરાઈ ગયા છીએ ” એમ બેલતી વખતે પણ હું માનું છું કે તમે સંસારના સુખની જ ભીખ માગતા હે છે. કારણ કે જેને જેને અહીંનું દુઃખ આકરું લાગ્યું છે, તેને તેને દુખની બીજી બાજુ સરખું સુખ પણ છેતરામણું લાગ્યું જ છે. એટલે તે બધા ભવ્યાત્માઓ અહીંની કોઈ પણ વસ્તુના મેહમાં
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
અદૂભુત અક્ષરધાન
૩૭. ફસાયા સિવાય જ્યાં શાશ્વત સુખ છે એવા મેક્ષમાં પહોંચવા માટેની બધી શરતેનું અણિશુદ્ધ પાલન કરીને પણ અક્ષરવાનમાં જ બેઠા છે.
શરતેનું પાલન કરવું નથી અને અક્ષર–ચાનમાં બેસવું છે, એ બને કઈ રીતે ?
જે દેહ છોડતી વખતે આપણું માનેલું બધું જ છોડવું પડતું હોય, તે સમજીને તેને પહેલાં જ છેડી દેવામાં વાંધો છે ?
જે મળ્યું હોય તે ભોગવવું પણ નહિ ?
ભેગની વાતે દેહના દાસને શુભે. મેક્ષ ખરેખર જેના હૈયામાં હેય, તેને આવી વાતો યાદ જ ન આવે.
નિરંતર શુભભાવમાં નિમગ્ન તે આત્મા તો સંસાર આખાને પિતાની સાથે મેક્ષમાં લઈ જવાની હોંસ રાખે.
જન્મ જ્યારે આ પરમ મંગલકર ભાવ હૈયામાં, ત્યારે સમજવું કે આપણે એક્ષપુરીમાં લઈ જનારા અક્ષરચાનમાં બેસવાની પ્રથમ શરત પાળી. એ પ્રથમ શરતનું નિષ્ઠાપૂર્વકનું પાલન એવું છે કે તે ઉત્તરોત્તર અન્ય શરતેના પાલનની ચગ્યતાને ખેંચી લાવે અને તે પછી જ અક્ષરવાનમાં બેસવાની પરવાનગી મળે.
ક્ષરને પિતાની સાથે લઈને કદી કેઈથી અક્ષરયાનમાં બેસવા માટે જવાય નહિ.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૭) વિવેકપ્રદીપ “નમે ' “નમો' શબ્દ વ્યક્તિને વિશ્વ સાથે અને જીવને શિવ સાથે જોડનાર અજોડ પુલ છે. આમ લખીને હું એ પ્રતિપાદિત કરવા નથી માગતે કે વ્યક્તિ વિશ્વથી અલગ છે. જીવ અને શિવ જુદા જુદા છે, પરંતુ વ્યક્તિની વિશ્વમય પ્રતિભાને તેમ જ જીવના શિવસ્વરૂપને અપ્રગટ રાખનારી જડતાને-મિથ્યાદષ્ટિને દૂર કરવામાં “નમે અભુત કામ કરે છે. એમ લખવાનો મારો આશય છે.
“નમેના સંચાર સાથે અંતરભવનમાં લટકતે મિથ્યાત્વને પડદે ઊંચા થાય છે અને ત્યાં પરમ પવિત્ર પરમાત્માની પધરામણીનું નિર્મળ વાતાવરણ નિર્માણ થાય છે. '' “નમે પદના ઉપયોગ સિવાયની સઘળી આરાધના મૂળ વગરના ઝાડ જેવી, પાયા વિનાના મકાન જેવી, જળવિહેણ સરોવર જેવી અને તેલ વગરના તલ જેવી જ છે.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિવેક પ્રદીપ ‘નમા’
39
‘ નમા ’શબ્દ સન્માનવાચક છે. એટલું જ નહિ, પરંતુ ભારાભાર ભક્તિભાવ અને સમપ ણુભાવના પણ દ્યોતક છે.
આ દુનિયાના નાના-મોટા કોઈ પણ વ્યવહારમાંથી જો ‘નમેા ’ શબ્દના ભાવને ખેંચી લેવામાં આવે તે તે વ્યવહાર–ક્રિયા ચૂસાએલી શેરડી જેવી જ લાગે.
‘ અરે ! ભલા આદમી ! મીઠા આવકારથી ય ગયા ?” એ વાકચન ઉપયાગ જ્યારે કાઇ શાણા પુરુષ કરતા હાય છે, ત્યારે જેને ઉદ્દેશીને તે એ વાક્ય ખેલતા હોય છે તેને તે એ જ કહેવા માગતા હોય છે કે તારા ઘરમાં અન્ન—પાણીની અછત હતી, પરંતુ અંતરમાં આવકારની ય અછત હતી કે શું ? અન્નપાણીમાં અનુકૂળતા સાનુકૂળતા જોવાય, પરંતુ આવા, પધારા' જેવા મીઠા એ શબ્દોને કઇ પ્રતિકૂળતા કે સાનુકૂળતાની રાહ જોવી પડે તેમ છે?
આ ત। નમે’નાં મૂળ લેાકમાં કેટલાં ઊંડાં ઊતરેલાં છે તે બતાવવા પૂરતું જ ટાંકયું. ખાકી અહી જે કહેવાનુ છે તે તેા · નમા ’ના તાત્ત્વિક સ્વરૂપ વિષે છે.
6
દુનિયાના જીવાને ઊંચા લાવનારા તમા' શબ્દ અનાદિકાળથી આ સસારમાં એના ગુણ વૈશિષ્ટયના પ્રભાવે સૂર્ય અને ચન્દ્રની જેમ દીપી રહ્યો છે.
‘નમા ’ છે. જેના મગલ પ્રારંભમાં, એવા નમસ્કારમહામંત્ર આ સસારમાં અનાદિકાળથી વિદ્યમાન છે. તે હકીકત નમા 'માં રહેલા સામર્થ્યના પ્રતિપાદન માટે પૂરતી ગણાય.
"
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા I “નમે ” એટલે હું નમું છું, મારા નમસ્કાર હે ! - નમવું એટલે કેવળ મસ્તક ઝૂકાવવું કે હાથ જોડવા એટલું જ નહિ, પરંતુ મસ્તક અને હાથની સાથેસાથ મન, મનમાંના વિચાર અને અંતઃકરણ પણ નમાવવું જોઈએ. મન અને અંતઃકરણના સમર્પણ સિવાયને નમસ્કાર અધૂર જ રહે છે. તે જેને પહોંચાડવાનું હોય છે તેને પૂરેપૂરો પહોંચતું નથી.
કૂવામાં પાસેલી ડેલ જ્યાં સુધી પિતાનું મસ્તક ઝૂકાવીને કૂવાના પાણીને નમસ્કાર કરતી નથી ત્યાં સુધી તેને તેમાંથી એક બાભર પણ પાણી મળતું નથી, તેમ માનવીની સાધના ગમે તેવી ઉગ્ર છતાં તે જ્યાં સુધી પિતાના સાધ્યને પિતાનું જીવન સમર્પિત કરતું નથી ત્યાં સુધી તેના અંતરમાં આત્માનું તેજ–વારિ પ્રવેશતું નથી.
“નમે ” શબ્દ જ્યાં પ્રવેશે છે, ત્યાંના વાતાવરણને પિતાને સાનુકૂળ બનાવી દેવાની તે અજબ ક્ષમતા ધરાવે છે. તેને મુખ્યગુણ માનવઅંતરના બૂઝાયેલા વિવેક-દીપને પુનઃ પ્રજવલિત કરવાનું છે, બીજે ગુણ મિથ્યાત્વના હિમગિરિને ઓગાળવાને છે, ત્રીજો ગુણ ઊર્મિઓને યાવલંબી રાખવાને છે, ચેાથે ગુણ શુચિતા ફેલાવવાનો છે અને પાંચમો ગુણ દેષ-ક્ષય અને ગુણવૃદ્ધિમાં સહાય કરવાનું છે.
નમે ” શબ્દના ઉચ્ચાર સાથે જે ભાવ પૂરાયમાન થાય છે તે એમ સૂચવે છે કે, આ વિશ્વમાં નમવાને યોગ્ય કેઈક પરમપવિત્ર તત્ત્વ છે જ.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
વિવેક પ્રદીપ “ના”
ન” અને “માંએ બે અક્ષરના સંજનથી બનેલો “નામ ” શબ્દ નમનારના અંતરમાં આત્મભાવ, નિર્મળતા, મૃદુતા, શાંતિ અને સતેષની ધારા વહાવે છે. કારણ કે તેના પ્રત્યેક અક્ષરમાં પિતાને આગ વિશિષ્ટ પ્રભાવ રહેલો છે.
નમો” પિતે પિતાની શક્તિની ખાત્રી આપતાં જણાવે છે કે, “જે કઈ આવકારશે મને, તેના ભાગ્યમાં ભવિષ્યમાં કેઈને ય નમવાનું નહિ રહે. .
“નમે” શબ્દ સર્વમાં પ્રથમ શ્રીપંચપરમેષ્ટિ ભગવતેના પરમ મંગલકારી નામ સાથે વપરાય છે.
આપણાથી ગુણમાં જેઓ ચઢીઆતા હેય તેમને આપણે નમવું જ જોઈએ. “નમે શબ્દમાં પણ એ જ ભાવ રહેલે છે.
સર્વજ્ઞભગવત અને તેમના પ્રકાશેલા તત્વને નમનારાઆરાધનારા, તેને જ ઉપદેશ આપનારા અને તે ઉપદેશ અનુસાર જીવન જીવવામાં સતત પ્રયત્નશીલ આત્માઓ જ વસ્તુતઃ નમનનાં પાત્રો ગણાય. માતા-પિતાદિ બીજાં જે કેઈ નમનપાત્ર મનાય છે તે તે એ વિશિષ્ટ આત્માઓને નમવાની કળા શિખવા માટે ગ્યતા મેળવવા માટે.
જેનું ધ્યેય સર્વજ્ઞભગવંતેને, તેઓના તત્વજ્ઞાનને, કે તેના ઉપાસક મહાત્માઓને નમવાનું નથી તેનાં સઘળાં નમને સંસારવૃદ્ધિમાં જ સહાયક થાય.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિ
સર્વશ્રેષ્ઠ એવું નમસ્કારનુ દાન તે વસ્તુતઃ ત્રણે ય કાળના અને ત્રણેય લાકના સર્વશ્રેષ્ઠ આત્માઓને જ ઘટે. નમા માંથી જન્મે આત્મવેદનની કળા. તે કળામાંથી પ્રગટે નિષ્કપટભાવ. તે ભાવનું ખળ ખેંચે સ'સારમાં વેરાએલા સર્વસમર્પણભાવના કણેાને.
6
४२
નમસ્કારના ભાવ જડમાંથી મુક્તિ અપાવે, ચૈતન્યના સુયાગ કરાવે, કચરાને બહાર કાઢે, સુવણૅને અંદર લાવે. જેવું પેટ્રોલ વગરનું વાયુયાન, તેવી નમા' વગરની
ભક્તિ.
પાત્રભેદે નમસ્કારના પણ ભેદ પડે,
જે ઉત્તમમાં ઉત્તમ હાય, પવિત્રમાં પવિત્ર હાય, સર્વ જીવેાના સાચા ઉપકારી હોય તેને નમસ્કાર કરવામાં માનવીએ સહેજ પણ કચાશ ન રાખવી જોઇએ. ઉત્તમમાં ઉત્તમ દ્રવ્ય વડે, ઉત્તમમાં ઉત્તમ ક્ષેત્રમાં જઈને, ઉત્તમમાં ઉત્તમ કાળે, ઉત્તમમાં ઉત્તમ ભાવપૂર્વક એવા પરમે પકારી પરમપુરુષને માનવીએ નમવું જોઇએ. કહે કે અર્પિત થઈ જવું જોઈએ. પેાતાપણાના હક્કનુ રાજીનામું આપીને સમર્પિત થઈ જવું જોઈએ. રામ-રામે “ નમે 'નુ' જયગાન જગવવું ોઈએ. નમન ટાણે નમનારે મન-વચન-કાયાના કાઈ પ્રદેશ ઉપર પોતાને કાબૂ ન રાખવા જોઇએ. તે બધું પાતે જેને નમતા હોય તેને જ અર્પિત કરી દેવું જોઈએ.
નવકાર સંપૂર્ણ પણે નથી ફળતા, તેનું કારણ છે આપણા નમસ્કારસ કાચ. જે નમસ્કારના સાચા અધિકારી
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિવેક પ્રીષ નમા’
છે તેમનાથી અકડાઇમાં દૂર રહીએ છીએ. તેથી મુક્તિ આપણાથી દૂર મેં દૂર રહી છે, બંધન આપણી સાથે ને સાથે રહ્યું છે. આ દુનિયાના અનેક માનવાને નાના પ્રસંગે નમતુ પડે છે, તેનું કારણ છે આપણું નમસ્કાર સબંધી જ્ઞાન. રાજાને નમવાથી સેનાપતિને કે પ્રધાનને પણ નમન થઈ જાય છે, તેમ જે આત્મા નમે છે. પાંચ પરમેષ્ઠિ– ભગવતાને તેને પછી આ સંસારના અન્ય માનવાને લાંબા કાળ નમવાનું રહેતું નથી. અરે, તેનામાં નમસ્કારના ચે ખીલતી નમ્રતા, વિવેકદૃષ્ટિ, સૂક્ષ્મતા અને પવિત્રતાના પ્રભાવે માનવ કે સુરગણુ બધાય ઉલટીને સ્વયં તેનું બહુમાન કરે છે.
શરીર બગડે છે ત્યારે આપણે ઝટ દઇને દાક્તર પાસે દોડીએ છીએ, પણ વકીલ કે ઇજનેર પાસે નથી જતા. કારણ કે આપણે સારી રીતે જાણુતા હાઈએ છીએ કે શરીરના ઇલાજ માટે દાક્તર પાસે જ જવું ઘટે, જે ખીજા પાસે જઇએ તે રાગ ઘટવાને બદલે વધી જ જાય. તે જ રીતે વિષય-કષાયના પાશમાં સેલા સંસારી જીવાનું સાચુ શરણું એક શ્રીપંચપરમેષ્ટિ ભગવંતા છે. કારણ કે પ્રથમના એ સવિષય-કષાયથી મુક્ત છે અને પછીના ત્રણ મુક્ત થવાના પ્રયત્ન કરનારા છે. માટે શાશ્વત સુખના અભિલાષી આત્માએ તેમને જ નમવુ જોઇએ, જ્યારે તે વિદ્યમાન ન હાય ત્યારે પણ તેમના નામ, પ્રતિમા અને ગુણુને નમવું જોઈએ. તેમ જ તેમણે પ્રકાશેલા ધના સાચા સાધક આચાર્યાદિ ભગવતાને નમવુ જોઇએ.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
-
૪૪
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા નમવા જેવું ત્યાં જ છે. બીજે નમીને સરવાળે ભટકવાનું જ રહેશે. ગુન્હેગાર ગુન્હેગારને નમે તેનાથી તેને ગુન્હાની સજામાંથી મુક્તિ ન મળે, તેમ કેવળ સંસારના અસ્થિર સુખ-દુઃખમાં ગળાડૂબ સંસારીજનેને નમવાથી ઉદ્ધાર ન જ થાય. ઉદ્ધાર તે જે સંસાર મુક્ત છે તેમને નમવાથી જ થાય.
કર્મના દુઃખનું જેમને દુઃખ હેય, અપૂર્ણતા જેમને સાલતી હોય, કષાયના ડંખ જે ન ખમી શકતા હોય, આત્મામાં જેમને અપૂર્વ શ્રદ્ધા હોય, તે કદી પંચપરમેષ્ટિ ભગવતેને નમ્યા વિના ન જપે.
“નમો જરૂર આંતર રજને નિર્મૂળ કરે, પણ તે ત્યારે કે જ્યારે એને સાધક તે શબ્દની સાથે રહેલા પંચ પરમેષ્ઠિભગવંતેને નમન કરે.
પંચ પરમેષ્ઠિભગવતેને નહિ નમનારાના ભાગ્યમાં ગુલામી જ લખાએલી રહે છે. ગુલામી જેને ખપતી હોય તે ભલે અક્કડ થઈને ફરે, પરંતુ વહાલું છે જેમને સ્વાતંત્ર્ય તેમણે તે જ્યારે ત્યારે સંસારમુક્ત શ્રીઅરિહંતભગવંતા દિને નમવું જ પડશે.
નમે છે ખાણ નમ્રતાની, પ્રદીપ વિવેકને, પુલ શિવપુરીને, વીણા મુક્તિની અને ચાવી કમતાળાની.
આવે “નમો” આપણામાં પ્રવેશે અને પંચપરમેષ્ટિ ભગવતિની પુનિત પધરામણીને યોગ્ય વાતાવરણ સજે ! એ જ મંગલ ભાવના.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાણી અંદરથી બહાર આવતા સુધીમાં શબ્દમાંની ઘણું શક્તિ ઓછી થઈ જાય છે, માટે પિતાના ઇષ્ટદેવનું નામ દરેકે બને ત્યાં સુધી મૌનપણે જપવું જોઈએ. તેમ છતાં જેને તેમ જપવું ન ફાવતું હોય, તેણે પાસે બેઠેલા માણસે ન સાંભળે તેમ જપવું જોઈએ અને જ્યારે તેમાં પણ મન ન લાગે ત્યારે જ ભાષ્ય જાપને આશ્રય લેવો જોઈએ.
પરા વાણું બીજ જેવી છે, પશ્યન્તી થડ જેવી છે, મધ્યમા ડાળ જેવી છે અને વૈખરી પાંદડા જેવી છે.
જે વાણી આપણે મુખથી બેલીએ છીએ અને કાનથી સાંભળીએ છીએ તેને “ઉચ્ચાર” યાને ખરી વાણી કહેવાય છે. જે વાણી સંકેતથી, મુખાકૃતિથી, ભાવભેગીથી તેમ જ આંખેથી બેલાય છે તેને “ભાવ” અથવા “મધ્યમા વાણું કહેવાય છે. જે વાણી મનમાંથી નીકળે છે અને જેને મન જ સાંભળી શકે છે તેને “વિચાર” યાને “પશ્યન્તી’
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમરકાર નિષ્ઠા વાણી કહે છે. જે વાણી આકાંક્ષા, ઇચ્છા, નિશ્ચય, શાપ, વરદાન, આરિરૂપે અંતઃકરણમાંથી નીકળે છે તેને “સંકલ્પ અથવા “પરા” વાણી કહે છે. મતલબ કે વાણીના સંકલ્પ, વિચાર, ભાવ અને ઉચ્ચાર, એમ ચાર પ્રકારે છે.
- દુર્ભેદ્ય વજદિવાલોને પણ ભેદીને આગળ વધવાનીસર્વત્ર વિસ્તરવાની અમાપ શક્તિ શબ્દમાં રહેલી છે. એટલે જે કઈ એમ માનતું હોય કે મૌનપણે થતે જાપ દુનિયાને કઈ રીતે લાભ કર્તા નીવડે ? તો તે માન્યતા બરાબર નથી. ખરી તાકાત જ માનસ જાપમાં છે, તેનાથી ઓછી. ઉપાંશુમાં અને તેનાથી ઓછી ભાષ્યમાં.
વૈખરી વાણુ કરતાં શતગુણ વધુ અસર મધ્યમાં વાણું કરે છે. મધ્યમાં કરતાં શતગુણ વધુ અસર પશ્યન્તી વાણ કરે છે અને પશ્યન્તી કરતાં શતગુણી વધુ અસર પરા વાણીની થાય છે. માટે જ પ્રગટ કાર્ય કરતાં અપ્રગટ, કાર્યનું આ સંસારમાં અનાદિકાળથી વિશેષ મહત્ત્વ છે. અપ્રગટ એટલે કે છૂપું પાપકાર્ય જેમ ઘણા અંતરાયે જન્માવે છે, તેમ છૂપું પુણ્યકાર્ય પણ સંસારી જીવને ઘણી જ સાનુકૂળતાએ બક્ષે છે.
પાકને ખરી પડતા ફળ જેવા ઉચારની અસરથી આપણે જેટલા પરિચિત છીએ, તેટલા ભાવ વિચાર અને સંકલ્પની અસરથી પરિચિત નથી, અને તેથી જ આપણું ધ્યાન તેના તરફ બરાબર ખેંચાતું નથી.
વ-પર શ્રેયવાંછુ આત્માએ બને ત્યાં સુધી સંકલ્પના
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાણી
૪૭
સમળ વાહનમાં બેસીને જ સ'સારમાં ફરવુ. જોઇએ, નહિ કે ઉચ્ચારના બસી ગાડામાં બેસીને.
નમસ્કાર જેવા મહામત્ર જેમને પૂર્વ પુણ્યના યાગે વારસામાં મળ્યા છે તે જૈનમ'નુ' જીવન દિવ્ય તેજે ઝળહળતું હોય. પરંતુ નવકારના અક્ષરામાં એકાકાર થવાની સબળ એકાગ્રતાના અભાવે તેમાંના કેટલાક આજે દુ:ખી અને અસંતાષી જણાય છે, કારણ કે તેમને જેટલી શ્રદ્ધા સસારના સબંધેાથી મળનારા લાભમાં છે, તેટલી શ્રીનવકારના અક્ષરોના જાપથી મળનારા લાભમાં નથી. પરંતુ થાકીને પણ તેઓએ તે મહામત્રના અક્ષરાને સમર્પિત થવું જ પડશે.
પરા વાણી વડે પરમાત્મા સાથે વાતચીત કરવામાં જે સુખ સમાએલું છે તે સુખ દેવàકના સ્વામી ઇન્દ્રને પણ ઈર્ષ્યા ઉપજાવે તેવું છે.
આંતરશરીરની સમગ્ર પ્રક્રિયાને વિશ્વમય જીવનમાં ઢાળનારી ઊર્મિ તથાપ્રકારના અક્ષરોના બનેલા શબ્દોમાં છે. પરમમત્ર શ્રીનવકાર એવા જ અડસઠ અક્ષરાને અનેàા છે. તેના ગાઢ સંબંધથી કના સમૂહ સિંહને જોઈને નાસતાં હરણાંના ટાળાની જેમ નાસવા માંડે છે, અહારના વાતાવરણ ઉપર આત્મભાવની સંગીન પ્રભા તરવરવા માંડે છે.
અક્ષરમાં રમતાં નથી આવડતું, તે કારણસર માનવીને વિનશ્વર સ’સારમાં રખડવું પડે છે. શબ્દની આકૃતિઓને અદલે શબ્દના 'તરમાં છૂપાએલા ભાવને ગ્રહણ કરવાની
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૯
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
સાત્ત્વિક વૃત્તિના અભાવે માનવી વાત વાતમાં કષાયના હુમલાના ભેગ થઈ પડે છે. શબ્દ કયા શુભ યા અશુભ ભાવને લઈને આવી રહ્યો છે તે જાણવાની નિર્મળ બુદ્ધિ જેને મળી છે તે આત્મા શબ્દની આરાધનામાં સારી રીતે આતપ્રાત થઈ શકે છે. કારણ કે શબ્દના મૌલિકપ્રભાવ તેના અંતસ્થભાવને ખુબ જ ખંધબેસતા થઈ ગયા હોય છે.
શબ્દ દ્વારા જ નિઃશબ્દમાં પ્રવેશી શકાય.
મહારને બહાર રઝળે છે જેમનું મન, તેમણે શ્રી– નવકારના ચાવીસ શબ્દોમાં પ્રવેશવું જોઇએ. તેમના પ્રવેશ થાડા જ વખતમાં તેમના મન ઉપર અસર ઉપજાવશે અને તેનુ સ્વાભાવિક બની ગએવુ મણુ ઘણું જ ઓછુ
મહિ
થઈ જશે.
ઉચ્ચાર કરતાં વિચારની શક્તિ વિશેષ છે. વિચાર કરતાં ભાવની શક્તિ વિશેષ છે અને ભાવ કરતાં સંકલ્પની શક્તિ વિશેષ છે.
ઉચ્ચાર, વિચાર, ભાવ અને સંકલ્પ એ ચારે ય માનવી પાસે હાવા છતાં તેને કશા ખાસ સદુપયોગ આજે તા વર્તાતા નથી. મતલબ કે તે ચારે ય ઉપર આજે માનવીના આત્માના નહિં, પરંતુ કર્યું અને કષાયાના કાણુ છે. કમ અને કષાયાના કાબૂમાં પડેલા પોતાના જીવનના ખજાનાને છેડાવવા માટે માનવીએ તે ક્રમ અને કષાયાના ભૂક્કો ઉડાડી દે તેવા શ્રીનવકારમંત્રના શબ્દે શબ્દને અંતરખલમાં ચીવટપૂર્વક ઘુંટવા જોઇએ. પછી જુએ તેનેા પ્રભાવ !
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાણી
| શબ્દને બરાબર પકડવા માટે પ્રસન્ન ચિત્ત, સાબૂત અંતઃકરણ અને સમતાભાવ આવશ્યક છે. તે જ તે હાથ ચઢશે અને તેમની અચિંત્યશક્તિ આપણું થશે.
શરીરને ઉચ્ચાર કહી શકાય, મનને વિચાર કહી શકાય, અંતઃકરણને ભાવ કહી શકાય અને આત્માને સંક૯પ કહી શકાય.
ઉચ્ચાર શરીરમાં રહે છે, વિચાર મનમાં રહે છે, ભાવ અંતઃકરણમાં રહે છે અને સંકલ્પ આત્મામાં રહે છે. | મુખથી શબ્દ બેલીએ અને તેની જે અસર થાય, તેના કરતાં સમગ્ર શરીરવાટે બહાર નીકળતા સંકલ્પની ઘણું વધારે અસર થાય છે. મુખથી બેલાએ શબ્દ બહુ જ ઓછા વાતાવરણને શુદ્ધ યા અશુદ્ધ બનાવી શકે છે, જ્યારે અંતરમાં સૂરાયમાન થએલે ભાવ ઘુંટાઈને બહાર નીકળે છે, તેની અસર ઘણા મેટા વિરતારમાં ફેલાય છે.
અશ્રાવ્યધ્વનિનાં મજાવડે કિંમતી યંત્રમાંની ચીકાશ અને રજને સાફ કરવાના વર્તમાન વૈજ્ઞાનિક પ્રયાસે, અંતઃકરણમાં ઑરતી શુભભાવની ઉર્મિઓની અમાપ સૂક્ષમતા અને પ્રભાવકતાનું સમર્થન કરે છે.
ત્રણે યે લોકમાં સર્વશ્રેષ્ઠ શ્રીનવકારમંત્ર પણ શબ્દ સંકલિત છે. તેની આરાધના વડે આજ સુધીમાં અનંત આત્માઓ મેક્ષના પરમસુખને વર્યા છે. વર્તમાનમાં પણ એવા અબજે આત્માઓ વિદ્યમાન છે અને ભવિષ્યમાં બીજા અનંત આત્માઓ તેની આરાધના વડે નિર્મળ આત્મસ્વરૂપના ભાગી થશે.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૦
શ્રોનમસ્કાર નિષા
માંદા માનવીને સાજો કરવામાં જ્યારે સઘળી દુન્યવી દવાઓ બાતલ જાય છે, ત્યારે શાણે ડોકટર પ્રભુપ્રાર્થનાને આશરે લેવાની સલાહ આપે છે, તે એમ સાબીત કરે છે કે, માંદાની સાચી દવા પણ શબ્દ છે.
ઉચ્ચાર એટલે કેવળ જીભ અને મેં વડે જેમ તેમ બલી નાખેલા અક્ષરે નહિ, પરંતુ અંત:કરણની પવિત્રતાપૂર્વક તે શબ્દ જેના શુભનામનું સૂચન કરતા હોય તેને સમર્પિત થવાપૂર્વક શબ્દોચ્ચાર.
દા. ત. નમો રિહંતાણં .
સાત અક્ષરેનું બનેલું આ પદ ત્રિભુવનની સઘળી રિદ્ધિ-સિદ્ધિને આપણા ચરણેમાં પાથરી દેવાની અનન્ય ક્ષમતા ધરાવે છે, પરંતુ તેને વાંચવા અને વિચારવાથી આપણને જે બંધ થાય છે, તેને જે આપણે બરાબર અમલ કરી શકીએ તે.
અજ્ઞાનજન્ય જડતા તરફના ઝોકને કારણે શબ્દતરંગોની ધારી અસર માનવીના જીવન ઉપર થતી નથી, કારણ કે મુખથી શબ્દ બોલતી વખતે પણ માનવીનું મન મોટે ભાગે બીજે ફરતું હોય છે. એટલે મન વાટે તે શબ્દને સમગ્રભાવ જોઈએ તેવા પ્રમાણમાં રેમ-રમે સંચરી શકતું નથી.
OneDDDDDDDDDDDDDace જેવું સુગંધ વગરનું કુલ,
તેવું નવકાર વગરનું જીવન. DesereancaDDENDERAacne
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
(*)
વિશ્વમય જીવનનેા દાતા.
વિશ્વમયજીવનના સમુજ્જવળ ભાવથી સહેજ પણ ન્યૂન એવા કાઇ પણ ભાવને માનવીએ પેાતાનું મન ન સોંપવું જોઇએ. મતલમ કે મનને વિશ્વમયજીવનના પરમભાવવડે જ પાષવું જોઇએ, કે જેથી આખા શરીરમાં વિશ્વમયતાના મૃદું પવન સ ંચરવા માંડે. વિશ્વમયજીવનથી અણુમાત્ર પશુ આછા કે અધુરા ભાવવડે મનની ભૂખ ભાગવાની વૃત્તિ, સિંહને ઘાસ નીરવા જેવી હીન કક્ષાની ગણાય.
માનવીમાં સૂતેલા વિરાટને જગાડવા માટે તેની પ્રત્યેક વૃત્તિ અને પ્રવૃત્તિ વિરાટ વિશ્વના હિતની નિળ ભાવના— પૂર્વકની જ હાવી જોઇએ. હાથી જેમ શેર લાટ વડે ન ધરાય, તેમ માનવીમાંના વિરાટ કદી જડના મિશ્રણવાળી નાની વાતાથી સજાગ અનતા નથી. એને પ્રત્યેક અંશ પરમતત્ત્વનું પ્રગટીકરણ વાંચ્છતા હૈાય છે. બ્રહ્માંડનાં સઘળાં
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૨
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠ રહસ્યોને ખેલનારા દિવ્ય કિરણને પુંજ, માનવીના દુર્લક્ષ્યને કારણે જ સાવ અણુપીછો પડી રહ્યો છે.
આત્મ-રવિના તેજ-કિરણેના અજવાળે સંસારને સઘળે પાપ અંધકાર ખાળવા માટે કટિબદ્ધ થવાને બદલે, તે પાપમાં વધારો કરવાની અસતુપ્રવૃત્તિમાં સામેલ થવા જેટલે નીચે આજને માનવી શાથી ગમે ? એને કે એ ભયાનક ધક્કો માર્યો?
માનવી, એની મૌલિક મહાનતા ગૂમાવતે જાય છે તે હકીકત છે. જડ ઉપરને તેને પ્રભાવ ઓસરતો જાય છે, તેમાં કેઈને ય બેમત નથી. તેની ઈન્દ્રિયે તેના કાબુ તળે નથી, એમ રેજ બનતા ગુન્હાઓની નેંધ ઉપરથી પુરવાર થાય છે. આજે તેને ગમતા વિષયે ઉપરથી સ્પષ્ટ જોઈ શકાય છે કે મનને તેને રાજહંસ કાગડાની ચાલ ચાલી રહ્યો છે. અધમતાઘેર્યા વાતાવરણ વચ્ચે વસવાની તેની વૃત્તિ આપોઆપ કહી જાય છે તેના જીવનવ્યાપી અધમ સંદેશને ! આમ છતાં તેના અંતરાળે હજી પણ ઘણું પવિત્ર તત્ત્વ છૂપાયેલાં પડ્યાં છે. હજી સુધી તેને પ્રવર્તમાન સંગની ઝેરી હવા નથી સ્પશી, એટલે નિરાશ થવાનું કેઈ કારણ રહેતું નથી. ચિંતા ફક્ત એટલી રહે છે કે તે
જ્યારે પિતાના અંતરમાં આસન માંડીને બેસી શકશે ? . શબ્દ, રૂપ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શમાં કેવળ જડ સુખાનુભવની વૃત્તિ, માણસને વાસ્તવિક રીતે ન હોય-ન હેવી જોઈએ. તેને ધર્મ ઈન્દ્રિયેના તે તે વિષયને
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિશ્વમય જીવનને દાતા
૫૩
આત્મભાવનામાં પ્રેરક બનાવવાનો અને સહાયક બળ તરીકે ઉપગમાં લેવાને જ હેય.
મનના માળવાના ભેજ સરખે માનવી, શું પોતાના જ પ્રદેશમાં ગૂમ થઈ જાય? આત્મશાસનના સઘળા હકકો જેને મળેલા છે તે માનવી ઉપર શું અન્ય જડબળ શાસન ચલાવી શકે ?
પરંતુ માનવી સૂતે છે પિતાનામાં અને જાગતે છે પરાયામાં, તેનું આ પરિણામ છે. પિતાનું જે અખૂટધન છે તેને નહિ જાણતેનહિ ઓળખતો હેવાથી તે બહારની દુનિયાનાં જડદ્રવ્યને ધન સમજીને આલિંગવા દેડે છે. તેની આ દેટ આજની નથી, પરંતુ યુગયુગ પ્રાચીન છે. તેમાં તફાવત ફક્ત એટલો જ પડે છે કે ગઈ કાલ સુધી તે દેડતે હતે ખરે, પરંતુ પિતાનું સઘળું બળ તેમાં ન આપી દે, જ્યારે આજે તે સઘળી તાકાત આપીને દોડી રહ્યો છે. તે
માનવજીવનની આ ગંભીર વિષમતા ટાળવાના ધરખમ પ્રયત્ન આજે ય ચાલુ છે. તેમ છતાં તેમાં ખાસ નોંધપાત્ર ફેરફાર કળાતે નથી, એટલે એમ લાગે છે કે પ્રયત્નમાં જે પ્રાણુતનું અધિષ્ઠાપન થવું જોઈએ તે બરાબર રીતે થતું નથી. જૂના અને શરીરમાં ઘર કરી ગએલા લગભગ અસાધ્ય કળાતા વ્યાધિને દૂર કરવા માટે જેમ તેની સામે ઇલાજ પણ એવા જ આકરા અજમાવવા પડે, તેમ પડછાયામાં પિતાના જીવનના સુખને પકડવાના અવળા ક્રમમાં ઓતપ્રોત બનેલા માનવને, પુનઃ પિતાના મૌલિક સ્વરૂપમાં આણવા
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૪.
ચીનમસ્કાર નિષા માટેના પ્રયત્નમાં અણુ અખૂટ આત્મતેજ ભેળવવું જોઈએ. તે તેજ ભેળવવાનું કાર્ય અતિશય કઠીન છે, તે પણ જેનામાં આત્મપ્રકાશને પ્રગટ કરવાનું અગાધ સામર્થ્ય છે તે નવકારને સમય જીવનવ્યાપી અમગ્ર કરવામાં આવે, તે જે નાનમ વર્તાઈ રહી છે માનવના મન્તવ્ય અંગે સંસારમાં, તે આસ્તે આસ્તે સર્વથા દૂર થઈ જાય. નવકાર એ કઈ પણ યુગના પ્રવર્તમાન બળે સામે માનવીને પુરતું રક્ષણ આપી શકે એ પરમ પ્રભાવવંતે મહામન્ત્ર છે. તેમ જ નાના-મોટા સહુને તે બધી રીતે માફક આવે તેવો છે. તે પરમમ→ પૃથ્વીથી ય વિશેષ દઢ છે, પાણીથી ય વધુ પવિત્ર છે, હવાથી ય વધુ હલકે છે, તેજ કરતાં પણ વિશેષ પ્રકાશવંત છે અને આકાશથી પણ અનેકગુણે વધુ વ્યાપક છે. જે તે મ7નું આજના માનવીના જીવનમાં આગવું વર્ચસ્વ સ્થાપી શકાય, તે આ દુનિયાના સઘળા પાપ–જખમે ઝડપથી રૂઝાઈ જાય. માનવીમાં દિવ્યતા જજો. અંગત સુખની ઝંખનામાંથી જન્મતા રાગદ્વેષજન્ય પ્રત્યાઘાતેને બદલે સહુના શ્રેયનું પવિત્ર વાતાવરણ હવા પકડે. વિપરીત સંગોના દબાણ તળે કચરાતે માનવ પવિત્ર અને પરમજીવનને તાલ ઝીલે.
કૂ ઘણે ય માટે અને ઊંડે હેય, પરંતુ જો તેમાં પૂરતું પાણી ન હોય તે તે જેમ ભાગ્યે જ ઉપયોગમાં આવે છે, તેમ માનવ આજને તેના બહારના પથારા અને ઠાઠમાઠથી ભલે મેટ-પહોળે દેખાતું હોય, પરંતુ મન તેનું ખૂબ જ નાનું બની ગયું હોવાથી તે બહુ જ ઓછા
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૫
વિશ્વમય જીવનને દાતા જીના ઉપયોગનો રહ્યો છે. મનને તેને વિસ્તાર અતિશય ટૂંકે અને મર્યાદિત બની જવાને કારણે, તેના જીવનની વ્યાપક પ્રતિભા દિન-પ્રતિદિન ઓસરતી જાય છે. તેના વિચારોમાં ભારેભાર નિસ્તેજતા ભળતી જાય છે. તેના મન ઉપર કબજો જમાવીને બેઠેલા ક્ષુદ્ર વિચાર-પશુઓને તે જ્યાં સુધી દર-બહાર નહિ ધકેલી શકે ત્યાં સુધી તેના જીવનને કરી રહેલી પાપની ઉધેઈને વાસ નહિ જ બદલાય.
ટાઢથી બચવા માટે જેમ આપણે તાપને આશ્રય લઈએ છીએ, વરસાદથી બચવા માટે છત્રી અથવા છાપરાને આશ્રય લઈએ છીએ, તેમ ક્ષુદ્ર વિચારો અને વાતાવરણ વચ્ચે શુદ્ર બનતા જતા મનને હવે વધુ શુદ્ર અને નિસ્તેજ બનતું અટકાવવા માટે અખૂટ તેજપુંજશા નવકારને આશ્રય આપ જોઈએ. નવકારનું આલંબન મળતાં જ મનમાંની ક્ષુદ્રતા, અલ્પતા અને નિસ્તેજતા આપોઆપ સૂર્યકિરણના સ્પશે ઓસરતા અંધકારની જેમ ઓસરી જશે અને તેની જગ્યાએ પ્રાણીમાત્રના કલ્યાણનું સુમધુર ભાવ-સંગીત ગૂંજતું થશે. વિશ્વભરમાં પથરાઈને રહેલાં અનેકવિધ કલ્યાણકર ત આપોઆપ ખેંચાઈને મનની દિવ્ય સમૃદ્ધિમાં વધારે કરશે. તે પછીથી મન આપણું આત્માના સર્વકલ્યાણકર સંદેશને ઝીલવાને બધી રીતે યોગ્ય બનશે. પછી તેને બહારની નાની વાતે નહિ સતાવી શકે. અંદરની દુનિયામાં આસન માંડીને બેઠેલા ચેતનની દસ્તી પછી કઈ નબળો વિચાર-મિત્ર તેના ઘર-આંગણે આંટા મારતાં ય ધૃજશે.
વિશ્વમયજીવનનું પરમ પવિત્ર સંગીત સાંભળવાને ઉત્સુક
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા જગતના જીવન-જીવનદષ્ટિને ઠુકરાવવાથી માનવીના સંસારમાં કદી આનંદની દિવાળી નહિ પ્રગટે. સહુનું શ્રેય અને શ્રેયના જ તે માર્ગે સમયના કણે કણને સદુપયેગ, માનવીના મંગલમય મનોરથને વાચા આપશે.
પામરતાની પછેડી ઓઢીને શ્વાસની બમણું ચલાવવા માટે નહિ, પરંતુ વિશ્વનું તેજ-મલીર ઓઢીને સર્વ કલ્યાણનું પરમ સંગીત પ્રસારવા માટે, જન્મે છે માનવી સંસારમાં.
માનવીને સંસાર, સ્વર્ગના વૈભવને ઝાંખા પાડે તે હોવું જોઈએ. જ્યારે આજે તે નરકની યાદને ખૂબ નજીક લાવનારાં દક્ષે સજઈ રહ્યાં છે. તેનું કારણ છે માનવ મનની ક્ષુદ્રતા અને અસ્વાધીનતા, જીવનની શક્તિના પ્રવાહનું અધગામી વહેણ.
મન, મંગલનું અજોડ માધ્યમ બને, જીવન ચિતન્યને અજોડ તેજપ્રવાહ બને અને સંસાર ધર્મની હવાનું કેન્દ્ર બને, તે ઉત્કૃષ્ટ મંગલ-હેતુ સિદ્ધ કરવા ખાતર મન નવકારમાં ડૂબી જાય, એ અનન્ય ભાવ નવકારને આપણે આપ જોઈએ. મનની તસુએ તસુ જમીનમાં નવકારના પ્રકાશવંતા અક્ષરેનું વાવેતર, આપણને જે તેજફાલ આપે છે તેની તુલનામાં આજનાં સઘળાં ઉપલક સુખને સજાવનારાં વાવેતર તૃણવત્ ગણાય.
નવકાર વિશ્વમય જીવનનું પરમ સત્ત્વ છે,
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૧૦) અક્ષરની ઉપાસના ભાવ તેવો ભવ, વન તે દવ.” ભાવના સર્વ વડે થાય જીવનનું તિકરણ વર્તાતે સઘળે અભાવ, છે ભાવના અ-ભાવ કેરે ભાવ.
તણખલા ઉપર આગ ધસી જાય, કીડી ઉપર સિંહ તલપે, એવી છે આજની સ્થિતિ.
અક્ષર તત્વ વડે ક્ષરની ભક્તિ કરવી, નાશવંત પદાર્થોની જ પૂજા કરવી, એ શું સૂચવે છે?
સમયને કણે કણ ક્ષરદ્રવ્યને મેળવવા પાછળ ખર્ચ અને પછી ક્ષરદ્રોની સાથેસાથે પ્રવેશતા ક્ષાર અંગે ફરીઆદ કરવી, તેને શું અર્થ ?
આત્મા અક્ષર છે, અવ્યય છે, અનાદિ છે. તેને મળેલું શરીર એ તે માત્ર ઢાંકણ છે. દુનિયામાં તે આ
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૮
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
ઢાંકણના જ પૂજારીએ વધુ જોવા મળે છે. અંદરના અક્ષરની તા કાઇકને જ ગતાગમ હેાય તેવું જણાય છે.
અક્ષરની ઉપાસના સિવાય જીવનના ચિરંતન તવાની શુદ્ધિ નહિ થાય, ભાવનાના ભાનુ નહિં ઝળહળી શકે, કણે કણમાં ગૂંજતા ચૈતન્યના સંગીત–સૂરા નહિ ઝીલી શકાય અને અસીમમાં એકાકાર થવા તલસતા સસીમનું રુદન નહિ સંભળાય.
અક્ષરના ચાગ અક્ષર જ કરાવશે. કારણ કે અક્ષરઆત્મામાં જે અનંત પ્રકાશ છે, તેવા જ અદ્ભુત પ્રકાશનું તેજ અક્ષર એવા અક્ષરાના સુસ ંચૈાજનવડે દીતા અક્ષરમન્ત્ર શ્રીનવકારમાં છે.
નવકારની ઉપાસના માનવીને અવશ્યમેવ અગ્નિત્ય પ્રભાવશાળી અક્ષરતત્ત્વાના ઉપલેાગી મનાવે.
પરંતુ જે માનવા ક્ષરના ક્ષારમાં અમૃતની મીઠાશ અનુભવવા જેટલા નિષ્પ્રાણુ બની ગયા હૈાય તેમને અક્ષરમાં કઈ રીતે જોડી શકાય ? તે અતિ ગહન કાયડો છે.
આઘાત અને પ્રત્યાઘાતના ઝૂલે ઝૂલતા માનવી, તે આધાત અને પ્રત્યાઘાતની અસરદ્વારા જીવનના સમષ્ટિકરણના પ્રધાન લક્ષ્યમાં કેટલી પ્રગતિ કરી રહ્યો છે, તેના અંદાજ કાઢે તા તે ઉપરથી અવશ્ય સ્પષ્ટપણે જાણી શકે કે જીવનમાં તેજ-કિરણા અને તિમિર-વર્ષાં ક્યાંથી ક્યાંથી પ્રવેશે છે.
અને પછી તેના અંતરમાં વિષ-અમૃતને પારખનારા વિવેકદીપ સદાને માટે ઝળહળતા થાય.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
અક્ષરની ઉપાસના
જીવનને ઉર્ધ્વગતિ બક્ષનારા તત્વોની સાચી ઓળખાણ પછી માનવી બનતાં સુધી બેખા કૂવા જેવા આત્મભાવવિહેણું જીવન પ્રત્યે ન જ આકર્ષાય. પરંતુ તેના જીવનના પ્રત્યેક અંશમાં, શ્વાસ અને ઉરસના પ્રત્યેક ધબકારામાં, તે પિતાના અંતરના વિરાટ ભવનમાં પિતાની જાતે કેને સપ્રેમ આમંત્રી રહ્યો છે, તેનું તેવું પૂરતું ભાન અને જ્ઞાન નવકાર સિવાય નહિ થાય અને નહિ જ ટકી શકે. | નવકાર, જીવનના અભિનવકરણને અનન્ય અક્ષરમન્ચ છે. તેની ઉપાસના દ્વારા જાગૃત એ કઈ પણ આત્મા ચરાચર વિશ્વમાંનાં સર્વોત્તમ સુંદર તને પિતાના અંતરભવનમાં આમંત્રી શકે છે, ક્ષરના ભાવના સઘળા ભારથી હળવા થઈ શકે છે, જીવમાત્રને આત્માના અમૃતને આનંદ ચખાડી શકે છે, ક્ષરની અનેક જન્મની આંધળી ઉપાસનામાંથી જન્મેલા મમત્વના મારક સંગીતની જલદ્ર અસરથી મુક્ત થઈ શકે છે અને અંતરમાં ઠેર-ઠેર દર કરીને સંતાઈ રહેલા કષાયરૂપી કીડા-મંકડાને નિરાહાર બનાવી શકે છે.
આવું અચિંત્ય છે બળ જેનામાં, તે અક્ષરમ–વિશ્વમય જીવનને અણમલ દાતા છે. તેના પ્રત્યેક અક્ષરની ભક્તિ, માનવીના જીવનના ભાવમાં અદભુત કાન્તિ આણે છે. તે ક્રાતિને જેશ, માનવીને જડના બંધનમાં ઘડીવાર જંપીને બેસવા દેતો નથી. નિત્ય નવું સર્જવાની ભૂખ, ચેતનવંત તેના મનમાં હીલચાલ પેદા કરે છે. તે હિલચાલદ્વારા જે નવસર્જન થાય છે તેનું મૂલ્ય, જગતના કિંમતીમાં કિંમતી કેહીનૂર કરતાં ય ઘણું વધારે ગણાય. કારણ કે કેહીનુરને
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા પ્રભાવ અમુક ચોક્કસ પ્રદેશ અને વ્યક્તિઓ પૂરતે જ સીમિત રહે છે, તેમાં ય પણ સૂક્ષમતન્યના અંશેના ઉર્વીકરણની દિશામાં તે તેને હિસે લગભગ નહિવત ગણાય. જ્યારે નવકારમાંથી જન્મતી આધ્યાત્મિક શક્તિને લાભ તો જગત્રયના નાના મેટા સઘળા ને ઓછા-વધુ અંશે મળે જ છે. તેની અસરની સૂક્ષમતાની સામે જગતની કઈ સ્કૂલશક્તિ માથું ઊંચકી શકતી નથી.
અક્ષરની ઉપાસનાનું નિર્મળ વાતાવરણ જન્માવવા માટે, માનવીએ પોતાના રોજીંદા જીવનને એક્કસ પ્રકારના માનસિક, વાચિક અને કાયિક સંયમની તાલીમ આપવી જોઈએ. જેમ બને તેમ શક્તિને થતે અર્થહીન દુરુપયોગ ટાળવું જોઈએ. ઉત્તમ પ્રકારને હળવો અને સાત્વિક આહાર, તેવું જ ઉચ્ચ કેટીનું વાંચન અને દર્શન, તેમ જ આધ્યાત્મિક જીવનને સર્વથા વરેલા પરમત્યાગી પુરુષની છાયા સ્વીકારવાને આગ્રહ કેળવવું જોઈએ. આદર્શને અનુરૂપ માળખું પૂરેપૂરું તૈયાર થાય છે તે પછી જ તેમાં તથાપ્રકારની શક્તિઓનું અવતરણ થાય છે, બેલી નાખવા માત્રથી મહાન કાર્યોનાં મૂળ ઊંડા ઊતરી ન જ શકે.
ઉપાસ્યને પરિપૂર્ણ ભાવ આપ્યા સિવાય, જીવનની ભારેભાર તળ્યા સિવાય, ઉપાસકની ઉપાસનામાં જોઈએ તેવું બળ પેદા થતું નથી. દુર્ભાવરૂપી છિદ્રો કે જેમાં થઈને જીવનનું ઘણું બળ સાવ નકામું બહાર વહી જાય છે, તેને જે ટાળવામાં–પૂરવામાં ન આવે તે આપણે સતત જાગૃતિ છતાં જોઈએ તેવી શક્તિઓને સુગ ન સાંપડે.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
અક્ષરની ઉપાસના
આ દુનિયામાં સર્વત્ર સુખ અને દુઃખના વાયરા વાતા હોય છે, તે વાયરાના લાભાલાભ પણ લગભગ માણસે જાણતા હોય છે અને તેથી દરેકની ઈચ્છામાં સુખ જ વસતું હોય છે. પરંતુ તે સુખનું જે પ્રધાન પ્રેરક બળ છે તે જ્યાં સુધી વ્યક્તિના જીવનમાં ન પ્રગટે, ત્યાં સુધી સુખ કદી તેને આંગણે પગલું ન મૂકી શકે. સુખની સતત ઝંખના છતાં માનવી પિતાની ઈચ્છા પ્રમાણે સમયસર તેને મેળવી નથી શકતે, તેનું મૂળ કારણ તેના અંતરમાં રહેલી અસુખની અપાર કાલિમા છે. તે કાલિમા અક્ષરની ઉપાસનામાંથી જન્મતા દિવ્યતેજ વડે જ દૂર થશે અને માનવીના જીવનમાં કેવળ અંગત સુખની જ નહિ, સહુને સુખી કરીને સુખી થવાની ભાસ્કરી ભાવનાને ઉદય થશે. સુખની દેહભાવજન્ય મમતાને પ્રેર્યો માનવી જ્યારે અનેકના હિતના ભેગે પણ પિતાની સુખી થવાની લાલસાની પક્કડમાંથી છૂટતે નથી, ત્યારે તેના વર્તનમાં જે અધમતા, અનાર્ય– જુછતા પ્રવેશે છે તે તેના જ જીવનને સુખ, શાંતિ અને આબાદીના ઉષસકાળથી વંચિત રાખે છે. એટલું જ નહિ, અનેકવિધ ઉપલક પ્રયત્નો કરવા છતાં દુઃખથી તે છૂટી શકતે નથી. દુખથી છૂટવા માટે તે સુખની સાત્વિક હવા જન્માવવી પડે. તે હવા મેહઘેર્યા મનના ઓરડામાંથી કદી ન જન્મે. તેને જન્માવવા માટે તે મન આખાયમાં નવકારનું દિવ્યતેજ ફેલાવવું જોઈએ. તે તેની અસરથી જ મેહના ધૂમ્રગટ વેરાઈ જાય અને સ્વસ્થ જીવન ખુલ્લું થાય. તેવું જીવન ખુલ્લું થાય એટલે દુનિયાના અનેક આત્માઓની
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
K
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
નિમ ળતાને પૂજવાના તેનામાં ઉલ્લાસ પ્રગટે. સત્ત્વપૂજનને તે ઉલ્લાસ જીવનમાં અદ્ભુત સવવૃદ્ધિ કરે અને તે સત્ત્વથી માકર્ષાઈને પ્રવેશતા સઘળા સુંદર ભાવેશ વડે પુષ્ટ થતા જીવનમાં ક્યાંય અસુખની કાળી રેખા પણ રહેવા ન પામે. પરંતુ જો અક્ષરની ઉપાસનામાં જ કટાળા, થાક, વિષાદ, કે નિરાશાનુ` મળ વ્હેરમાં આવીને માનવીને પાછે પાડી દેતું હોય, તા સમજવું કે તે માનવીના અંતરના ભાવાની પૂરેપૂરી શુદ્ધિ નથી થઇ. થાડીક પણ અશુદ્ધિ હૈાય ત્યાં સુધી બહારનાં અશુદ્ધમળાનુ’ ઝેર જીવન ઉપર ચાલી શકે છે.
• ઉપાસક બનું અ–ક્ષરના, ક્ષરથી મારે શે। સંબંધ ? અણુ અણુ મારે। આત્મા ચૈતન્યસ્પર્શીનેા જ અભિલાષી છે. ક્યાં ક્ષરના કાટ અને ક્યાં ચૈતન્યના ચળકાટ ? એ એ વચ્ચે આસ્માન જમીન જેટલ' અંતર છે. ’
સત્ત્વને ઉછાળતા શુભભાવના સતત શેક સિવાય અક્ષરની ઉપાસનામાં જોઇએ તેવી ગરમી આવતી નથી. તેવી ગરમી ન આવે ત્યાં સુધી સ્થૂલશરીર, સૂક્ષ્મશરીર અને કારણશરીરમાં ભળેલા જડતાના આછા પાતળા કા છૂટા પડે નહિ. આંખમાં પડેલ એક નાનું સરખું તણખલું આપણને જેવી રીતે ખૂંચે છે તેવી રીતે જડતાના તે કણા જ્યારે ઉપાસકને ખૂંચવા માંડે ત્યારે સમજવું કે તેનામાં ચૈતન્યનું બળ પ્રગટયું છે. આંખમાંનું તણખલું સાચવીસંભાળીને હળવા હાથે ખેંચી લઇને જેમ આપણે જ પીએ છીએ તેમ ઉપાસક પેાતે પણ પેાતાની સાચી ઉપાસનાના પવિત્ર કાર્ટીમાં આડખીલી ઊભી કરતા જડતાના તે કાને નવકારની તેજશક્તિ વડે હળવેથી દૂર કરીને જ જપે.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
અક્ષરની ઉપાસના
૬૨
અક્ષરની ઉપાસના માટે છે જન્મ માનવન.
અક્ષરને ઉપાસક કદી ક્ષર-ઘેલે બને ખરે કે ? ક્ષર સાટે અક્ષરને વેચવા નીકળે ખરે કે ?
સેના સાટે, લોઢાને ટૂકડે ખરીદનારા મૂખ જે, અક્ષરતત્ત્વવડે ફરસુખનાં વિનશ્વર સાધને ખરીદનારે ગણાય.
WHIRT
“ શ્રીનવકાર મહામંત્રના પ્રભાવે જી, અગ્નિ અને પવન વગેરેનાં ભયાનક તેફાને પણ પળવારમાં થંભી જાય છે એવા પરમાની શ્રીભગવતેના વચનથી નક્કી કરી શકાય કે તે પૃથ્વી આદિ સઘળાં તો પણુ શ્રીનવકારનું આધિપત્ય સહર્ષ સ્વીકારે છે. ભૂતકાળમાં થએલા, ભવિષ્યમાં થનારા અને વર્તમાનમાં વિચરતા શ્રીપંચ પરમેષ્ટિ ભગવંતેના પ્રત્યક્ષ યા પરોક્ષ ઉપકારથી સવથી વંચિત હેય તે કઈ જીવ ત્રણેય લોકમાં ભાગ્યે જ શો જડશે. એથી જ્યારે તે તે ચનિના જીને તેઓશ્રીના મહામંગળકારી નામની યાદ, શ્રીનમસ્કાર મહામંત્રના જાપદ્વારા દેવડાવવામાં આવે છે ત્યારે તેઓ કૃતજ્ઞભાવે લળીને શાક્ત અને પ્રસન્ન બની
જાય છે. MILIEUNDLITINIM MIHIER UNNTASUUNNINDniliumiNMI
Minidi1111 CUINMIDY
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૧૧) અભયમંત્ર નવકાર. અભયમંત્ર નવકારના સાધકને ન હેય ભય મરણને, ન માંદગીને, ન શત્રુને, કે ન હોય સંકટને. આગ, વિષ, વિષધર, દુષ્ટગ્રહ, ચેર, પિશાચ, ડાકિની, શાકિની, ભૂત ને વેતાલ ન ભીડી શકે હામ તેના આંગણે પગ મૂકવાની.
ત્રણેય લોકમાં સારભૂત એવું કશું બાકી નથી, કે જે નવકારમાં ન હોય. દૂધમાં જેમ માખણ રહેલું છે, શરીરમાં જેમ આત્મા રહેલ છે તેમ ચરાચર સૃષ્ટિમાં નવકાર રહેલો છે.
પ્રકૃતિ સ્વયં નવકારના સાધકને સાનુકૂળ બની જાય છે, તે જ એમ સ્પષ્ટ સૂચવે છે કે પૃથ્વી, પાણી આદિ પાંચે ય ત નવકારનાં આજ્ઞાવર્તી છે. નહિતર એ મહામંત્રના પરમઆરાધક એવા શ્રીઅરિહંતભગવતેની સેવામાં પ્રકૃતિ પિતાનાં સઘળાં સુંદર ત સાથે આઠેય પ્રહર હાજર ન જ રહે.
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
અભયમંત્ર નવકાર
૬૫
પરમમત્ર શ્રીનવકારના આંતરપ્રકાશમાંથી જન્મતી વિષ્ણુલ્લહરીમાં સકલ સૃષ્ટિનું સંચાલન કરવાનુ' અપ્રતીમ સામર્થ્ય રહેલુ છે અને તેથી જ નવકારના સાધકનુ ખળદેવ, વાસુદેવ, ચક્રવર્તી અને ઇન્દ્ર પણ બહુમાન કરે છે.
જો વિશ્વમાં નવકાર ન હેાત તા સારભૂત એવું કશું ન હેાત, કારણ કે નવકારના આંતરસ્પ વડે પ્રગટતા ઉષ્મા-પ્રભાપૂર્ણ સૂક્ષ્મભાવાના સતત સંચારના પ્રભાવે જ સર્વત્ર શુભના ઉદયને સાનુકૂળ ખળ નિર્માણુ થતું હેાય છે, તે ખળના એક રતિના હજારમા જેટલા ભાગમાં પણ સાગરને શેાષી લેવાની, પર્વતને મસળી નાખવાની, તેમ જ પવનની ગતિને થંભાવી દેવાની તાકાત રહેલી છે.
જળમાં જેમ શિતળતાના ગુણ રહેલે છે, તેમ નવકારમાં સવ અમ’ગલાને દૂર કરનારા ઉત્કૃષ્ટ મ'ગલને નિર્માણુ. કરવાના ગુણ રહેલા છે. આપણે જેમ રિયાને રત્નાકર કહીએ છીએ તેમ નવકારને સર્વમંગલાના મહાસાગર કહી શકીએ. કારણ કે ત્રણે ય જગતમાં એવું કેાઇ મંગલ નથી કે જે નવકારની સાધના વડે ન સાધી શકાય.
આવા અચિંત્ય પ્રભાવશાળી અમૃતમત્ર આ સૃષ્ટિ ઉપર આજે વિદ્યમાન છે તે આપણા એછા પુણ્યની વાત ન ગણાય.
જ્ઞાની ભગવતાએ જેને ચૌઢપૂર્વના સાર કહ્યો છે તે નવકારમંત્રના એક એક અક્ષરમાં સાત સાત સાગર જેટલુ તેજ સમાએલુ છે. તે તેજસાગરમાં ઝીલવાની જેને
૫
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા અભિલાષા હોય તેણે “ “ “ “મો’ આદિ આકૃતિઓની ભીતરમાં વહેતા નવકારના અખંડ વિમળ સ્ત્રોતની આરાધના કરવી પડશે.
નવકાર એ અક્ષરેને સમૂહ જ નથી, પરંતુ વિશ્વચૈિતન્યને અધિષ્ઠાતા છે.
ત્રિભુવનમાં અજવાળું પાથરવાની ક્ષમતાવાળા નવકારને ગ, જીવને લાગેલાં ભવોભવનાં પાપને તડતડ તેડી નાખે છે. આગમાં જેમ લાકડું બળે છે, તેમ નવકારના ધ્યાનમાંથી પ્રગટતી જવાળાઓમાં જન્મજન્મનાં સંચિત કર્મો બળી જાય છે.
ભૂમંડલે વધતી જાય છે જે પાપની આંધી, દુષ્કર્મોની વર્ષા, તેને પરાસ્ત કરવા માટે નવકાર સિવાયના બધા ઉપાય લગભગ આટાણે જશે. આત્માના અમાપ પ્રભાવને ખીલવવાની જે અખૂટ શક્તિ નવકારમાં રહેલી છે તે સમગ્ર વિશ્વના બીજા કેઈ મંત્રમાં નથી.
પદાર્થ વિજ્ઞાનને નિયમ છે કે વસ્તુ જેમ નાની તેમ તેને પકડવા માટેનું સાધન પણ નાનું જોઈએ. પાણીનો ભરેલો કળશ કે જ્ઞાનને ગ્રન્થ આપણે હાથ વડે બરાબર ઝાલી શકીએ છીએ, પણ જે જમીન ઉપર પડેલી ટાંકણી, સેય, કે ચાંદી-સોનાના ઝીણા તારને આપણે બનાવ હોય તે તેને આંગળી અને અંગુઠાના અગ્રભાગની-નખની મદદ વડે જ પકડે પડે, તે સિવાય તે આપણી પાસે ન આવી શકે.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
---
-
-
અભયમંત્ર નવકાર
આ જ નિયમ અધ્યાત્મવિજ્ઞાનને છે.
સ્થૂલશબ્દ કાન વડે સાંભળીને અંતરમાં સ્થાપી શકાય, પરંતુ તે શબ્દમાંના સૂક્ષ્મભાવને ઝીલવા માટે તે વિશુદ્ધ અને સૂમ એવું જ શરીર (મન) જોઈએ. સ્થૂલશરીર વડે તે કદી ન જ પકડી શકાય.
જ્યારે નવકાર એ તે સૂક્ષ્મતમ ભાવોને વાહક પરમમંત્ર છે. તેમાં જે કાંઈ છે તે બધું પરમસુંદર છે, ચરમવિશુદ્ધ છે, પરમશિતળ છે. તેથી તેને ઝીલવા માટેઆત્મસાત કરવા માટે સાધકે પણ પોતાના આંતશરીરને તથા પ્રકારે ઘડવું જોઈએ. તે સિવાય તેને થાય નહિ દર્શન ભાવનવકારનાં. સ્કૂલની સહાય વડે સ્કૂલ સુધી જરૂર પહોંચી શકાય, પરંતુ સૂમને ગ્રહણ કરવા માટે તે સૂફમસાધન જ જોઈએ.
સાધનાની સરાણ પર ચઢ્યા વગરનું શરીર સાધકના અંતસ્થભાવને ઝીલવાની યેગ્યતા હાંસલ નથી કરી શકતું.
" જાડા કામ માટેનું યત્ર જરૂર જાડાં તેલ, એટલે કે કૃડ, હાઈસ્પીડ, આદિ વડે ચાલી શકે. પણ નાજુક કામ માટેના વાયુયાનને તે ઉત્તમ પ્રકારનું પેટ્રેલ જ જોઈએ. તેમ જે ભવ્યાત્માઓને મળેલા માનવભવને નવકારની સાધના વડે અજવાળ છે, તેમણે પિતાની પ્રત્યેક ક્રિયામાં અપૂર્વ સૂક્ષમતા (સંયમ) અને સાવધાની રાખવી જોઈએ. જે તેઓ ભૂલે–ચૂકે પણ સ્કૂલની સીમામાં પ્રવેશશે, કે સ્થૂલને પિતાની સીમામાં પ્રવેશવા દેશે, તે સ્થૂલને પટ તેમના સાધક
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૮
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
જીવનના પ્રગટતા ઉષ:કાળને આંખા મનાવ્યા સિવાય નહિ રહે. કારણ કે જેની પાસે જે હાય તે જ તેની સંગતિથી મળે.
સૂતાં જાગતાં, ઊઠતાં-બેસતાં, ખાતાં-પીતાં અને વનપતા, કે સાગરના પ્રવાસ દરમ્યાન, અનેકવિધ આક્રમક મળેા સામે ખડે પગે જીવતું રક્ષણ કરનાર શ્રીનવકારથી વધુ ઉત્કૃષ્ટ પ્રભાવવાળા બીજો કેાઈ મંત્ર આ સંસારમાં નથી. માટે વિવેકી અને જાગૃત આત્માઓએ ઘડીના ય વધુ વિલંબ વિના તેની આરાધનામાં જોડાઈ જવું જોઇએ.
મધરાતના ઘાર અંધકાર વડે વીંટળાએલા સામાન્ય માનવી પણ જે શ્રદ્ધા અને વિશ્વાસપૂર્વક કહી શકે છે કે “ એ ઘડી પછી સૂરજદેવ ઉગશે, ને ખધે અજવાળું થશે.” એટલી જ આસ્થાપૂર્વક, જ્ઞાની ભગવંતાના વચનમાં પૂરેપૂરી શ્રદ્ધા છે જેમને તે જગતના જીવાને કહી શકે કે, ‘નવકારને સમર્પિત નથી થયા ત્યાં સુધી જ તમે દુઃખી છે, નવકારને સમર્પિત થતાં વેંત વિકિરણના મૃદુલ સ્પર્શે આગળતા હિમકાની જેમ તમારાં સઘળાં દુઃખા ઓગળવા માંડશે.
અનંતકાળથી ત્રિભુવનને અજવાળી રહેલા પરમમંત્ર શ્રીનવકારને મારા સર્વકાળના સમગ્ર જીવનવડે હું નમું છું.
મનમાં અમનભાવ શ્રીનવકારની
નિષ્ઠા સિવાય કદી ન ખીલે.
vva
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૧૨)
ચૈતન્ય મિલન - નવકાર વહાલા! આવ અને મને ચુમ. અમૃતશીળા તવ સ્પર્શની મધુરી ઝંખનામાં ગૂમાવ્યા છે કંઈક જો મેં.
હું તારા અવનીઉદાર ખોળે બેસું અને તારે અમૃતકર ફરતે રહે મુજ શિર પર, એ છે જન્મ જન્મની ઝંખના મારી. તારા નામનાં જાદુ, મારા જીવતરમાં અમીરસરૂપે ભળી ગયાં છે. હે નાથ ! નવ–કારરૂપે ન જાણે આજ સુધીમાં આપે કેટ કેટલા આત્માઓને શિવપદના ભાગી બનાવ્યા હશે ? હુંય તે લાલચે આવ્યું છું આપના દ્વારે. “મારું બધું મરી જાય અને આપનું બધું બની જાય મારું, એ અંતરની છે લગન મારી. આ૫ના નિર્મળ કાન્તિપુંજશા અક્ષર-દેહના દર્શન પછી હૈયું હાથમાં રહેતું નથી, મન દીલમાં માતું નથી. ઈદ્રિયોનાં નાચગાનમાં જુદી જ સંવાદિતા અનુભવી રહ્યો છું. આ દુનિયાના ઉંબરે બેસીને હું તમારા સિવાયના કેઈને જોઈ શકતું નથી. આવતા-જતા સહુના મુખ પરના ભાવમાં તમારી જ દિવ્યઆકૃતિના દર્શનની આશાએ આ પરેવું છું.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
G૦
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા સાંભળ્યું છે મેં, પરેમપકારી સંત પુરુષ પાસેથી કે, હું” ચાલ્યા જાય તે તેની જગ્યાએ ઈશ્વર આવીને બેસે. મારા ઈશ્વર તે તમે જ છે. હે નવકારસ્વામી ! આપને માટે એક “હું” થી તે શું? પણ સેંકડો કહું થી છૂટા છેડા લેવા માટે હું તૈયાર છું. આપ પધારે મારા અંતરના આસન પર, એથી વિશેષ મારે શું જોઈએ ?
માટીના રમકડામાં મહી પડવું અને તે ફૂટી જાયતૂટી જાય એટલે લમણે હાથ દઈને રડવા બેસવું, એ તારા પ્રેમીને પિષાય ? એને તે ભાવે તેજકિરણોની માળામાં પરેવાવું. ગમે એને મૂંગી મધરાતના ગંભીર સંગીતમાં ગૂંજતા તવ તેજ-સંદેશને ઝીલવાનું.
જેવી અલબેલી છે મૂરત તારી, એવું જ અનુપમ છે નામ તારૂં. નવકાર, અહા હા ! તારા ઉરચારની સાથે શા અનુપમ તેજ-ધોધ ખળખળ કરતા વહેવા માંડે છે અંતરના ઘાટોમાં ? શી અનુપમ શીતળતા ફરવા માંડે છે જીવનની વાડીમાં ?
અમૃત અને પ્રગટાવનારા હે પરમ પ્રગટ દેવ ! મને આપના ચરણરજમાં આળોટવાને પરમ અવસર આપીને જીવતરને સફળ બનાવવાની મારી ભાવનાને સફળ બનાવો !
હું અપ્રગટ છું, અંધકારમાં છું. માતાના ગર્ભમાં અસહ્ય યાતનાઓ ભેગવતા બાળક જેવી મારી દશા છે. તમારાં દર્શન થશે ત્યારે જ હું સુખી થઈશ, મુક્ત થઈશ, વિશ્વમાં વિહરત થઈશ. “આપનામાં રહેલી પરમ સંજીવની
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચૈિતન્ય મિલન
શક્તિ, જીવનને વિશ્વના સીમાડાઓની પાર રહેલા અનંત તેજના સાગર સુધી લઈ જઈ શકે તેમ છે ” એવી અખૂટશ્રદ્ધાને દર્યો હું જ્યાં જ્યાં જઈને ઊભો રહું છું ત્યાં ત્યાં પહેલી તપાસ એ જ કરું છું કે મારા જીવનના ભાવે મને આપની સાથે રાખી રહ્યા છે, કે જ્યાં આપને નિવાસ અપ્રસિદ્ધ છે એવા સ્થળોમાં ધકેલી રહ્યા છે.
નવકાર નાથ ! ન નમું આપને, તો નમું બીજા કેને? આપનાથી ચઢીઆતે વન્ય પુરુષ અને સકળ સૃષ્ટિમાં બીજે કઈ જણાતું નથી. કારણ કે સઘળાં સૂક્ષમ અને શુદ્ધ તોની માળા કંઠે ધારણ કરેલા આપને નિહાળું છું, ત્યારે આત્મામાં એટલી મધુરી શાંતિને વાયુ પ્રસરે છે કે જાણે સ્વર્ગનાં સઘળાં સુખ તેની આગળ તૃણવત્ ગણાય.
આપને ક્યાં મળું? ક્યારે મળું? તે ય સમજાતું નથી.
આપનાથી અપ્રગટ એવું કશું નથી રાખવું મારે. નથી છૂપાવ એકે ય દેષ આપનાથી મારે. દર્દ ફીટ દિલના એકરારથી, ત્યાં વળી તેને છૂપાવવાની વાત કેવી?
અણુઅણુમાં સંતાકૂકડી રમતા હે વહાલા નવકાર! મારી સકળ આંતર વ્યથાને સઘળે ઉપાય આપને હાથ છે. મારા માતા, પિતા, મિત્ર, બધુ, સ્વજન, સ્નેહી, જે કાંઈ ગણું તે આ દુનિયામાં મારે આપ જ છે.
આપની છત્રછાયાનું મળી જાય અનન્ય શરણું, તે હું ય આપના નામનું અતિસુંદર અને મંગળભાવસભર સંગીત સઘળા જીવને સંભળાવત રહીજીવનને ભાર હળવો કરવાની સહુની મથામણમાં સહાયક નેહી બની શકું.
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા પરમજીવનના દાતા હે નમસ્કાર ! મારા આત્માની સઘળી જમીન-જાગીરને કબજે હું આપને સંપું છું, એને ઉપયોગ કરે, ન કરે તે આપને હાથ છે. હું તે એક ખૂણે બેસીને જોયા કરીશ આપના અનંત પ્રભાવપૂર્ણ જીવનના તેજની અલૌકિક ઝલક. મારે બીજું જોઈએ પણ શું?
ચેતન્યને ચિંતન્ય મળે, એનાથી વધુ શ્રેષ્ઠ મંગલ અવસર કે હોઈ શકે ત્રણ લોકમાં ?
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
ચિતન્યના ઉર્વીકરણનું સબળ માધ્યમ = શ્રીનવકાર છે. પ્રસન્નચિત્તે પૂઉલ્લાસથી જપેલા તેના અડસઠ અક્ષરેથી શરીરની અંદર અને બહાર જે પ્રબળ અસર થાય છે, તેનાથી ગમે તે થાક તરત જ શમી જાય છે. નવકારમાંના સૂક્ષ્મચૈતન્યની અસરથી શરીરમાંના જડભાવે વેર-વિખેર થવા માંડે છે. મન વાટે સમગ્ર શરીરમાં ફરતી શ્રીનવકારની તેજ–લહરીથી મનનું અને શરીરનું બળ ખૂબ જ વધી જાય છે. વિવેથી લીધેલાં વસાણું અને માત્રાઓથી જઠરાગ્નિ સતેજ બને તેમ શ્રીનવકારના વિધિપૂર્વકના સેવનથી ઈન્દ્રિઓની અને મનની આત્મમિલનની ભૂખ ખૂબ જ સતેજ બની જાય છે.
IIIIIIITTTTTTTIT
R
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
. (૧૩)
નવકારનું તેજદાન ધરતીમાં વાવેલો અનાજને દાણે, ધરતીના રસકસ ચૂસીને યથાસમયે મનહર છેડરૂપે બહાર નીકળે છે, તેમ સાધકના અંતરમાં વવાએલ નમસ્કારમહામંત્રને અક્ષર આત્માનાં અમી પીને યથાસમયે તેજના ફૂવારારૂપે બહાર નીકળે છે.
આસપાસ ઊગેલું નકામું ઘાસ જે ધરતીનાં રસકસ ચૂસી લે, તે અંદરને દાણ કાચે રહી જાય તે ગણત્રીએ ખંતીલે ખેડૂત જેમ તે ઘાસને ઉખેડીને ખેતરની બહાર ફેંકી દે છે, તેમ સાધકે પણ પિતાના મનની ભેમકામાં ઊભેલા નકામા વિચારેના ઘાસને ઉખેડીને બહાર ફેંકી દેવું જોઈએ, કે જેથી તેના અંતરની ભેમકામાં પાકતે નવકારને મેતી-દાણે જરા પણ કાચે રહેવા ન પામે.
આજે આપણે સમયસર નવકારને તેજફાલ નથી લણું શકતા, તેનું મૂળ કારણ આપણા અંતરની ભેમકામાં ઠેર
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૪
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
ઠેર ઊગી નીકળેલા ધ્રુવિચારાના છેડ છે. તે છેાડ નવકારના મેાતી-દાણાને મળતા પાષણમાંની ઘણી શિકતનું શાષણ કરી જાય છે. જ્યારે આપણે સહુ તા એમ માનીએ છીએ કે નવકાર આજના દુ:ષમકાળમાં બીજા અનેક તત્ત્વાની માક દુઃસાધ્ય બનતા જાય છે.
અંતરની ભેામકામાં વવાએલા નવકારના મેાતી–દાણા ઉપર જો સુંદર ભાવનાનેા પવન, સત્પ્રવૃત્તિનાં જળ અને સન્નિષ્ઠાના કર કરતા રહે, તે તે કાલાંતરે પણ નિષ્ફળ ન જાય, અવશ્ય પાર્ક, પાર્ક ને પાકે જ,
પરંતુ આજે બહારની સામગ્રીવડે સમૃદ્ધ બનવાની ઘેલછામાં માનવીને પોતાની અંતર ભામકામાં ઝળહળતી સમૃદ્ધિ પ્રત્યે લક્ષ્ય આપવાની ફુરસદ જ છે ક્યાં?
આત્માના પ્રકાશ વડે ઝળહળતાં અંતરનાં અજવાળાં જગતના અંધકારને ધાઇ શકે, કે બહારના પેટાવેલા દીવાએ ? જેની સ્થિરતા અને સંગીનતાનું કોઇ ઠેકાણું નથી, એવી ખાદ્ય સામગ્રી પ્રત્યેનું માનવીનું આકષ ણુજીવનના ભારાભાર અવરોધરૂપ ગણાય. જીવનનું વહેણુ જે દિશામાં ઢળવું જોઇએ. તે દિશામાં આજે મેાતના વાયરા વાતા વર્તાય છે અને મધરાતની ભેંકારતા વર્તાય છે, તે સ્પષ્ટ સૂચવે છે કે, માનવીના આંતરિક વૈભવમાં ધરખમ ઘટાડા થઇ ગયા છે.
માનવજીવનની આંતરિક સમૃદ્ધિ પ્રગટ કરવા માટે નવકારમાં અનન્ય નિષ્ઠા કેળવવા આપણે જાગૃત થવું જોઇએ.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવકારનું તેજદાન
૭૫ નવકારનિષ્ઠા એટલે આત્મ-નિષ્ઠા, સર્વકલ્યાણ-નિષ્ઠા, પરમ–મંગલ–નિષ્ઠા.
જીવનના મહાકાવ્યના પ્રત્યેક ખંડને સર્વાગ સંપૂર્ણતા બક્ષનારૂં નવનીત નવકારમાં સમાએલું છે. જીવનમાં તેને વેગ વધતાંની સાથે આત્માના કુમળા જ્યોતિકણે વિશ્વભરમાં સ્નેહની સુધા વેરતા વિસ્તરવા માંડે છે. જડદ્રવ્યની જે સુવાસ જીવનને ગુલાબના અત્તર જેવી ખુશબુદાર પ્રતીત થાય છે આજે, તે આત્માનાં તેજ નથી પ્રગટયાં ત્યાં સુધી જ. તેના પ્રગટીકરણ સાથે જ તે ખુશબુ આપણને અતિશય ભારરૂપ બદબો લાગવાની જ છે. કારણ કે ચિતન્યતત્ત્વની અદ્ભુત સુરભિ સાથે સંબંધ આપણને થયે નથી, એથી તે કેવી હેય તેની કલ્પના આજે આપણને આવી શકે તેમ નથી. બીજું આ સંસારમાં ચેમેર પથરાએલા પદાર્થોના કાયમી સંબંધને કારણે આપણી ઇંદ્રિયની સૂક્ષમતા ઘણા અંશે ઓસરી જવાને કારણે આત્મતત્વના સૂરમપ્રભાવને ઝીલવાની તેમની ક્ષમતામાં ઘણે ઘટાડો થઈ ગયો છે. આજે સહુ લગભગ એમ જ માને છે કે “આંખે જોવા માટે મળી છે, પરંતુ તે માન્યતાની સામે કઈ શાણે પુરુષ એવી દલીલ નથી જ કરી શકતો કે “આંખે જોવા માટે મળી છે તે તે માન્યું, પરંતુ શું જેવા માટે, તેમ જ કેટલા પ્રદેશ વિસ્તાર સુધીમાં જોવા માટે ?” એ ખરી રીતે વિચારીએ ત્યારે સમજાય છે કે આંખે વડે માણસ, દશ્યમાત્રને દેખી શકે...ઘર આંગણે બેઠાં. પાંચ પચીસ લાખ યેજન દૂરનાં દશ્યને પણ તે ચાર હાથ છેટેનાં દની માફક જ જોઈ શકે. પરંતુ તેની સઘળી ઈન્દ્રિયની
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા ઘણી ખરી શક્તિ, પ્રત્યેક સમયે કશા ચોક્કસ આધ્યાત્મિક હેતુ વિહોણા જીવનને ટકાવવા પાછળ ખર્ચાતી હોવાથી અને તેના બદલામાં તેને કશું વિશેષ ન જ મળતું હોવાથી દિન-પ્રતિદિન તે શક્તિમાં મેટો ઘટાડો થતો જાય છે. જે તે પિતાના જીવનમાં નવકારનાં તેજ ફોરવવા માંડે, નસેનસમાં નવકારનું પવિત્ર સંગીત ફેલાવવા માંડે, તો સૂતેલી તેની ચેતનાના ઘણા અંશે પ્રગટ થાય. પ્રગટ થએલા તે અંશે વડે તેનું જીવન ન વળાંક લે. તેની ઈન્દ્રિયે મન વાટે નવા સંદેશા ઝીલવા માંડે અને પછી એક સમયની લગભગ નિસ્તેજ બનેલી તેની તે જ ઇન્દ્રિઓ મારફત તે વિશ્વભરનાં સુંદર, સરસ, અદ્દભુત અને મંગલમય દ વડે પોતાના જીવનને સુવાસિત બનાવી શકે, પોતાની ભાવનાઓમાંના મંગલતત્વને વિશ્વભરમાં ફેલાવી શકે. વિશ્વમય જીવનને વરેલ માનવી, આજે ખૂબ જ રંકજીવન વડે જગતની રંકદશામાં વધારે કરી રહ્યો છે, તેનું કારણ એ જ છે કે તેને પોતાની આંતરિક સમૃદ્ધિને ખીલવના મહામંત્ર હજી સુધી જડ્યો નથી. તે મહામંત્રની શૈધની સાચી લગની હજી તેના અંતરમાં જાગી નથી. રોજના દુઃખનો ભાર ઉપાડવાનું દુઃખ હજી તેને શલ્યની જેમ ભેંકાતું નથી. માનવીના ઊંડા અંતરમાં જ્યારે જીવનના સ્વત્વને ચૂસી લેતી જડતા પ્રત્યે ઘેરે વિષાદ જન્મ પામશે, ત્યારે જ તેને જીવનના તે અણમેલ દિવ્યમન્ટની ખરી ખપ સમજાશે.
અન્ન, વસ્ત્ર ને આવાસ મળી ગયાં, એથી જાણે કે બધું જ મળી ગયું, એવા રંક ખ્યાલવડે દેરવાઈ જઈને
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવકારનું તેજદાન
૭
આજને માનવી પોતાના જીવનમાંના દિવ્યતાની ખેાજની દિશામાં જરા જેટલા પણ પગ સંચાર કરતું નથી. કારણ કે તેના જીવનની સમૃદ્ધિને સઘળે ખ્યાલ જડતાના ઘેરા વચ્ચે લગભગ લુપ્ત થઈ ગયે હોય છે.
રવિકિરણના સ્પશે જેમ હિમ-કણે ઓગળે છે, તેમ નવકારજન્ય તેજરમિઓના સતત સ્પશે અંતરની દુનિયાને બાઝેલી સઘળી જડતા ઝડપભેર ઓગળવા માંડે છે. મનની અતિ ઊંડી ભેમકામાં છુપાઈને રહેલી શક્તિઓને નવકાર પિતાના અત્યંત સૂક્ષમ પ્રભાવવડે જીવન સમક્ષ હાજર કરે છે. નવકારનો જે અચિંત્ય પ્રભાવ છે, તે બહારના સ્થૂલજીવનને માલામાલ કરી દેવા પૂરતું જ સમજી લેવાને નથી. પરંતુ અંદરનું જે વિશ્વવ્યાપી જીવન છે તેને ખરેખર વિશ્વમયતા બક્ષનારે છે, એમ સમજવાનું છે.
અવની અને આસ્માનને આંબેનારા સ્કુટનીક અને લ્યુનીકને જાણ્યા તથા જોયા પછી પણ વર્તમાન યુગના માન, પોતાના આત્માની અનંતશક્તિને એકરાર કરતાં અચકાય છે તે આ જમાનાનું એક આશ્ચર્ય નહિ તો બીજું શું સમજવું ?
જડ ઉપરના ચિતન્યના પ્રભુત્વના અનાદિસિદ્ધ સિદ્ધાન્તના સપૂર્ણ સ્વીકાર સિવાય, માનવીની આંતરચેતનામાં સળવળાટ પેદા થ આજે તે ખૂબ મુશ્કેલીભર્યો જણાય છે.
હું ચિતન્યને અવતાર છું, સકળ જીવસૃષ્ટિને સાચું
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
s૮
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા સુખ બક્ષવા માટે મારો જન્મ છે અને હું એથી જ વિશ્વમય ચૈતન્ય છું આ મૌલિક અને વાસ્તવિક ચિતનધારાના સ્પર્શના અભાવે જ માનવી દિન-પ્રતિદિન પિતાના જીવનને વિનાશના ખારાપાટની દિશામાં વહાવી રહ્યો છે અને માનવ-સંસાર એ સત્ય, સ્નેહ તથા સૌંદર્યનું કેન્દ્રસ્થાન બનવાને બદલે પશુસૃષ્ટિને વધુ માફકસરનું અંધકાર વીંટયું જંગલ બનતું જાય છે.
જ્યાં દિવ્યતાને પુંજશા ચૈિતન્યના પ્રગટ અને ધારણ કરનારા માન રહેતા હોય, તે દુનિયા કેવી હોય, તેને સાચો ખ્યાલ નવકારના પ્રકાશ સિવાય કેઈને ય આવવાને નથી. નવકારના તેજદાન સિવાય અંતર–સુવર્ણમાં ભળેલા જડતાના લેહ-કણે કદાપિ અલગ નહિ જ થાય. દાન-શીલ-તપ અને ભાવના ઉત્કૃષ્ટ મને રથમાર્યા જીવનના અરમાન નવકારની અચિંત્ય શક્તિ વડે જ પૂરાં થશે સહુનાં.
નવકારના તેજફાલવડે જીવનને પુષ્ટ કરવાથી જ આપણું દુનિયામાંની સઘળી અલ્પતા, રંકતા, પામરતા અને પ્રતાપહીનતા ઓસરશે. નવકારવિહોણા જીવનમાંથી, પરમજીવનના પવિત્ર તેજ-કિરણે કદી નહિ જ પ્રગટે અને તેના સિવાય, માનવીને સાચી શાંતિ, મિત્રી અને કારુણ્યની તેજ-ગંગામાં ઉલ્લાસભેર ઝીલવાનું પરમ સદ્ભાગ્ય પ્રાપ્ત નહિ જ થાય.
સહુના જીવનસાગરે સરે નવકાર-ચન્દ્રનાં અમૃતાંશુ !
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૧૪)
નવકારનું ધ્યાન * દિવસને બધે થાક જેમ રાત હરી લે છે, તેમ શરીરને, મનને અને ઇન્દ્રિયોને સઘળે થાક શ્રીનવકાર હરી લે છે.
રાત એ દિવસનું ધ્યાન છે. તેમાં ટમટમતા તારા એ તેના આંતરજીવનને અજવાળતા ચિતન્યના અંશે છે. ચન્દ્રમા એ તેને આત્મા છે.
રાત સિવાય દિવસ લાંબું ન જીવી શકે, તેમ નવકાર સિવાય માનવી લાંબું મંગલમય જીવન ન જ જીવી શકે. નવકારના ધ્યાનને વેગ, માનવીને વિશ્વમય પવિત્રજીવનની સઘળી અજેડ સામગ્રી પૂરી પાડે છે.
નવકારના ચિત અંશરૂપી વિવિધ અક્ષરોના સંયેજનવડે બનેલા અનેકવિધ મન્ત્રો આજે આ સંસારમાં મજુદ છે, તેમાંના કેઈ એકાદ મન્સને આશ્રય, આજે
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૦
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા પણ માનવીને જીવનના ટકાવ અર્થે લેવો જ પડે છે. મન્ટનાં ગૂઢ રહસ્ય અંગ છેલ્લી એક સદીથી ફેલાએલી ઉલ્ટાસુટી ગેરસમજને કારણે જેઓ તેને સીધે ઉપયોગ કરતાં કંઈક માનસિક બેંચ અનુભવે છે, તેઓને પણ આડકતરી રીતે તે પોતાના જીવનને જોમવંતું રાખવા માટે નવકારની માતૃકાઓને ભાષામાં ઉપયોગ કરવો જ પડે છે. તે રીતના ઉપગથી તેઓને જે કે ખાસ વિશેષ પ્રકારનો લાભ નથી થતું, છતાં ચાલુ જીવનને ભાર ખેંચવા જેટલું સામર્થ્ય તો તેઓ તેમાંથી મેળવી જ લે છે.
નવકારનું ધ્યાન શરૂ થાય એટલે સંસારમાં ઠેર ઠેર ભટકવાની આદતવાળું મન સ્થિર થાય. તેનું સઘળું બેધ્યાનપણું ટળી જાય. તે કરીને નવકારના ધ્યાનમાંથી જન્મતા અદ્ભુત પ્રેરક તેજસકુલિગો ઝીલવા માંડે. શરીરના ભિન્ન ભિન્ન અવયને આલિંગીને રહેલી સઘળી ક્ષુદ્રતા, અલ્પતા અને વાસના નવકારના ધ્યાનમાંથી પ્રગટતી ધવલ ઉમ્માને પ્રભાવે ઓસરવા માંડે. મંદ-મંદ વહેતી સમીર-લહરીના મુલાયમ સ્પર્શ શરીર જેમ તાજગી અને પ્રસન્નતા અનુભવે છે તેમ નવકારના ધ્યાનના ગે, વિશ્વમયજીવનનું પ્રભાત હળવે-હળવે અંતરની પ્રાચીમાં ડેકિયાં કરતું થાય, ભયાનક વાસનાઓના અંધકારના ભારે અકળાતું-મુરઝાતું મનહર વિશ્વમુખી જીવન નવકારના તેજોમય મુખના દર્શને પૃથ્વીમાંથી પ્રગટતા છેડની જેમ પ્રગટવા માંડે. - દૂધમાં ઘી રહેલું છે તેમ ધ્યાનમાં અમૃત રહેલું છે. નવકારનો વેગ જીવનના દૂધને લાંબે ગાળે અમૃતમાં
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવકારનું ધ્યાન પરિણમાવી દે છે. અંતરનું બે–તાલ સંગીત નવકારના ધ્યાનમાંથી પ્રગટતી શક્તિને ઝીલીને અભુત તાલ ધારણ કરે છે. તે તાલ આવ્યા પછી માનવીનું જીવન ઝડપભેર દિવ્યતાના પરમપંથે ગતિ કરી શકે છે. સામાન્યમાં સામાન્ય જણાતા પ્રસંગમાંથી પણ તે ઝડપભેર સારતત્ત્વ ગ્રહણ કરી શકે છે. ઉકરડામાં રહેલા પણ સુવર્ણના કણે તેની દષ્ટિ બહાર રહેવા પામતા નથી. - કશા ચક્કસ ધ્યેયવિહેણા વેરાન માગે ખર્ચાઈ જતી જીવનની અણમેલ શક્તિના કેન્દ્રીકરણનું ધ્યાન એ ઉત્તમમાં ઉત્તમ માધ્યમ છે, નવકાર તેના પ્રાણ સ્વરૂપ છે. નવકારનું ધ્યાન જીવનને ઘણું સરળ પડે છે. તેમ જ કોઈ પ્રકારને વિષમ પ્રત્યાઘાત તેમાંથી જન્મતું નથી. તે સાબીત કરે છે કે, ચિતન્યના પ્રબળતમ અંશે તેનામાં રહેલા છે.
આંતર જીવનને સંપર્ક ટકાવી રાખ્યા સિવાય, બાહ્ય પરિબળની પ્રગાઢ અસર વચ્ચે જીવનના ઉદર્વમુખી પ્રકાશને જીવંત રાખવાનું મહાન કાર્ય માનવીથી પાર પડી શકે તેમ નથી. આંતરજીવનના અસ્પષ્ટ પાઠ ઉકેલવાનું બળ તેજ. નવકારના ધ્યાન દ્વારા સરળતાપૂર્વક મળી જાય છે. એટલા માટે નવકારને સકળ શાસ્ત્રોના સારરૂપે વર્ણવવામાં આવ્યું છે. તેને યેગ, અનાદિના પરમજીવનના વિયેગને ટાળીને આત્માને તેના પરમસ્વરૂપ યોગ સફળતાપૂર્વક કરાવી આપે છે.
આ પરમગવંતે નવકાર જેના હૈયામાં સ્થાન પાસે, તેના જીવનને કદી કશાની ખેટ -જ વર્તાય. કારણ
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા કે નવકારનું આગમન થાય, એટલે અપૂર્ણતાના અંશે પાંખ, ફફડાવીને દૂર દૂર નાસી જાય.
કાયાની છીપમાં રહેલું જીવનનું મોતી, નવકારના ધ્યાનની ગરમી સિવાય કદી પૂરું ન પાકી શકે. કાયાની છીપને બાઝીને રહેલી કર્મરૂપી શેવાળ, નવકારની પૂરી ગરમી સિવાય કદાપિ નિર્મૂળ ન થાય અને તે નિર્મૂળ ન થાય ત્યાં સુધી અંદરના મતીને જોઈએ તેટલી ઉષ્મા ન પહોંચે. એથી તેને પરિપકવ થવામાં ઘણે વિલંબ થાય. એટલા માટે છીપની આસપાસ ખૂબ પવિત્રતા ખીલવવી જોઈએ. અહિંસક આચાર-વિચારના પાલન દ્વારા તન-મનનાં પાસાંઓને પવિત્ર રાખવાં જોઈએ. આ રીતનું પવિત્ર-નેહમય વાતાવરણ નવકારના ધ્યાનમાંથી જન્મતી પ્રભાની અસરકારકતામાં સંગીન વધારો કરે છે. જ્યાં સુધી આપણાં તન અને મન મેલાં–કાળાં હશે, ત્યાં સુધી આપણું ધ્યાનમાંથી જન્મતી ઘણી ખરી શક્તિ તે મેલ આડે અટવાઈ જશે. પ્રતાપી સૂર્યને માર્ગ વચ્ચે વાદળું આવી જતાં, પૃથ્વીપટે જેમ અંધકાર છવાઈ જાય છે, તેમ આપણા તનમનમાં જ્યાં સુધી કામ–કધ-માન-માયા આદિ વાદળાંની તિમિર–વર્ષા ચાલુ રહેશે ત્યાં સુધી જીવનના મેતીનું તેજ નહિ જ ખીલી શકે.
મક્કમ નિર્ધાર સાથે પરમજીવનના યુગના લક્ષ્યપૂર્વકનો નવકારને યોગ, માનવીના પ્રયત્નમાં પૂરે સહાયક થાય છે. જ્યાં પવિત્રતાને પવન, સન્નિષ્ઠાનું જળ અને
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૩
નવકારનું ધ્યાન સમતાનું સંગીત તરતું નથી, તે જીવનને સફળતાનાં તીરે પહોંચવામાં નિષ્ફળતા જ વરે છે.
સફળતા-નિષ્ફળતાની તડકી-છાંયડી જેવા જીવનને અહારથી જોઈને આપણે ક્યાં સુધી બેસી રહીશું ? તેની ભીતરના રહસ્યને હાથ કર્યા સિવાય-જાણી લીધા સિવાય આપણે નિસ્તાર એ છ જ થવાનો છે? આપણા જીવનને પરમજીવનના પરમાનંદથી વંચિત રાખનારા કર્મના તડકીછાંયડીના ખેલમાં જે આપણે બધા બાળક બનીને મહી ચડીશું, તે તે ખેલ તે ખતમ નહિ થાય, પરંતુ મળેલું અત્યંત સુંદર જીવન અકર્મણ્યતાના ખારાપાટમાં સમાઈ જશે. તેનામાં જડતાનાં ઘણાં ખરાં ક્ષારત ભળી જશે.
વિશ્વમય જીવનના પોષણ અને સંવર્ધન માટેના અનન્ય સામર્થ્યવાળે નવકારને વેગ તરત જ થઈ જાય, જે આપણી દૃષ્ટિ વ્યાપક બને, જીવન વધુ પવિત્ર અને તાલબદ્ધ બને, મન ઉત્તગ ભાવનાઓના ગિરિશિખર પર વિહરતું બને અને વાણી સત્વરંગી બને. પણ તેમાં તે વિલંબ એમ સૂચવે છે કે આપણા સમસ્ત જીવનમાં નવકારનાં પક્ષપાતી એ બળે કરતાં, તેનાં વિરોધક બળ અનેકગુણાં વિશેષ છે. તે બળેને તેડવા માટે, તેમજ જીવનને વિશ્વના ચિતન્ય પ્રવાહ સાથે જોડવા માટે આપણે આપણી જાતે નવકારનાં દ્વાર ખખડાવ્યા સિવાય છૂટકો નથી.
જીવન અને મોક્ષ વચ્ચે પથરાઈને પડેલી ભવની ભીષણ આઈ, નવકારના સુગ સિવાય આપણે નહિ જ તરી શકીએ.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૧૫) જીવનમંત્ર શ્રીનવકાર જે રીતે પીપરમીન્ટની ગોળીમાં મીઠાશ રહેલી છે, તે રીતે અક્ષરમાં શક્તિ રહેલી છે. પીપરમીન્ટની ગોળી મેંમાં મૂકીને ચગળીએ છીએ એટલે ધીમે ધીમે તેમાં રહેલી મીઠાશને સ્વાદ ચાખવા મળે છે, એ રીતે અક્ષરને મન વાટે શરીરમાં રમતે કરવાથી ધીમે ધીમે તેમાંની શક્તિને પ્રભાવ અનુભવવા મળે છે. જુદી જુદી પીપરમીન્ટની ગોળીમાં સ્વાદ જેમ જેમ જુદા જુદા હોય છે, તેમ ભિન્ન ભિન્ન અક્ષરમાં ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારની શક્તિ રહેલી છે.
ક” સુખ, શક્તિ અને સંતાનદાતા ગણાય છે, એટલે જે માનવી “કને આખા શરીરમાં સ્વસ્થતાપૂર્વક હરતેફરતો કરી શકે તેને ઉપર્યુક્ત લાભ થાય.
આવા અક્ષરના અનન્ય પ્રકારના સંયોજન વડે, નવકાર મગ્ન બનેલો છે. તેને વિધિપૂર્વક જાપ કરવાથી
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
જીવનમંત્ર શ્રીનવકાર આત્મપ્રદેશને ચૂંટીને રહેલી કર્મની રજ, ધીમે ધીમે દૂર થાય છે અને આત્માની કાન્તિ પ્રગટ થવા માંડે છે. આ મન્ત્ર આત્માની કાન્તિને પ્રગટ કરનાર હોવાથી જ પરમમન્ચ તરીકે વિશ્વમાં પ્રસિદ્ધ છે. કારણ કે આત્મસાક્ષાત્કાર એ જ માનવજીવનનું પરમ કર્તવ્ય હોવાનું સંસારમાં આજ સુધી થઈ ગએલા સર્વ જ્ઞાનીમહાત્માઓએ એકમતે જાહેર
નવકારને મન-વચન-કાયાની એકતાપૂર્વક જાપ કરવાથી રોગ, શોક, ભય, ચિંતા, આપત્તિ અને બીજી અપૂર્ણતાઓ ટળે છે, તેનું કારણ પણ આત્મપ્રદેશને નિર્મળ કરવાની તેના અક્ષરેમાં રહેલી અનન્ય શક્તિ છે. શક્તિ પ્રગટ થાય એટલે સામાન્ય બળનું જોર ન ચાલે, એ તે વ્યવહારપ્રસિદ્ધ વાત છે. નબળા ઉપર સબળ અનાદિ કાળથી રાજ્ય કરતો આવે છે, એ આપણે ક્યાં નથી જાણતા ? જે મન્ચાક્ષરે આત્મપ્રદેશને બાઝેલી અતિશય ચીકણું અને કદરૂપી કમરજને દૂર કરવાને સમર્થ છે, તે મન્ચાક્ષર માનવીના અન્ય સર્વ મનોરથને વધુ સરળતાપૂર્વક અને ઓછી મુદતમાં પૂરા કરી શકે, એ તો એકને એક બે જેવી વાત થઈ. કારણ કે જે વાહનમાં બેસીને ચાર કલાકમાં લંડન પહોંચી શકાતું હોય, તે વાહન આપણને એકાદ કલાકમાં મુંબઈ સુધી લઈ જાય તેમાં તે નવાઈ પામવા જેવું છે જ શું ?
નવકારના માનવ–પ્રાણીઓના જીવન ઉપરના પ્રભાવનું બીજું કારણ તેમાં વર્ણવાએલા પંચપરમેષ્ટિ ભગવતેનું શુદ્ધ સ્વરૂપ છે.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા એક “નમે અરિહંતાણં' પદ બોલતાંની સાથે આપણું મનચક્ષુ સમક્ષ ત્રણેય કાળના અરિહંત ભગવંતના અત્યંત નિર્મળ, શાંત, વ્યાપક અને પરોપકારી સ્વરૂપ ખડાં થાય છે, તેમાંથી જે આપણે એકાદ અરિહંત ભગવંતના પરમ કલ્યાણમય જીવન વિષે શાંતચિત્ત વિચાર કરતા થઈએ તે પણ આપણું જીવનમાં કેવી કેવી પ્રેરણાઓ જાગે ? કેવી કેવી ભાવનાઓને સંચાર થાય? એ રીતે આપણા જીવનમાં નવકાર વાટે પંચ પરમેષ્ઠિભગવંતેના પરમવ્યાપક અને કરુણામય જીવનનું અપૂર્વ તેજ દાખલ થાય છે. ભવભવના ભૂંડા ભ્રમણકાળે આપણા આત્માને વળગી પડેલી કમની રજ ઘણું મોટા પ્રમાણમાં દૂર થઈ જાય છે. આપણે બધી ઈચ્છાઓ અને મને રથોનું સ્થાન વ્યાપક બનતી જતી આત્મશક્તિના હાથમાં ચાલ્યું જાય છે. શરીર એ ચેતનનું વાસ્તવિક માધ્યમ બની જાય છે.
કામ, ક્રોધ, માન, માયા આદિ અંતરંગ શત્રુઓના સામ્રાજ્યમાં જીવવાનું આપણું દુર્ભાગ્યે નવકારના સામ્રાજ્યમાં તદ્દન બદલાઈ જાય છે. એક સમયે એક પ્રદેશ પર બે રાજ્ય સંભવી ન શકે ! મતલબ કે “આપણું સામ્રાજ્ય નાબૂદ થાય તે જ નવકારનું સામ્રાજ્ય સ્થપાઈ શકે. નવકારનું સામ્રાજ્ય સ્થપાતાં જડતાને આજે જે ભાવ બોલાય છે, તે સાવ ઓછો થઈ જશે. બધે આત્માનાં જ ગુણગાન ગવાતાં થશે. માણસનાં સુખ-દુઃખ, રેગ-શેક, જન્મ-મૃત્યુ વગેરે પ્રત્યે યુગેથી કેળવાએલી સામાન્ય પ્રજાસમૂહની જડ દૃષ્ટિ સર્વથા બદલાઈ જશે. માણસના તે શું,
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
જીવનમત્ર શ્રીનવકાર
૨૭
પશુ—પંખીના મનમાં પણ પાપના ભય દાખલ થઇ જશે ! આપદ્રિક સયાગામાં પણ જો કાઇને મારું સ્વપ્નું આવ્યું હશે, તેા ય તેના પશ્ચાતાપરૂપે તે આકરા તપ આદરશે. બહારથી ખરામ ગ્રહણ ન કરીએ અને અદર ખરાબ પેદા ન કરીએ, તે મજાલ છે શી કળીની કે તે આપણી ગરિમાને આંખવાની ધૃષ્ટતા કરી શકે?
પરંતુ અંદર-બહાર સત્ર શુભનુ', મ ંગલનું, કલ્યાણનું, સાત્ત્વિક વાતાવરણ ફેલાવવા માટે નવકારતું આલેખન સ્વીકારવું જોઇએ. જો નવકાર આપણી સાથે નહિ રહે તા આપણા જીવન ઉપર રાજ્ય ચલાવવા માટે સદૈવ તત્પર એવાં અનેક દુષ્ટ ખળાના હુમલાના આપણે ભાગ થઈ પડીશું. મેાટા સમ્રાટ પણ પેાતાના અંગરક્ષક સિવાય મહાર ગમે ત્યાં હરવા-ફરવામાં જોખમ સમજતા હૈાય છે, તા જ્યારે નવકાર એ માત્ર આપણા અંગરક્ષક જ નહિ, પશુ આત્મરક્ષક છે; તે જે સાથે હાય તે બહારના શત્રુના હુમલા ન આવે એ તે ચાક્કસ, પરંતુ અંદરનાં મળેા પણ તેની હાજરીથી શેહ પામી જઈને ઠં ડાંગાર થઈ જાય.
આ તમકે કાઇના મનમાં કદાચ એ શંકા જન્મે કે શસ્ત્ર સામે શબ્દનું શું ગજું ? ખુલ્લી તલવાર હાથમાં રાખીને ફરતાં અંગરક્ષકની ખરાખર નજર વચ્ચે ચાલતા સમ્રાટ ઉપર હુમલેા કરતાં તે ગમે તેવા શૂરવીર પણુ ઘડીભરને માટે શેહ ખાઈ જાય, પરંતુ નવકારનુ` રટણ તા મનમાં હેાય, પછી તેની અસર મહારના વાતાવરણ અને માનવેાના મન ઉપર કઈ રીતે થાય?
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા તેના સમાધાનમાં સમજવાનું કે માનવીના શરીરમાંથી પ્રત્યેક ક્ષણે શક્તિના તરંગો પ્રગટ થઈને બહારના વાતાવરણ ઉપર સારી-માઠી અસર જન્માવીને અનંતમાં સમાઈ જતા હોય છે, એ કારણે જે માનવી નવકારનું રટણ કરતે હોય છે, તેની અત્યંત પ્રભાવપૂર્ણ બનેલી શક્તિ બહાર ફેલાતી હોય છે. તે શક્તિને મૂળધર્મ સંહાર નહિ પણ નેહપ્રેમ-કરુણા હોય છે. ધારો કે નવકારને સમર્પિત થએલો એક માણસ, મધરાતે ગાઢ જંગલમાંથી સાવ એકલે પસાર થઈ રહ્યો છે, તેની ચેમેર નિસ્તબ્ધતા છવાએલી છે, ક્યાંય અજવાળું જણાતું નથી, એવામાં એકાએક કેઈ શસ્ત્રધારી લેટારે તેના ઉપર હુમલો કરીને તેને લુંટી લેવાની લાલચમાં આગળ ધસી આવે, મ્યાનમાંથી તલવાર કાઢીને ભયનું વાતાવરણ ફેલાવવાની કેશિષ કરે, પણ તે જ સમયે તેના મનમાં વિલક્ષણ પ્રકારને–તે પિતે ન સમજી શકે તે ફેરફાર થવા માંડે, તેનામાં રહેલી લુંટારૂવૃત્તિ એકદમ શિથિલ થવા માંડે, તેના ઉપર આત્મબળની પક્કડ જામવા માંડે અને તે પિતે અત્યંત નમ્રતાપૂર્વક પ્રવાસી માણસના પગમાં મૂકી પડે. આવા અનેક દાખલાઓ હકીકતરૂપે અનેક ધર્મ– કથાઓમાં સંગ્રહાલા વાંચવા મળે છે અને આજે પણ બનતા હોય છે. • ; મનની અંદરની સઘળી જડતાને ખંખેરવાનું અને તેના સ્થાને ચિતન્યના અદ્દભુત પ્રવાહને દાખલ કરવાનું મહાન કાર્ય નવકારના અનન્ય નિષ્ઠાપૂર્વકના રટણ વડે ખૂબ જ સરળ બની જાય છે. એથી તે સંસારમાં તે પરમમન્ટના નામે
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
જીવન મંત્ર શ્રીનવકાર
પ્રસિદ્ધ છે. “પરમ એટલે ઊંચામાં ઊંચે, અદ્વિતીય, બેનમુન, એ “મન્ત્ર એટલે મનનું રક્ષણ કરનારે. “મનનું રક્ષણ એટલે દુવિચારોના સતત આક્રમણ વચ્ચે તેને સલામત રાખવું તે. ચેતન્ય પ્રવાહને ઝીલવાનું ને સવિસ્તર વિસ્તારવાનું જે પવિત્રકાર્ય મનને હસ્તક રહેલું છે, તે કાર્ય બજાવવામાં તેને કશી હરકત ન પડે, તે રીતે નવકારના અક્ષરનું તેજ તેની આસપાસ વીંટળાઈને તેને સહાય કરે છે.
નવકાર એટલે અભયને ગુરુમન્ત્ર જ નહિ, કલ્યાણને પરમમખ્ય પણ ખરો. જેને તેને રંગ લાગે છે, તેના હૈયામાં જીવમાત્રના ભલાની શુદ્ધ અને વ્યાપક ભાવના અવિરતપણે રમતી થાય છે. તે કદી પોતાના શરીરના સુખને આગળ કરવાની લાલસામાં લપટાતું નથી. તેની પ્રત્યેક હીલચાલમાં શુભનું મંગલમય સંગીત ગૂંજતું જ હોય છે. -
ગુલાબના ફૂલના ઢગલા પાસે ઊભા રહેવાથી આપણે જેમ તેની મીઠી સુવાસ વડે તરબતર થઈ જઈએ છીએ, તેમ નવકારના સતત સેવનથી આપણું આંતર શરીર અદ્દભુત પ્રકાશવડે ઝળહળવા માંડે છે. આપણે વિચારેની બધી અપવિત્રતા નવકારના સ્પશે દૂર નાસી જાય છે. આપણામાં રહેલા પશુતાના સઘળા અંશે નવકારની દિવ્યતા વડે પ્રભાવિત થઈને સ્વયમેવ અલેપ થઈ જાય છે.
માનવ દેવથી ય મહાન કહેવાય છે, તે તેને મળેલા નવકાર અને “કમિભંતે' જેવા પરમમન્વેના કારણે. તે વારસાના સદુપયોગ વડે આપણે સહુ આપણું ઉક્તપદને ચરિતાર્થ કરી શકીએ તેમ છીએ. પરંતુ તેને માટે અપૂર્વ નિષ્ઠા
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૦
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા વાણીને પૂરતે સંયમ, રસના ઉપરને પૂરતે કાબુ અને શરીરસુખના સાધન તરફ અનાસક્તભાવ કેળવો પડશે. તે સિવાય નવકારના પ્રકાશને ઝીલવાની અને પચાવવાની પૂરી ગ્યતા આપણે નહિ ખીલવી શકીએ.
સામામાં જેટલું બળ હોય તેટલું મેળવવા માટે બહારથી આપણે તેટલું બળ લગાવવું જ પડે. ક્ષણિક સુખ આપનારી ભૌતિક વસ્તુઓ મેળવવા પાછળ આપણે મનવચન કાયાનું જેટલું બળ ખર્ચીએ છીએ તેને જે અંદાજ લગાવીએ તે આપણને સમજાય કે આપણામાં કેટલું બધું બળ રહેલું છે, પણ આપણું તે બળ સાચી સમજપૂર્વક
ગ્ય દિશામાં વાપરી નહિ શકતા હોવાને કારણે જ આપણે દિનપ્રતિદિન નબળા બનતા જઈએ છીએ. કારણ કે ભૌતિક પદાર્થો મેળવવા માટે આપણે જેટલા પ્રમાણમાં બળ ખર્ચાએ છીએ તેટલું આપણને તે પદાર્થોમાંથી પાછું વળતર મળી શકતું નથી. જે આપણે નવકારમાંની દિવ્યશક્તિ પાછળ આપણું બધું બળ લગાડી દઈએ તો આપણી શક્તિમાં જરા જેટલો પણ ઘટાડો ન થતાં, ઉત્તરોત્તર વધારે જ થાય. કારણ કે તેની પાછળ સતત મંડ્યા રહેવાથી શારીરિક કે માનસિક ઘસારો મુદ્દલ પહોંચતું નથી, પરંતુ પુષ્ટિ વધે છે અને તેથી કેઈ જાતના ખરાબ વિચારે ઉઠતા નથી, કે કઈ પ્રત્યે રાગદ્વેષ પણ જન્મતે નથી. | મન્ચાક્ષરોની અદ્ભુત શક્તિ વડે, જીવનના પ્રવાહને પવિત્ર અને ગતિશીલ બનાવવાની ભાવના દરેક માણસને હેય જ છેપરંતુ નિષ્ઠા, ધૈર્ય, તેમ જ સંયમના અભાવે
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
જીવનમંત્ર શ્રીનવકાર
ઘણા ખરા તો નાસીપાસ જ થતા હોય છે, કેટલાક થાકીને અધે રસ્તેથી પાછા ફરતા હોય છે, તે થોડાક લગભગ કિનારે પહોંચવાની તૈયારીમાં હોય છે, પણ ધીરજને બંધ તૂટી જતાં તે પણ નિષ્ફળ બને છે; કેઈક વિરલ પ્રતિભાશાળી આત્મા જ સફળતાની રેખા સુધી પહોંચે છે.
જડતાની જડ ઉખેડી નાખનારા મન્ચાક્ષરેને ઉપયોગ ચિતન્ય પ્રવાહના ઉથ્વકરણના મંગલ હેતુપૂર્વક જ થો જોઈએ. જેઓ તેના વડે પોતાના જડ જગતને જીવતું કરવાની કેશિષ કરે છે તેઓ દવા વડે અંધકાર ખરીદનારા કે અમૃત સાટે વિષ મૂલવનારા જ ગણાય.
મન્ટના અક્ષરે અક્ષરજીવનના જ સાચા સાથીઓ, સહાયક અને સમર્થક છે.
| નવકાર મન્ત્રાધિરાજ છે, ત્રણ જગતમાં તેને જે નથી; તે જેના હૈયામાં વસ્યા હોય તેને રેગ, શોક, ભય, ચિંતા, વગેરે નડતાં નથી. એ બધું તે આપણે સારી રીતે જાણીએ છીએ, પરંતુ તે મન્નાધિરાજનું આપણા વર્તમાન જીવનમાં સ્થાન છે કે નહિ ? તે અંગે અત્રે વિચાર કરવાનો છે.
જે મન્ચાધિરાજ શ્રીનવકારનું સ્થાન આજે આપણું જીવનમાં હેત તે આપણે આજે છીએ તેના કરતાં જુદી જ હાલતમાં હોત. જે દુઃખ, મુશ્કેલીઓ, અંતરાયો અને કષાયો વચ્ચે આપણે શેકાઈ રહ્યા છીએ, તે એમ સૂચવે છે, કે નવકારને આપણે હૈયામાં નથી વસાવ્યું. નવકારને છેડી, નવકારવિધી જડબળેના આકર્ષણમાં ફસાઈને આપણે સહુ આપણી જાતે જીવનના વિરેાધી અને મેતના પક્ષપાતી બનતા જઈએ છીએ.
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનસરકાર નિષ્ઠા જો કાંઇના ય મનમાં એવા ખ્યાલ હાય કે નવકારમંત્ર એ ચમત્કાર-મન્ત્ર છે, તે તેમણે તે ખ્યાલને વહેલામાં વહેલી તકે દૂર કરી દેવા જોઇએ. કારણ કે નવકાર એ ચમત્કાર–મત્ર નહિ, પરંતુ જીવનમન્ત્ર છે. જીવનના શાંત, નિર્મળ અને પરમસ્વરૂપને પ્રગટ કરનારા મહામન્ત્ર છે. તેનામાં ચમત્કારનું કોઈ તત્ત્વ નથી. આત્માને સર્વથા સાનુકૂળ એવી ભૂમિકા ઉપર તેના પ્રત્યેક અક્ષરનું, એકમેક સાથે સંચેાજન થયેલું છે. હા, ચમત્કાર સમજવા હાય તા શ્રીનવકાર આપણને મળ્યા તેને કહી શકાય !
એ તે આપણા સહુના અનુભવની વાત છે, કે દવા સાથે ચરી ખરાખર ન પાળી શકાય તા દવાની લગભગ અસર મારી જાય છે. નવકાર સાથેના વર્તાવમાં આપણે સહુ, ચરી પાળવા માખત જ ભૂલ ખાઈ ગયા છીએ. એ મહારસાયણનું આપણે ક્યારેક સેવન તે કરીએ છીએ, પરંતુ તેની ઉપર જે ચરી પાળવી જોઇએ તે નથી પાળતા. એથી તેના વડે થવા જોઇતા મોટા ફાયદા આપણને થતા નથી અને આપણે નિરાશ થઇ જઇને તેની અસરકારતા વિષે સદેહશીલ બની જઇએ છીએ. જ્યારે સદેહ એ તા માનવીના મેટામાં માટેા શત્રુ છે.
સદેહ એટલે અનાસ્થા, અશ્રદ્ધા.
ખીજને પેાતાના હૈયામાં ધારણ કરનારી પૃથ્વીના જેવી અખૂટ શ્રદ્ધા અને ધીરજ જેના હૈયામાં વાસ કરે છે તેના હૈયામાં નવકારનું તેજ પ્રસરી શકે છે. નવકારના તેજપ્રપાતને ઝીલવા એ કાઇ નાનીસૂની
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
જીવનમંત્ર શ્રીનવકાર
૩.
વાત નથી. સાધનામાર્ગે જીવન જેમનાં ગંભીર અને છે, શુદ્ધ અને છે, વ્યાપક અને છે, ઊંડાં અને છે, તે જ નવકારના પૂર્ણ પ્રભાવનાં પવિત્ર તેજકિરણાને પેાતાની અંતર ગુફામાં ખેંચી શકે છે—એલાવી શકે છે.
આપણે નવકાર સાથેના પરિચય ઘણા જૂના વખતથી હાવાને કારણે આજે નવકાર પણ આપણને જૂના લાગે છે. સૂર્ય-ચન્દ્ર સાથેના ઉપલક પરિચય જેવા જ નવકાર સાથેના આપણા પરિચય છે અને છતાં સૂર્ય-ચન્દ્ર આપણને જૂના નથી લાગતા. વાસ્તવમાં જૂનું થાય એવું કશું તેમનામાં છે પણ નહિ. એમ જો સૂર્ય—ચન્દ્ર સદૈવ નવા જાય અને નવકાર જૂના જણાય તે તેનું કારણ શું ? નવકારમાં જૂનું થાય એવું કાઇ તત્ત્વ છે ખરું ? કે પછી આપણા જીવનમાં વધતી જતી જડતાને કારણે ચેતનના પારાવાર સમા નવકાર પણ આપણને આજે બ્રૂને પ્રતીત થઇ રહ્યો છે ? આ અંગે આપણે ગંભીર ચિંતન કરવાની જરૂર છે. તે સિવાય નવકાર સાથેના પૂર્ણ સ્નેહ આપણે નહિ સ્થાપી શકીએ, આપણી હાલત દિન-પ્રતિદિન બગડતી જશે, ખુલા આપણી ચૈતન્યના અંશા પણ કર્યું વાદળાના અંધકારમાં ઢ'કાઈ જશે. નવકારને નહિં એળખી શકવાને કારણે તે આજે આપણા આત્માને ઓળખી શકતા નથી, આત્મા અને દેહ વચ્ચેની ભેદ રેખાને સ્પષ્ટપણે કળી શકતા નથી. અને તેથી જ પ્રસગાપાત નવકારના અક્ષરે ખેાલી નાખવા છતાં એ અક્ષરામાંના અક્ષરતત્ત્વ વિષે જરા જેટલા પણ વિચાર કરી શકતા નથી. જેમને આવા અદ્ભુત
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા જીવનમંત્ર અંગે શાંતિસર વિચાર કરવાનું પણ ન સૂઝે તેમના ભાગ્યમાં દુઃખ, દારિદ્રય અને દેહભાવના ઝંઝાવાત સિવાય બીજુ શું હોઈ શકે ?
જીવનને ઘડનારા વિવિધ પરિબળના મૂલ્યાંકનની આપણી આજની દૃષ્ટિમાં ઘણી જડતા વધી ગઈ છે. તાત્કાલીક લાભના લોભમાં સમષ્ટિમય જીવનના અનેક ઉજ્જવળ અંશેને આપણે ઢાંકી દઈએ છીએ, આપણે મધરાતની શાંતિમાં દિવસને કેલાહલ વાંછીએ છીએ અને જ્યારે દિવસ ઉગે છે ત્યારે, રાતની ઝંખના કરીએ છીએ. અને - એ બધું સ્પષ્ટ સૂચવે છે કે આપણી આંતરિક નિર્બળતા વધી છે. તે નિર્બળતાને ખંખેરી નાખવા માટે નવકાર પૂરત ગણાય અને તે આપણી પાસે છે પણ ખરે, પણ તેને લાયક બનવાની બેપરવાઈને કારણે આજે આપણે વધુ ને વધુ લાચાર-નિરાધાર દશામાં મૂકાતા જઈએ છીએ. - આપણું હાલત સુધારવાને ઉપાય માત્ર નવકાર છે. - મનવચન-કાયાને બાઝેલી સઘળી જડતા નવકારનું બળ વધતાંની સાથે જ ઓછી થવા માંડે છે. કામ, ક્રોધ, માન, માયા–આદિ અંતરના શત્રુઓનું જોર નવકારના પદસંચાર સાથે જ ઘટવા માંડે છે. વાતાવરણમાં તરતા સઘળા સાત્વિક ભાવે નવકારના આકર્ષણથી ખેંચાઈને આપણા જીવનને સત્તસમૃદ્ધ બનાવે છે. પ્રકૃતિની સઘળી અસર, નવકારની અસર વધતાંની સાથે જ ઓસરવા માંડે છે. વિશ્વના અંતરાળે રહેલાં અખૂટ તાનું દર્શન નવકારના સાધકને થઈ શકે છે. તે દર્શનની અસરથી
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
જીવનમંત્ર શ્રીનવકાર
૯૫ જીવનનું વહેણ ઉર્ધ્વગામી બને છે. પાંચે ઈન્દ્રિયની સઘળી તાકાત સાનુકૂળ દિશામાં સહાયક બને છે. મનની આંતરિક શક્તિઓ આત્માની પ્રગટતી શક્તિઓ સાથે તાલ મેળવી શકે છે. નવકારના પ્રત્યેક અક્ષરમાં રહેલી અપૂર્વશક્તિને અંતરમાં પ્રવેશ થાય છે, તેથી ત્યાં ઘર કરીને રહેલાં સઘળાં જડબળની જડ ઝડપથી ઉખડી જાય છે. ચૈતન્યતત્ત્વનું સુંદર રીતે પ્રગટીકરણ થાય છે અને ચિતન્યના અંશે જેમ જેમ પ્રગટ થતા જાય છે તેમ તેમ જીવન અને જગતમાં વ્યાપી રહેલી જડતાની આક્રમક પ્રતિભાને વિલય થાય છે.
નમસ્કારમહામન્ટને નમસ્કાર કરવાથી, આપણું મનમાં નવું બળ પેદા થાય છે. જડ દ્રાની લાલસા ખાતર જેને તેને નમવાની સ્વાભાવિક બની ગએલી માનવ વૃત્તિમાં નમસ્કારને નમ્યા પછી ઘણે મેટો તફાવત પડી જાય છે. કારણ કે નમસ્કારને નમતાંની સાથે જ આપણા અંતરમાં તેમાંના પંચ પરમેષ્ઠિભગવંતેના નિર્મળ સ્વરૂપની અદ્ભુત પ્રતિરછાયા પડે છે. તે છાયા આપણા અંતરમાં વસતી જડછાયાને દૂર ભગાડી દે છે. આપણને બધી વાતે સુખી કરવાનું સામર્થ્ય નવકારમાં છે જ, પણ તેને ઉપગ નહિ કરી શકવાને કારણે આપણે ઠેરઠેર ઠેકરે ચડીએ છીએ.
નવકારને મહિમા અપાર છે. કારણ કે તેને પ્રભાવ અચિંત્ય છે. આ નવકાર આપણી ખૂબ નજીક હોવા છતાં આપણે તેમાંથી કશું નવું ઝીલી શકતા નથી. અરે, કહે કે એ નવું આપણું જૂની અને જડ વૃત્તિઓને ગમતું જ નથી.
નવું જીવન, દિવ્ય જીવન, મંગલમય જીવન, આનંદમય
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા જીવન અને પરમાનંદમય જીવન, નવકારમાં છે. - તમે નવકારને તમારે કબજે સેંપી દો અને પછી જુઓ, કે તમને કેવાં કેવાં અભૂતત વડે શણગારી દે છે.
IIE: CB
Iકાય છે કારણ કાયદાકાવાવ
નવકાર તો મનનું મન છે. એ ન હેત ! તે મન ન હેત અને આરાધનામય જીવન પણ ન હતા. જેઓ જાણે-અજાણે પણ આ એનાથી વેગળા રહ્યા છે તેઓને મન પણ છે તેવાં જ અતિમંદ મળ્યાં છે. મલયના મંદ સમીરના સ્પશે શરીરને જે સુખાનુભવ થાય, તે જ સુખાનુભવ શ્રીનવકારના પશે મનને થ જોઈએ. જ્યાં સુધી એ ન થાય ત્યાં સુધી સમજવું કે શ્રીનવકારને કબજો આપણુ ઉપર પૂરે સ્થાપાયે નથી. આપણી વૃત્તિઓ અવસરે નવકારવિરોધી બળના આશ્રય તળે સુખ મેળવવાની પેરવી કરે છે તેનું મૂળ કારણ છે જીવને ભવોભવમાં ભાવેલું સંસારનું આકર્ષણ, જ્યારે નવકાર તે છે મોક્ષનું આકર્ષણ, આકર્ષણ જ નહિ, સંસારના કલણમાંથી જીવને બહાર નીકળવાની અને મોક્ષાનુકૂળ જીવનના રાજમાર્ગ
પર સમભાવે ચાલવાની સઘળી ક્ષમતા છે બક્ષનારે પરમતારક મહામંત્ર ! iseasessmetastestવારા વીરાવામાં
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૧૬)
મહા રસાયણ નવકાર મહારસાયણ છે, અદભુત ચાટણ છે. તેના વિધિપૂર્વકના સેવનથી મનમાં નવું તેજ, વાણમાં પૂર્ણ પ્રભાવ અને કાયામાં નવું જેમ પ્રગટે છે.
મન, વચન, કાયાના સઘળા રે આ મહારસાયણું વડે દૂર થાય છે. તેના સ્પર્શ માત્રથી મંદ પડી ગએલી આંતક્તિઓ સતેજ બને છે. તે જેમ જેમ શરીરમાં ફરતું થાય છે, તેમ તેમ લોહીમાં તેનું શુદ્ધ તેજ ભળવા માંડે છે અને ધીમે ધીમે આખું શરીર ચેતન્ય પ્રવાહનું એક સુંદર માધ્યમ બની જાય છે.
નિર્મળ તેજે ઝળહળતા આત્માનું વિશ્રામસ્થાન જે શરીર છે, તેને સદા પવિત્ર રાખવા માટે આ મહારસાયણને નિયમિત આસ્થાપૂર્વક ઉપયોગ કરવો જોઈએ. જીવનને ટકાવવા માટે શ્વાસોચ્છવાસ જેટલે કિંમતી છે, તેટલું જ કિંમતી ચેતનના સમષ્ટીકરણ માટે આ મહારસાયણ છે.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૮
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા પદાર્થની અતિસૂકમ માત્રાને તેમ જ વાયુમંડળના સંકેતેને ઝીલનારાં આધુનિક વૈજ્ઞાનિકયન્ઝો કરતાં ય વધુ કિંમતી અને વધુ સૂક્ષમ ઈન્દ્રિયે જે આંતરૂતના સાથેને પિતાને સીધો સંપર્ક જાળવી રાખે તે ઘર આંગણે બેઠાં વિશ્વનાં હેરતભર્યા દ જોવા મળે. પરંતુ પિતાની અંદરના તેમ જ બહારના ચૈતન્ય પ્રવાહને ઝીલવાની જરા જેટલી પણ જાગૃતિ દર્શાવ્યા સિવાય, આજનો માનવ સુખ-દુઃખની ક્ષણિક છાયાવાળા પદાર્થોને પકડવાના સતત પ્રયાસમાં મગ્ન બન્યું છે. તેથી તેનું વ્યાપક સ્વરૂપ ઢંકાએલું રહે છે અને મન, બુદ્ધિ તથા ઈદ્રિએ સજેલા માત્ર સંકુચિત પ્રદેશમાં રખડવાનું તેને નસીબે વર્તાય છે.
આવી ખરાબ સ્થિતિની જાતતપાસ કરવા જેટલો સમય પણ આજે કેઈને ય હોય તેમ જણાતું નથી. જે તેટલે સમય કાઢે તો આજને સમય બદલવામાં જરૂર સફળ થઈ શકે. આશાના દરિયા જેવા માનવી માટે નિરાશ થવાનું કાંઈ પણ કારણ નથી, સત્ય માર્ગે પ્રયત્નની જરૂર છે.
અંતરાત્મા કહે છે કે છેવટે થાકીને પણ માનવીને પિતાને ઘેર પાછા ફરવું પડશે. તે સિવાય તે જીવનને પૂર્ણ સંપર્ક નહિ સાધી શકે. તે મહામંગલકારી સમય વધુ ને વધુ નજીક આવતું હોવાનાં ચિહ્નો વિચારકોને આજે સ્પષ્ટ કળાય છે. સુખ અને શાંતિની શોધ માટેના બાહા પ્રયાસને આંતરિક વળાંક મળતાંની સાથે જ માનવીને જીવન-સંસાર ન વેગ ધારણ કરશે. તે વેગમાં
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
સહા રસાયણ
૯૯
ગતિ, સ્થિરતા અને પ્રગતિ આણવા માટે તેને નવકાર સિવાય નહિ જ ચાલે. કારણ કે વિશ્વમાં નવકારનું ખળ બીજા બધાં સ્થૂલ અને સૂક્ષ્મ મળેા કરતાં વિશેષ છે. તેના વડે પ્રાણશક્તિમાં વધારો થાય છે, ઇન્દ્રિયાની સૂક્ષ્મ શક્તિ વધે છે, મનના વિચારામાં વધુ વ્યાપકતા, સ્થિરતા, સાત્ત્વિકતા અને સૂક્ષ્મતા પ્રગટ થાય છે. એના અક્ષરાનું સંચૈાજન એવા પ્રકારનુ છે કે તેના નિયમિત જાપના પ્રભાવે જીવનમાંની સઘળી જડતા, દુવિચારો અને પાપમય પ્રવૃત્તિઓ આપેાઆપ ઢીલી પડી જાય છે. પાણીથી જેમ મેલ કપાય છે, તેમ નવકારના અક્ષરે વડે આંતરિક મલિનતા કપાય છે. સૂર્ય સ્નાનદ્વારા જેમ અંગે અંગમાં નવું તેજ પ્રવેશે છે તેમ નવકારના નિત્ય સંપર્ક દ્વારા સૂક્ષ્મ આંતરિક શક્તિઓનું પ્રગટીકરણ થાય છે. રાતની મીઠી ઉંઘ પછી શરીરમાં જેવી હળવાશ અનુભવાય છે તેવી જ હળવાશ નવકારના જાપ વડે અંતરમાં વ્યાપે છે. જાણે કે નવા જન્મ થયા હાય તેવું હળવું અને પવિત્ર વાતાવરણ જીવનની અંદર-બહાર ફેલાએલું રહે છે.
નવકાર, એ કોઇ સમ્પ્રદાયવિશેષની મુડી નથી, તેના ઉપયાગની સઘળા જાગ્રત અને વિવેકી આત્માઓને છૂટ છે. તેના એ અથ નથી કે જેઓમાં જ્ઞાનશક્તિ અને વિવેકશક્તિ જાગી નથી તે આત્માએ તેને ન મરી શકે. પરંતુ તે માટે તેમણે ઉપકારી ગુરુનું શરણું સ્વીકારવુ જોઇએ. માંદા માણસને દવા લેવાની છૂટ હોવા છતાં તે ક્યારે લેવી, કેટલા પ્રમાણમાં લેવી, તેના ઉપર શી શી
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૦
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા ચરી પાળવી, વગેરે પૂછવા માટે પણ તેને વૈદ્ય-દાતર પાસે જવું જ પડે છે. તે જ રીતે નવકારની અંતરમાં આદરપૂર્વક સ્થાપના કરવાની વિધિ સારી રીતે જાણી લેવા માટે સુગુરુનું શરણું અનિવાર્ય ગણાય. ગુરુ પણ, આ સંસારના જોરદાર પ્રવાહમાં સામે પૂરે તરતા હોય તેવા જોઈએ, નહિ કે તેમાં ખેંચાતા અને ડૂબકીઓ ખાતા હોય તેવા. - શરીરમાં જ્યાં સુધી રેગ હોય ત્યાં સુધી દવા લેવી જ પડે તે રીતે જ્યાં સુધી આપણે આત્મા સંપૂર્ણ નિર્મળ ન બને–સર્વથા કર્મ મુક્ત ન બને, ત્યાં સુધી શરીર સ્વસ્થ છતાં આપણે સહુ રોગી જ ગણાઈએ. આત્મા ઉપર કર્મને મહાવ્યાધિ સર્વથા દૂર કરવા માટે, ભાવરોગનું નિવારણ કરવા માટે સંસારના નાના-મોટા સહુ માનવોએ નવકારનું સેવન કરવું જ જોઈએ. તે સેવનવિધિ ઉત્તમ પ્રકારના સુગુરુ પાસેથી શીખ જ જોઈએ.
નવકારના જાપથી શરીરમાં જે ઉષ્મા–પ્રભા પ્રગટ થાય છે, તેની અસર આપણને બહારના સાધન વડે સ્મૃતિ ટકાવી રાખવાની પરાધીન વૃત્તિમાંથી મુક્ત કરાવે છે. નવકારના અક્ષરો જેમ જેમ અંતરમાં ઊંડે ઊતરતા જાય છે, તેમ તેમ મન અને ઈન્દ્રિયેનું બહિર્ભમ્રણ ઘટવા માંડે છે, તેમને પણ અંદરની સુખશાંતિની ગોદમાં લપાઈને બેસી રહેવાની સતત ઝંખના થયા કરે છે. પરંતુ બહારથી સુખ શોધવાના ઘર કરી ગએલા જડ સંસ્કારના પ્રભાવે આપણું વલણ જેટલું આંતરિક દિશામાં રહેવું જોઈએ તેટલું રહેતું
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહા રસાયણ
૧૧ નથી. નવકારના સહવાસ પછી આ બહિર્મુખતા ઘટવાની સાથે સાથે અંતર્મુખતા વધવા માંડે છે અને તે સહવાસમાં સંપૂર્ણ આત્મીયતા કેળવાયા પછી બહારના જોરદાર હુમલાઓ વચ્ચે પણ સ્થિરતાપૂર્વક ટકી શકાય છે. મજબૂત ખૂટે બાંધેલી ગાય કે ભેંશ રસ્તે જતા કોઈ નવા વાહન કે પ્રાણીને જોઈને ભડકે પણ છે અને ઘડીભરને માટે કૂદાકૂદ પણ કરી મૂકે છે, છતાં ખૂટે મજબૂત હોવાના કારણે તે જેમ કેઈને નુકસાન નથી કરી શકતી, તેમ નવકારરૂપી મજબૂત ખૂટે બંધાએલું મન, કે ચિત્ર-વિચિત્ર પ્રસંગ કે પદાર્થના દર્શને ઘડીભરને માટે કૂદાકૂદ કરી મૂકે, પરંતુ કેઇને વ્યથા પહોંચાડવાની હદ સુધી પહોંચી શકતું નથી; કારણ કે તેના સ્વૈરવિહારને અટકાવનારે ખૂટે ખૂબ જ મજબૂત છે.
લકત્રયના કલ્યાણની અનન્ય ભાવનાના અમૃતનું પાન નવકારના સાધકને કરવા મળે છે. કારણ કે નવકારમાં કેઈ નાની વાત કે ઈચ્છાને અંશ પણ નથી. જીવન માત્રના કલ્યાણને તે મહામંત્ર છે. આવ્યા પછી ચાલ્યું ન જાય એવું સુખ અપાવવાની નવકારમાં સંપૂર્ણ તાકાત છે. જેમને ક્ષણિક સુખમાં જ રસ હોય તે ભલે બીજે જાય, પરંતુ સાચા સુખના અભિલાષી માત્રને તે નવકારને જ નમવું પડશે. પાંચ પૈસાને લાભ થતું હોય તે વેપારીને સલામ ભરી શકાય, સમયસર પરવાને મળતો હોય તે અમલદારને સલામ ભરી શકાય; જ્યારે સુખ, શાંતિ અને મંગલના દાતાર એવા નવકારને સલામ ભરતાં વિચાર કરવો પડે છે !
આપણું આ બહિર્મુખદશાને કારણે જ આપણે આજ
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૨
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા સુધી પરાધીન રહ્યા છીએ. આપણામાં કેટલું બળ છે? તેને આપણને પૂરેપૂરે ખ્યાલ નથી આવ્યો. શક્તિના પંજતુલ્ય નવકારના જાપના પ્રભાવે આપણી આ જુગજની જડતા જરૂર દૂર થવા માંડશે, આપણને પિતાને આપણી ખરી કિંમતનું સાચું ભાન થશે. આજે આપણને એ ભાન નથી, ત્યારે તે આપણે અમૂલ્ય તત્ત્વોના પક્ષપાતી બનવાને બદલે, ટૂંક મુદતમાં ગંધાઈ ઉઠે એવા જડ પદાર્થોના ઢગલાના માલિક બનીને ફૂલાઈએ છીએ.
અંતરના આસન ઉપર ખૂબ ઉલ્લાસપૂર્વક નવકારને બિરાજમાન કરો. પછી જુઓ, કે મન અને ઈન્દ્રિયો આઠે ય પ્રહર તેની કેવી સરસ સેવા-ભક્તિ કરે છે ? બહારનાં સઘળાં તોફાની બળ આપો આપ શાંત થઈ જઈને તમારી આજ્ઞાની રાહ જોતાં ઊભાં રહેશે.
નવકાર, આત્મા અને પરમાત્મા વચ્ચેને દિવ્ય સેતુ છે. તેને શરણે જવાથી પરમાત્માનું દર્શન સુલભ બની જાય છે. નવકારના પ્રવેશ સાથે જીવનમાં નવલું પ્રભાત ઉઘડે છે, નવી જ આશાઓ અને ભાવનાઓ આળસ મરડીને બેઠી થાય છે અને ચોમેર નવી જ પ્રભા ફેલાતી દેખાય છે.
ચેતનના આવિર્ભાવ અને ઉર્વીકરણને સર્વથા સાનુકૂળ એવું નખ-શિખ પરિવર્તન નવકારરૂપી મહારસાયણના નિષ્ઠાપૂર્વકનો નિયમિત સેવનથી થાય છે.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
રીએ
આપણે સહું તે
(૧૭) કૃષ્ણવર્ણ તેજ આ સંસારમાં પૃથ્વી, પાણી, તેજ વાયુ અને આકાશના જેટલું જ ઉપકારક સ્થાન કાળા, લીલા, પીળા, લાલ અને ધોળા રંગનું છે.
પૃથ્વી, પાણી આદિને પ્રત્યક્ષ ઉપકાર તેના ઉપયોગમાં વરતાતે હેવાથી આપણે સહુ તેની અનિવાર્યતાને સ્વીકારીએ છીએ. શરીરના સ્થૂલ ઘડતરમાં જેટલા ઉપગી છે પૃથ્વી-પાણી આદિ, તેટલા જ ઉપકારક અને અનિવાર્ય છે ઉક્ત પાંચે ય રંગ, આંતરિક સૂમ જીવનના ઘડતર માટે.
કાળો રંગ ગહનતાના ઘડતર માટે. લીલે શીતળતાના સંપાદન માટે. પીળે સાત્વિકતા ખીલવવા માટે. લાલ દાહકતા ફેરવવા માટે.
વેત શિવ, સુંદર અને મંગલને આકર્ષવા માટે. નવસર્જનનું બીજ સદા અંધકારમાં જ વવાય છે, અંધકારની ગહનતામાં જ તે ઉછરે છે અને પાકટતા હાંસલ કર્યા પછી પ્રગટે છે પૃથ્વીપાટલે.
ગહનતાના શેક અને હૂંફ વિના કોઈ ગુણ કે દ્રવ્ય પિતાનું સર્વવંતુ મૌલિક જીવન પામી ન જ શકે. માટે તે મેતીને ઘેરા રત્નાકરના ઘોર એવા અગેચર કેતરમાં
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૪
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા વસવું પડે છે, શાંતિને પણ અતલ નિઃસ્તબ્ધ મધરાતના અંતરે આળોટવું પડે છે.
અંધકારનું ઊંડાણ અને વ્યાપકતા જેમ વધારે, તેમ તેમાં પાકતાં ગુણ-દ્રવ્યરૂપી રને બેનમુન પાણીદાર અને તેજભારે લહલહતાં. " અંધકાર એટલે ધુમાડાના ગોટ નહિ, અજ્ઞાનતાનાં વાદળાં નહિ, વિષય-કષાયનાં દળકટક નહિ પરંતુ સારિવ
તાની ગહનતામાં સ્થિર તિજનું કૃષ્ણવર્ણ સુભગ તેજ. - આંખની કાળી કીકી વડે જ જગતની સઘળી સુંદરતા પી શકાય છે, એ પ્રત્યક્ષપણે જાણવા અને અનુભવવા છતાં, આપણે અંધકારનું ગૌરવ સ્વીકારતાં અચકાઈએ છીએ, અંધકારની અલૌકિક ગહનતામાં લઈ જનાર ધ્યાન અને આત્મસાધનાના માર્ગ પર પગ મૂકતાં અચકાઈએ છીએ.
કૃષ્ણવર્ણ જે ખરેખર ખરાબ હોત તે આંખની કીકી કાળી ન હોત. કાળી તે કીકી વડે જ બધું જોઈ શકાય અને બધા વર્ષોમાં પ્રવેશ કરી શકાય તેવી અદ્દભુત વ્યવસ્થા ન હોત. તેનામાં વધુ ચમક આણવા માટે કૃષ્ણવર્ણના અંજનનું સંશોધન અને ઉપગ ન થાત. નાના બાળકને કાળા દેરા બંધાય છે તે પણ કૃષ્ણવર્ણની અદ્દભુત પ્રભાવ શક્તિનું સમર્થન જ છે. તે રંગમાં એટલું બધું સામર્થ્ય છે કે ભલભલા પ્રયોગવીરે તેની પ્રતિભા સમક્ષ ઝાંખા ચડી જાય છે. ચન્દ્રમાંને કાળો ડાઘ સૃષ્ટિમાં પ્રકાશ જેટલું જ તિમિરનું મહત્ત્વ પ્રસ્થાપિત કરે છે.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
કૃષ્ણવ તેજ
૧૦૫
જેને પકવવું છે પાણીદાર જીવનનું મેતી, તેણે અવશ્ય અંધકારની ગહનતાને પીતાં અને પચાવતાં શીખવું જોઇએ. કારણ કે તેના વડે આંતર્ર્જીવનની સપાટીની પાર રહેલા પ્રકાશ સાથે એકરૂપતા સાધી શકાય છે.
સૂક્ષ્મ પરિપકવતા પ્રદાન કરવાનું ગૂઢ સામર્થ્ય છે તિમિરની ગહનતામાં, અંધકારની નિઃસ્તબ્ધતામાં
ઉષા, સંધ્યા અને મધ્યાહ્નનું જે સઘળું આધ્યાત્મિક મહત્ત્વ છે તે પણ જીવનના સતામુખી વિકાસમાં પૂરેપૂરા સહાયક થતા સક્રાન્તિના તેજલીના તિમિરકાળને જ પ્રતાપે. ધ્યાનની ગરમીમાં અંધકારની ગહનતાના ૫ટ અદ્ભુત ચૈતન્યધારા વહાવે છે. ઠેર ઠેર ભરાઇ રહેલા કચરા ને રજ તે ધારાના પ્રવાહમાં ધાવાઈને સાફ થઈ જાય છે. કૃષ્ણવ છે આત્મસાધનાનું પ્રથમ સાપાન, અને તેથી જ ૫ંચમપરમેષ્ઠી એવા ઉપકારી સાધુ ભગવંતાના વર્ણ પણ શ્યામ સ્થાપવામાં આવ્યે છે. કૃષ્ણે એવી પ્રથમ અવસ્થાના જાગૃતિપૂર્વકના સત્કાર-પૂજનદ્વારા જ વિશ્વવિસ્તરતા જીવનને સાધનાનું બીજી સેાપાન જડે છે.
જે માનવી કૃષ્ણમાં જ ગેાટવાઈ જાય છે તે નીલ, પીત, રક્ત અને વેતને લાયક અની શકતા નથી.
કૃષ્ણવર્ણની ગરમીમાં સ'સારના કલણુને શાષવાનુ અજોડ સામર્થ્ય છે.
દિવસને પ્રકાશ બક્ષનારા રાત્રીના અંધકાર જેટલુ જ જીવનને મુક્તિ અક્ષનારા કૃષ્ણવનું આ સંસારમાં મહત્ત્વ છે.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૧૮) ચાલો મહાસાગરમાં ઝીલવાને
નમે અરિહંતાણું એટલે સર્વ કલ્યાણમયભાવનું ઉર્ધ્વીકરણ.
નમો સિદ્ધાણું એટલે સર્વ કલ્યાણમયભાવનું સ્થિરીકરણ.
નમે આયરિયાણું એટલે સર્વ કલ્યાણમયભાવનું પ્રસરણું.
નમો ઉવજઝાયાણું એટલે સર્વ કલ્યાણમયભાવનું સિંચન.
નમે એ સવ્વસાહૂણું એટલે સર્વ કલ્યાણમયભાવનું શુદ્ધીકરણ.
નમો અરિહંતાણું એટલે તેને જપનાનું સર્વથા (સમ્યફ) રક્ષણ
નમો સિદ્ધાણું એટલે તેને જપનારને સર્વથા (સમ્યફ) ધ્યાનની સુપ્રાપ્તિ.
નમે આયરિયાણું એટલે તેને જપનારમાં આજ્ઞા
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચાલા મહાસાગરમાં ઝીલવાન
૧૦૩
પાલનની (આચાર ધર્મની) સર્વથા ચેાગ્યતાનુ (સમ્યક્) પ્રગટીકરણ.
નમા ઉવજ્ઝાયાણૢ એટલે તેને જયનારમાં અધ્યયનને ચૈાગ્ય મનાવનારી સથા (સમ્યક્) ચાગ્યતાનું પ્રગટીકરણ. નમેલાએ સવ્વસાહૂણું એટલે તેને જપનારમાં સાધનાની યોગ્યતાનું સર્વથા (સમ્યફ) પ્રગટીકરણ.
નમે અરિહંતાણુ. એટલે મનનુ શુદ્ધીકરણ. નમે સિદ્ધાણુ' એટલે અંતઃકરણનું શુદ્ધીકરણ, નમે આયરિયાણ' એટલે બુદ્ધિનું શુદ્ધીકરણ. નમે। ઉવજ્ઝાયાણં એટલે અખડ વિનય, નમે લાએ સવ્વસાહૂણ' એટલે પંચેન્દ્રિયજય. સફેદ, રક્ત, પીળેા, લીલે। અને શ્યામ છે રગ જેમના તે શ્રીપંચપરમેષ્ટિ ભગવંતાના સતત જાપના ચેાગે અંતઃસૃષ્ટિમાં અપૂર્વ એકવાક્યતા સ્થપાય અને તે પછી સાધક સ્વપર-કલ્યાણની ભાવનાવાળાં ઉત્તમ કાર્યો સરળતા પૂર્વક પાર પાડી શકે.
શ્રીનમસ્કાર મહામંત્રની ચૂલિકાનાં જે પદો છે તે આત્માને તથા કરણાને ઉક્ત મહામત્ર સાથે તદ્રુપતા સાધી આપવામાં પૂરતું બળ પૂરું પાડે છે તેમ જ તત્ત્વનું સર્વ સમાધાન પૂરું પાડે છે.
અણુમાલ છે ઉક્ત મહામત્ર
તેને જો તથાપ્રકારના ભાવ અપાય, તે જીવનમાં સત્ર તેનું શાસન સ્થપાય અને પછી તે તેને અણુગમતું
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૮
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
એવું, કે તેની આજ્ઞાવિરુદ્ધનું હાય એવું કાઇ કામ આપણે કરી જ ન શકીએ.
વિદ્યાથી જે રીતે અધ્યયનને, સિપાહી સેનાપતિની આજ્ઞાને, કલાકાર કલાને, કે સંગીતકાર સંગીતને ઉંચા ભાવ આપીને પેાતાની લઘુતાના અત્યંત વિનમ્રતાપૂર્વક સ્વીકાર કરીને જીવનમાં તેને સ્થાપવાનું સઘળું ખળ મેળવી શકે છે તેમ જે કાઈ ભવ્યાત્મા, જેમ પુષ્પ શાખાને કે સરિતા સિંધુને સમર્પિત થાય છે તેવા જ ભાવ સાથે ઉક્ત ૫૨મમત્રને ચરણે પેાતાની જાતને સમપી શકે છે, તેનું જીવન ત્રણે ય લેાકને આદરણીય અને છે.
કેમ કે જેવું આલંબન તેવું ઉત્થાન.
જે જેટલા અંશે તે આલખનમાં પાતાની જાતને આગાળી શકે તે તેટલા અંશે ઉંચા આવે. મતલબ કે તેટલા અંશે તેના જીવનની મૌલિક વ્યાપક્તા પ્રગટે, તેટલા અંશે તે અન્ય જીવાત્માઓને સ્વાભવત્ ઓળખી શકે. જે પુણ્યાત્મા ધ્યાનરૂપી અગ્નિના નિધૂમ પ્રકાશમાં પોતાની જાતને સર્વથા લુપ્ત કરી દેવાની અવસ્થાએ પહોંચે છે તેના શ્વાસમાત્રની સુંગધથી પણ સંસારની સઘળી દુ ધ (વાસના) દૂર નાસી જાય છે અને ઉત્કૃષ્ટ કારુણ્યરસ તેના જીવનમાં ઊભરાવા માંડે છે.
એવું જીવન પામવા કાજે, ચાલે! સહું નમસ્કાર મહામંત્ર રૂપી મહાસાગરમાં ઝીલવાને.
*
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૧૯)
નવકારમાં શું નથી ?
મંગલમય શ્રીનવકાર સ્વયં સપૂર્ણ છે. ભક્તિભાવભર્યાં અંતરે જેએ તેની પાસે જે માગે છે તેને તે મળે છે.
સાધ્યાસાધ્ય સઘળા રાગેા શ્રીનવકારરૂપી પરમ ઔષધિવડે મટે છે.
જીવનચંદ્રને લપટાવા દોડા-દોડ કરતાં શાકનાં ભારે વાદળાં, શ્રીનવકારના માત્ર પદ્મસ ચારથી અલાપ થઇ જાય છે. શ્વાસને ગૂંગળાવતી ચિંતાની ચીકણી રજ, શ્રીનવકારના માત્ર એક જ છુટમાં સાક્ થઈ જાય છે.
જીવનને ચૂસવા મથતા ભયના અજગરના ભરડા, શ્રીનવકારનુ તેજ-કિરણ પડતાં જ છૂટી જાય છે.
કષાયાના અનથ કારી પવન, શ્રીનવકારમાંથી પ્રગટતા પ્રજ્ઞાના શીળા તેજને છબી પણ શકતા નથી, છમવા જતાં તેનાં ગાત્ર ઢીલાં પડી જાય છે; તેના શ્વાસેાાસ થંભી જાય છે.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
અસહાય હાલતમાં જીવનની ઘડીઓ ગણનારા માનવી, જો અનન્ય નિષ્ઠાપૂર્વક શ્રીનવકારને શરણે જાય તે તેના દિવસ જરૂર બદલાઈ જાય. તેના ગાત્રામાં નવું ચેતન આવે, તેની બુદ્ધિમાં નવા પ્રકાશ આવે, તેના હૃદયમાં સાત્ત્વિક શ્રદ્ધા જન્મે અને તેની દૃષ્ટિમાં નવું પવિત્ર તેજ આવે. દુઃખથી દખાઈને જીવવાને બદલે, દુઃખને જીતવાની સ કળાઓમાં તે પારંગત બને.
૧૧૦
પરમતત્ત્વમય શ્રીનવકારના અક્ષર આંતરશરીરના જે ભાગને સ્પર્શે છે, ત્યાં અદ્ભુત ઝંકાર ઉત્પન્ન થાય છે. તે અકારમાંથી પ્રગટતી સૂક્ષ્મ શક્તિવડે, આત્મપ્રદેશાને આલિંગીને પડેલી કર્મોની અતિશય ચીકણી અને બેડાળ રજ ધીમે ધીમે છૂટી પડવા માંડે છે અને જીવનમાં અનેાખી હળ– વાશના સંચાર થાય છે.
શ્રીનવકારના અડસઠ અક્ષરાનું સયાજન સૃષ્ટિરચનાની જેમ પૂ, પ્રમાણસરનું અને અધ્યાત્મ-વિજ્ઞાનની સ ગૂઢસમશ્યાઓને ધારણ કરનારૂ છે.
તેના અક્ષરામાં જે પરાવાઈ જઈ શકે તેનું તેજ, કાન્તિ અને ખળ સૂર્ય, ચંદ્ર અને ઇન્દ્રને પણ ઝાંખા પાડે. ત્રણે ય જગતના પ્રગટ અને અપ્રગટ સઘળા મન્ત્રા, મહામન્ત્ર શ્રીનવકારમાંથી જન્મ્યા છે.
સંસારના મહાકાવ્યને ઝાંખું પાડે એટલું ઊંડાણ છે શ્રીનવકારમાં. કથા-સાહિત્યના સર્વશ્રેષ્ઠ ગ્રન્થાનુ` જન્મસ્થાન પણ શ્રીનવકાર જ છે. દ્રવ્યાનુયાગ અને ગણિતાનુયાગ પણ શ્રીનવકારની અંદર છે.
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવકારમાં શું નથી
૧૧૧
સર્વજ્ઞ શ્રીતીર્થંકર ભગવાનના સર્વજ્ઞત્વની ગૂઢ વસ્તુને કાનમાં કહી જનારા શ્રીનવકારમાં શું ન હેાય ?
આવા પરમમ ગલકારી પરમમન્ત્ર જે મહાપુણ્યશાળી આત્માને મળી જાય તે ન વાંચ્છે દેવ-દેવેન્દ્રનું પદ, ન રાખે ચક્રવતીના સુખ-ભાગની લાલસા. રાગ-દ્વેષના ઝેરી પટ તેના સૂક્ષ્મશરીરને સ્પર્શી પણ ન શકે. સ્વ-મંગલ, પર–મંગલ અને સર્વ–મ’ગલના મનારથ તેના હૈયે સદા રમતા હાય. તેની ચાલમાં મંગલનું સંગીત ગૂંજતું હાય, વાણીમાં મોંગલની સુગંધ મહેકતી હાય, વનમાં મંગલનું તેજ ખીલતું હાય, તેના આંગણે સદા મંગલ હેાય. તેના જીવનના કણે કણ મંગલભાવે રમ્યા હાય. જે જે મળે, તેને તે મગલમાં ચેાજે, અમ ગલ સિવાય બીજું કશું ન ખાવાનું હાય તેને, સર્વ મંગલનું જ સાહિત્ય તેના ઘરમાં હાય, મંગલકર મહાપુરુષાની સેવામાં તે ઉલ્લાસ અનુભવે. મંગલકારી અનુષ્કાના જોઇને તેની આંખેા રે, અંતર રીઝે પરમ મંગલ પદે બિરાજતાં, શ્રીતીથંકર ભગવ તાની ભક્તિમાં તેની મગલકર પ્રભા ગૂંથાએલી રહે.
અનંતકાળના અનંતાનંત આત્માએએ જેને સાચા ભાવપૂર્વક જપ્યા છે તે શ્રીનવકારના વિશ્વવ્યાપી પ્રભાવ, વિશ્વના નવકારપ્રેમી સર્વ આત્માઓનું સદા શ્રેય: કરે છે.
હૃદય-સિહાસને શ્રીનવકારની પધરામણી એટલે પચ પરમેષ્ટિ ભગવંતાની પધરામણી.
પેાતાના આંગણે એકાદ માટા અમલદાર કે પ્રધાન
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૨
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા આવે છે તે પણ માનવી તેના અપૂર્વ સ્વાગત માટે પિતાના ઘરની તેમ જ બહારથી લાવેલી ઉત્તમ વસ્તુઓ વડે ઘરને શણગારે છે અને આવનારા મહાનુભાવને જરા સરખી પણ ઓછપ ન વરતાય તેવું સુંદર વાતાવરણ ઊભું કરે છે.
-તે પછી પંચ પરમેષ્ટિ ભગવંતેની ભાવપધરામણના અણમોલ અવસર ટાણે આપણી તૈયારી કેવી હોવી જોઈએ? આપણે ઉત્સાહ કે હવે જોઈએ?
- પરંતુ આજે આપણું મન, બુદ્ધિ અને ઈન્દ્રિ બીજે રેકાએલી–ગૂંથાએલી હેવાથી આપણને નવકારની કિંમત સમજાતી નથી. સ્થૂલ બુદ્ધિ અને ઇન્દ્રિયને જે કાંઈ ગમી જાય છે તેની કિંમત આંકવાની પડેલી જૂની ટેવ આપણને નવકારની અપાર શક્તિ મેળવવાથી વંચિત રાખે છે.
નાટક, સીનેમા ને ભવાઈના માત્ર મનોરંજક લેખાતા પ્રસંગોને આપણે પૂરે ભાવ આપી શકીએ છીએ, પરંતુ આપણા જીવનની પવિત્રતા અને તેના પ્રાણાધાર સમા નવકારને નથી ઓળખી શકતા. તેને ભાવ આપવાની, તેની સાથે ન્યાયના ધરણે વર્તવાની વાત આવે ત્યારે દલીલબાજી દ્વારા છટકી જવાની પેરવીમાં પડીએ છીએ.
કિંમત જરૂર આંકે, ભાવ અવશ્ય આપો; પરંતુ જે કિંમતપાત્ર નથી તેની કિંમત આંકીને કિંમતી જીવનની ક્ષણોને બરબાદ કરવાને શું અર્થ ? જેને ભાવ આપવાથી કેવળ ભવ જ વધતું હોય તેને વિચાર આપઘાત સર જ ગણાય ને !
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવકારમાં શું નથી
૧૧૩ | નવકારમાં બધું છે, જે તેનામાં ઓતપ્રોત થાય છે તેને તે સારી રીતે સમજાય છે. દિવસ-રાત બહાર રખડનારા પુરુષનો સઘળો ઘર-વ્યવહાર કથળી જાય છે, તે દિવસ–રાત પરભાવમાં રાચવાને કારણે પોતાના આત્મઘરની આજે શી સ્થિતિ થઈ રહી છે તેનું ભાન બહુ જ ઓછા માણસને છે.
એક પ્રયાગ ખાતર પણ પ્રયોગવીરની તમન્ના અને દષ્ટિ સાથે શ્રીનવકારને સહવાસ મહિના-બે મહિના પૂરત તે રાખે ! તેટલા સમયમાં પણ તે આખી જીંદગી દરમ્યાન નહિ જેએલા અને નહિ અનુભવેલા અદ્દભુત પ્રસંગે વડે જીવનને સારભૂત બનાવી દેશે.
જે પરિપૂર્ણ છે, તેની જ મિત્રી અને ભક્તિ હેય.
જે વેપારમાં ખાવાનું કશું ન હોય અને કમાવાનું પુષ્કળ હોય તે વેપાર કેને ન ગમે?
નવકારની ભક્તિ એ પણ એકાંતિક લાભને ઉત્તમ પ્રકારને વેપાર છે, તેમાં ખાવાનું કશું નથી, કમાવાનું ઘણું છે.
નવકાર જ્યાં પગ મૂકે છે ત્યાં કુબુદ્ધિને અંધકાર ટકી શકતું નથી, સંકુચિત વૃત્તિઓ નભી શકતી નથી, જે સુંદર અને સવમય હોય છે તે જ જીવનને રુચે છે.
આવા નવકારના અજવાળે સહુનાં જીવન ઉજજવળ અને મંગલમય બને.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૨૦) પધારો હૃદય મંદિરિયે પધારે! હે પંચ પરમેષ્ઠિભગવંતે ! મુજ રંકના હદય-મંદિરિયે !
આપના પુનિત પગલાંની અપેક્ષામાં, મારી દુન્યવી સર્વ અપેક્ષાઓ શૂન્યવત્ બની ગઈ છે. એક દિવસ આપની પધરામણી અવશ્ય થવાની જ છે એવું સમજીને મેં આજ સુધી ખાલી રાખ્યું છે મુજ હૃદય-સિંહાસન, કારણ કે જે આપના સિવાય અન્ય કેઈને ત્યાં પધરાવી દઉં, તે મધરાતની કઈક મંગલ પળે આપ એકાએક પગલાં કરો ત્યારે શી દશા થાય મારી ?
આપના મંગલમય સંસ્મરણમાં લીન મારું શ્વાસોચ્છવાસનું સંગીત આપને સંભળાતું તે હશે જ, છતાં સંભળાતે નથી પદરવ આપને. તે એમ જ સૂચવે છે કે આપ નહિ, પરંતુ હું જ દૂર થયે છું આપનાથી. કારણ કે દુનિયામાં ડહાપણના દીવા સમાન લેખાતા પુરુષે તે એમ જ કહેતા આવ્યા છે અને આજે ય કહે છે કે ભગવાન કદી એના ભક્તથી દૂર થતા જ નથી.”
–તો પછી શું મેં જ આપને દૂર કર્યા? આંગણે
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
પધારે હૃદય મંદિરિયે
૧૧૫ પધારેલા આપને ઓળખવામાં ભૂલ કરી ? આછી-પાતળી સમજ અને શ્રદ્ધાના પ્રકાશમાં જે ન ઓળખી શક્યો હાઉ આપને, તે હે કરૂણાનિધાન! મને માફ કરજે. તમારી ચરણરજ ગણાઉં હું તે, શું મને તરછેડીને આપ જશે બીજે રસ્તે? આપના પાદસ્પર્શના યુગયુગના મુજ કેડ પણ અધૂરા જ રહેશે કે શું?
મુજ હદય-મંદિરના હે પ્રભુ ! આપને પધારવાના ચોક્કસ સમયથી અજાણ હું દિન-રાતની મારી બધી પળે આપને સત્કારવાના અનન્ય અજંપામાં જ વીતાવું છું.
આપના સત્કારની સર્વ સામગ્રી પણ તૈયાર રાખી છે.
પ્રભુ! આપને પાંપણથી પંખે ઢળીશ, નયનેથી નમન કરીશ. એકદીલથી અંતરનું આસન સમપીશ.
આપના દર્શનની ઝંખનાના અમૃત સ્પશે, “મારાપણાનું સઘળું વિષ સર્વથા અદશ્ય થઈ ગયું છે. તે પછી હે અમૃતમય ભગવંત! આપના નામના રટણ અને આપની જ અમૃતવણું પ્રતિમાના દર્શનથી હું ખરેખર ધન્ય! ધન્ય! બની જાઉં, તેમાં આશ્ચર્ય જેવું શું છે ?
અને જે આપના દર્શન પછી આંખ, અંતર અને આત્મામાં આપને નમવાના, આપની આભ આંબતી ગરિમામાં સમાવાના રુડા ભાવ જાગે તો મારો જન્મારે સફળ થઈ જાયને?
એટલા માટે હું આપને લળી લળીને વિનવું છું કે, કર્મોની ઠેકરે ચઢેલા મને આપ ન ઠુકરાવશે. હે ભગવંત!
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૬
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
આ સંસારમાં એક આપ જ “મારા” છે. આપનામાં જ શમે છે “મારાપણાને સઘળે ભાવ. આપ ચાલ્યા જાઓ એટલે પછી હું રહું કોના માટે જવું શી રીતે ?
હે પરમેષ્ઠિભગવતે ! શું કરું કે હૃદય નાનું છે મારું, અન્યથા ત્યાં ગૂંજતું આપની ભક્તિનું સંગીત એ બુલંદી પર પહોંચ્યું હોત કે આખા સંસારને આપના પ્રત્યેની મારી પ્રીતિની પારખ થાત. અખૂલ્લું મુજ હૃદય-પદ્ય આપના જ સ્પર્શની પ્રતીક્ષામાં નાચી રહ્યું છે. -- -
હે પંચ પરમેષ્ઠિભગવંતે ! જન્મજન્મના કર્મમળને નિર્મૂળ કરતી આપના સંસ્મરણની પવિત્રતાના પ્રકાશને હું કઈ રીતે બીરદાવું? શું શું સમર્ડ આપને ? શી વિધ વંદું આપને ?
ધન્યતમ હશે એ અપૂર્વ અવસર મારા જીવનને, કે જ્યારે આપ મને સ્વીકારશે; મારું જીવન આપના ભેંટણાજોગ બનશે.
વિશ્વના અણુએ અણુમાં સતત ગૂંજતું પરમમંગલમય જીવનનું શાશ્વત સંગીત હે ભગવતે ! આપના પરમભંગલમય જીવનને જ આભારી છે ને ?
આપની ભક્તિના ગે જાગેલી ભાવનાના બળ વડે, હે કરુણાસિંધુ ભગવંત! ત્રણે ય કાળના મારા સર્વ જમેનું સઘળું જીવન-ધન હું આપના ચરણમાં સમર્પ છું. આપની ભક્તિના ગે મળે જે કાંઈ મને, તે બધું આપની જ ભક્તિ સિવાય બીજે વાપરી નાખવાને શો હોઈ શકે અધિકાર મને?
ધન્ય છે એ જીવન, કે જ્યાં અહર્નિશ ગૂજે છે સંગીત પંચ પરમેષ્ઠિભગવંતેની ભક્તિનું !
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૨૧) શ્રીનવકાર નિષ્ઠા ખાતા–પીતાં, ઉઠતાબેસતાં, વિચાર કરતાં અને નાનું કે મેટું કાર્ય કરતાં, જે આત્મા જગત પ્રત્યેની પોતાની જવાબદારી પ્રત્યે સજાગ નથી રહેતો તેને કર્મના વિશ્વનિયમ અનુસાર તેની સજા ભેગવવી જ પડે છે.
ભલે પછી તે રાજા હોય કે રંક, સાક્ષર હોય કે નિરક્ષર, શ્રીમંત હોય કે ગરીબ, ગૃહસ્થ હોય કે સાધુ,
સ્ત્રી હોય કે પુરુષ, બાળક કે યુવાન, દેવ હોય કે નારક, પશુ હોય કે પંખી, પરંતુ તે દરેકને કર્મના વિશ્વનિયમના ભંગની સજા ભેગવવી જ પડે.
છનાં જીવન જ્યારે સંપૂર્ણ કષાયમુક્ત બને, “અહું અને મમ” વિહેણાં બને, મેહની જેલ તેડીને સ્વતંત્ર બને; જીવમાત્રના હિતનાં સંરક્ષક અને સંવર્ધક બને, ત્યારે જ તેઓ કર્મના વિશ્વનિયમનું પાલન વિશુદ્ધપણે કરી
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૮
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા શકે અને ત્યારે જ તેમના આત્માના કેવળજ્ઞાન, કેવળદર્શન અને કેવળચારિત્ર ગુણનું પ્રગટીકરણ થાય. ત્યાં સુધી તે એ પાલન રણભૂમિમાં ભૂઝવાની જેમ કરવાનું રહ્યું.
અનેક જન્મ સુધી જે મહામંત્રની આરાધના કર્યા પછી કર્મના વિશ્વનિયમને અખંડપણે પાલન કરવાની ક્ષમતા પ્રાપ્ત કરીને જે પરમપુરુષ જગચિંતામણિ, જગનાથ, જગગુરુ, જગરક્ષક, જગબંધુ અને જગસાર્થવાહ, આદિ ઉચિત આભરણેને સ્વ-કઠે ધારણ કરનારા બન્યા છે, તે મહામંત્ર શ્રીનવકારમાં સન્નિષ્ઠા કેળવ્યા સિવાય, આપણે કર્મના વિશ્વનિયમના પાલનની સંપૂર્ણ ક્ષમતા પ્રાપ્ત નહિ કરી શકીએ અને તે સિવાય આપણે ઉદ્ધાર નહિ થાય, તે એકને એક બે જેવી સ્પષ્ટ હકીકત છે. - સન્નિષ્ઠા એટલે પરમશ્રદ્ધા.
જેવી બાળકને પિતાની માતામાં હોય છે તેવી, ફળને ડાળીમાં હોય છે તેવી, ડાળીને થડમાં હોય છે તેવી, થડને મૂળમાં હોય છે તેવી, મૂળને-માતા ધરતીમાં હોય છે તેવી અને સરિતાને સાગરમાં હોય છે તેવી.
એવી અવિચળ શ્રદ્ધા પ્રગટે કઈ રીતે?
નવકાર જ મારું જીવન સર્વસ્વ છે. નવકાર જ મારી માતા છે, નવકાર જ મારા પિતા છે, નવકાર જ મારા બંધુ છે, નવકાર જ મારા સ્વજન છે, નવકાર જ મારા મિત્ર છે, નવકાર જ મારા જન્મોજન્મના ઉપકારી છે, નવકાર જ મારા ગુરુ છે અને નવકાર જ મારા એક
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનવકાર નિષ્ઠા
૧૧૯ માત્ર તારક છે. આ સંસારમાં પુણ્યના ગે હું જે સુખશાંતિ અનુભવી રહ્યો છું, તે બધા પ્રતાપ નવકારને જ છે. કેઈ જન્મમાં મને થએલા નવકારના સુગના પ્રભાવે જ હું વર્તમાન જન્મમાં ઉત્તમ માનવજીવન, ધર્મની સામગ્રી અને દેવગુરુને સુયોગને ભાગી થયો છું. નવકારની જ આછી પાતળી ભક્તિના પ્રભાવે મારી ઈન્દ્રિય સાબૂત છે, મારી શ્રદ્ધા સજીવ છે, મારી બુદ્ધિ સતેજ છે, મારા જીવનમાં ઉગના વેગ મંદ છે. ઉત્તમ જીવનની આરાધનાની જે કાંઈ સામગ્રી અને આ જન્મમાં મળી છે, તે બધે ઉપકાર નવકારને જ છે. જે સાનુકૂળતા અત્યારે મને વર્તાઈ રહી છે તેની પાછળ કારણરૂપે નવકાર જ છે, નવકારની થોડા સમયની પણ આરાધના જ છે.
આવી ઉજ્જવળ ભાવના ભાવતાં ભાવતાં આપણું હૈયું જરૂર નવકારમાં ભક્તિઘેલું થઈ જાય. આપણામાં રહેલી નવકાર પ્રત્યેની થોડી ઘણી અશ્રદ્ધા પણ જરૂર દૂર થઈ જાય. વાતવાતમાં બહાર ભટકવા જવાની આપણા મનની અસ્થિરતા જરૂર ઓછી થઈ જાય. દુષ્કતને નિંદવાની અને સુકૃતને અનમેદવાની જીવંત–ભક્તિને ઝરો જરૂર આપણું સૂકા જીવનપટ ઉપર પુનઃ વહેતે થઈ જાય.
કર્મના વિધનિયમ અંગે ઘણું ઘણું જાણતા હોવા છતાં, તેનું પાલન સમયે આપણામાં જે શિથિલતા પ્રવેશી જાય છે તેના કારણની તપાસ કરીએ તે આપણને તરત સમજાય કે આપણામાં રહેલ પરભાવ, તે નિયમને આપણા
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૦
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા આંગણે આવતાં જ અપમાન કરીને કાઢી મૂકે છે. તે કદાચ મેં વકાસીને થોડીકવાર ઉભે રહે તે પણ આપણે તેની સામે જેવા સુદ્ધાંની દરકાર કરતા નથી અને તેથી
જ આપણું જીવન “સર્વકલ્યાણભાવસમૃદ્ધ બનવાને બદલે | દિન-પ્રતિદિન “ક્ષુદ્રતાદિષસંચયઘર સમું બનતું જાય છે.
આપણે આ સ્થિતિ માત્ર દુખદ નહિ, અતિશય દુઃખદ ગણાય, ચનીય ગણાય, ભારે ચિંતા ઉપજાવનારી ગણાય, સુધા–તૃષાને થંભાવી દેનારી ગણાય. તેના નિવારણ માટે આપણે સહુએ વિના વિલંબે શ્રીનવકારનું શરણું સ્વીકારી લેવું જોઈએ. નવકારની આરાધનામાં ઓતપ્રેત થઈ જવું જોઈએ.
નવકારની આરાધનાથી આપણને વિશ્વના સર્વ શ્રેષ્ઠ આત્માઓને સુયોગ થશે. તેમના પરમ પવિત્ર જીવનને પ્રકાશ આપણા જીવનમાં દાખલ થશે, તે પ્રકાશના પ્રભાવે આપણું આધ્યાત્મિક જીવનને વેર-વિખેર કરી નાખનારા પ્રમાદ, અવિરતિ, કષાય, મિથ્યાત્વ અને યોગનું બળ ઓછું થઈ જશે. કર્મોના નિબિડ ઘનમાં છૂપાયેલો આપણે આત્મ-દિવાકર પ્રકાશિત થશે. કર્મના વિશ્વનિયમને પાળવાની આપણુ શક્તિમાં વધારે થશે, શાશ્વત સુખની દુનિયાના રાજમાર્ગ ઉપર આપણે મક્કમપણે પગલાં ભરી શકીશું, તે માર્ગ ઉપરથી આપણને દૂર હઠાવવા મથતા બળેની સામે જૂછવામાં રહેલા ગૌરવને સાચો અર્થ આપણે સ્પષ્ટપણે સમજી શકીશું, કેઈ કદી ન છીનવી શકે એવું આત્માનું
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનવકાર નિષ્ઠા
૧૨૧ જે સુખ છે, તે જ સાચું છે, એવી આપણને દઢ પ્રતીતિ થશે. | નવકારનિષ્ઠા એટલે મેક્ષનિષ્ઠા. ક્ષનિષ્ઠા એટલે સર્વાત્મભાવનિષ્ઠા. સર્વાત્મભાવનિષ્ઠા એટલે સ્વાત્મભાવનિષ્ઠા. સ્વાત્મભાવનિષ્ઠા એટલે કર્મના વિશ્વનિયમના પાલનમાં નિષ્ઠા અને કર્મના વિધનિયમના પાલનમાં નિષ્ઠા એટલે આપણું કર્તવ્ય. તેના પાલન માટે શ્રીનવકારમાં નિષ્ઠા કેળવવી જ પડે.
કર્મને વિશ્વનિયમ જ એ છે કે શ્રીનવકારમાં પૂરેપૂરી નિષ્ઠા નહિ કેળવી શકનાર આત્મા કદી તેનું યથાર્થ પણે પાલન ન કરી શકે.
કર્મના વિશ્વનિયમનું મન વચન કાયાની એકવાક્યતાપૂર્વક પાલન કરીને જે પરમ પવિત્ર આત્માઓ ભૂતકાળમાં મોક્ષે પધાર્યા છે, વર્તમાનમાં પધારી રહ્યા છે અને ભવિષ્યમાં પધારવાના છે, તે બધા જ આત્માઓનો આત્મપ્રકાશ શ્રીનવકારમાં પૂરેપૂરો સમાયેલો હોવાથી તેનામાં સન્નિષ્ઠા કેળવનાર આત્મા કર્મને વિશ્વનિયમને પાળવાની પોતાની . શક્તિમાં દિનપ્રતિદિન વધારો કરીને મેક્ષના અક્ષય સુખને ભાગી બની શકે છે.
“આપણામાં જે આત્મા છે, તે જ આત્મા ત્રણે ય જગતના જીવ માત્રમાં છે ” એ અનંતજ્ઞાની ભગવંતના વચનમાં સેન્સે ટકાની શ્રદ્ધા કેળવીને કઈ જીવને જાણતાં કે અજાણતાં મનના વ્યાપારથી, વાણીના વ્યવહારથી કે શરીરના વર્તનથી દુઃખ ન પહોંચાડવું, બીજાઓ
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૨
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા મારફત પણ તેવું વર્તન ન કરાવવું, તેમ જ જેઓ તેવા વર્તનમાં રસ ધરાવતા હોય તેમનું જરા પણ સમર્થન (અનમેદન) ન કરવું, એ છે કમને વિશ્વનિયમ.
શ્રીનવકારની ઉચ્ચતમ આરાધના વડે કર્મના આ વિશ્વનિયમના દ્રષ્ટા બનેલા સઘળા સર્વજ્ઞભગવતેએ ત્રણે જગતના સર્વજીના શુભની ખાતર એ વિશ્વનિયમના પાલનની શક્તિ મેળવવા માટે શ્રીનવકારની જ સન્નિષ્ઠાપૂર્વકની આરાધનાને સહુને બંધ કર્યો છે. | નવકારનિષ્ઠા સિવાય કદી નહિ પાંગરે પૂર્ણ જીવન અને તેના સિવાય કદી નહિ પાળી શકાય કમને વિશ્વનિયમ.
એટલે કે નવકારનિકા વિહેણા જીવનને સંસારના ધક્કે જ ચઢવું પડશે.
સર્વાત્મભાવના પરમસત્વવડે છલકાતા શ્રીનવકારના અમૃતકુંભશા પ્રત્યેક અક્ષરમાં ત્રણે જગતના સર્વ આત્માઓની ગતિ હે ! સહુની નિષ્ઠાના મૂળમાં શ્રીનવકાર વસે !!
આ બધું જાય તો ભલે જાય, પણ ન જવા કે
દેશે એક શ્રીનવકારને હશે જ્યાં સુધી છે શ્રીનવકાર તમારા હૈયામાં, ત્યાં સુધી રહેવા છે જેવું બધું તમારી પાસે જ રહેશે, તમારી જ સેવા કરશે, અને છૂટશે તો પણ તમારું કામ છે તે પૂર્ણ કર્યા પછી જ Basu sassassassessment
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૨૨) શ્રીનવકાર મહામંત્રની આરાધના
ઉતાવળમાં જેમ તેમ ખાધેલા અને શાંતિપૂર્વક બરાબર ચાવીને ખાધેલા ખેરાકની અસરમાં જેમ મોટે તફાવત રહે છે, તેમ ઉતાવળમાં જેમ તેમ બોલી નાખેલા અને ઉલ્લાસ અને શાંતિપૂર્વક બરાબર શુદ્ધ ઉચ્ચારપૂર્વક બેલાએલા નવકારની અસરમાં પણ ઘણે ઝઝે તફાવત રહે છે.
ઉતાવળ અને અશાંતિપૂર્વક કરાએલા કઈ પણ નાનામેટા કામનાં મૂળ ઊડાં ઉતરતાં જ નથી. બહારને એક ધકકો લાગતાં જ તે ઉખડીને પડી જાય છે; ક્ષણિક અસર મૂકીને તરત જ નાબૂદ થઈ જાય છે.
કામ જેવું હોય તેવી રીતે જે તેને જાત સંપાય તે જ તેમાં બરાબર સફળ થવાય.
નવકારના જાપનું કાર્ય, નોકરી-ધંધા જેવાં સ્થૂલ . કાર્યોની અપેક્ષાએ ઘણું જ સૂક્ષમ છે, કારણ કે શરીરબળથી
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૪
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા પતી જાય તેવું તે નથી. તેને સફળ બનાવવા માટે શરીર બળ ઉપરાંત મનનું બળ અને હદયની આસ્થાની પણ પૂરી જરૂર પડે છે, તે સિવાય તેમાંથી જોઈએ તેટલું બળ મેળવી શકાતું નથી.
જેમ દામ આપ્યા સિવાય વસ્તુ ન મળે તેમ બળભાવ આપ્યા સિવાય કામ ન ફળે. લાકડું ચીરવું હોય તે ધારદાર કુહાડી વડે તેના ઉપર બરાબર ધારીને ઘા કરવું પડે છે, તેમ જ ઘા કરવા માટે ઘા કરનારને પૂરું બળ પણ વાપરવું પડે છે, ત્યારે જ તે લાકડું ચીરાય છે અને ચૂલામાં બેસવા લાયક બને છે. પરંતુ લાકડાના થડ ઉપર કેવળ કુહાડીની ધાર ઘસવાથી તે જેમ ન ચીરાય, તેમ નવકારના અક્ષરને કેવળ જીભથી બેલી નાખવાથી તેની જોઈએ તેવી ઊંડી અને વ્યાપક અસર ન થાય. તેવી અસર નીપજાવવા માટે તેનામાં ઉલ્લાસપૂર્વક મનને પરોવી દેવું જોઈએ; હદયને સમપી દેવું જોઈએ. ટૂંકમાં એવું વાતાવરણ જગવવું જોઈએ કે નવકારનું વાતાવરણ અભેદ્યપણે ચેમર છવાએલું રહે. | નવકારના અક્ષરોમાં જે સૂક્ષ્મ શક્તિ છૂપાએલી છે તેને પ્રગટ કરવાની વિધિ પણ સૂક્ષ્મ જ છે. સ્થૂલને સ્કૂલ મેળવે તેમ સૂમને સૂક્રમ જ મેળવી શકે. અને તે વિધિને મંગલ-પ્રારંભ પણ સૂક્ષ્મ ચૈતન્યના સમષ્ટિકરણના ઉત્કૃષ્ટ હેતુપૂર્વક જ થતું હોય છે.
નવકારને લાયક બનવા માટે, સાદે અને સાત્વિક
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનવકાર મહામંત્રની આરાધના
૧૨૫ ખોરાક લેવો જોઈએ. તીખા તમતમતા પદાર્થો લેવાની ટેવ હોય તે તે છેડી દેવી જોઈએ. આંતર પ્રક્રિયામાં સફળતા રહે તે ખાતર પેટને ડુંક ઊણું રાખવું જોઈએ, પાણી પણ બને ત્યાં સુધી ઉકાળેલું તેમ જ હલકું પીવું જોઈએ. જેમ બને તેમ શરીરને ખોરાક-પાણ પચાવવાની સતત કામગીરીમાંથી મુક્ત રાખવાનો અને ઉત્તમ આદશેની પૂર્તિમાં સહાયક બનાવવાને હેતુ આવા નિયમમાં હોય છે. આજે આપણાં શરીર જાણે કે ખોરાક-પાણી સંઘરનારાં સંગ્રહસ્થાનો ન હોય, તે રીતે આપણે તેની સાથે વતએ છીએ. અને તેથી નવકારને આપણા શરીરમાં બરાબર જમાવટ કરીને બેસવું ફાવતું નથી.
મનની પવિત્રતા દૂષિત ન થાય તેટલા માટે અપવિત્ર વાણી, વિચાર અને વાંચનથી સદંતર હૂર રહેવું જોઈએ. તે જ આપણું મન નવકારને લાયક બનશે. આજે આપણાં મન બહારના રંગરાગ તરફ વધુ ખેંચાય છે, તેનું કારણ તેના ઉપર બાઝેલી અતિશય જડતા છે. જે તે જડતામાં ઘટાડો કરે હોય તો આપણે તેને ઉત્તમ પ્રકારના સાત્વિક વિચારોને ખોરાક આપવો જોઈએ. તે ખોરાકની અસરથી ધીમે ધીમે તેનું વલણ ચેતન તરફ ઢળતું થશે જ.
વાણું વાટે થતે શક્તિને અર્થહીન દુરુપયોગ આપણી મંદ પ્રતિભાના કારણરૂપ છે. ઝાઝું બોલવાથી શરીરની નસે નબળી પડે છે, તે પછી તેની મારફત ઉત્તમ કાર્યોની સાધના અતિશય દુષ્કર બની જાય છે. નસેનસમાં નવકારનું
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૬
શ્રીનમસકાર નિષ્ઠા તેજ ઉતારવા માટે તેમ જ તે જ નસો મારફત તેની પ્રભા વિસ્તારવા માટે આપણે વાણીને સંયમ કેળવે જોઈએ.
મન-વચન-કાયાની પવિત્રતા અને સુંદરતાને સુગ, નવકારના પ્રભાવને ફેલાવવામાં ખૂબ જ સહાયક થાય છે. શરીરના મોટા ભાગમાં જ્યાં સુધી મેટે ભાગે જડતા છવાએલી પડી હોય છે, ત્યાં સુધી જ શરીરના ભિન્ન ભિન્ન અવ નવકારની સાધનાના કાર્યમાં ઉતાવળ કરાવે છે. પરંતુ જ્યારે તે જડતા ઓછી થાય છે અને ચેતનતા વધવા માંડે છે ત્યારે બધે નવકારને જ ભાવ પૂછાય છે. કારણ કે નવકાર એ ચિતન્યને પુંજ છે અને તેથી તે જડભાવે તેનાથી વેગળા રહેવાની કોશિષમાં રહેતા હોય છે, તેમ જ તેના સાધકના માર્ગમાં અવનવા અંતરા ઊભા કરતા હોય છે.
શ્વાસ અને ઉચ્છવાસના તાલ સાથે, લેહીના ભ્રમણની ગતિ સાથે અને ભાવનાના સંચાર સાથે નવકારના અક્ષરેને મેળ બેસાડવા માટે આપણી ઇન્દ્રિયને શુદ્ધ અને પવિત્ર રાખવી જોઈએ. જે ત્યાં કોઈ નબળે, નકામ કે મલિન વિચાર અથડાશે તે તેની અસર ઠેઠ લેહી સુધી પહોંચશે અને તેનાથી નવકારની અસરમાં ફેર પડી જશે, નવકારની ગતિમાં રુકાવટ આવશે.
નવકારની સાધનાનું કાર્ય અખૂટ ધીરજ અને અતૂલ સ્થિરતા માગી લે છે. તે સિવાય તેનામાં રહેલી અનંત ઉપકારક શક્તિને લાભ મળ ખૂબ જ મુશ્કેલ છે. લાભ
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનવકાર મહામંત્રની આરાધના
૧૨૭ એટલે મેટ છે કે તેના માટે એકાદ બે જીંદગી સમર્પ દેવી પડે છે તે પણ નાની જ જણાય.
નવકારના ઉચ્ચારની સાથે શ્વાસોશ્વાસ મારતા શરીરમાં નવું બળ દાખલ થવા માંડે છે. વધુ ઊંડે ગયા પછી તે બળ આંતર ચેતનાને સતેજ કરે છે. આંતરચેતના સતેજ થાય છે એટલે ઈન્દ્રિયોની સૂક્ષમતા ખીલવા માંડે છે. મનની તેજસ્વિતા સ્થિર બનવા માંડે છે. ટૂંકા સ્થળકાળને મામુલી મહેમાન હવાને બદલે માનવી પોતાને આ વિશ્વને એક અદ્દભુત પ્રકાશવિતરક સમજવા અને સ્વીકારવા માંડે છે.
પરંતુ શરીરમાં જ્યાં સુધી પેટે ગભરાટ, અર્થ વગરને ભય, આવતી કાલની ચિંતા અને રેગની જાડીપાતળી અસરે હોય છે, ત્યાં સુધી નવકારના અક્ષરોના પ્રભાવવિતરણનું કાર્ય જરા મંદ ગતિએ ચાલે છે. વીણાને એકાદ તાર ઢીલો હેય ને તેના ઉપર સંગીત બરાબર ન ઝીલી શકાય, તે જ રીતે શરીરને પ્રત્યેક અવયવ નવકાર માટે તૈયાર ન હોય ત્યાં સુધી તેની ધારી સંપૂર્ણ અસર ન થાય, એ સ્વાભાવિક છે. ,
પણ નવકારને લાભ સમજાયા પછી ઈન્દ્રિ, મન, બુદ્ધિ, ચિત્ત અને શરીરના બીજા નામી-અનામી અવય એકી પગે તેની આજ્ઞા ઝીલવાને માટે ઉત્સુક રહેતા હોવાને નમ્ર સાધકે જાત અનુભવ છે. આ સંસારમાં લાભ મેળવવા માટે કોણ ઘડા નથી કરતું ? સહુ કરે છે. અને
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૮
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા કરે તે સ્વાભાવિક છે. કારણ કે લાભમાંથી જન્મતે હર્ષ જીવનને ટકાવવામાં ખૂબ જ સહાયક થાય છે. પરંતુ સંસારના પદાર્થોના લાભની પાછળ રહેલા નુકશાન સાથે સંકળાએલે શેક માનવીને સરવાળે ઠેર ઠેર લાવીને મૂકી દે છે.
જ્યારે નવકારની સાધના દ્વારા જીવનને થતો લાભ ચિરંજીવી હોય છે. કારણ કે તેનું મૂળ અંતરમાં હોય છે, બહારના પદાર્થો સાથે તેને કશી લેવા-દેવા હેતી નથી. નવકારને સતત સાન્નિધ્યના પ્રભાવે આંતરશરીરમાં એવી અનુપમ તેજટશરો પ્રગટે છે કે જેનું સુખ માણ્યા પછી માનવીને દેવલોકના સુખની પણ અભિલાષા નથી રહેતી. જીવનમાં પૂર્ણતાને એક એ સુંદર ભાવ છવાએલો રહે છે કે સ્થૂલ આવ–જાની કશી સારી-માઠી અસર તેના સાધકને થતી જ નથી.
વાતાવરણમાં બરાબર ગોઠવાઈ જતાં શીખી લીધા પછી નવકારને પિતાના આંતરિક વાતાવરણમાં ગોઠવવાનું કાર્ય સાધકને માટે લગભગ સહેલું થઈ પડે છે. જ્યાં સુધી બહારનું વાતાવરણ સાધના-વિરોધી હોય છે, ત્યાં સુધી સાધકને પિતાની આંતરસૃષ્ટિમાં સ્થિરતાપૂર્વક બેસવાની સાનુકૂળતા પ્રાપ્ત થતી નથી. એટલા માટે સાધકે બહારના વાતાવરણથી સાવધ રહેવું જોઈએ. તેમ જ શક્ય હોય ત્યાં સુધી તેને પોતાની સાધનામાં સહાયક થાય તે ઘાટ આપ જોઈએ.
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનવકાર મહામંત્રની આરાધના
૧૨૯
સાધનાની પ્રાથમિક ભૂમિકા દરમ્યાન બહારના વાતા— વરણની જરા જેટલી પણ ઉપેક્ષા, સાધકને એના પ્રયત્નામાં નાસીપાસ કરવાની હદ સુધી અસર પહેાંચાડે છે. એકડા ઘૂંટતા માળક જેવી સાધકની પ્રાથમિક અવસ્થા હાય છે.. મનને તે સમયે વધુ પડતા ભાર વડે લાદવાને બદલે, સાનુકૂળ વાતાવરણ વડે પ્રસન્ન રાખીને સાધનામાં સ્થિર અનવાથી જ લાભ થાય છે.
આમ
જીવન આજે વિકેન્દ્રિત થતું જાય છે. શક્તિઓના અથ વગરના છૂટાછવાયા સારામાઠા ઉપયાગ થતા જાય છે. મધરાતની મીઠી ઊંઘ અને બે ટંક શાંતિસરના રાટલે પણ દુર્લભ ખનતા જાય છે. માનવ પાતે પેાતાના વાણી, વિચાર અને વર્તન ઉપરના કાણુ ગૂમાવતા જાય છે. જો વધુ વખત ચાલશે તે તેનાંથી મેટુ નુકશાન માણસને જ થવાનુ છે. કારણ કે તે ચૈતન્યના અવતાર છે. સ્નેહુ અને સદ્ભાવનાઓના સાથી છે. શીલ, સંયમ અને ત્યાગના રાગી છે. આજે તેનું જીવન તેને હાથ નથી, તે પાતે ખીજાના જીવનમાંથી જીવન મેળવવાની મિથ્યા કેશિષ કરી રહ્યો છે.
એટલા માટે નવકારની સાધનાની આજના યુગને કાઇપણ સમય કરતાં વધુ આવશ્યકતા છે. તેના વડે જીવનના સઘળા ભાવેા શુદ્ધ બનશે, સ્થિર થશે અને સર્જનશીલ પ્રતિભા દાખવતા થશે. સુખ-શાંતિ માટે બહાર ફાંફાં મારવાની ઘર કરી ગએલી કુટેવનાં ઠેર ઠેર થતાં દર્શન
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૦
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા આપ આપ અંદરને સાથ નહિ મળવાને કારણે ઓસરી જશે. ' આત્માની નિર્મળ કાતિને ઢાંકનારાં કર્મોની રજને દૂર કરવામાં નવકારના અક્ષરોથી મેટું ત્રણે ય લેકમાં કઈ બીજું ઔષધ નથી. એક વખત તેના હાથમાં હાથ સેંપી દીધા પછી આપણી બધી ચિંતા અને જવાબદારીને ભાર હળ થઈ જશે. એથી તે મહાકાર્ય આજે વિના વિલંબે અમલમાં મૂકવા જેવું છે. તેમાં જેટલો વિલંબ થશે તેટલો અશાંત યાતનાઓમાં અને પાપકાર્યોમાં વધારે થશે.
દુઃસાધ્ય છે જે કષાય, તેને સાધ્યા સિવાય-નિર્મૂળ કર્યા સિવાય સ્વાધીનતાનું સાચું સુખ મળવાનું નથી. તેને સાધવા માટે નવકારથી મેટે બીજે કઈ મન્ન નથી.
નવકારસાધના એટલે પરમ જીવનની સાધના, આત્મરવિના નિર્મળ પ્રકાશની સાધના, સર્વ—મંગલની સાધના, સત્ય, શિવ અને સુંદરની સાધના, મૌલિક પ્રગતિના મૂળમત્રની સાધના.
પિતાની અપૂર્ણતાથી અકળાએલા સહુ વિવેકી આત્માઓને નવકારની પ્રાપ્તિ હે ! કે જેથી તેઓ સવેળા તેની સાધના દ્વારા જીવનનું વ્યાપક દર્શન કરવાનું મહાભાગ્યશાળી બને.
ODERNacacnenec ara
સૂરજના તાપ જેવો ? ના ના, તેનાથી પણ છે અધિકતર પ્રભાવ છે શ્રીનવકારના જાપમાંથી છે છે જન્મતા તાપને. ABCDennenDEREDENEDeneanet
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૨૩) અમૃતમંત્ર શ્રીનવકાર. સત્સંગતિ સિવાય દુર્જનની સેબતનો ગેરલાભ ન સમજાય, તેમ શ્રીનવકારની સાચી ઓળખ સિવાય સંસારની અસારતા પૂરેપૂરી ન સમજાય.
નવકાર સમગ્રતયા સારમય છે. સંસાર સમગ્રતયા અસાર છે. સંસારને સબળ પ્રતિપક્ષી તે નવકાર.
નવકારને સામાન્ય પ્રતિપક્ષી તે સંસાર. એક તરફ ક્રોધ, માન, માયા અને લેભનું સઘળું અળ હોય અને બીજી તરફ એક શ્રીનવકાર જ હોય, તે પણ જીત નવકારની જ થાય.
એક પલામાં ત્રિભુવનની સઘળી રિદ્ધિ-સિદ્ધિ હોય અને બીજા પલ્લામાં એક શ્રીનવકાર જ હોય, તે પણ ચલ્લું શ્રીનવકારવાળું જ નીચું નમે.
આમ થવાનું કારણ ?
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭ર
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા કારણ એ જ કે કૅધ, માન, માયા અને તેમનું સઘળું બળ, ઘડીમાંની રેતની માફક સરર...સરર...સરકી રહેલા સંસારના પૂંટામાં રહેલું હોય છે, જ્યારે શ્રીનવકારમાં કેવળ આત્માનું પરમસ્વરૂપ કેન્દ્રવતી હોય છે એટલે કામ, ક્રોધાદિના સઘળા હુમલા છતાં જેના હૈયામાં શ્રીનવકાર વસેલે હેય છે, તેને પરાજય થતું નથી.
ત્રિભુવનની સઘળી રિદ્ધિ-સિદ્ધિ પાછળ પુણ્ય કારણરૂપ હોવા છતાં કેટલાક અંશેમાં મેહ પણ રહેલો છે, તેથી શ્રીનવકારના વિશુદ્ધ પ્રકાશ આગળ તેને પ્રભાવ નહિવત્ બની જાય છે. - જ્યાં રહીને જીવને ક્રોધની માનની, માયાની, લોભની, રેગની, શેકની, ભયની, સુધાની, તૃષાની અને નિદ્રાની આધીનતા સ્વીકારવી પડે તેનું જ નામ સંસાર.
આવા સંસારમાં જીવની સ્વભાવદશા નવકારના એક નિષ્ઠાપૂર્વકના જાપ અને ધ્યાન સિવાય ન જ પ્રગટી શકે. કારણ કે સમગ્ર સંસારને મુકાબલો કરવાની પૂરી તાકાત શ્રીનવકાર સિવાય બીજા કશામાં નથી.
નવકારને જાપ એટલે સ્વભાવદશાનું સતત સંસમરણ. * નવકારનો જાપ એટલે વિભાવદશાથી મુક્ત કરનારે અજોડ આધ્યાત્મિક સંગ્રામ.
નવકારને જાપ એટલે પંચ પરમેષ્ઠિભગવતેને પરમ આદરપૂર્વક અંતરના આસન પર પધરાવવા તે. "
પધરાવવા એટલું જ નહિ, પધરાવ્યા પછી પણ ખૂબ ઉમંગભેર તેમની સમક્ષ નાચવું, તેમની જે ગુણ
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
અમૃતમંત્ર શ્રીનવકાર
૧૩૩ ગાવા, તેમના જ દર્શનમાં ઓતપ્રોત થઈ જવું. | નવકારની આધીનતા સ્વીકારવાથી આત્માની સ્વાધીનતા પ્રગટ થાય, સંસારની આધીનતા સ્વીકારવાથી ચોર્યાશીલાખ જીવાયેનિમાં ભટકવું જ પડે. કીડી, મંકેડી, ઈયળ, કુંથુઆ, કાગડે, સમડી, મેર, માછલી, કાચબો, હરણ, હાથી, સિંહ, અને સસલાના ભાવ પણ કરવા પડે. અને તે તે ભવમાં કેવાં કેવાં અસહ્ય દુઃખ ભરેલાં પડ્યાં છે તે તે આપણે તે તે જીવેની વર્તમાનદશાના દર્શનથી પણ સારી રીતે જાણી શકીએ તેમ છે.
સંસાર ડરે છે એક માત્ર નવકારથી. માટે સંસારને જેમને ડર હોય, તેમણે તરત જ નવકારના શરણે જવું જોઈએ.
નવકારના સાચા શરણાગતનું બહુમાન દે, દાન અને માનવ જ નહિ, પશુ-પંખીઓ પણ કરે છે.
જીવન પરમ–સ્વરૂપને પ્રગટાવવાનું પરમ-સામર્થ્ય એક નવકારમાં જ છે. ' ઈન્દ્ર, ચન્દ્ર, સૂર્ય, ચકવત, આદિમાં જે સામર્થ્ય હોય છે, તે તો એક જ શ્રીનવકારના અનંતમાં ભાગ જેટલું માંડ ગણાય. ': આ શ્રી નવકાર આજે આપણી દુનિઓમાં વિદ્યમાન છે, તે આપણા માટે ઓછા આનંદની વાત ન ગણાય.
માનવીના હદયને ડાઢ બેસાડીને પોતાનું સઘળું ઝેર તેમાં વમી નાખતા સંસારરૂપી નાગને નાથવામાં અજોડ એવા અમૃતમંત્ર શ્રીનવાતું જીવમાત્રને શરણું મળે!
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૨૪)
નવ–કાર શ્રીનવકાર.
અંગે અંગમાં નવા ઉત્સાહ, નવી સ્ફૂર્તિ, નવું જોમ, નવી ચેતના, ભરીને આરભા કામ નવલાં સહું.
નવું તન, નવું મન, નવું ધન, પામેા સહું. નવી સૃષ્ટિ, નવી સૃષ્ટિ, નવું જીવન, વિસ્તરી અધે. સુવર્ણ, શુદ્ધિ વરે પ્રચંડ અગ્નિતાપમાં. તેમ સહુનાં આત્મસુવર્ણ ઝળહળે-તપ, જપ અને શીલના ત્રિવેણી અગ્નિસ ગમે.
આપણા પ્રતાપી પૂર્વજો ઝીલતા સદેશ રવ, શિશ ને તારાગણના, જ્યારે આપણે તે આપણા પાડોશીને ય પૂરા ઓળખતા નથી.
આત્માને ભૂલી ગયા તેનુ આ પરિણામ છે.
આપણા સમા અને એળખાણ માત્ર ઔપચારિક અનતાં જાય છે તેનુ' આ જ કારણ છે.
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૫
નવ-કાર શ્રીનવકાર
કેણ કહે છે કે માણસ, માણસની વધુ નજીક આવતો જાય છે? નજીક આવવાની વાત તો દૂર રહી, પરંતુ ભૂતકાળમાં કઈ સમયે માણસ-માણસ વચ્ચે આજના જેટલું મેટું અંતર હતું નહિ. પોતપોતાના અંતરઆંગણે મતભેદની ખાઈઓ બેદી, તેના આશરે સુરક્ષિત બનવા મથતા આજના માનની સ્થિતિ ખરેખર શેચનીય છે.
પિતાના પરમ શક્તિસંપન્ન આત્માને ઓળખવાની જરા સરખી પણ દરકાર સિવાય નેહ, શાંતિ અને સદુભાવનું પવિત્ર મંગલ વાતાવરણ આજ સુધીમાં નથી તે કઈ સજી શકયું ને ભવિષ્યમાં નથી તે કોઈ સજી શકવાનું.
આત્માના અજવાળા સિવાય ન વંચાય દુઃખ દુનિયાના છનાં. જીવનમાં ન જન્મે પવિત્ર ભાવ સહુને સુખી કરવાને, ન બદલાય બુદ્ધિની જડતા, કે ન ફરે મનનું અવળું વહેણ.
નિત-નિત નવા સુંદર ભાવની તેજ-છાલ લઈને અવનિના ઉંબરે ઝળકતા શશિ–સૂર્યને સતત સંપર્ક પણ, ન બદલી શક્યો આજના માનવીની સ્થૂલદષ્ટિને.
કારણ કે માનવી પોતે પોતાની દુનિયામાં એવા નવરાઓની () દખલ ચલાવી લેવા માટે તૈયાર નથી. બંધિયાર જીવનમાં જ એને પ્રીતિ છે. વાસી અને સડેલું ખાવાથી જ તેની સુધા સંતોષાય એવું તે માનતે થઈ ગયેલ છે. કુદરતને પણ તે કૃત્રિમતાને સ્વાંગ સજાવીને જ આનંદે છે. આત્માના ઝળહળતા પ્રકાશની અલબેલી સૃષ્ટિના નામે પણ તે અકળાય છે. જડતાના ડુંગરામાં બેવાઈ રહ્યું છે એનું જીવન ઝરણું.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
તો મન
કી
4 * * * * *
* * ના
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા જ્યારે તેની શોધ-તે બહાર ચલાવે છે અને તે હાથ નથી ચઢતું એટલે અન્ય માનવે તરફ તે ખોટો ગુસે ઠાલવે છે.
પરમેયકારી પવિત્ર જીવનની સુરભિવડે મઘમઘતા વાતાવરણ વચ્ચે ઉછરનારે માનવી આજે દુર્ભાવની દુર્ગધવિડે ઘેરાએલા વાતાવરણ વચ્ચે સુખી જીવનના મિથ્યા પ્રયત્ન કરી રહ્યો છે.
સુખ વસે છે સત્ય, સનેહ, સંયમ અને સમર્પણમાં. ત્યાં જે કઈ જાય તે કેઈ કાળે દુઃખી ન જ થાય. કારણ કે ત્યાંની હવામાં આત્માની મધુરી સુવાસ મહેકતી હોય છે, દેહભાવના વાયરા ત્યાં સુધી પહોંચી જ શકતા નથી.
નવા, મંગલમય જીવનના મરથ સહુના, નવ–કાર છે જે તે નવકારને ભજતાં અવશ્ય પૂરા થાય, નવકાર સિવાય નહિ જાગે કદી અલબેલા મંગલ જીવનની સાત્વિક ઝંખના.
જ્યાં સુધી મનને ભાવે એંઠા-જૂઠા, સડેલા-કેહેલા વિચારને ખોરાક, ત્યાં સુધી સમજવું કે ભવ-કાર ભયાનક બળનું સામ્રાજ્ય ચાલુ જ રહે છે. નવ–કાર ભાવની એંધાણી છે આત્મભાવની પૂજના. - શ્રીનવકારને અમૃત-છંટકાવ, એ ભવ–કાર બળના જેરને તોડી નાંખવા સાથે નવકાર બળને જાગૃત કરે છે. આ બેવડે લાભ અપાવનાર નવકાર મહામંત્રની ભક્તિ કરવાને ઉલ્લાસ કોને ન હોય?
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૨૫) નવકાર ગણું ! સુખી થવું હોય તે નવકાર ગણે ! દુઃખથી છૂટવું હોય તે નવકાર ગણે!
યશ, આરોગ્ય અને અધિકાર જોઈતા હોય તે નવકાર ગણો !
મનની શાંતિ મેળવવી હોય તે નવકાર ગણો ! બુદ્ધિનું તેજ ખીલવવું હોય તે નવકાર ગણે ! હૃદયમાં શ્રદ્ધા વિકસાવવી હોય તે નવકાર ગણે ! રોમે-રમે પવિત્રતા પ્રગટાવવી હોય તો નવકાર ગણે ! .
આંખ, કાન, નાક, જીભ અને તવચાને સુંદરતા બક્ષવી હોય તે નવકાર ગણે!
ઊંચા, પવિત્ર, વ્યાપક અને મંગલમય જીવનના કેડ હોય તે નવકાર ગણે? - ' સર્વોત્તમ કાર્યો કરવા હોય તે નવકાર ગણે!
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
સર્વ પ્રકારની અધમતાને ત્યજવી હેાય તેા નવકાર ગણા ! રાત અને દિવસની સઘળી પળેામાં સાચા આન માણવા હાય તેા નવકાર ગણા !
નવકારના ગણનારને બધું નવું મળે. કારણ કે ‘જેવી સામત તેવી અસર.'
૧૩૮
વસંતઋતુના આગમનથી જેમ પ્રકૃતિ પૂર બહારમાં ખીલી ઊઠે છે તેમ નવકારના આગમનથી જીવનમાં નવી જ ચેતના ખીલી ઊઠે છે. જ્યાં નવકાર ગણાતા હાય ત્યાં નિત્ય વસંત હાય.
જેમ સૂરજ ઉગે એટલે અંધકાર નાસી જાય અને સર્વત્ર સુંદરતાનાં દર્શન થાય, તેમ જેના શરીરમાં નવકારને પ્રકાશ ફેલાય તેના સઘળા ભાવા સુંદર બની જાય, જડતારૂપી અંધકાર દૂર ભાગી જાય.
સંસારના ગતિશીલ ચૈતન્યને આધારસ્થંભ નવકાર છે. નવકારના જાપમાંથી જન્મતી સ્વર-લહેરીઓના અત્યંત સૂક્ષ્મ છતાં પ્રમળતમ સ્પર્શના પ્રભાવે સંસારમાં પ્રતિક્ષણે નવીનતાના સંચાર થાય છે. નવકારના ગણનાર તેના લાભ ઊઠાવી શકે છે અને પેાતાના જીવનને વધુ પવિત્ર, તેજસ્વી અને ઉલ્લાસપૂર્ણ અનાવી શકે છે.
જેને જીવન વહાલું હેાય તેને નવકાર વહાલે। હાય જ. જેને નવકાર તરફ વહાલ ન હોય તેને જીવન તરફ વહાલ છે, એમ ન જ કહી શકાય; કારણ કે જીવનને
અપૂર્વ પ્રતાપ-વડે લેાલ ભરી દેવાની સંપૂર્ણ ક્ષમતા
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવકાર ગણે
.
૧૩૯
વાળા નવકારની સાચી પ્રીતિ સિવાય, જીવન તરફ પ્રીતિ છે, એ કઈ રીતે સાબિત થાય ?
નવું નભે નવકાર નજીક, જૂનું નહિ. ગતિહીન, જડ અને નિષ્ણાણ તે જૂનું. ગતિશીલ, ચેતનામય અને પ્રાણવંતું તે નવું.
- નવકારને જાપ એટલે ચેતનાનું વલેણું, જમાવેલા અમૃતના ચોસલા જે નવકારને પ્રત્યેક અક્ષર સૂક્ષ્મ શરીરમાં સરકવા માંડે છે, તેમ તેમ તે વલેણાને વેગ વધવા માંડે છે. તેનું સંગીત અભુત પ્રભાવ ધારણ કરે છે અને અંદરને મેલ, જડતા, કષાય, અલ્પત્વ તથા પ્રમાદ ધીમે ધીમે પણ મૂળમાંથી કપાવા માંડે છે. તેના સ્થાને પવિત્રતા, ચિતન્યશીલતા, સદ્ભાવ, વ્યાપકતા અને ઉપગવાળું જીવન અવતરતું જાય છે. | નવકારમાં જે અક્ષરે છે, તે પ્રકૃતિના પેટાળમાંથી જન્મેલા છે. તે અક્ષરેમાંથી જન્મતા સંગીતની શક્તિના બળે પૃથ્વી, પાણી, તેજ, વાયુ અને આકાશ, એ પાંચે ય ત પિતાને ધર્મ બજાવી શકે છે. માનવીના શરીરમાં પણ એ પાંચ તત્ત્વ પ્રધાનપણે હેવાથી નવકાર તેને બીજા મની અપેક્ષાએ વધુમાં વધુ બંધ બેસત થાય છે અને તેની અસરથી તેના શરીરમાં ન સમજી શકાય તેવા અદ્દભુત ફેરફાર થાય છે. તેના શરીરની કાન્તિ વધે છે, આંખનું તેજ વધુ સૂકમ અને સ્થિર બને છે, શ્રવણશક્તિ વધુ ક્ષમતાવાળી બને છે, ત્વચા મુલાયમ અને ચીકણ બને
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૦
શ્રીનમસ્કાર નિણ છે, રસના સરવાકાંક્ષી બને છે અને બહુ દૂરની વાસને નાક ઝડપથી પકડી શકે છે. - નવકારને ગણનાર સ્વ-પ્રકૃતિને સ્વામી બને છે. નવકારના દિવ્ય-પ્રકાશમય અક્ષરેની સહાય વડે પ્રકૃતિના થરોને ભેદીને, તેની પેલી પાર ઝળહળતા ચિતન્યનું દર્શન તે કરી શકે છે.
સમગ્ર પ્રકૃતિ જેનું દાસત્વ સ્વીકારવામાં પણ ગૌરવ અનુભવે છે, તે નવકારમાં ત્રણ જગતના વૈભવને ઝંખે પાડે તેવું શાશ્વત સુખ અહર્નિશ ઝળહળી રહ્યું છે. તેનું અક્ષરમાં મનને પરે, એટલે મને ધીમે ધીમે તે અક્ષરનું તેજ પીને શાંત, પવિત્ર, તેજસ્વી અને વ્યાપકજીવનનું અભિલાષી બનવા જ માંડશે, મનની તે અસર કમશઃ બીજી ઈન્દ્રિય ઉપર પણ પડશે અને એ રીતે આખું જીવન પવિત્ર અને વ્યાપક તરનું ધામ બની જશે. - એક આખે નવકાર ગણીએ એટલે શરીરને ગમે તે થાક. મનની ઉદાસીનતા તેમ જ ભય અને ચિંતાનું બધું દબાણ સર્વથા ઓસરી જાય. નવકારના અક્ષરમાંથી ઝરતું તેજ, શરીરની અંદરના ભાગની તે તે ઉણપને ઝડપથી પૂરી દે છે અને ઘડીભર પહેલાનું આપણું માંદલું જણાતું શરીર પુનઃ ચેતનાના ઝરણુ જેવું બની જાય છે.
નવકારમાં જે અચિંત્ય શક્તિ છે, તેના સતત ઉપર વડે આપણે આપણા આત્માની ઢંકાએલી અચિંત્ય શક્તિને જરૂર પ્રગટ કરી શકીએ. નવકારમાં જે કાંઈ છે તે બધું
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવકાર ગણા
૧૪૧
જ આપણા આત્મામાં છે. પણ તેના આપણુએ કશે ખાસ અનુભવ નહિ હોવાને કારણે આપણું ધ્યાન તે દિશામાં કેન્દ્રિત થતું નથી અને આપણે છતી શક્તિએ દુ:ખી હાલતમાં દિવસે। ગુજારીએ છીએ.
એક જ સમયમાં આખા વિશ્વમાં અજવાળુ ફેલાવી શકે તેટલી આપણા આત્માની શક્તિ છે. તે અપ્રગટ શક્તિને પ્રગટ કરવા માટે આજે આપણે પૂરી પ્રસન્નતાપૂર્વક નવકારનુ શરણું સ્વીકારવું જોઇએ. નવકારના સંસગ વધતાંની સાથે જ આપણને તેના પ્રભાવની આંખી થવા માંડશે, આપણું આખુ જીવન નવા જ વળાંક લેતું આપણને પ્રતીત થશે. આંતર્રાષ્ટના સૂક્ષ્મપ્રભાવની સ્પષ્ટ ઝલક આપણા વર્તનમાં સ્પષ્ટ કળાવા માંડશે. વિચારનું તેજ વાણીમાં ઊતરશે, વાણીને વેગ જીવનમાં પ્રગટ થશે.
નવકારને એક એક અક્ષર શ્વાસવાટે લેાહીમાં થઇને આખા શરીરમાં જે ગતિએ ફ્રી વળે છે તેના ખરાખર વિચાર કરીએ તા, શક્તિ માટે અપાતાં આજનાં ભારેમાં ભારે ઈન્જેક્ષના પ્રત્યેની લેાકેાની ઘેલછા સર્વથા આસરી જાય. ઈન્જેક્ષનના પ્રવાહી કરતાં ઓછામાં ઓછી પચીસ ગુણી ઝડપે આખા શરીરમાં ક્ી વળતું નવકારના અક્ષરનું તેજ-પ્રવાહી, ઈન્જેક્ષનના શક્તિશાળીમાં શક્તિશાળી પ્રવાહી કરતાં પણુ અસરમાં સેંકડો ગુણું વધુ શક્તિશાળી તેમ જ ધારી અસર નિપજાવનારૂં છે.
ભારાભાર ચૈતન્યથી ભરેલા શરીરની મેાટામાં માટી
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા દવા નવકાર જ છે. તેના સિવાયના નાના–મેટા સઘળા ઈલાજની અસર ટૂંક સમય પૂરતી તેમ જ એકાંગી હોય છે.
નવકારના અક્ષરે તેજના અને પ્રભાવના દરિયા જેવા છે. તેમાં દાખલ થનાર, પાપીમાં પાપી મનુષ્ય પણ પવિત્રતાને પરમ ઉપાસક બની શકે. કારણ કે બધા પાપને ભરમીભૂત કરવાનું અદ્ભુત સામર્થ્ય નવકારમાં છે.
કાળને ગતિ બક્ષનાર નવકારનું અત્યંત સૂકમ તેજ જેના શ્વાસમાં ઘૂંટાય છે, તે ભવ્યાત્મા સંસારમાં નવકારના મહિમાને સારી રીતે ફેલાવી શકે છે, તેમ જ પિતે નવકારમય બની, ભવપાર પહોંચે છે.
Shree Navakar is the epitome of fourteen Puravas.
To become Navakar conscious is the : only solution of all time crisis of all living beings
Life without Navakar is just like an aeroplane without fuel.
O, brother mine, dedicate thyself entirely to Navakar. Let Navakar be the centre of all thy activities. Be lead by Navakar! વાવાઝasessoastatesmanabaseases
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૨૬)
નવકારની ખાજ.
નવકાર એટલે નિત્ય નૂતનત્વ બક્ષતું અમૃત.
નવકાર = નવકાર
નવ એટલે નૂતન, સુંદર, મનેાહર.
કાર એટલે જે કરે તે; કરનાર.
એટલે કે પ્રતિક્ષણે જેના સ્પર્શ માનવીના જીવનમાં વિશ્વચૈતન્યને નવા ચમત્કાર ફેલાવે અને જડની જૂની અસરોથી મુક્ત કરે તે નવ–કાર નવકાર.
નવકારના બીજો અર્થ :--
–
નવકાર = નવકાર.
ન, એટલે નહિ.
વકાર, એટલે વિકાર.
એટલે કે જેનામાં કૈાઇ વિકાર નથી, તે ન—કાર નવકાર.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૪
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
વિકાર, એટલે જડમાં ચૈતન્યના ભાસ જન્માવનારી
વિકૃતસમજ.
વિકાર એટલે અપૂર્ણને પૂર્ણ પણાના ભાવ અપાવનારી ટૂંકી દૃષ્ટિ.
વિકાર એટલે જ્યાં-ત્યાં શરીરને અને શરીરના મહત્ત્વને આગળ કરનારી અવળી મિથ્યા મતિ.
આવા સઘળા વિકાર, જેના સ્પર્શે આગળી જાય, તેનું નામ ન~વકાર.
ખાજ એટલે શું? તે પણ વિચારવા જેવું છે.
ખા+જ = ખાજ,
ખા, એટલે ખાવાઈ જવું.
જ, એટલે જડવું.
એટલે કે જેનામાં ખાવાઈ જવાથી, જે જડે તેનુ નામ ખાજ.
ખોવાઈ જવું એટલે સર્વોત્કૃષ્ટભાવે સમર્પિત થવું. સ્ત્રી જેમ પેાતાના પતિમાં ખોવાઈ જઈને માનવ સંસારમાં દાંપત્ય સ્નેહનું ઝરણું વહાવે છે, કલાકાર જેમ પેાતાની કલામાં ખોવાઇ જઇને માનવજગતને ઉત્તમ કલાકૃતિઓ વડે દીપાવી શકે છે, કવિ જેમ પેાતાની કવિતામાં ખોવાઈ જઈને સળગતા સંસારમાં સ્નેહનુ અદ્ભુત હૃદયસ્પશી કાવ્ય-ઝરણું લ્હાવી શકે છે, તેમ જે મહાન આત્મા પૂરેપૂરી પ્રસન્નતા પૂર્વક નવકારમાં ખોવાઇ
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવકારની ખેજ
૧૪૫ જઈ શકે, તે વળતા દિવસે જગતમાં ઠેર-ઠેર અમૃતની પરબે માંડી શકે. સ્વયં અમૃતમય બની કષાયના વિષને સંહરી શકે. ટૂંપાતા માનવ લેકને શાંતિનું દાન કરી શકે. જીવનના અમૃતજ્યારાને અભડાવતા “અહંના તમિસને નસાડી શકે.
પરંતુ નવકારની ખોજની સાચી લગની જાગે કયારે ? જીવનને સાત નવકારમયતા પ્રાપ્ત કરી શકે કયારે ? સર્વત્ર “નવકાર નું મંગલમય સંગીત પ્રસરે કયારે ?
–માનવી જ્યારે નવકારમાં પોતાનું સઘળું ઈષ્ટ નિહાળી શકે ત્યારે. નવકારની નેહ નીતરતી અર્મી-કલાને સ્પર્શત થાય ત્યારે. નવકારની આજ સુધીની અનંત ઉપકારકતાને સમજતો થાય ત્યારે.
નાના–મેટા ટેકા અને આધારે વડે આસ્માનને આંબવાની અને સાગરને વાવવાની કલ્પનામાં રાચતો આજને સાહસિક માનવ, હજી સુધી મહાન કેમ નથી બની શકો ? તે પ્રશ્નના ઊંડાણમાં ઉતરવાથી સ્પષ્ટ પ્રતીત થશે કે તે પોતાને ખરેખર મહાન–સમર્થ થવાને ચોગ્ય સમજાતું નથી અને તેથી જે ખરેખર સામર્થ્યશીલ છે, તે નવકારની ખોજની લગની તેના અંતરમાં જાગી નથી
પરંતુ જે પળે તેના હૈયામાં જાગશે કેડ, વિશ્વવિસ્તરતી આત્મપ્રભાને આલિંગવાના, જીવમાત્રને નેહભાવે સમજવાના, સત્કારવાના, તે જ પળે તેને નવકારની ખોટ સાલશે અને તેની ધમાં તેને ખોવાઈ જવું પડશે જ.
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૬
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા ખોવાઈ જવામાં તે જેટલી ઢીલી નીતિ અપનાવશે એટલે મેડે, તે નવકારને પામવામાં થશે.
નવકારની ખોજ એટલે પૂર્ણવના પરમ પંથે પા-પા પગલી. તેમાં જેટલી પ્રગતિ એટલી જીવનમાં પ્રગતિ, આત્માની સાચી ઓળખમાં પ્રગતિ, રાગ-દ્વેષાદિ અંતરંગ શત્રુઓને જીતવામાં પ્રગતિ, કર્મના મર્મને સમજવામાં પ્રગતિ, ધર્મના યથાર્થ સ્વરૂપને ઓળખવામાં પ્રગતિ, સંસાર અને સ્વર્ગનાં સર્વ સુખોની પાર રહેલા અવ્યાબાધ સુખને પામવાની દિશામાં પ્રગતિ, જડભાવની પકડમાંથી છૂટવામાં પ્રગતિ અને “અહંના વજકિલ્લાને ભેદવામાં પ્રગતિ. - મૌલિક પ્રગતિવાંછુ માત્ર નવકારને સાચે શરણાગત
હોય.
- નવકારમાંના પંચ પરમેષ્ઠિભગવતેના જેવું પરમપકારી
જીવન ઘડવામાં જ દિન-રાતની તેની બધી ક્ષણે સાર્થક થતી હેય. પરમપદથી ઓછું, અધૂરું, કે ઊણું મેળવીને શાંત બેસી રહેતાં પણ તે શરમાય, અત્યંત સંકેચ અનુભવે, અ૫ત્વનું ભાન તેને સાલ્યા કરે. - સર્વ મંગલના દઢ સંકલ્પ પૂર્વક જે પ્રવેશે છે નવકારની અમૃતમય સૃષ્ટિમાં, તે મહાન આત્મા સંસારમાં આત્મભાવનું એવું પ્રબળ સામ્રાજ્ય સ્થાપે છે કે જેની દિવ્યતા સમક્ષ સમર્થમાં સમર્થ સમ્રાટ અને સેનાનીઓ પણ આદરપૂર્ણ અંતરે શિર ઝુકાવે છે.
શ્રીનવકાર એટલે ચિતન્યને ઝરે.
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવકારની ખાજ
૧૪૭
પ્રાર્થીએ સહુ પરમેશને કે, વહેલું-વહેલું તેમાં ખોવાઇ જવાનું સદ્ભાગ્ય સાંપડે.
આપણી ઉપર માઝી ગએલા હદ બહારના જડતાના ચરના થર તે સિવાય દૂર નથી જ થવાના. તેને દૂર કરીશું ત્યારે જ અંદરના ચેતનના ચમકારા જોવા મળશે. ચેતનના તે ચમકારમાં છૂપાએલી છે આપણી જાત. ખોવાએલી આપણી અસલ જાતને પાછી મેળવવા માટે, જે જાતને આપણે ‘આપણી’ માનીને સાચવી રહ્યા છીએ, સત્કારી રહ્યા છીએ, પૂજી રહ્યા છીએ, તે ખરેખર આપણી નથી. પરંતુ આપણી અસલ પ્રકાશરગી જાતનું માત્ર ઢાંકણુ જ છે. તેને હઠાવવાનું સંપૂર્ણ સામર્થ્ય માત્ર નવકારમાં જ છે. જેમ જેમ વધતા જશે તેને અમૃતમય અંતઃસ્પર્શ, તેમ તેમ તે આસરતું જશે અને આપણે પુનઃ આપણી દૈવી દુનિયાનાં દર્શન કરી શકીશું.
નથી જેના જોટા ત્રિભુવનમાં, તેવા અણુમાલ નવકારની અનુપમ આલમમાં પ્રવેશ કરવાની પ્રમળ ઉત્કંઠા જેમના અંતરમાં જાગે છે, તેઓ ધન્ય બને છે અને અનેકને પાતાના જેવા મનાવતા જાય છે.
પરમ મંગલમય, આનક્રમય, ચારિત્રમય, ક્રેનમય અને જ્ઞાનમય જીવનનું જે પરમ સંગીત છે તેનું પ્રથમ ચક્ર, તે જ છે નવકારની ખાજ!
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૨૭)
શ્રીનવકાર. નવકારથી અધિક શ્રેષ્ઠ, બીજે કઈ મન્ન નથી તે આ દુનિયામાં, કે નથી સ્વર્ગ કે પાતાળ લોકમાં.
નવકાર આત્માને ઉઘાડે છે, અનાત્મભાવને દૂર કરે છે. મન, બુદ્ધિ, ચિત્ત અને અહંકારમાં છૂપાઈને રહેલી વાસનાઓની ઝેરી વાસને આસ્તે આસ્તે સાફ કરી નાખે છે, આત્માની દિવ્યજ્યોતિને સકળ સંસારમાં ફેલાવનારી ઈન્દ્રિયોની શુદ્ધિ કરે છે. - નવકારને એક એક અક્ષર કિંમતીમાં કિંમતી કેહીનૂર કરતાં પણ વધુ કિંમતી છે, કારણ કે તેમાં કહીનૂર કરતાં પણ વધુ પ્રકાશ, વધુ સરવ, ઘણું વધારે સૂક્ષમતા અને કાલાતીત પ્રતિભા રહેલી છે.
હલેસાંથી જેમ પાણી કપાય છે, તેમ નવકારના અક્ષરના ઉચ્ચારથી કમરૂપી મેલ કપાય છે. કર્મ–મેલ કપાય એટલે જડતા કપાય, જડતા કપાય એટલે ચૈતન્ય
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
E
શ્રીનવકાર
૧૪૮
પ્રવાહની ગતિ વધે, એ ગતિ વધે એટલે જીવનમાં ઉત્સાહ અને ભાવનાને વેગ વધે. એથી શરીરનું જીવન સરવા માંડે અને આત્માનું જીવન શરૂ થાય. તાત્ત્વિક રીતે વિચારતાં શરીરનું જીવન જ ન સંભવી શકે, જીવન તે આત્માનું જ હેય. શરીર તે આત્માનું માત્ર માધ્યમ છે, તેની મારફત આત્માએ પિતાને સઘળે કલ્યાણકારી પ્રકાશ સંસારમાં ફેલાવવાનો હોય છે. જ્યારે આજે તે શરીર જ આત્માનું ઘણું બનીને બેસી ગયું હોય તેવો અવળો ક્રમ લગભગ સંસારમાં વર્તાય છે. કારણ કે આત્મભાવને જીવંત રાખનાર નવકારને જે આંતસ્પર્શ કાયમીપણે આપણા જીવનમાં રહેવું જોઈએ તે આજે ઘણી રીતે એ છે થતું જાય છે–થઈ ગયા છે. નવકાર પ્રધાન હતું જ્યાં સુધી જૈનોના જીવનમાં, ત્યાં સુધી સંસારમાં તેમનું પ્રધાન સ્થાન રહ્યું, આજે તેમણે તેને અવગણ-ગૌણ બનાવ્યા, એથી તેઓનું સ્થાન પણ ગૌણ બની ગયું. - નવકારની આરાધનાના પ્રભાવે જેઓના પૂર્વજોએ સ્વ અને પરનું કલ્યાણ સાધ્યું, સંસારમાં અહિંસાની અમરવેલ ફેલાવી, સર્વત્ર સત્યનાં તેજ રેલાવ્યાં, શીલની સૌરભ ફેલાવી અને ત્યાગની મૌલિકતા ખીલવી, તેઓના ઉત્તરાધિકારી જેને આજે નવકારની આરાધનાના અભાવે વાણું, વિચાર અને વર્તનમાં વામણું બની જઈને બધી વાતે દુઃખ અનુભવી રહ્યા છે. દેવ, ગુરુ અને ધર્મમાં સન્નિષ્ઠા કેળવવાને બદલે આજે તેઓ અન્ન, વસ્ત્ર અને આવાસની પ્રાપ્તિ પાછળ ઘેલા બની ગયા છે.
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
=
૧૫૦
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા નવકારને અવગણનારા જગતના અન્ય માનવ–પ્રાણીએની સાથે જેનો પણ ભળી ગયા, એથી આજે તેમની સ્થિતિ પણ જગતના અન્ય જીવાત્માઓ જેવી લગભગ થઈ ગઈ છે.
નવકારથી વધુ ચઢી આતા કયા અનુપમ તત્વની પ્રાપ્તિ માટે જેનો આજે નવકારને ઉવેખી રહ્યા છે ? નવકારમાં શું નથી કે તેને સર્વથા તરછોડીને જેને કાળની ઠેકરે ચઢી રહ્યા છે? નવકાર બધું આપી શકે તેમ છે, જે પોતાની માતાના ખેાળામાં રમતા બાળકની માફકમાણસ તેને સમર્પિત થઈ શકે તે બળ, બુદ્ધિ, વિદ્યા, શક્તિ, સંપત્તિ, દીર્ધાયુષ્ય, મનની શાંતિ અને ત્યાગને તનમનાટ નવકારના પ્રવેશની સાથે જ પદાર્થને અનુસરતા પડછાયાની જેમ માણસના જીવનમાં પ્રવેશ કરે છે. - જીવને શિવપદ અપાવનાર નવકારનું મૂલ્ય, જીવ કરતાં જરાય ઓછું નથી. જેવું રાજા વગરનું રાજ્ય, તેવું નવકાર વિનાનું જીવન. વિશ્વભરમાં પથરાઈને રહેલાં સઘળાં સુંદર અને સાત્વિક તો નવકારની દિશામાં ખૂબ જ ત્વરાથી ખેંચાઈ જાય છે. જાણે કે લોહચુંબકની દિશામાં લેઢાના કણ ન ખેંચાતા હાય સકલ શુભ-મંગલના અનન્ય કેન્દ્રભૂત નવકારને જે ભવ્યાત્મા પિતાના હૈયામાં આદરપૂર્વક પધરાવે છે તે સંસારમાં અજવાળું ફેલાવનારા ચન્દ્ર અને સૂરજ જેવી કીર્તિને વરે છે.
જીવનના મંગલમય પ્રવાહમાં ઝડપભેર દાખલ થતી વર્તમાન યુગની જડતાને દૂર કરવા માટે, જેનેએ વિના વિલંબે નવકારનો હાથ પકડી લેવું જોઈએ. તેમાં તેઓ
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનવકાર
૧૫૧
જેટલેા વધુ વિલંબ કરશે, તેટલી વધુ યાતનાઓ તેમને સહન કરવી જ પડશે. આ યુગ, ભલે આજના બુદ્ધિશાનીએાના મતે ગમે તેવી પ્રગતિના હાય; પરંતુ તત્ત્વવેત્તાએની દૃષ્ટિએ તે આજના જેવા અંધકારયુગ ઇતિહાસના આદિકાળથી આજ સુધીમાં બીજે ક્યાંય નજરે પડતા નથી. ચૈતન્યની સર્વોપરિતાને સર્વથા અવગણનારા આજના યુગનું આંધળું અનુકરણ-માનવકુલના સર્વનાશમાં પરિણમે તા નવાઈ નહિ. માનવીનું જે આંતરિક ખળ તેને પ્રતિપળે સંસારના કુરુક્ષેત્રમાં સમતુલા બન્ને છે તેના આજે માટે અભાવ વર્તાય છે અને તેથી મહારના અનેકવિધ પ્રયાસે છતાં કેાઇના ય જીવનમાં મૌલિક શાંતિ ટકતી નથી.
નવકાર સિવાય આજના તિમિર-આક્રમણ સામે, કૈાઇ માનવી ટકી નહિ જ શકે. ટકવાના મિથ્યા પ્રયાસમાં તે દિનપ્રિિદન વધુને વધુ ઘસાતા જશે. કારણ કે રાજના જીવનના તાત્ત્વિક ઘસારા જો સમયસર ન પૂરાય તે આંતરિક પ્રતિભા લુપ્ત થઇ જાય અને તેના સિવાય તા જીવનની હાલત પાણી વિનાના સૂકા સરાવર જેવી થઇ જાય; નવકારથી જ જીવનના રાજના તાત્ત્વિક ઘસારી તરત જ પૂરાઈ જવા ઉપરાંત નવા આકસ્મિક હુમલાઓ સામે ટકી રહેવાની વિશેષ શક્તિ જીવનમાં પ્રગટે છે અને કાયમ રહે છે. પવિત્રતા, પ્રેરણા અને પ્રતિભાના કિરણેાવડે જીવનને અદ્ભુત તેજ, ભાવના અને દિવ્યતાવડે નવાજતા નવકારને સહુનાં નમન હૈ !
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૨૮) ચારિત્રમંત્ર શ્રીનવકાર. શ્રીનવકારમાંના ત્રણેય કાળના સર્વ પંચ પરમેષ્ઠિ ભગવતે નિયમા સમ્યફ ચારિત્રધર હોય છે, છકાય જીવના રક્ષક હોય છે, પંચ મહાવ્રતના પાલક હેાય છે. એટલે તેને ચારિત્રમંત્ર તરીકે સ્વીકારે અને આરાધ એ બધી રીતે યથાર્થ જ છે.
ચારિત્ર એટલે સર્વ સાવદ્ય ગોના જીવન પર્યંતના ત્યાગ વડે ઝળહળતું આત્મલક્ષી જીવન
ચારિત્ર એટલે મોક્ષની યાત્રાના નિશ્ચય પૂર્વકના મહાપ્રયાણને સર્વથા સાનુકૂળ જીવન.
ચારિત્ર એટલે 'વિશ્વમયજીવનનું સર્વોત્તમ પ્રકરણ.
ચારિત્ર એટલે વિશ્વના સકળ જીની સુરક્ષાના અને આધ્યાત્મિક પ્રગતિના સર્વ નિયમને અણિશુદ્ધપણે પાલન કરવાની દેવ અને ગુરુ સમક્ષ લીધેલી પ્રતિજ્ઞાના પાલનમાં સતત ઉદ્યમવંત જીવન. .
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચારિત્રમંત્ર શ્રીનવકાર
૧૫૭ ચારિત્ર એટલે સર્વાત્મભાવનું બીજ. ચારિત્ર એટલે સમભાવનું પઢ. ચારિત્ર એટલે મુક્તિ માટેનું વિરાટ પગલું. ચારિત્ર એટલે સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યજ્ઞાનના અતુટ સમન્વયમાંથી નિષ્પન્ન થતું —ખી જીવન
વિશ્વચરણશા નવકારના અડસઠ અક્ષરના એકમેક સાથેના સુસંજમાંથી સહજપણે અવિર્ભાવ પામતા સત્વમાં મોક્ષના ફળવાળા ચારિત્રનું બીજ રહેલું છે, અને તેથી જ શ્રીનવકારને જીવ માત્રના પરમ ઉપકારી, પરમ હિતકારી અને પરમ કલ્યાણકારી માતા, પિતા, બંધુ, સ્વજન, ગુરુ અને તારક તરીકે સર્વકાળના સર્વમહાન આત્માઓ સ્વીકારતા અને સેવતા આવ્યા છે.
નવકારમાં ક્યાંય સંસાર નથી, સંસારના સુખની વાત નથી, સ્વર્ગના સુખનું વર્ણન નથી, એ જ તેને ચારિત્રમ તરીકેનો સબળ પુરાવો છે.
નવકારના એકનિષ્ઠ આરાધકે નિયમા ચારિત્રની અભિલાષાવાળા હોય છે. પછી કેઈને તે વહેલું પ્રાપ્ત થાય તે કોઈને બેડું. માત્ર ગણત્રીના કુટુંબીજનેવાળું અને થોડાક સગાવાળું જીવન આત્માનું જીવન સંભવી શકે જ નહિ, એ સત્ય વચનમાં સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા જન્માવવાની જે અચિંત્ય શક્તિ નવકારમાં અખૂટપણે રહેલી છે, તે તેમાંના સર્વ વિરતિધર પંચ-પરમેષ્ટિ ભગવતેના નિતાંત કરુણામય જીવનમાંથી અખલિતપણે વહી રહેલા નિર્મળ આત્મતેજને આભારી છે. દીક્ષાનું રહસ્ય નહિ સમજી શકનારા આત્માએ સંભવ છે કે ચારિત્ર' શબ્દના પઠન વડે પણ કે, અથવા ભડકે.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
દ્વીક્ષા વિશ્વમ્નેહના મહાકાવ્યના છેલ્લા શ્લેાક છે. એ શ્લાકને સમજવા અને ઝીલવાની ક્ષમતા હાંસલ કરવી એ કાંઈ બચ્ચાના ખેલ નથી. વિશ્વસ્નેહના મહાકાવ્યના બાકીના સઘળા શ્લેાકેા જેમને ખરાખર સમજાય છે, તે જ તે છેલ્લા શ્લેાકમાં પ્રવેશી શકે છે. અને જેએ તેમાં પ્રવેશ્યા છે, તેમના પવિત્ર જીવન તરફ્ નજર ફેરવતાંવેત જ આપણને આપણા અધિયાર જીવન પ્રત્યે ખરેખર અણગમા પેદા થયા સિવાય રહેશે નહિ.
૧૫૪
આત્માની શક્તિ કેટલી ? અનંત અપાર.
અને તેનું સામ્રાજ્ય કેટલામાં ? આપણા શરીર પૂરતું પણ માંડ,
આ રીતનું વર્તન ન્યાય—નીતિપૂર્વકનુ
શું આપણું ગણાય ? ન જ ગણાય.
તે પછી નવકાર જેવા અનુપમ ચારિત્ર–મત્રને આશ્રય આપણે બધાએ સ્વીકારવા જોઇએ કે નહિ ? ઘડીના પણ વિલંખ વિના સ્વીકારી લેવા જ જોઇએ. હુ આત્મા છું'. એ સાવ વિસરી જવાથી અને ‘હું શરીરધારી અશેાક, અરુણુ વગેરે નામવાળા જ છું' એવું સતત સ્મરણમાં રાખવાથી આપણી ઘણીખરી વૃત્તિઓ અને પ્રવૃત્તિઓની પાછળ આત્માના પ્રકાશ જોડાએલા રહેવાને મલે શરીરને જ આશ્રીને રહેલી ઇન્દ્રિયાની આણ વર્તાતી જોવા મળે છે..
નવકાર, ચારિત્રમંત્ર હેાવાથી તેની સાથે નિકટના સબંધ બંધાતાં જ માનવીને એના આત્માના વિશ્વ સાથેના
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચારિત્રમ ત્ર શ્રીનવકાર
૧૫૫
સંબંધનું તરત જ ભાન થાય છે. તેમ જ તેનુ જીવન વિશ્વમય જીવનના પ્રકાશમાં પાંગરવા માંડે છે.
ચારિત્રની એ અનાખી વિશિષ્ટતા છે કે તેના પ્રત્યેક અશમાં આત્માનું નવનીત ઉભરાય છે, એટલે તેની સાથેના આંશિક પણ સંબંધવાળેા આત્મા ધીમે ધીમે કંગાલ જીવનના કેદખાનામાંથી છુટતા જાય છે અને મેાક્ષલક્ષી જીવનમાં પ્રવેશતા જાય છે.
ચારિત્રમત્ર શ્રીનવકારની એ આગવી વિશિષ્ટતા છે કે તે આપણને કાઇની પાસે કશું માગવાનું નહિ, પરંતુ આપણી પાસે જે કાંઇ હોય તે બધું સંપૂર્ણ સર્વોત્તમભાવના પ્રગટીકરણ કાજે છેાડવાનુ કહે છે.
આત્મદર્શનની ભાવના અને કમ ખપાવવાની તમન્ના– પૂર્વક, પશુતુલ્ય બનતા જતા પેાતાના સર્વથા નિયમ-વિહેણા જીવનને જે આત્માએ જ્ઞાની ભગવંતાએ પ્રકાશૈલી રીતે વ્રત, પ્રત્યાખ્યાનાદિ વડે અ ંશે પણ નિયંત્રિત કરે છે, તેઓ તેટલા અંશે ચારિત્રમાર્ગના આરાધક ગણાય છે. અને ઊંચા પરિણામપૂર્ણાંકની તે આરાધનાના અંશમાંથી જગતને યથાસમયે પરમ સત્ત્વવત પુરુષાના દર્શનને ધન્ય અવસર પ્રાપ્ત થાય છે.
જેના સતત આલેખનના પ્રભાવે જીવને ઊંચા, પવિત્ર, વ્યાપક અને ત્યાગમય જીવનના મહાપ્રાસાદમાં પ્રવેશવાની ક્ષમતા પ્રાપ્ત થાય છે તે ચારિત્રમંત્ર શ્રીનવકારના કદી કાઈ જીવને વિચાગ ન નડે !
★
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૨૯)
મનના માલિક
નવકાર એ આચારને નિયામક જ માત્ર નહિ, પરંતુ વિચારના ચાકીઆત પણ છે.
કાખેલ સિપાહીની ચાકી ભેઢીને જેમ કાઇ ચાર, લૂટારે કે મદમાશ આગળ વધી શકતા નથી તેમ નવકારની નજર ચૂકવીને કાઇ ખરાબ વિચાર મનરૂપી મુખ્ય દ્વાર મારક્ત શરીરના કોઇ પણ ખંડમાં દાખલ થઇ શકતા નથી.
શરીર કિંમતી છે, છતાં તે કોઈ પણ કિંમત પર ખરીદી શકાતું નથી, એ કારણે તેની રક્ષા માટેની જાગૃતિ આપણે ભલે રાખીએ, પરંતુ તેનાથી વધુ કિંમતી છે મન અને વિચાર, કારણ કે તેમાંથી જ આચાર જન્મે છે. જો વિચારની રક્ષા ન થાય તે આચારની રક્ષાના પ્રશ્ન પાંગળા બની જાય. ડાળુ કપાય તેા ઝાડને ઈજા જરૂર થાય, પરંતુ તે તેનું મૂળ કપાય અને જેટલી થાય તેટલી તા નહિ જ. તે જ રીતે જે વિચારનું ખૂન થાય તેા આચાર
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
મનને માલીક
૧૫૭
ન જ ખચે. વિચારની રક્ષા માટે, દુવિચાર દાખલ થઈ જઇને સારા વિચારને ઝાંખા ન પાડી દે તે માટે, અતિ સૂક્ષ્મ, તેજસ્વી અને પૂર્ણ પ્રમળ એવા અક્ષરેશના અનેલા નવકારની ચાકી આઠે ય પ્રહર માટે મનના દ્વાર પર ગેાઠવી દેવી જોઇએ.
ખેતરમાં ઊભા કરેલા નિર્જીવ ચાડિયાને જોઈને પંખીઓ નજીક આવતાં ગભરાય છે, તેમ જે મનમાં નવકારના અક્ષરામાંથી નિર્માણ થએલી તૈજસાકૃતિ ઝળહળતી હોય છે ત્યાં દુવિચાર। દાખલ નથી થઈ શકતા, મનના ખેતરમાં મહાપ્રયત્ને ફાલતા સાત્ત્વિક વિચારાના પાકની રક્ષા માટે આપણે સહુ સવેળા સજાગ બનીને નિશ્ચિત ક્યારે ખનીશું ?
નાના સરખો પણ કુવિચાર, પેટમાં નાખેલા કાચા અનાજના કેાળિયાની જેમ સૂક્ષ્મ શરીરમાં મેાટી ગડખડ ઉભી કરે છે. આપણા સ્થૂલ અને સૂક્ષ્મ શરીરની રચના જ એવી છે કે તેને કશું ખરાબ, સડેલું કે કાહેલું માફક આવતું જ નથી. તેમ છતાં આપણે જ્યારે ખરાબની આદતે ચડી જઈએ છીએ, ત્યારે તે ખરામને સારાપણાના ભાવ આપીને જ સ્વીકારતા હાઇએ છીએ. કચરાને સાનાના ભાવ આપવા અને સેનાને કચરાના, તેના કરતાં કચરાને તેના સ્થાને રહેવા દઇ, સેાનાને સ્વીકારતા થવું, તે શું ખોટું ? પણ આપણું મન આપણને તેમ કરતાં શકે છે, કારણ કે ચામેર છવાએલા જડ પઢાર્થીમાંથી સત્ત્વ ને સાર ગ્રહણુ
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૮
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા કરવાને બદલે જડ અને અસાર ગ્રહણ કરવામાં જ તેને આનંદ આવે છે. મનની આ જડભાવલીનતા નવકારના પ્રભાવે સારી રીતે દૂર થઈ જાય છે.
મનમાં નવકાર બેલાય છે એટલે અંદરનું મલિન વાતાવરણ સાફ થવા માંડે છે, તેમ જ શરીર ઉપરની પકડ ઢીલી થવા માંડે છે. તે પકડ જેમ જેમ ઢીલી થતી જાય છે તેમ તેમ અંતર ચૈતન્યને પ્રવાહ સૂફમમાર્ગો દ્વારા સંસારમાં પવિત્રતા પ્રસરાવે છે. માનવીનું શરીર એ ચિતન્યનું અદ્ભુત માધ્યમ હોવાને સાધકને પૂરેપૂરે ખ્યાલ આવે છે, તે ખાલના પ્રભાવે તેની જડાસક્તિ દિન-પ્રતિદિન ઓસરતી જાય છે, સુખ-દુઃખની તેની સમજમાં, મેટ ફેર પડતે જાય છે, ભયાનક મુશ્કેલીના પ્રસંગ વખતે પણ તે પિતે આંતરિક શક્તિમાં, એકાગ્ર મનના બળ વડે સ્થિરતા ધારણ કરી શકે છે. તે સ્થિરતાના પ્રતાપે જડને તાબે થવાની દુઃખદ સ્થિતિમાં પહોંચવાને બદલે, જડને સ્વાધીન કરવાની સુખદ સ્થિતિમાં ટકી શકે છે.
પ્રભાતના પ્રકાશમાં નાહવા મળે અને માનવી જેમ અનેરી તાજગી અનુભવે, શારદી ચંદ્રના શીળા તેજ પીવા મળે અને માનવી જેમ અનેરી આહલાદકતા અનુભવે, તેમ નવકારના ઉચ્ચારમાંથી જન્મતા વિનિના સ્પર્શ માનવીના આંતશરીરમાં એવી અનુપમ શાંતિ અને સુસંવાદિતા ફેલાય છે. કે તેના આનંદમાં તેને બધે થાક, ઉદાસીનતા, ચિંતા અને ભય અદશ્ય થઈ જાય છે.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
મનનો માલીક
૧૫૯ મનમાં જાગતા દુવિચારોની શરીર ઉપર બહુ ઘેરી અસર થાય છે. સઘળી સુખ-સગવડે વચ્ચે મહાલતા માનવીનું પણ જે મન અશાંત હેય, ખરાબ વિચારથી ઘેરાયેલું હોય, તો તેને તે સારી દેખાતી સ્થિતિ વચ્ચે પણ અપાર કંટાળો આવતો જાય છે.
મન વિચિત્ર છે જ; કારણ કે તે ચંચળ છે. દરિયાનાં મજ શમે તે મનના સંકલ્પ શમે. તે પછી જે શમે એવા જ નથી તેને શમાવવા માટે મિથ્યા પ્રયત્ન કરવાને શું અર્થ ? એના કરતાં એને ઉત્તમ પ્રકારના માધ્યમની આસપાસ ગોઠવી દેવા તે શું ખોટું ?
સ્કૂલ માધ્યમે તે ઘણાંય છે. પણ તે બધાં નાશ પામવાના સ્વભાવવાળાં હોવાથી તેનું આલંબન પરિણામે દુઃખદાયી નીવડે છે. માટે માધ્યમ તે અજર, અમર, નિત્ય, શાશ્વત અને સારગર્ભિત જ જોઈએ. જેમાં દેશને એક અંશ પણ ન હોય એવું માધ્યમ જ મનને નિર્દોષ અને નિર્મળ આત્માના સંદેશને ઝીલવાને યોગ્ય બનાવી શકે.
એવું માધ્યમ છે નવકાર. .
મન ભલે તેમાં રચ્યું-પગ્યું રહે, ભલે આઠ ય પ્રહર તસંબંધી વિચારમાં શિકાએલું રહે.
બહારના વિચારો અને સમાચાર મન મારફત આખા શરીરમાં ભયાનક ધરતીકંપ જેવું જે વાતાવરણ જન્માવે છે, તેના ઉપર સખ્ત જાપ્ત રાખવા માટે નવકારની સ્થાપના એ જ એક માત્ર ઉપાય છે. સુંદર વિચારાના સાતમા
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૦
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
આત્માને વિહરતા માનવીને ઘડીભરમાં વિચારાના પાતાળમાં ફેંકી દેનારા મનની સુરક્ષા માટે આજના વિષમય વાતાવરણુ વચ્ચે આપણે ગંભીરપણે વિચાર કરવા જ જોઇએ.
મેારલીના નાદે મણિધર ડાલવા માંડે, તેમ નવકારના તેજોમય સ્વરૂપને જોતાં જ મનની દુર્ભાવલીનતા ઠંડી પડી જાય છે. મારલી હાજર હાવા છતાં જો તેને વગાડનાર ઉસ્તાદ ન મળે તેા ન નાદ નીકળે, કે ન મણિધર કમરે આવે, તેમ નવકાર હેાવા છતાં જો તેને વિધિપૂર્વક જપનારા અને તેને વાસ્તવિક અર્થ સમજનારા માનવેા ન મળે તા મન-મણિધર કબજે શાના આવે?
મનને જે ગમતું હોય છે, તેવા જ વિચારાની અસર લેાહી વાટે આખા શરીરમાં ફેલાઇ જાય છે અને તે જ અસરનું મળ શરીર મારક્ત વાતાવરણ ઉપર અસર જન્માવે છે. આ વાતાવરણની અસરદ્વારા સંસારમાં સારૂં-માઠું વાતાવરણ જન્મે છે.
સંસારમાં સુંદરતા ફેલાવવાના મુખ્ય માર્ગોં મનને સુંદર બનાવવું તે જ છે. મન સુંદર તેા જ મને જો તેને સુંદરમાં સુંદર એવું માધ્યમ મળે.
નવકારમાં, મનને જોઇતા સાત્ત્વિક વિચારાના સઘળા ખોરાક પૂરા પાડવાની પૂરી ચેાગ્યતા છે. મનમાં તેની સ્થાપના કરવાથી તે યાગ્યતા કેટલી ઉંચી કક્ષાની છે, તેની સ્પષ્ટ પ્રતીતિ થઈ શકે તેમ છે. તેના સિવાય નહિ તે મન કાબુમાં આવે, નહિ સુંદર મને, કે નહિ સુવિચાર।તુ' પેાષક અને
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
મનને માલીક
૧૬૧ સુવિચારોની મનની ભૂખ સિવાય, જે બહારથી તેના ઉપર તે લાદવામાં આવશે તો તે દગો રમશે; સુવિચારો ગમે છે એ ડેળ કરીને, દુર્વિચારોને બમણા વેગથી સેવશે.
સુંઠ, મરી, પીપરીમૂળ, આદિથી જેમ મંદ જઠરાગ્નિ સતેજ થાય છે, તેમ મનની મંદ જઠરાગ્નિ નવકારથી સતેજ થાય છે, નવકાર કેઠે પડવાથી તેની ભૂખ ઉઘડે છે. જ્યાંથી મળે ત્યાંથી સારું ખાવા માટે તે ઉત્સુક રહે છે અને પરિણામે જીવનમાં સુંદરતાનું અલૌકિક બળ જાગૃત થાય છે.
મનની માલિકી નવકારને સોંપી આપણે સહુ પરાધીન– દશાને પાર પામીએ !
News
garannananananana
છાયા વૃક્ષને અનુસરે છે તેમ પ્રકૃતિ શ્રીનવકારના આરાધકને અનુસરે છે.
શ્રીનવકારમાં બેવાઈ જનાર મહાભાગ, બેવા જેવું બધું જ બેઈ નાખીને મેળવવા જેવું સઘળું આસાનીથી મેળવી શકે છે.
અમૃત ભરેલા શ્રીનવકારના અમૃતાભિ૬ પેક વડે જીવને ચઢેલું મહાહનું ઝેર જરૂર
ઉતરી જાય, Encantaarnaaaa!
ST
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૩૦) પરમોપકારી શ્રી અરિહંત વિશ્વના સકળ જીના પરમ મિત્ર, પરમ ગુરુ, પરમ ઉપકારક અને પરમ પિતા એવા શ્રીઅરિહંત પરમાત્મા, શ્રીતીર્થકર પ્રભુ તરીકેના પિતાના છેલ્લા ભવ દરમ્યાન, પૂર્વ કાળના ભવ દરમ્યાન પોતાના આત્મામાં નાના મોટા કઈ જીવ પ્રત્યે અંશે પણ રહી ગએલા અમિત્રભાવને જીવનભરના સામાયિકાગવડે નિર્મૂળ કરી નાખતા હોય છે. અમિત્રભાવે પણ જે આત્માઓ તેમના શરીરને વ્યથા પહોંચાડવા પ્રયત્ન કરે છે તેમના હૈયામાં પણ અનંત કરુણાસાગર તે શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની કરુણાદષ્ટિ વડે માટે ફેરફાર થઈ જાય છે. તેમ જ તે આત્માઓનાં જીવન પણ વિશ્વમૈત્રીના મહાગની સાધનામાં ખરેખર મગ્ન બની જાય છે.
પ્રબળતમ પુણ્યપ્રકર્ષના ગે જેઓશ્રીના માત્ર સાન્નિધ્યથી પણ પ્રકૃતિ સહિતના જીની માનસિક સ્થિતિમાં અકળ ફેરફાર થઈ જાય છે તે વિશ્વપુરુષ, વિશ્વમાંના કોઈ
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાપકારી શ્રીઅરિહંત
૧૬૩
જીવને કે પદાર્થને કઢી પણ આઘાત ન પહોંચાડી શકે. કાણુ કે તેમ કરવા જતાં સર્વ પ્રથમ તેઓશ્રીને પેાતાના વિશ્વમય આત્માને આઘાત પહોંચાડવા પડે. એટલે શ્રીઅરિહંત પરમાત્મા સંસારમાં જ્યાં સુધી શ્રીતીથંકરપણે વિચરે છે ત્યાં સુધી સકલ જીવેાના શ્રયઃ સિવાયના બીજો કાઈ ભાવ તેઓશ્રીના પરમ વિશુદ્ધ આત્મામાં હાતા જ નથી. તે ભાવની સર્વોત્કૃષ્ટતામાંથી તીથ પ્રવર્તે છે અને ભવ્યજીવા અપ્રમત્તપણે સિદ્ધત્વની સાધના કરી શકે છે.
શ્રીઅરિહંત પરમાત્માને કરિપુઓના હણનારા તરીકે ઓળખવા-ઓળખાવવામાં આવે છે, તે તેમની ઓળખાણ માટે પૂરતું નથી. કારણ કે તેઓશ્રીના તી કર પરમાત્મા તરીકેના ચરમ ભવની પૂર્વેના ભવા દરમ્યાન ઉત્કૃષ્ટપણે ભાવેલી સર્વ જીવેાના કલ્યાણની પરમ ભાવનાના ચૈાગે ચરમભવમાં તેઓશ્રીનું આત્મવીય એવી અકળ ગતિએ ફ઼ારવા માંડે છે, કે વૃક્ષ પરથી ખરી પડતા પાકેલા કળાની જેમ તેઓશ્રીના આત્મપ્રદેશને વળગીને રહેલાં સઘળાં અવશિષ્ટ કર્યાં ટપાટપ ખરી પડવા માંડે છે.
ત્રણે ય લેાકના સર્વ જીવાના હૃદયમાં શ્રીઅરિહંત પરમાત્માનું પરમ આદરણીય સ્થાન હેાય છે, તેનુ' પણ મૂળ કારણ તા તેઓશ્રી ત્રણે ય જગતના સઘળા જીવાના કલ્યાણની એક માત્ર ભાવનાને અનેક જન્મા સુધી પેાતાના હૃદયમાં જાળવીને રાખે છે અને તેને દાન-શીલ-તપ અને ભાવ વડે નિત્ય ઉછેરે છે, તે છે.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા જે ભવ્યાત્માઓના પ્રત્યેક આત્મપ્રદેશ ઝબક-ઝબક ઝબકતું હોય છે વિશ્વના ને તારવાનું તેજ, તેમના જ જીવનમાં સકળ જીવને તારવાની સર્વોત્કૃષ્ટ ભાવનામાંથી સાકાર બનતા તીર્થની અનંત તારકશક્તિ, સમગ્રતયા સંક્રાન્ત થતી હોય છે.
ત્રિભુવનના સર્વ જીવોના એક માત્ર તેજનયન સમાન શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિ વડે મઘમઘે છે જેમનાં જીવન–વન, તે ભવ્યાત્માઓને હૈયે કદી પાપીમાં પાપી મનુષ્ય પ્રત્યે પણ નફરતને ભાવ નથી જ જાગતે. કારણ કે તેમના હૈયામાં તેવા મિથ્યાભાવને જન્મ આપનારી સામગ્રીને તેઓ મન માગે એકત્ર કરતા જ નથી. મને તેમનું અહર્નિશ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિમાં જ લીન થઈને રહેતું હોય છે.
જેના મૂળમાં અખંડપણે વહી રહ્યો છે પરમ વિશ્વમિત્રીભાવ, તે અનેક જન્મેના ઉપાજેલા મહાપુણ્યના
ગે શ્રીજૈનશાસનને પામેલા પણ ભવ્યાત્માઓની મૌલિક પ્રગતિમાં ત્યારે જ મોટું ગાબડું પડે છે કે જ્યારે તેઓને જીવનપ્રવાહ, તેના મૂળ સ્વરૂપથી–શાસનના મૂળ પ્રવાહથી અલગ પાડી દેનારા મેહજન્ય ખ્યાલને આધીન થવા માટે રસ્તે બદલવા માંડે છે. - જેમના દર્શન માત્રથી ઘણું ભવ્ય આત્માઓને જન્મ-જન્મને અજ્ઞાનરૂપી અંધકાર ટળી ગયા છે એવા શ્રીઅરિહંત પરમાત્માના સર્વ કલ્યાણકર આત્મસામર્થ્યને નમવાના ધન્ય અવસરે-સ્તવવાના માંગલિક પ્રસંગે પણ હું પણું ઓગળીને અશ્રુ વાટે અને પ્રસ્વેદ વાટે બહાર
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમાપકારી શ્રી અરિહંત
૧૬૫ ન નીકળવા માંડે, તે સમજવું કે આપણે હજી તેઓશ્રીને બરાબર ઓળખતા પણ થયા નથી. જેમણે જેમણે તેઓશ્રીને ઓળખ્યા છે, તે બધા જ પિતાના આત્માને ઓળખવાની શક્તિ મેળવી શક્યા છે. શ્રી અરિહંતની પૂરી ઓળખ સિવાય કઈ જીવ, કદી પણ પોતાના આત્માને પૂરેપૂરે ઓળખી ન જ શકે અને તે સિવાય સંસારના સ્વરૂપને ઓળખવાની તત્વદૃષ્ટિ તેનામાં ન જ પ્રગટી શકે. - જે પરમાત્માની ભક્તિ વડે, માનવી પોતાના આત્માને ઓળખવાને શક્તિમાન થાય છે, તે પરમાત્માના ચરમભવ સંબંધી કાંઈ પણ લખવાને, બલવાન, કે વિચારવાને ધન્ય પ્રસંગ તે જ પુણ્યાત્માઓને પ્રાપ્ત થાય છે કે જેમના સમગ્ર જીવન ઉપર તેઓશ્રીની ભક્તિનું જ વર્ચસ્વ હેય છે. ભક્તિવિહેણી દષ્ટિ વડે શ્રીતીર્થંકર પરમાત્માને ઓળખવાઓળખાવવાને પ્રયાસ, પ્રાણુવિહેણું દેહને ટકાવી રાખવાના પ્રયાસ સરખે, બલકે તેથી ય અધિક મિથ્યા ગણાય.
ચૌદ રાજલેકવ્યાપી સંસારના સકળજીનું શ્રેય જેઓશ્રીના હૈયામાં અહર્નિશ રમતું હોય છે, તે શ્રીઅરિહંત પરમાત્મા જ્યારે તીર્થંકર પ્રભુ તરીકેના ચરમભવને પ્રાપ્ત કરે છે, ત્યારે આખા વિશ્વનું હૈયું અનેરા હર્ષધબકાર અનુભવે છે, તે જ સાબિત કરે છે કે તેમનું હદય વિશ્વમય હેય છે. એટલે કે વિશ્વના નાનામાં નાના જીવની પણ એક્ષમાર્ગાનુકૂળ પ્રગતિ તેઓશ્રીને એટલી જ યથાર્થ લાગતી હોય છે કે જેટલી એક વિવેકી માનવીની લાગે. અને તેથી
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૪
શ્રીનમસ્કાર નિશ્ચી
જ જ્યારે કેવળજ્ઞાનમય તેઓશ્રીના આત્મામાં કાઈ જીવનું તેઓશ્રીના દર્શનની ઉત્કટ ભાવનાનું ચિત્ર દેખાય છે ત્યારે તેઓશ્રી જાતે જ તેને દર્શનના અને પ્રતિાધના પરમ અવસર આપવા માટે સેંકડા જોજન દૂર પણ જતા હાય છે.
વીસમા તીર્થકર શ્રીમુનિસુવ્રત સ્વામિજી એક અશ્વને દન આપવા અને પ્રતિબાધવા માટે ભરૂચ નગરે પધાર્યાની હકીકતનું શાસ્ત્રમાં વર્ણન આવે છે તે તદ્દન હકીકતરૂપ હોવા ઉપરાંત તેઓશ્રીના ‘સર્વજીવહિતચિન્તકત્વ’ભાવનું આપણને યથાર્થ ભાન કરાવે છે.
સમગ્ર સંસારના સંપૂર્ણ સ્વરૂપના યથાર્થ જ્ઞાન પછી જ શ્રીતી કર પરમાત્મા તીર્થં પ્રવર્તાવીને ચતુર્વિધ શ્રીસઘની સ્થાપના કરે છે. તે હકીકત એમ સૂચવે છે કે, “સ`સાર એ નાના મોટા કાઈ પણ જીવના કાયમી વસવાટ માટેનું સર્વોત્તમ અને સાચું સ્થાન નથી.' જો સંસાર એ જ સર્વ જીવાના કાયમી વસવાટ માટેનું સાચુ સ્થળ હત તા પરમજ્ઞાની અને પરમઉપકારી શ્રીતીથંકર પરમાત્માએ આપણને તેની તે જ રીતે એળખાણ કરાવી હેત. અને તેમાં ડૂબતા, કિયા ખાતા, અથડાતા, તણાતા, ઘડીકમાં ઉંચે આવતા અને ઘડીક પછી વધુ નીચે જતા જીવાને અચાવી લેવા માટે મહાજહાજ સરખા શ્રીતીની સ્થાપના ન જ કરી હાત.
કારમાં કતલખાના સરખા સંસારમાં માહુને આધીન રહેલા જીવા વધુ ગાઢ અને રૌદ્રધ્યાન વડે વધુ
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
પદ્મપકારી શ્રીઅરિહંત
૧૬૭
કષાયાસકત ન અને, પણ ‘હું આત્મા છું, મધા જીવા મારા મિત્ર છે. મારા જ સારા-માઠાં કર્મોનાં ફળ હું ભેાગવી રહ્યો છું, મને કદી કાઈ જીવ પ્રત્યે દુર્ભાવ ન હો.’ એવા શુભ ભાવ અંગે પણ પૂર્વ ક્ષિતિજે પ્રગટતા પ્રભાકરની જેમ તેમના જીવન–બ્યામે સાકાર અને, એ એક પરમ કરુણાદૃષ્ટિ વડે જેઓ તીની સ્થાપના કરે છે, તે શ્રીતી કર પરમાત્મા પ્રત્યે આપણા હૈયામાં જે પરમ-પૂજ્યભાવ હાવા જોઇએ તે પ્રગટાવવાના પ્રયત્નમાં લાગી જવું જોઇએ. એવા પ્રયત્ન છે ? ના, નથી જ.
–અને જો હેત તે આજે આપણી ખુમારી જીદી હેાત, ત્યાગ માટેના આપણેા તલસાટ અને હાત, તપ માટેની આપણી તમન્ના નિરાળી હાત, શીલ કાજેને આપણા આગ્રહ અનુપમ હાત અને આપણા ભાવમાં ભવ ફેડવાની આગવી ઝલક હોત.
જગચિંતામણી એવા શ્રીજિનેશ્વર ભગવન્તને સમર્પિત થવાના આપણા મદોત્સાહ જ આપણા સસારમાં વ્યાપક બનતી જતી આધ્યાત્મિક મંદીનું સાચું કારણ છે. અને તેના ઉપરથી એ ફલિત થાય છે કે કલાલખાના સરખા સંસાર જ હજી સુધી આપણા હૃદયના પવિત્ર સિંહાસન ઉપર બેઠેલા છે. અન્યથા શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની પ્રતિમાના દર્શન પછી આપણામાં અંશે પણ દૃષ્ટાભાવ જાગ્યા સિવાય રહે જ નહિ. આ લેાકને વિષે જેમના ઉપકારની કાઇ સીમા નથી, એવા શ્રીઅરિહંત પરમાત્મા તરફ આપણે જો મેહુ
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૮
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા કરવાને બદલે પીઠ કરીશું, તે સૂર્ય વગરના સંસાર જેવી, આપણા જીવનની દશા થઈ જશે. આપણે કોઈ ધડે નહિ કરે. પિતાના પરમઉપકારીના ઉપકારને સર્વથા વિસરી જનારા કૃતઘી આત્માને ત્રણ લેકમાં પગ મૂકવા જેટલી જગ્યા પણ આપવા માટે કેઈ રાજી હેતું નથી. કારણ કે તેને તથા પ્રકારને કૃતધ્રભાવ તે ક્યાં જાય છે ત્યાંના વાતાવરણને દૂષિત જ બનાવતા હોય છે. એટલે કે આત્મા તેને સાનુકૂળ બનવામાં એકદમ તૈયાર થતું જ નથી. - પરમ વિશ્વોપકારી શ્રીઅરિહંત પરમાત્માના અનંત ઉપકારની સ્મૃતિને કાયમપણે આપણા હૈયામાં ટકાવી રાખવા માટે આપણે બને તેટલી વધુ વાર “નમો અરિહંતાણું” પદને જાપ કરવો જ જોઈએ.
કહેવત છે કે, “જેને જેને ખપ, તેને તેને જપ.”
મેક્ષના ખપી આત્માઓ, કદી પણ પિતાના હૈયામાં શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ઉત્કૃષ્ટ ભક્તિના સુધારસ સિવાય બીજું કાંઈ જ રાખતા નથી, તે સાબીત કરી આપે છે કે, જેને સંસારની જેમ ગમે છે તે જ તેના જેલરતુલ્ય મહારાજાના મહાસામ્રાજ્યના વાવટાને પિતાના હૈયાની દેરી ઉપર ફરકતે રાખવામાં ગૌરવ અનુભવે છે.
સર્વ જીવોના પરમહિતના પરમચિન્તક શ્રીઅરિહંત પરમાત્માના પરમોપકારની સતત સ્મૃતિ વડે સહુનાં હૈયાં સુવાસિત બને !
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૩૧). શ્રી અરિહંત ભક્તિ. હૃદયની આપ-લેનું નામ છે “ભક્તિ અનેક તેના પ્રકારે છે. પ્રભુને હૃદય આપી દેવું, તે છે “સત્કૃષ્ટ ભક્તિ'
પ્રભુ એટલે પરમાત્મા. સકલ જીવસૃષ્ટિના પરમઉપકારી પિતા. ભવ્ય જીને તારનારા તીર્થના પ્રવર્તક. એક સમયમાં ત્રણ-લોકના ત્રણકાળના સર્વ જીના દ્રવ્ય ગુણ અને પર્યાયના પરમજ્ઞાતા–સર્વજ્ઞ.
મેધા એ જેમ મનની પાંખ છે, તેમ ભક્તિ એ હદયની આંખ છે. મેધાવી અન્ય માનવાની રીતભાત અને ચાલને જરૂર પારખી શકે, પરંતુ તેમના હૃદય સુધી પહોંચવા માટે તે તેને પણ ભક્તિરૂપી આંખ જ જોઈએ.
સંસારના સર્વ માનવ પ્રાણુઓને હદય તે હોય છે, પણ તે હૃદયમાં પ્રભુભક્તિરૂપી નિર્મળને બહુ ઓછા
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૦
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
આત્માઓને હાય છે તેને એ મતખલ નથી કે તેમનું હૃદય સથા ભક્તિનેત્રવિહાણું હોય છે, પરંતુ ભક્તિનેત્રના સ્થાને તેમના હૃદયને કોઈક તત્ત્વની, શક્તિની, કે વ્યક્તિની ભક્તિનું નેત્ર હાય છે અને તેથી જ આ સંસારના બધા જીવાની દૃષ્ટિમાં દરેક કાળે ઘણા માટે તફાવત રહેતા આન્યા છે. જો કે તે તફાવતની અંદર સામ્ય ઘણું રહેલું હાય છે, પરંતુ ત્યાં સુધી બધા આત્માઓની દૃષ્ટિ નહિ પહેાંચતી હાવાથી તે તફાવતના કારણે સંસારના જીવા એક બીજાની ખૂબ નજીક રહેતા હોવા છતાં જાણે સેંકડ જોજન દૂર રહેતા હેાય તેવા ભાવ અનુભવે છે.
શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિ સિવાય આપણા હૃદયમાં સંસારના સકલ જીવાના સમુત્થાનની પવિત્ર પ્રેરણાને સંચાર નહિ થઇ શકે. એક માત્ર શ્રીઅરિહંત પ્રભુમાં જ આત્માની એ પરમ પવિત્ર શક્તિ પૂર્ણ પણે ખીલેલી હાય છે, કે જેને હૃદયમાં ઊંડે સુધી સ્થાપવામાં આવે તા માનવીનું જીવન પ્રત્યેક પળે અનેાખી વિશ્વમયતાનું દČન કરતું-કરાવતું થઈ જાય. સૂર્ય કિરણને પેાતાના અંતરના નાજુક આસન ઉપર આદર અને ઉલ્લાસપૂર્વક પ્રસ્થાપિત કરીને નાચતા પુષ્પમાં જે સાત્ત્વિકતાનાં દર્શન કરીને આપણે આનંદીએ છીએ, તેના કરતાં અનેકગુણી વધુ સાત્ત્વિકતાના પાત્રભૂત આપણા હૈયામાં જો આપણે શ્રીઅરિહંત પરમાત્માને ખૂબ જ આદર અને ઉલ્લાસપૂર્વક પધરાવીએ તે આપણા જીવનમાં એવી અનેરી ખુમારી અને સૂક્ષ્મતા સમગ્રતયા નિર્માણ થાય કે તેના માત્ર સ્પર્શ અને
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીઅરિહંત ભક્તિ સાન્નિધ્યબળે જગતની પ્રજાઓમાં હર્ષની લહરીઓ ઊછળવા માંડે. વાતાવરણમાં દિવાળીને ઉજાસ દેખાવા માંડે.
પરંતુ કલેશ, ખેદ, પરિતાપ, ભય, હિંસા, અસત્ય અને ચિંતાનો ભારો માથે ઉપાડીને જ ફરવાની આદતને આધીન બની ગએલા આપણે આજે ઘડીભરને માટે પણ તે ભારાને આપણા માથા ઉપરથી નીચે ઉતારવા માટે લેશ તૈયાર નથી, અને તેથી આપણા હૈયામાં પ્રભુજીને પધરાવવાની ઉંચી ભાવના સજાગ થતી નથી. માત્ર તે ભારાની સાચવણી માટેની જ એજનાઓમાં જીવનકાળ વ્યતીત થાય છે.
શ્રીઅરિહંત પ્રભુની સાચી ભક્તિ સિવાય, શ્રીઅરિહંત પરમાત્માના પરમ પાવનકારી પાદ– નિજ હદય-પદ્ય સમર્યા સિવાય, શ્રીઅરિહંત પ્રભુના વિશ્વોદ્ધારક નામમાં પિતાની જાતને ભૂલી ગયા સિવાય, શ્રીઅરિહંતદેવના અનંત ઉપકાર સાગરમાં પોતાની જાતને એક બિંદુરૂપે મેળવી દીધા સિવાય, કે શ્રીઅરિહંત પરમાત્માના અનંત આત્મપ્રકાશમાં પોતાના જીવનની અનેકવિધ અપૂર્ણતાનાં યથાર્થ દર્શન કર્યા સિવાય, શું કઈ આત્મા આ જીવસૃષ્ટિના હૈયામાં આદરણીય સ્થાન પ્રાપ્ત કરી શકવાને છે ?
હરગીઝ નહિ!
કારણ કે પશુ, પંખી અને માનવ સહિત સર્વ જીને તેમના અનેકવિધ ભવના રહ્યા સા રસ-કસ સરખી જે તીવ્ર પાપાસક્તિ વળગેલી હોય છે તેનાથી તે સર્વને છોડાવ
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૨
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
વાની પૂર્ણ શક્તિ એક માત્ર શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની અનન્ય નિષ્ઠાપૂર્વકની ભક્તિમાં જ છે.
શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિની પરમતેજસ્વી શક્તિ વડે જ, આપણે લેાકને વિષે સર્વથા અવિાધભાવ (લેાગવિરુદ્ધચ્ચાએ) કેળવી શકીશું, જીવ માત્ર પ્રત્યે સંપૂર્ણ સદ્ભાવ ખીલવી શકીશું, પૃથ્વી—વિશાળ મહામેાહશિલાના ભારણને દૂર હઠાવી શકીશું, વાસનાઓની દુર્વાસથી મુક્ત થઈ શકીશું, રાગ અને દ્વેષના દ્વન્દ્વને મહાત કરી શકીશું, કાયરતાની કથાને ઊતારી શકીશું, પામરતાની ડગલીના પરિત્યાગ કરી શકીશું. નાનકડા ઘરની આરડીમાં બેસીને ‘મિત્તી મે સવભૂએસુ’(મારે છે મૈત્રી સર્વ જીવાથી)નું મહાગીત ગાઈ શકીશું, પાડોશીજને અને નગરજના ઉપરાંત કીડી, મકાડી, મેાર, પોપટ અને ચકલાં આદિના જીવનનું પણ યથા સન્માન કરી શકીશું, આપણા આત્મામાં રહીને વિશ્વાત્મભાવને વાંઢી શકીશું; દયા, ત્યાગ, પાપકાર, સંયમ અને તપનું સાચું માહાત્મ્ય પારખી શકીશું, જીવનની વિશ્વવ્યાપી મને હારિતાનાં સુભગ દર્શન કરી શકીશું, ગુણીજનાના ગુણની ગાથાએ ગાવામાં રહેલા રહસ્યને ઓળખી શકીશું, દુ:ખી આત્માઓના દુઃખને દૂર કરવાની લાયકાત ખીલવી શકીશું, શઠ, જુગારી, લંપટ અને ક્રૂર માનવ– પ્રાણીઓ પ્રત્યે પણ માધ્યસ્થભાવ દાખવી શકીશું.
શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની સાચા હૃદયની ભક્તિ ખીલવવા માટે આપણે સ્વીકારવી જોઇએ બીનશરતી શરણા
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીઅહિત ભક્તિ
ગતિ મહામંત્ર શ્રીનવકારના પ્રથમ પદ ‘નમા અરિહંતાણું'ની. જ્યાં સુધી આપણા સમગ્ર જીવનમાં નહિ ફેલાય નમ– સ્કારભાવ, ત્યાં સુધી આપણા ઉપરની મહામેાહની પકડ જરા પણુ ઢીલી નહિ જ થાય. કારણ કે ‘હું પાતે જ્યાં સુધી એજ ગુમાનમાં ફરતા રહું, કે મારે કાઈને ય શા માટે નમવું પડે ? નમવું એ તે કાયરતાની જ નિશાની ગણાય' ત્યાં સુધી હું કદી મારા દૂષાથી મુક્ત ન થા તેમ જ્યાં સુધી ખીજા સંસારી આત્માએ પણ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માને નમવામાં અક્કડતા દાખવશે, ત્યાં સુધી તેઓ પણ મારી’ જેમ તેમના દૂષણેાથી મુક્ત નહિ થઈ શકે.
193
'
ઉપકારી ભગવતા ફરમાવે છે કે જો તમે નમવામાં ખરેખર લાઘવતા અનુભવતા હ। તા બૂરાં કર્મીને ન નમા, હીન વિચારોને ન નમે, સ્વાર્થને ન નમા ! પરંતુ જો પરમવ્યાપક આત્મતત્ત્વને નમવામાં અક્કડતા બતાવતા રહેશે તા તમારા જીવનમાં વિશ્વમયતાની શીતળ હવા સંચરશે કઇ રીતે ? ’
‘ નમેા’ છે લાકડી, જીવને શ્રીઅરિહંત પરમાત્મા સમીપ લઇ જનારી, ‘નમેા છે નયન હૃદયનું, કે જેના વડે ત્રણેય કાળના સર્વોત્તમ આત્માએના ગુણનું અમીપાન કરી શકાય છે. ‘નમે’ છે પાંખ આત્મભાવની, કે જેના ફડાટ સાથે જીવના બ્રહ્મવિહાર શરૂ થાય છે.
"
નમે ને દેહભાવ વિશ્વાવ જેટલા વડા એઇએ.
તેનુ' ઊ'ડાણુ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિના જળ વડે જ
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૪.
શ્રી નમસ્કાર નિષ્ઠા માપી શકાય, અને તેની વ્યાપકતા આત્માના વિશ્વવ્યાપી સ્વરૂપમાં જ સમાઈ શકે.
શ્રીઅરિહંત પરમાત્માને પૂર્ણ ઉલ્લાસપૂર્વક નમ્યા સિવાય, આ સંસારમાં અનેક નાના-મોટા માનને નમવાનું આપણું કાર્ય કદી પૂર્ણ નહિ થાય. શ્રી અરિહંત પરમાત્માની સાચી ભક્તિગંગામાં ઝીલ્યા સિવાય, સંસારના કાદવમાંથી બહાર કાઢનારી જ્ઞાની ભગવતેની પરમઉપકારી વાણીને મર્મ આપણને નહિ સમજાય.
સકલ જીવસૃષ્ટિને માટે છે સ્થાન જેઓશ્રીના હૈયામાં, તે પરમતારક શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની સન્નિષ્ઠાપૂર્વકની ભક્તિ સિવાય, તે જીવસૃષ્ટિને વિષે આપણે પણ છાજતું વર્તન નહિ દાખવી શકીએ. શ્રીજિનેશ્વર ભગવંતની ઉપાસના સિવાય, શું આપણને વળગેલે કર્મજન્ય દાસ્યભાવ છૂટવાને છે? જે ઉપાસના સિવાય આપણે દિ' વળે તેમ નથી, તે પછી શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની મન-વચન-કાયાની એકતા પૂર્વકની ઉપાસના કરીને અનેક ભવેના આપણા દાસત્વને (ગુલામીખતને) સદાને માટે શા માટે નાબૂદ ન કરી દેવું? - ભક્તિ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની જ સર્વશ્રેષ્ઠ શા માટે?
એટલા માટે કે, પૃથ્વી–વિશાળ મહામોહરૂપી શિલાના ભારણ તળે ચગદાઈ રહેલા ચેતનને સર્વથા મુક્ત કરવાની સંપૂર્ણ શક્તિ, શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિ વડે જ સહજપ્રાપ્ય બની જાય છે. કારણ કે શ્રીઅરિહંત પરમાત્મા સ્વયં મહામેહવિજેતા છે. તેમને ભૂલી જઈને અન્ય સામાન્ય
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫
શ્રીઅરિહંત ભક્તિ તરની ભક્તિ કરવાથી આપણે સર્વથા મેહમુક્ત ન બની શકીએ. તે સર્વ તને કઈને કઈ અંશ મહામે હશિલા વડે ઢંકાયેલો હોવાથી તેની ભક્તિ વડે આપણે પૂરેપૂરે મેહને પરાજય ન કરી શકીએ.
શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની આવી ભક્તિ થાય કઈ રીતે? અનેક રીતે. જેમાંની કેટલીક રીતે નીચે મુજબ છે.
૧–શુદ્ધ થઈને, શુદ્ધ વસ્ત્રો પહેરીને, શુદ્ધ ભાવપૂર્વક, શ્રીઅરિહંત પરમાત્માના સ્વરૂપને સમજીને, શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની પ્રતિમાને શુદ્ધ દ્રવ્યે વડે પૂજા કરવાથી થઈ શકે.
૨–શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની પ્રતિમા સન્મુખ બેસીને એકચિત્ત તેમના ગુણ ગાવાથી થઈ શકે.
૩–-શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની પ્રતિમા સન્મુખ બેસીને સજળનયને તેમના અનંત ઉપકારનું સ્મરણ કરવા વડે થઈ શકે.
૪–શ્રીઅરિહંત પરમાત્માએ પ્રકાશેલા ચતુર્વિધ ધર્મની સન્નિષ્ઠાપૂર્વકની આરાધના વડે થઈ શકે.
પશ્રીઅરિહંત પરમાત્માએ નિષિદ્ધ કરેલા ભયાનક પાપના પથે જવાની વૃત્તિઓને અંકુશમાં રાખવાથી થઈ શકે,
૬–શ્રીઅરિહંત પરમાત્માએ પ્રકાશેલા સર્વોપકારી ધર્મને બેધ ભવ્ય આત્માઓને આપવામાં સર્વથા અપ્રમત્ત એવા સાધુ ભગવંતોની ભક્તિ દ્વારા થઈ શકે.
–શ્રીઅરિહંત પરમાત્માએ પ્રકાશેલું જ્ઞાન જેનામાં
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૬
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
આજે સંગ્રહાએલું છે, એવા શાસ્રગ્રન્થાના પૂજન, અહુ
માનાદિ વડે થઇ શકે.
૮—શ્રીઅરિહંત પરમાત્માએ પ્રવર્તાવેલા ધર્મતીની સુરક્ષા અને પ્રભાવનાના ઉચિત કાâમાં મન-વચન-કાયાની શક્તિના ઉપયાગ કરવાથી થઈ શકે.
૯—શ્રીઅરિહંત પરમાત્માને ભજનારા પુણ્યાત્માઓની ભક્તિ દ્વારા થઈ શકે,
૧૦—શ્રીઅરિહંત પરમાત્માના મહાવિશ્વશાસનની પ્રભાવનાનાં પુણ્યકાર્યોની અનુમેાદના વડે થઈ શકે,
૧૧–શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિ માટે તલસતા આત્માઓને તથાપ્રકારની સાનુકૂળતા બક્ષવાથી થઈ શકે.
૧૨-લેાકને વિષે શ્રીઅરિહંત પરમાત્મા જ પરમ પૂજ્ય છે, એવી ભાવનાને હૃદય કમળમાં સુરભિરૂપે પરિણત કરવાથી થઈ શકે.
૧૩—શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિના મહામંગલકારી મહેાત્સવમાં સામેલ થવા વડે થઈ શકે. ૧૪શ્રીજિનચૈત્યના નવનિર્માણ અને જીર્ણોદ્ધાર વડે
થઈ શકે.
૧૫—ત્રણે ય લેાકમાં રહેલી શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની પ્રતિમાઓના માનસિક-પૂજન વડે થઇ શકે.
૧૬—àાકને વિષે રહેલા સર્વ જીવાને શ્રીઅરિહંત ૫માત્માએ પ્રકાશૈલા ધમ પમાડવાની ઉજ્જવળ ભાવના વડે થઇ શકે.
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીઅરિહંત ભક્તિ
૧૭૭ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ચોક્કસ ઓળખ શી ?
જેઓ નીચેના અઢાર દેથી સર્વથા મુક્ત હોય, તે જ દેવાધિદેવ શ્રીઅરિહંત !
૧–અજ્ઞાન, ર–નિદ્રા, ૩-મિથ્યાત્વ, ૪-અવિરતિ, ૫રાગ, ૬-દ્વેષ, 9-કામ, ૮-હાસ્ય, રતિ, ૧૦--અરતિ,૧૧ભય, ૧૨-શોક, ૧૩-જુગુપ્સા, ૧૪-દાનાંતરાય, ૧૫-લાભાંતરાય, ૧૬–ભેગાંતરાય, ૧૭–ઉપભેગાંતરાય, ૧૮-વર્યાન્તરાય.
ઉક્ત અઢાર દે પૈકી એક પણ જેમનામાં હોય તેમને અરિહંત તરીકે ઓળખવાથી શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિને બદલે અભક્તિ થાય. કારણ કે તેમ કરવા વડે આપણે જગતના જીવને યથાર્થ એવા શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિમાં જોડવા કે સ્થિર કરવા માટે સહાયક થવાને બદલે અંતરાયભૂત સાબીત થઈએ તેના પરિણામે જગતના જીવને ચારગતિરૂપ સંસારમાંથી છેડાવનારા સાચા શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિથી દૂર રાખવાના મહાપાપના ભાગી બનીએ અને એથી અનંત સંસાર ભ્રમણની આકરી સજાને પાત્ર ઠરીએ.
અસાર આ સંસારમાં સારરૂપ છે એક માત્ર શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની સન્નિષ્ઠાપૂર્વકની ભક્તિ. સંસારી જીવને સમાગે ચાલવાને સઘળો પ્રકાશ તે ભક્તિમાંથી જ મળે છે. વસ્તુસ્વભાવને ઓળખવાની વિવેક દષ્ટિ તે ભક્તિના પ્રભાવે જ નિર્મળ થાય છે. જીવમાં રહેલી મુક્તિની અદમ્ય ઝંખનાને સાંભળવા-સમજવાનું સઘળું સામર્થ્ય તે ભક્તિના
૧૨
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૮
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
પ્રતાપે જન્મતી આંતરિક સૂક્ષ્મતા વડે પ્રાપ્ત થાય છે. વ્યાપક જીવસૃષ્ટિ સાથેના વાસ્તવિક સમધાનું જ્ઞાન તે ભક્તિના અળ વડે મેળવી શકાય છે. પ્રકૃતિના આંતર-ખાદ્ય સ્વરૂપનું ચથા દન તે ભક્તિરૂપી આંખ વડે થઇ શકે છે.
જગતના સઘળા જીવાને ભવસમુદ્રમાંથી તારનારા એવા ધર્મતીને પ્રવર્તાવનારા શ્રીઅરિહંત પરમાત્માના આપણા ઉપરના ઉપકારની કાઇ સીમા નથી, આખુ` જીવન કેવળ તેમની જ ભક્તિ પાછળ ગાળીએ, તે પણ તેના બદલા વાળી શકીએ તેમ નથી. તેમના દર્શન સિવાય, આપણું દર્શન કી નિર્મળ નહિ થાય. તેમની સાચા હૃદયની ભક્તિ સિવાય, કદી આપણું ભવ્યત્વ પરિપક્વ નહિ થાય. તેમની સ્તુતિ સિવાય, કદી સ'સારભક્તિનું આપણા જીવનને ચઢેલું ઘેન નહિ ઉતરે અને તેમના ઉપકારમાં લીન રહ્યા સિવાય, કદી આપણે મલેાકના માયા ભર્યાં સ્વરૂપને જીતી નહિ શકીએ. આપણામાં રહેલા વિરાટ આત્માના નિર્મળ સ્વરૂપના પ્રગટીકરણ માટે આપણે ગમે ત્યારે પણ પરમપુરુષ પરમાત્મા શ્રીઅરિહંતની જ ભક્તિના સ્વીકાર કરવા પડશે.
તે ભક્તિના ઇન્કાર એટલે જ ભવભ્રમણને સ્વીકાર, ભવવ્યથાને સ્વીકાર, સંસાર–દાસત્વનેા સ્વીકાર અને જન્મ, જરા, મૃત્યુને સ્વીકાર.
વર્તમાન કાળે જે આત્માએ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિના યથા મહિમાને સમજી અને સ્વીકારી રહ્યા છે,
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીઅરિહંત ભક્તિ
૧૭૯ તેમને ખરેખર ધન્ય છે. પરંતુ જે આત્માઓના મનમાં આજે પણ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિના અચિંત્ય પ્રભાવ સંબંધી સંદેહ છે, તેમને વિનમ્ર ભાવે એટલું જ કહેવાનું રહે છે કે “તમારું વિશ્વમય જીવન તમને પુકારી રહ્યું છે. શરીરની આડમાં તમને તેને અવાજ ન સંભળાતે હોય તે બનવાજોગ છે, પરંતુ તમે આજે જે દશામાં છે, તેનાથી તમારે ખરેખર આગળ વધવું જ હોય તે પરમ વિશ્વમૈત્રીભાવને ઝળહળાવનારા શ્રી અરિહંત પરમાત્માની ભક્તિને તમારે ક્યારે ય પણ સ્વીકાર કરે જ પડશે. સંભવ છે કે મહામહની પ્રબળતાને કારણે આજે તમને તમારી અપૂર્ણ સ્થિતિનું દુઃખ સાલતું ન હોય અને તેથી તમે તે દુઃખથી છોડાવનારી ભક્તિ તરફ આકર્ષાવામાં આનાકાની કરતા હો, પરંતુ જે પળે તમને તમારી અપૂર્ણતા સાલશે, તમારું સંસાર-દાસત્વ સાલશે, તે જ પળે તમારું હૈયું ચીસ પાડી ઊઠશે કે, “બીજે નહિ, એક શ્રી અરિહંતને જ શરણે ‘તું જા !”
જીવના વિશ્વવ્યાપી પવિત્ર સ્વરૂપને પ્રગટાવવામાં સંપૂર્ણ સામર્થ્યવાળી શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિના મૂળમાં વહી રહ્યો છે શાશ્વત ઝરે “સર્વકલ્યાણને”. તેના સ્પર્શ માત્ર વડે આપણા જીવનમાં એટલો મોટો ફેરફાર થવા માંડે છે કે તેને કાયાક૯૫ની ઉપમાં પણ નાની પડે. કારણ કે તે ઝરાના સ્પશે કેવળ કાયામાં જ નહિ, મન અને વચનમાં પણ કલ્યાણભાવની જયેન્ગા પથરાવા માંડે છે. આપણે વ્યક્તિ મટી સમષ્ટિગત સ્વરૂપના પ્રતીક બનવા
તેને યશ કેવળ ચા
પથરા
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૦
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
માંડીએ છીએ. શ્રીઅરિહંત પરમાત્માના સર્વજીવહિતચિન્તકત્વની ગહનતાના પાન માટે પાત્ર બનવા માંડીએ છીએ. જીવાના પવિત્ર જીવન પ્રવાહના વીકરણના સત્પ્રયાસેાની એક અનેાખી ખુમારી આપણા જીવનને ભરી દે છે. દુષ્ટમાં દુષ્ટ લેખાતા માનવીમાં રહેલા સદ્ અંશને નિહાળવાની પવિત્રતા આપણી આગવી થાપણ બની જાય છે.
શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિને સમર્પિત થવાથી, આપણે આપણા એકલાના મટી–ઘણાના બની શકીશું, ઘણા જીવાના હૈયામાં શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિના દીવે પેટાવવામાં સહાયભૂત બની શકીશું. જે સ્વાસ્થ્ય, સંકુચિતતા અને ક્ષુદ્રતા આજે આપણા ઉપર ચામડીના એક પડની જેમ લાગીને રહેલાં છે, તે સર્વ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિની ઉષ્ણતા વડે તુરત જ દૂર થઈ જશે. આપવડાઈ અને પરિનાને જે મહાભ્યાધિ આપણામાં ઘર કરતા જાય છે તેને શ્રીઅરિહંત–પરમાત્માની ભક્તિ જ દૂર ભગાડી શકશે. કારણ કે તેમની ભક્તિના પ્રભાવે વ્યક્તિ પાતે પેાતાની જાતમાં તેમની જ અસરની દોરવણી પ્રમાણે ચાલવામાં આન અનુભવે છે. પછી તેને નથી નડતા
અહું' કે નથી નડતા સમ.’
શ્રીઅરિહંત શબ્દમાં જ એટલે અર્ચિત્ય પ્રભાવ છે કે જો તેને ચાગ્ય વિધિપૂર્વક જાપ કરવામાં આવે તે જીવને ઘણા ઘેાડા કાળમાં પોતાના શિવસ્વરૂપની લગની લાગ્યા વિના રહે જ નહિ. ખીજુ શ્રીઅરિહંત શબ્દના જાપ વડે
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીઅરિહંત ભક્તિ
૧૮૧
જીવનમાં સમભાવ અને ગંભીરતા પ્રગટ થવા માંડે છે. પ્રાણશક્તિમાં અદ્ભુત વધારા કરવાની અખૂટ શક્તિ પણ શ્રીઅરિહંત' શબ્દમાં છે. આત્મસ્વરૂપની ઝાંખી શ્રી‘અરિ
ત' શબ્દના સતત જાપ વડે થાય જ છે. મનની ચંચળતાને નાથવાનું શ્રી‘અરિહંત' શબ્દમાં અપૂર્વ સામર્થ્ય છે. ‘અરિહંત શબ્દના સંચાર સાથે અંતરમાં એવી ઊર્મિએ પ્રતિધ્વનિત થાય છે કે જેની અસરથી આપણામાં અનાદિથી ચાંટેલા વૈરભાવનાં મૂળિયાં હાલવા માંડે છે, તેમ જ તે ઊર્મિઓ વડે બહારના વાતાવરણમાં મૈત્રીભાવના સહાયકત્ત્વનું સત્ત્વ વધવા માંડે છે. ઘરમાં બેસીને એકાગ્ર ચિત્ત ‘નમે અરિહુંતાણું' પદના જાપ કરનાર ભવ્યાત્માને ત્રણ જગતના જીવાના સાત્ત્વિક જીવનની સાધના માટેની ઘણી કિ`મતી શક્તિના પૂરવઠો પૂરા પાડનાર તરીકે સહેજે ઓળખાવી શકાય.
‘અણુમાલ માનવભવ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિ કરવા માટે જ મળ્યા છે' એવી સાચી સમજપૂર્વક આપણે આપણા સમગ્ર જીવનને શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિમાં જ પરાવી દેવું જોઇએ. જ્યારે પણ તે ભક્તિથી દૂર થવાના અશુભ પ્રસંગ આવી પડે, ત્યારે આપણને આપણા દેહમાંનું એક અંગ અકસ્માત કપાઇને જુદું પડી જતાં જે દર્દ થાય તેના કરતાં વધુ દર્દ થવું જોઇએ. આંખા આપણી દિન-રાત શ્રીઅરિહંત પરમાત્માના દર્શન કાજે ઝૂરે નહીં, જીહ્વા આપણી અહર્નિશ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની સ્તુતિ કરવા માટે વલવલે નહીં, કર્ણય આપણા નિશદિન શ્રી– અરિહંત પરમાત્માના ગુણ્ણા સાંભળવા માટે તરસે નહીં,
.
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૨
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા ધ્રાણેન્દ્રિય આપણ રાત-દિવસ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિની સુરભિ કાજે તડફડે નહીં, ત્વચા આપણી આઠેય પ્રહર શ્રીઅરિહંત પરમાત્માના પરમ પુનિત પાદ સ્પર્શની પ્રતીક્ષામાં પલળે નહીં, ત્યાં સુધી સમજવું કે આપણે હજી ઈટ-માટીની જડ દુનિયાના જ દાસ છીએ, મેટાં મકાન અને ચળકતી મેટરોમાં જ આપણી દુનિયા સમાએલી છે. મેટી તીજોરીઓ અને લાંબા-પહોળાં કબાટમાં જ આપણું જીવન છૂપાએલું છે. રેશમી વસ્ત્રો અને કિંમતી અલંકારે વડે જ આપણે આપણી જાતને ઓળખાવવા ઈચ્છીએ છીએ. . નહિંતર જગત્રયાધાર, લોકના સ્વરૂપને પ્રકાશનારા અને ત્રિભુવનના નયન (વઘૂ સિંદુરસ) સમાન શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિ સિવાય બીજે જીવનરૂપી આગવી થાપણને રોકવાનો વિચાર સુદ્ધાં આપણને આવી શકે કેમ ? વળતરને પૂરે વિચાર અને ક્યાસ કર્યા પછી વેપારમાં મુડી રોકનારા આપણે આપણા જીવનરૂપી અણમેલ દ્રવ્યના રેકાણની બાબતમાં કેમ ગફલત ખાઈ બેસીએ છીએ, તે જ સમજાતું નથી ? જ્યાં સુધી જીવન આપણું શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિમાં નહિ રેકાય, ત્યાં સુધી આપણને કદી પણ વળતરરૂપે વધુ સુંદર, વધુ પવિત્ર અને વધુ શક્તિની એગ્યતાવાળું જીવન નહિ જ મળે. ચૂપચાપ, કેઈને ય જણાવ્યા સિવાય. જો આપણે આપણું જીવન શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિમાં ગોઠવી દઈએ, તે આપણને અ૫સમયમાં જ તેના વડે મળનારા અકથ્ય લાભનાં
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીઅરિહંત ભક્તિ
૧૮૩ લક્ષણે વર્તાવા માંડે. પરમજીવનની સર્વ ગ્યતાવાળા જીવનને જ્યાં સુધી આપણે વિમધ્યમ, અધમ અને અધમધમ પ્રકારના જીવન સાથે જતા રહીશું ત્યાં સુધી આપણું ભવભ્રમણ, અપૂર્ણતાઓ અને અંતરાની અનેકવિધ અથડામણવાળા સંસારનું દાસત્વ આપણે નહિ ટાળી શકીએ, તે દીવા જેવી સ્પષ્ટ હકીકત છે.
- કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રીહેમચન્દ્રાચાર્ય ભગવાન શ્રીવીતરાગ તેત્રમાં જેમના અચિંત્ય પ્રભાવ અને ઉપકારનું વર્ણન કરવા પોતાની જાતને પશુ કરતાં પણ નીચી (ઘ પરોgિ પશુ-તરસ્તવઃ ?) આલેખે છે, તે શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની સાચી ભકિત સિવાય આપણા જીવનને પ્રતિક્ષણે ડંખી રહેલ જતુભાવ અને ચુંથી રહેલ પશુભાવ આપણે કેડો છેડશે ખરો કે? કર્મ અને કષાનો જે આંધળે માર, આપણને અધમૂઆ કરી રહ્યો છે, તેમાંથી સર્વ કર્મ અને કષાયેથી સર્વથા મુક્ત થએલા શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિ સિવાયની બીજી કઈ દુન્યવી તાકાત આપણને બચાવી શકે તેમ છે ખરી ?
“શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિ સિવાય મારે બીજા કશાનો ખપ નથી, એ શરીર, એ વચન અને એ મન પણ મારે ન જોઈએ, કે જે શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિમાં આનાકાની કરે. વર્તમાન માનવ ભવમાં શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની કૃપાના પ્રતાપે મને દેહાદિ જે કાંઈ સામગ્રી મળી છે તે બધી જ હું શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિ પાછળ જ ખર્ચી શકીશ, ત્યારે જ મારા હૈયાને ટાઢક વળશે.”
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
પ્રત્યેક ભવ્યાત્માનું જીવન આવી અને આથી ચે વધુ ઊંચી અને ગહન ભાવનાના કબજામાં રહેવું જોઇએ. તે સિવાય અતિ કઠીન થઇ પડશે શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિને લાયક અનવાનું આપણા માટે.
૧૮૪
Ed
જીવમાત્રના હૈયામાં ત્રિભુવનપતિ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ભક્તિના વાસ હે!! સહુના ઘરમાં શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની, તેમણે સ્થાપેલા શાસનની અને એ શાસનને ઉત્પન્ન કરનાર વિશાળભાવનાની ભક્તિના વાસેા હૈ ! * શ્રીનવકારમાંના શબ્દો એ શબ્દો જ નથી, નિ`ળ આત્મતેજની કલામય અનુપમ આકૃતિઓ છે. તેના સ્પર્શ માત્ર પણ રોમેરોમમાં અલખની લહિરએ ફેલાવે છે. તેની નજીક જવાના ભાવ જાગતાંની સાથે જ દુર્વિચારરૂપ દાનવા નાસવા લાગે છે. તેના અક્ષરમાં સમાવું એટલે સદરે તેની તેજગંગામાં ઝીલવું. તેના શબ્દમાં રમવું એટલે નિ:શબ્દમાં ભળવું. તેના પદમાં પાવાવું એટલે પરમપદની પાઠશા– ળામાં પ્રવેશવું. તેનાં નવેય પદામાં નાહવું એટલે પાપ-પુણ્યનાં કાળા-ધાળાં વાદળાની પેલે પાર તરતા આત્મ-રવિના નિમ`ળ તેજમાં સમાઇ જવું.
ISIS
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૩૨) આજ્ઞાનો દીવે. જેના અંતર–ગોખે અહર્નિશ ઝળહળતે હેય શ્રી– અરિહંત પરમાત્માની આજ્ઞાને દીવ, તેના જીવનમાં અંધારું ટકી શકે ખરું કે ?
તેલ, દીવેલ અને વિજળીના સામાન્ય દીવાના પ્રકાશમાં પણ માનવીનાં ઘણાં કાર્યોને સરળ બનાવવાની શક્તિ હોય છે, તે પછી શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની નિર્મળ આત્મજાતિમાંથી પ્રગટેલા આજ્ઞાના દીવાના અજવાળે જીવને અજ્ઞાનરૂપી અંધકાર કેમ દૂર ન થાય ?
શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની આજ્ઞા એટલે ત્રણ લોકના ત્રણેય કાળના સર્વ જીનું કલ્યાણ કરનારું સત્યવચન.
શ્રીઅરિહંત પરમાત્મા એટલે લેક ત્રયના સર્વ જીના પરમ મિત્ર, પરમબંધુ, પરમગુરુ, પરમપિતા અને પરમતારક.
સર્વકલ્યાણના સર્વોચ્ચ આત્મભાવના અમૃત વડે શાશ્વતપણે ઝળહળી રહેલા શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની આજ્ઞાના
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૬
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા દીવાના અજવાળે જીવનના મહાકાવ્યને જે રસાસ્વાદ માણવા મળે છે, તે બીજા કેઈ દીવાના અજવાળે મળી શકે તેમ નથી જ.
જગબંધુ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માને આજ્ઞા કરવાને ભાવ હોય ખરે કે?
- ના, તેઓશ્રીને તે ભાવ ન હોય. પરંતુ લોકત્રયના સર્વ જીના પરમહિતચિંતક હેઈને તેમને એકે એક શબ્દ આપણી છદ્મસ્થજી માટેની આજ્ઞા જ ગણાય. જે તેમની વાણીને આપણે આજ્ઞા સ્વરૂપે ન સ્વીકારીએ, તો તેના પાલન માટેની આવશ્યક ક્ષમતા આપણે કદી ન ખીલવી શકીએ. “ભગવાને કહ્યું. છે, માટે કરવું જોઈએ” એ અને “ભગવાનની આજ્ઞા છે, માટે પાળવી જોઈએ ” એ બે વાક્યોને જે ઊંડાણથી અભ્યાસ કરવામાં આવે તે આપણને તેની તરતમતા અવશ્ય હૃદયગત થાય.
પુષ્કરાવત મેઘ જેવી શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની દેશના વડે ભીંજાય છે જેમનાં હૈયાં, તે ભવ્યાત્માઓ તે તેઓશ્રીના પ્રત્યેક શબ્દને મેક્ષનું બીજ સમજતા હોય છે. તેનું તેઓ એ રીતે જતન કરતા હોય છે કે જે રીતે એક શાણે ખેડૂત ચોમાસાની ઋતુમાં વાવણીના અવસરે પિતાના બીજવારાનું જતન કરે છે.
અહીં પ્રશ્ન ઉઠે છે કે શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની આજ્ઞા એ મોક્ષનું બીજ ગણાય?
હા, જે તેનું હૈયાની શુદ્ધભૂમિમાં શુદ્ધભાવપૂર્વક વપન
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
આજ્ઞાને દીવો
૧૮૭ કરવામાં આવે અને પછી તેને દાન–શીલ–તપ તથા ભાવરૂપી આવશ્યક ત વડે સેવવામાં આવે તે તેમાંથી ગ્ય કાળે સુખરૂપી ફાલ અને મેક્ષરૂપી ફળ નીપજે જ. તે પછી આજ્ઞાને દી શા માટે કહ્યો ?
એટલા માટે કે લોકાલોકપ્રકાશક શ્રીઅરિહંત પર– માત્માની આજ્ઞામાં ત્રણ જગતના સર્વ જીના મિથ્યાત્વરૂપી મહાઅંધકારને દૂર કરવાનું સંપૂર્ણ સામર્થ્ય છે, એટલે તેને દીવાની ઉપમા આપવાથી તેનામાં રહેલી સર્વ ગ્યતાને એક કાળે પૂરેપૂરો ન્યાય આપવાની ભાવનાનું જતન થઈ શકે. - દીવાના અજવાળે ચાલતે માનવી જેમ ઠેસ, કંટક, કાદવ, ખાડા-ટેકરા, કે અન્ય જોખમમાંથી પણ ઉગરી જાય છે, તેમ જે આત્માઓ જગહિતકારી શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની આજ્ઞાના દીપકને અજવાળે ચાલે છે તેમને બહિર્ભાવની ઠેસ વાગતી નથી, દુષ્કર્મ રૂપી કંટકે ભેંકાતા નથી, કષાયના કાદવમાં તેમનું મન ખરડાતું નથી, રાગષની આડી વાટે તેમને જીવન–રથ ઉતરી જતો નથી અને સંસારના કેઈ જીવ પ્રત્યે તેમના હૈયામાં શત્રુભાવ રહેતો નથી.
પરમતારક શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની જગતના જીવને શી આજ્ઞા છે ?
એ જ કે, “સમય માત્ર પણ પ્રમાદ ન કરે. કેઈ જીવને મનથી, વચનથી કે કાયાથી ન દુભવ. અહર્નિશ આત્મભાવમગ્ન રહેવું. મોક્ષની આરાધના માટે બધા એના મેક્ષની
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૮
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
ભાવના ભાવવી. સંસાર, એ આત્માનુ કાયમી નિવાસસ્થાન નથી, માટે તેનામાં કદી ન લપટાવું. મિત્ર, સ્વજન—સંબંધી, માતા-પિતા, પતિ-પત્ની. પુત્ર-પુત્રી, આદિ કુટુંબ પરિવારને જ આત્માનાં સગાં ન સમજવાં. ધર્મ સિવાય આત્માનુ કોઈ વાસ્તવિક સગું નહિ માનવું. નિત્ય નિયમમાં રહેવું. દાન-શીલ તપ અને ભાવ સિવાયના માનવજન્મ મહામૂખને મળેલા ચિંતામણી રત્નની જેમ થા સમજવો. નાના મેાટા કાઇ જીવવું મનથી પણ અશુભ ન ચિવવવું. સ જીવા પ્રત્યે મૈત્રીભાવ રાખવા. ગુણીજનેાના ગુણ્ણાની મનથી, વચનથી અને કાયાથી ભૂભર ભૂરિ અનુમેાદના કરવી, દુઃખી જીવાના દુ:ખા પ્રત્યે સમવેદના પ્રગટ કરવી. દુઃજા પ્રત્યે માધ્યસ્થભાવ ધારણ કરવા. પાંચ પરમેષ્ઠિ ભગવાને સદા શિર પર રાખવા. વિશ્વવ્યાપી જીવનની વિરાધનાના કાઇ પણ કાર્યમાં મનથી, વચનથી કે કાયાથી ન ભળવું, નહિ ભળવાના નિયમ ધારણ કરવા. ’
શૈલેાક્યપ્રદીપ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની આજ્ઞાના આ છે આદેશ પ્રભાવ. કારણ કે તેઓશ્રીની આજ્ઞાને અક્ષરશઃ વાણીમાં ઉતારવી તે બે ભુજાઓ વડે સ્વયંભૂરમણ સમુદ્રને તરવા કરતાં પણ અધિકતર દુષ્કર કાર્ય છે.
બધા જીવાના ઉદ્ધારની ક્ષમતાવાળા વિપકારી જીવનની ઉત્કટ ભાવનાને બદલે, પામરતાની પછેડી ઓઢીને પડી રહેવાની જે જાણ્યાભિરતિ આપણામાં ઘર કરી રહી છે, તેના ઉપરથી કહી શકાય કે આપણાં નેત્રો અને મન
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
આજ્ઞાના દીવા
કરુણાસિધુ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની દિશામાં નહિ, પરંતુ અન્યત્ર છે.
૧૮૯
આજ્ઞાના દીવાની
સર્વજ્ઞ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની આજ્ઞાના દીવાના અજવાળે જ નાબૂદ થશે આપણા મેહાંધકાર. તેના સિવાય આપણને અંધકાર અને પ્રકાશ વચ્ચેના, અજ્ઞાન અને જ્ઞાન વચ્ચેના, સંસાર અને મેક્ષ વચ્ચેના, વાસ્તવિક ભેદ નહિ જ સમજાય અને ત્યાં સુધી આપણુ ઓછા-વત્તા અંશે દારડાને સાપ સમજીને ભય પામનારા તથા રેતીને જળ સમજીને આનદ પામનારા જીવેાની શ્રેણીમાં જ રહીશું.
સેકડો સૂર્યના એકસામટા પ્રકાશ કરતાં પણ અધિક પ્રકાશવતા નિર્મળ આત્માના પ્રકાશમાં જોઇને જેઓશ્રીએ જીવ, જગત અને કર્મનું યથાર્થ સ્વરૂપ, સકળ જીવસૃષ્ટિના પરમ સુખની સર્વોચ્ચ ભાવનાપૂર્વક રજુ કર્યું છે, તે જગનાથની આજ્ઞાની ઉપેક્ષાનું ફળ એટલે જ સંસાર–દાસત્વ અને નહિ કે સંસાર–સ્વામિત્વ !
ક્યારે ટળશે આપણું આ સંસાર–દાસત્વ ? ત્યારે પ્રગટશે આત્મ-સ્વામિત્વ ? ક્યારે વરીશું પરમ મુક્તિપદને ?
લાંખા કાળના લેાભને વશ થએલા જીવને પૈસા જાય એટલે પેાતાનું અંગ કપાયા સરખું અથવા ક્યારે'ક તેનાથી પણ અધિક દુઃખ થાય, તેમ અજ્ઞાનદશાને કારણે આપણને દાસત્વ કાઠે પડી ગયું હોવાથી તેને છેડવામાં શરીરને ઘેાડવા જેટલું દુઃખ થતું હોય તેવા અનુભવ થાય છે, પરંતુ આપણા તે અનુભવ અજ્ઞાનના પાયા ઉપર
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૦
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા રચાએલે છે, માટે તેને પ્રમાણ તરીકે ન સ્વીકારતાં વિશ્વબંધુ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની આજ્ઞાને જ સર્વથા સમર્પિત થઈ જવું જોઈએ.
વિશ્વના સકળ જીવોના પરમ હિતની સહજ આત્મભાવમય દશાને પ્રગટાવનારા પરમેપકારી શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની આજ્ઞારૂપ દીવાના એક એક કિરણમાં પ્રભાકરના એક સામટા પ્રકાશ કરતાં પણ વિશેષ સંજીવની શકિત છે, ચંદ્રની શારદી શીતળતા કરતાં અધિક મૌલિક શીતળતા છે, ગંભીર એવા સાગરને આંટી જાય તેવી ગંભીરતા છે.
જેનામાં ઉભરાય છે લેકત્રયના સકળ જીવન પરમ હિતનું પરમ પવિત્ર હેત, તે ત્રિભુવનપતિ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની આજ્ઞામાં એક-મેક થઈ જવાનું મહાપુણ્ય આપણું જાગશે કયારે ?
સંસાર-સ્વામિત્વ એટલે શું ? તે જે આપણને યથાર્થ પણે સમજાઈ જાય, તે અનાદિથી ગોઠી ગએલું સંસાર-દાસત્વ આપણને એક ઘડીવાર પણ ન જ ગમે.
પરંતુ મહામહના દાસ બનેલા આપણને જેટલી મેહની આજ્ઞા પ્રિય લાગે છે, તેની આજ્ઞામાં સડતા જીવોની આજ્ઞા પ્રિય લાગે છે, તેટલી મહામેહવિજેતા શ્રી અરિહંત પરમાત્માની આજ્ઞા પ્રિય નથી જ લાગતી. અને તેથી તે દીવે ઠેક ખાતા કે જન્માંધની જેમ, આપણે કર્મોની ઠોકરે ચઢયા છીએ.
કુટબેલને ખેલાડી જેમ દડાને ઠેકરે ચઢાવવામાં આનંદ માનતે હોય છે, તેમ મહામહજન્ય કર્મો આપણને
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
આજ્ઞાને દીવા
૧૯૧
ઠાકરે ચઢાવવામાં જ આનંદૅ માને છે. કર્મની ઠાકર એટલે, શાંતિથી ઘર ચલાવતા હાઇએ ત્યાં જ આપણને સમાચાર મળે કે, ‘તમારા ભાઈ ખીમાર છે, તુરત આવે ! તમારા પુત્ર મેટરની હડફેટમાં આવી ગયા છે, સ્થિતિ ગંભીર છે, તુરત આવો ! તમે રવાના કરેલા માલ બગડીને ઉતર્યાં છે, માંડ આઠ આની પૈસા બંધ બેસશે, શું કરવું તે જણાવો ! તમારા જમાઇની હાલત બગડતી જાય છે, ઘેાડાક પૈસા તુરત જ માકલશે ત્યારે, આ બધી કર્મની ઠાકરા નહિ તેા. બીજું શું ?
છતાં ય આપણને તે પ્રિય લાગે છે. જાણે કે દૂષણી ગાયની પાટુ ! અરે, ઝણી ગાયની પાટુ તે તેના કરતાં અનેકગુણી વધુ સારી ગણાય. કારણ કે તેમાં તે પાટુ ખાતાં ય દૂધ મળે છે, જ્યારે કર્મીની પાટુને તેા વસુકેલી ગાયની પાટુ સાથે જ, ના....ના....ગધેડાની પાટુ સાથે જ સરખાવી શકાય, કે જે એકધારાપાટુમારના બદલામાં જીવને હિતકારી એવા કેાઈ તત્ત્વની ભેટ નથી જ મળતી.
અને તેમ છતાં તેમાંથી ઉગારી લેનારી જગત્રાતા શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની આજ્ઞા આપણા હૈયે નથી વસતી. હૈયે નથી વસતી એટલું જ નહિ, પરંતુ જે ભવ્ય આત્માએ તે આજ્ઞાના દીવાના અજવાળે બેસીને પેાતાના સમગ્ર જીવનપ્રવાહને ઊધ્વગામી બનાવવાની સ્વ-પર શ્રેયસ્કર આરાધના કરી રહ્યા છે તેમના દર્શન પછી પણ આપણા અંતરમાં, તે આજ્ઞાના પ્રકાશમાં રહેલા પરમ સામર્થ્ય વિષે પૂરેપૂરી શ્રદ્ધા નથી જાગતી.
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯ર
શ્રીનવકાર નિષ્ઠા
માનવદેહમાં જે સ્થાન છે ઉત્તમાંગનું, જીવનમાં તે જ સ્થાન છે મહાવીરનેતા શ્રી અરિહંત પરમાત્માની આજ્ઞાનું. દેહમાંથી ઉત્તમાંગને બાદ કરીએ તે નિજીવ ખોળિયું જ બાકી રહે, તેમ જીવનમાંથી જે ત્રિભુવનપતિ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની આજ્ઞાને બાદ કરીએ તે છાશની આછ જેવું ફીક્કુ નિવીર્ય અને પ્રતાપહીન જીવન જ બાકી રહે.
સર્વજ્ઞ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માએ જે કાંઈ પ્રકાશ્ય છે તે જગતના સર્વ જીનું એકાંતે કલ્યાણ કરનારું છે ? એવા દઢ વિશ્વાસ સાથે આપણે તેઓશ્રીની આજ્ઞાના દીવાના અજવાળે કર્મોના મહાપહાડની આડમાં ઢંકાએલા આપણા આત્મ-રવિને સંપૂર્ણ પણે પ્રગટ કરે જોઈએ.
ન રહે સદન કેઈજીવનું સર્વજ્ઞ–સર્વદશી શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની આજ્ઞાના દીવા-સુનું ! ન વહે કે જીવના જીવનઘાટે પ્રવાહ મિથ્યાત્વને !!
ઝળહળે સર્વત્ર ત્રિભુવનચૂડામણી શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની આજ્ઞાના દીપકને દિવ્ય પ્રકાશ !
PABANDONEANDENDED 8. શ્રીનવકારને ભાવ એટલે ત્રિભુવનના મં– 2
મંગળને ભાવ. હેય જ્યાં અંકાતો એ ભાવ, ત્યાં તે વતે સદા રાગને અભાવ, રાગને અંકાય જ્યાં ? * ભાવ, ત્યાં જિનાજ્ઞાને દીવે ઝાંખું પડે, પડે છે છે ને પડે જ. incarnavaaaaa
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૩૩) વિશ્વમૈત્રીભાવ. શબ્દ “નમો છે સ્વભાવદશાને ભેરુ. તેના ઉચ્ચાર સાથે ઉઘડે છે, અંતરને બંધ રહેલો દરવાજે. અને બંધ થાય છે, સઘળી ઈન્દ્રિયની બહારની હીલચાલ. ઘંટ વાગે એટલે શાળા બહાર રમતા વિદ્યાર્થીએ શાળામાં પ્રવેશી. જાય, તેમ “નમે શબ્દરૂપી ઘંટના અવાજ સાથે ઇન્દ્રિરૂપી. વિદ્યાર્થીઓ આત્મારૂપી પરમગુરુની છાયામાં અદબપૂર્વક હાજર થઈ જાય છે અને એક ચિત્તે શ્રવણ કરે છે નમે અરિહંતાણં' પદને પ્રભાવ !
જીવ માત્રના મૂળ સદન સુધી લઈ જનારા એક માત્ર મહામંત્ર શ્રીનવકારના પ્રથમપદ, નમે અરિહંતાણુંના સન્નિષ્ઠાપૂર્વકના જાપ વડે સંસારના સકળ જીવોના કલ્યાણની ભાવના માનવીના જીવનમાં વૃદ્ધિગત થાય છે, તે ભાવનામાંથી જમે છે સર્વ જીવોને પાપથી મુક્ત કરવાની સર્વ મંગલમય
૧૩
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા
દષ્ટિ. કરુણપૂત તે દૃષ્ટિમાં હોય છે અશ્રુ જગતભરના જીવોની ભીષણ ભવવ્યથાનાં. ભવવ્યથાને રખે કઈ સામાન્ય પ્રકારની વ્યથા કે વેદના સમજી લેતા ! ધાણું-ચણાની જેમ ભૂંજાય છે જીવ, એ ભવવ્યથાની ભીષણ આગમાં.
નમો અરિહંતાણું ” પદમાં ઘૂઘવાતા વિશ્વમૈત્રીના મહાસાગરમાં ડૂબકી મારી શકે તે જ ભવ્યાત્માને-જીવને ચાર ગતિવાળા આ સંસારમાં કેવાં કેવાં દુઃખો વેઠવો પડે છે અને તેના પરિણામે તેમના મનમાં કેવા કેવા દુર્ભાતરંગે જન્મે છે, તેને યથાર્થ ખ્યાલ આવે. કારણ કે મિત્રીની માત્રા વધે નહિ, ત્યાં સુધી અન્ય જીવોના દુઃખનું સ્પષ્ટ દર્શન થઈ શકે નહિ. સ્વ-પરને અનાદિનો ભેદ ટળે નહિ. તે ભેદ ટળે નહિ ત્યાં સુધી પરનું દુઃખ, દુખરૂપ જણાય જ નહિ. સ્વસુખની માત્રાની વિશેષતા આડે પરના ડુંગર જેવડાં દુઃખ પણ આપણને તણખલાં જેવાં અને સ્વનું તણખલા જેવડું દુઃખ પણ ડુંગરા જેવડું લાગે છે તેનું મૂળ કારણ છે અજ્ઞાન, મિથ્યાત્વ, ભેદભાવભરી દષ્ટિ, અંગતતાની આંધળી પૂજા, સ્વને બાઝી રહેવાને તીવ્રતર મેહ.
અંગતતાના આ મહામહને સર્વથા નાબૂદ કરવાને અચિંત્ય પ્રભાવ “નમે અરિહંતાણં' પદમાં છે. તેને સહાગ, આંતગ, મહાગ અને પરમાગ ઘરના ખૂણે લમણે હાથ દઈને બેઠેલા માનવીને અલ્પ સમયમાં વિશ્વમાનવની શ્રેણિમાં મૂકી દે છે. “હાય હાય, હવે મારું શું થશે ” એમ બેલીને ઊનાં અશ્રુ સારનારે તે જ માનવી
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિશ્વમૈત્રીભાવ
૧૯૫
તે પછી જગતના સર્વ જીવાનાં અશ્રુ લૂછવા માટે જીવનભર ઝઝૂમશે પરભાવદશાના ભયાનક ભાવ સાથે. પછી તેને ઘર પકડી નહિં રાખી શકે. માતાપિતાના સ્નેહ પણ આ અને અધૂરા પડશે. પત્નીની લાગણી તેને ભીંજવશે ખરી પરંતુ પાપાસક્તિના મહાજ્વરમાં પીડાતા અન્ય જીવાની કારમી ચીસામાં તે પણ સમાઇ જશે. તેના એક પણ શ્વાસ પરભાવને ચરણે નહિ ઝૂકે. જયણારૂપી જનનીના હાથ આલીને જ તે સર્વત્ર વિચરશે. પરમતારક શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની આજ્ઞાના ભંગ-તેના કાઇ રામને પણ નહિ રુચે.
સ્વયં શ્રીઅરિહંત પરમાત્માના સ્પર્શના અર્ચિત્ય પ્રભાવ જે પુણ્યાત્માઓને અનુભવવા હોય તેમણે પ્રસન્નચિત્તે, પૂરી શુદ્ધિ, પૂરા આદર અને સમપ ણુભાવપૂર્વક હૃદયકમળની કણિકા મધ્યે લખલખ તેજે ઝળહળતી તેઓશ્રીની પ્રતિમાના ચરણ-કમળના જમણા અંગુઠાને નમા અરિતાણું' પદના ઊંડા ગાન સાથે સ્પર્શ કરવા જોઇએ.
અમૃતમય તે સ્પર્શે ખીલી ઊઠશે આત્માની સર્વસ્પર્શિતા. જાણે કે મહાશિલા ફાડીને વિશ્વચરણ પખાળવા પ્રગટેલા જળધોધ ! પછી દેહને વળગીને જન્મતી વૃત્તિએ, આપે।આપ પેાતાનુ વહેણ બદલવા પ્રેરાશે. આત્માની દિશામાં દોડવા સિવાયની અન્ય વાતમાં કશે રસ નહિ રહે ઇન્દ્રિયાને. જાડા દેહભાવ છે આપણી બંધિયાર દશાના જનક. તેનું તે સ્થાન ત્યારે જ ગૌણુ બની શકે, જ્યારે તેની મારફત થતી હીલચાલમાંના આપણા આદર ઘટી જાય.
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૬
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા નમો અરિહંતાણં' સિવાય, જીવનના સર્વ અંશેનું શુદ્ધીકરણ, સ્થિરીકરણ અને સમષ્ટીકરણ કદી ન સાધી શકાય અને તેના સિવાય આપણામાં કદિ ન પ્રગટે સાચે વિશ્વમૈત્રીભાવ. તે ભાવની ભવ્યતાની સતત અસર સિવાય કદી નહિ બદલાય આપણી બહિર્ભાવરમણતા અને તેથી મળેલો અતિદુર્લભ માનવજન્મ એળે જશે આપણે.
એળે જવું” એટલે ઘટતે સદુપયોગ ન થવે તે. અનુચિત દુરુપયેગને પિષ તે.
માનવજીવન એટલે આત્માના સ્વામિત્વવાળું જીવન. પરમપદના લક્ષ્યને કેન્દ્રમાં રાખીને સઘળી આંતર-બાહ્ય હીલચાલને વરેલું જીવન. વિશ્વાત્મભાવની સહજ ભાવના તેવા જીવનમાં મોખરે જ હોય. તે ભાવના ઘડીભર માટે પણ અળગી પડી જાય, ત્યારે એમ થાય કે “આજની આ ઘડી ખૂબ જ ખરાબ ગઈ, તીવ્ર પાપોદય સિવાય કદાપિ આવું ન બને. ”
નમે અરિહંતાણું'ને વરવા માટે આપણે લાયકાત ખીલવવી પડશે. કેઈને શત્રુભાવની શ્રેણીમાં નહિ રાખી શકાય. અંતરમાંથી શત્રુભાવનું ખાતું જ નિર્મૂળ કરી દેવું પડશે. કે જેથી જમા-ઉધારની ઝંઝટ જ ઊભી ન થાય. શત્રુભાવની વિષવેલને પિષનારી સઘળી આંતર-બાહ્ય સામગ્રી, મંત્રીભાવને જ પોષવામાં લીન કરવી પડશે. છે જેને પ્રિયતમ “નમો અરિહંતાણું તેને તે જ પ્રિયતમ હોય કે જે શ્રીઅરિહંત પરમાત્માને પ્રિયતમ હોય છે. સકલ જીવસૃષ્ટિના
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિશ્વમૈત્રીભાવ
પરમશ્રેયઃ સિવાય બીજું કશું ય પરમે પકારી શ્રીઅરિહંત પરમાત્માને પ્રિય હેાતું નથી. તા આપણા હૈયામાં, મનમાં અને વાણીમાં પણ તે જ પરમ શ્રેયસ્કરભાવની ભક્તિ માટેનું પવિત્ર વાતાવરણુ ખીલવવું જોઇએ, કે જેથી કરીને આપણે સહુ આપણા જીવન વડે સંસારમાં પ્રકાશ ફેલાવી શકીએ, તેમ જ નમે અરિહંતાણં' પદ્મમાં રહેલા અન ત પ્રકાશમાંથી ઘેાડેાક પણ ઝીલવાને લાયક બની શકીએ.
૧૯૭
સાચા સમપ ણુભાવની લગની સિવાય, આપણા ઉપરની સંસારની પકડ કદી ઢીલી નહિ પડે. સંસાર નહિ, પણ સંસારને પાર કરી ગએલા શ્રીઅરિહંત પરમાત્મા જ અમારા આરાધ્ય દેવ છે’ એવા દૃઢભાવની સતત જાગૃતિપૂર્વક જ આપણે સંસારના અફાટ પ્રવાહ વચ્ચે, મેાક્ષપુરી સામે મેાં રાખીને તરી શકીશું. આપણી સઘળી હીલચાલમાંથી સંસારદાસત્વની દુર્ગંધને બદલે શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની એકનિષ્ઠાપૂર્વકની ભક્તિની સુગંધ ત્યારે જ ખીલી ઊઠશે, જ્યારે આપણા સમગ્ર જીવન ઉપરના ત્રિલેાકના સર્વ જીવાના સાચા મત્રીહક્ક આપણે ખૂબ ઉલ્લાસપૂર્વક કબૂલતા થઈશું, ત્યારે જ આપણું જીવ્યું સફળ થશે. નાના-માટા કોઇ જીવને દુભવવાથી જેટલું અહિત આપણા આત્માનું થાય છે, તેટલું સામાનુ નથી થતું. કારણ કે તેથી આપણે તા સ્પષ્ટપણે નીચા જઇએ જ છીએ, પછી સામેના જીવ નીચા ગયા હશે કે ઊંચે રહ્યો હશે, તે વિચારવાના કરશે! અધિકાર આપણને રહેતા જ નથી.
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૮
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા વિશ્વતારક શ્રી અરિહંત પરમાત્માના ત્રિભુવનપૂજ્યતમત્વને વરેલા નામની સતત યાદ આપણા હૈયામાં અને મનમાં એ ગૌરવભરી દશાને પ્રગટ કરે છે કે જ્યાં ઘાસ, કંદ અને કસ્તરિયા અનાજ સરખા રાગ-દ્વેષાત્મક, દુર્ભાવાત્મક, કે અહં–મમ જન્ય વિચારેને જન્મવાને ગ્ય વાતાવરણ સંભવતું જ નથી.
ભવ–વનને વિષે જીવને સંપૂર્ણ નિર્ભયતા બક્ષનારા અચિંત્ય પ્રભાવશાળી “નમે અરિહંતાણં' પદનું જે ભવ્યાત્માઓ પિતાના જીવન દરમ્યાન સુંદર રીતે આરાધન કરે છે, તેઓ સકલ સંસારમાં કલ્યાણનું પરમ શ્રેયસ્કર મહાસંગીત રેલાવી રહેલા અનંત ઉપકારી આત્માઓની ભક્તિને પાત્ર અવશ્ય બની શકે છે. ' જેમને વહાલું છે સુખ, અળખામણું છે દુઃખ; તેમને બધાનાં સુખને માટે સતત જાગૃત અને પ્રયત્નશીલ રહેવા માટે વિશ્વના સકલ જીના પરમમિત્ર એવા શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની ચરણરજમાં પોતાનું આસન જમાવવું જ પડશે. તે સિવાય નહિ સાધી શકાય સાચા સુખની ભાવના, નહિ ટાળી શકાય દુષ્કર્મજન્ય સંગેનાં આક્રમણે અને જીવનને પ્રવાહ નહિ વધી શકે આગળ. કારણ કે તે ઘડીકમાં સુખના પગ દેવા જશે અને ઘડીકમાં દુઃખને દૂર કરવા માટે દેડશે. એટલે તેને ઉર્વજીવનની સાચી આરાધનાને સુઅવસર કદી પ્રાપ્ત નહિ થાય. એટલા માટે જ પિતાના ઈષ્ટમાં સમર્પિત થઈને જીવન જીવવાને સારો અને હિતકારી
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિશ્વમૈત્રીભાવ બે સર્વશાસ્ત્રોમાં સ્પષ્ટપણે અપાયેલ છે.
વિશ્વબંધુ શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની સતત ભક્તિ સિવાય, આપણામાં નહિ પ્રગટે વિશ્વમૈત્રીભાવની દિવ્ય માત્રા. અને તે સિવાય કદી નહિ ઘટે, આપણા સ્વાર્થની આપણા જીવન પ્રવાહને ઠેર–ઠેર અવધતી દિવાલો. માટે આપણે જીના જીવનને મેક્ષમાર્ગાભિમુખ કરવાં જ હોય, તે સર્વ પ્રથમ આપણે આપણા જીવનપ્રવાહને શ્રીઅરિહંત પરમાત્માની પૂરી ભક્તિ વડે પવિત્ર કરીને તેમાં ઉર્ધ્વગામિતા પ્રગટાવવી જોઈએ, કે જેથી તેની અસર વડે આપણે અન્યત્ર ચેતન્યની ગ્યતા દાખવીને–દેહભાવના હુમલાઓ સામે ઝઝૂમી શકીયે, અથવા દેહભાવના ઘેરા વચ્ચે સપડાએલા અને મુક્ત કરવામાં થોડાક અંશે પણ કામિયાબ બની શકીએ.
ચૌદરાજલોકવ્યાપી શ્રીઅરિહંત પરમાત્માના અપ્રતિહત શાસનને વરેલા આત્માઓની, ચોદરાજલોકના સર્વ જીવો પ્રત્યેની જે જે જવાબદારી છે, તે સર્વને અદા કરવાની મૂળ ચાવી છે વિશ્વમત્રીભાવ. અને તે ભાવને સતત ગતિશીલ રાખનારું અમીઝરણું છે, શ્રી “નમે અરિહંતાણું” પદના પ્રત્યેક અક્ષરમાં સમાયેલું.
નમે અરિહંતાણું” ના જાપ દ્વારા ટળે સહુનું સંસાર-દાસત્વ! પ્રગટો સહુનું આત્મ-સ્વામિત્વ !
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૩૪) પરમ એક આધાર. શ્રીનવકાર સામાન્ય મંત્ર નથી, મહામંત્ર છે, પરમ મંત્ર છે. તેના પ્રત્યેક અક્ષર, પદ, અને શબ્દમાં પરમજીવનને અર્ક ભારોભાર ભરેલો છે.
આપણને જ્યાં સુધી આપણે અજ્ઞાનતા, અલ્પતા, પામરતા અને પરાધીનતાનું દુઃખ, તીવ્ર શિવેદનાથીયે અધિકપણે સાલવા માંડે નહીં, ત્યાં સુધી અચિંત્ય પ્રભાવશાળી શ્રીનવકારના શરણે જવાને સાચે ભાવ આપણા અંતરમાં જાગે કઈ રીતે ?
જેમ “હું રસ્તે ભૂલ્યો છું. એ ભાન થયા પછી જ વટેમાર્ગુને ભેમિયાનું સાચું મૂલ્ય સમજાય છે, “હું અજ્ઞાન છું. એવું યથાર્થ ભાન થયા પછી જ માનવીને સાચા જ્ઞાન અને જ્ઞાનીની કિંમત સમજાય છે, “હું અશક્ત છું.” એવું વ્યાજબી ભાન થયા પછી જ માનવીને શક્તિ અને તેને મેળવવાના ઉપાયેનું ખરું મૂલ્ય સમજાય છે, તેમ “હું
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમ એક આધાર
૨૦૧
પરતંત્ર છું.” એવું સાચું ભાન થયા પછી જ, પરમમુક્તિમંત્ર શ્રીનવકારનું યત્કિંચિત્ મૂલ્ય-મહત્વ માનવી સમજી શકે તેમ છે.
વર્તમાન ભૌતિક વિજ્ઞાને ચોમેર ફેલાવેલાં સુખનાં મનાતાં વિવિધ સાધને વસાવવાના ક્ષુદ્ર આશયની પૂતિ અર્થે દિન-રાત હીન–કક્ષાના વિચારે વડે ઉછરતા માનના જીવનમાં પરમજીવનને સર્વહિતકારી ભાવ સ્થાન પામી શકે જ કઈ રીતે ?
એક એક શ્વાસે અને ડગલે પગલે વેઠવી પડતી પરાધીનતાનું દુઃખ આપણને માનવના મહામહિમાવંતા ભવમાં પણ નહિ સાલે તે પછી સાલશે ક્યારે ?
માનવજીવનથી અધિક ચઢીઆતો, પરમજીવનની ક્ષમતાવાળે બીજે કઈ ભવ છે ખરે કે ? ના.
–તે પછી ચઢીઆતા ભવમાં, ચઢતા પરિણામવાળી આપણું નીતિરીતિ હેય કે ક્ષુદ્ર પરિણામવાળી ?
- જીવને, શિવપુરીમાં લઈ જવાની સંપૂર્ણ ક્ષમતાવાળા પરમમંત્ર શ્રીનવકારનું અનન્યતમ આલંબન મળવા છતાં પણ જે આપણે આપણા લલાટે ચૂંટેલે ભવની ગુલામીને યુગયુગપુરાણ ડાઘ નહિ ભૂંસી શકીએ, તે આપણું અને પશુના જીવન વચ્ચે ઝાઝો તફાવત રહેશે કયા કારણે ?
| નવકાર સાથે મૈત્રી કરવાની ઉલટના અભાવે જ આપણે આજ સુધી મિત્રને શત્રુભાવે અને શત્રુને મિત્રભાવે જોતા આવ્યા છીએ. અન્યથા ક્રોધ, માન, માયા અને લેભ વગેરે કષાયને હદય સેંપી દેવાની તથા દાન–શીલતપ
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૨
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા અને ભાવરૂપી ધર્મની સાત્વિક હવાથી દૂર ને દૂર રહેવાની ભયાનક દુબુદ્ધિ આપણામાં જન્મ કયા માગે ?
સકળ જીવલોકમાં અભરે ભરેલા શુભભાવના પરમ વિશુદ્ધ પરમાણુઓને આકર્ષવાની અચિંત્ય શક્તિવાળા શ્રીનવકારના અક્ષરમાં મન, વચન અને કાયાને સર્વાગ સુંદરતા બક્ષનારું અદભુત રસાયણ છૂપાએલું છે. અંત:કરણ– પૂર્વકની તેની મિત્રી, જીવના સઘળા કેડ પૂરા કરવાની પાકી ખાત્રી આપે છે. તેની સાથે રહેવાથી કોઈ પણ પ્રકારના અશુભ ભાવને આપણું સોબત કરવી તે રુચશે જ નહિ. તેનામાં મન પરોવવાથી આખું વિશ્વ આપણામાં પ્રત્યક્ષ થશે.
શ્રીનવકારની સાચી ભક્તિ સિવાય, આપણને આપણા પરમ એશ્વર્યમય સ્વરૂપને યથાર્થ ખ્યાલ કદી નહિ આવે. અને તે ખ્યાલ સિવાય, ભવને વિષે રહેલી અનેકવિધ અપૂર્ણતાઓમાં રહેલા ભયાનક અપૂર્ણત્વને ભય આપણને ભવમાંથી ભાગી છૂટવા સુધીની ઉત્કૃષ્ટતમ પ્રેરણા પૂરી નહિ પાડી શકે.
ચોર, લૂંટારા, આગ, રેલ અને ધરતીકંપ આદિના વિનાશમુખી ભયથી બચી જવા માટે ગમે ત્યાં ભાગી છૂટવાની મને વૃત્તિવાળા આપણે તે ભયના જનક એવા ભવની ભયાનકતામાંથી બચવા માટે આપણને હેમખેમ ઠેઠ મોક્ષધામ સુધી પહોંચાડવાની સંપૂર્ણ ગ્યતાવાળા અભયમંત્ર શ્રીનવકારને શરણે જતાં શા માટે ખચકાઈએ ?
શું પરાધીનતા આપણને વહાલી છે ? ગર્ભમાં ઊંધે માથે લટકવાને આપણને શોખ છે? શું આપણી વૃત્તિ સંસારસુખની ભ્રમણામાં ભરમાઈને
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૨મ એક આધાર
૧૦૩
ભવભ્રમણને વધાવી લેવાની છે?
મેક્ષના પ્રવાસને મંગલમય પ્રારંભ કરવાનું શુભ મુહૂર્ત શું હજી વેગળું છે?
અશાશ્વત સંબંધોના તીવ્રતમ બંધનેને કિંમતી આભૂષણે સમજીને આવકારવાને પશુભાવ આપણને કેમ શેભે?
વિશાળ વિશ્વમાં પથરાએલા જીવનને જીવંત પ્રવાહનું પરમજીવનના તરવરાટપૂર્વક હસતે હૈયે અભિવાદન કરવાની મહાસત્ત્વવંતી ભાવનાને અવિરતપણે રોમેરેામે પ્રજવલિત રાખનાર અક્ષરમંત્ર શ્રીનવકાર છે. તેની સન્નિષ્ઠાપૂર્વકની ભક્તિ સિવાય, આપણે સંસાર-સવરના કાદવની શેભારૂપ કમળપણું ધારી શકીશું? કે પછી કાદવ સરખા નિપ્રાણુ અને તીવ્રરાગની ચીકાશવાળા વિચારેના ઘર સરખા બનતા જતા આપણા મનને કાદવ સરખું જ જીવન ગમે છે? - અનંત ચિતન્યમય આત્માના નિવાસસ્થાનરૂપ દેહમંદિરને નિરંતર શુભભાવની સુવાસ વડે મઘમઘતે રાખવાનું જેણે ત્રણેય લોકના સર્વ ભવ્યાત્માઓને વચન આપ્યું છે, તે પરમમિત્ર શ્રીનવકારથી દૂર ને દૂર રહીને આપણે કોના હૃદય સુધી પહોંચી શકીશું, તે ય સમજાતું નથી શું ?
શ્રીનવકારથી દૂર રહેનાર આત્મા, સર્વ દુઃખાના કારણરૂપ કર્મોના જોરદાર આક્રમણ સામે કદી એકલા હાથે નહિ ઝઝૂમી શકે.
ગહન વિકાનનમાં અટવાએલા જીવરૂપી પ્રવાસીને એક માત્ર સારો આધાર બને શ્રીનવકાર !
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
- " ગીત.
અલબેલો નવકાર. આ સંસારે સ્મરણ કરવા યોગ્ય છે જે સહુને, જેની છાયા જનગણ તણા તાપ–સંતાપ વારે. જેના નામે સકળ જગમાં ગૂંજતું નેહ-ગાન, જેના નામે જીવન વનમાં ફાલતાં ભક્તિ ફૂલો. જેની મૈત્રી ભાવિક જનના સર્વ દારિદ્રય ચૂરે, જેની પ્રીતિ પરમ પદનું ઇષ્ટ સંધાન પૂરે. જેની સેવા અફળ કરવા ના વિધાતા સમર્થ, જેના સ્પર્શે તત–મન તણા સર્વ સંકલેશ નાસે. જેના તિ–વિમળ પદમાં સત્ય ને સનેહ કેરું, શેભે ન્યારું ઝળહળ થતું તેજ સંસાર મળે.
નવકાર નામે વિ છવાયે, મો મહીં મન્ચ એ છે સવા. પાતાળ-નર-સુરલોકે ગવાયે, એને જ મહિમા સઘળે સમાયે.
આપત્તિ ટાણે નિજ બંધુ જાણે, સુખ–શાંતિમાં છે એ મિત્ર શાણે, સંસારને સાર એને પ્રમાણે, મુક્તિતણા બીજ રૂપે ગવાશે.
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચિંતન અને મનન. ૧–વીતરાગ શાસન એટલે વિશ્વનેહનો પારાવાર. નવકાર એટલે તે પારાવારનું અમૃત. જેને એટલે વિશ્વનેહને ઉત્કટ પિપાસુ. ચતુર્વિધ શ્રાસંઘ એટલે વીતરાગશાસનની
સવિ જીવ કરું શાસનરસી”ની પરમજ્જવળ આત્મકાવ્યની અચાને પ્રતિક્ષણે મૂર્ત સ્વરૂપ અર્પવાની દિશામાં સતત પ્રયત્નશીલ બંધારણીય સંસ્થા.
૨–શ્રીનવકાર મારફત વિશ્વના ત્રણે ય કાળના સર્વ શ્રેષ્ઠ આત્માઓની વધુમાં વધુ નજીક જઈ શકાય છે. એથી સઘળાં અશુભ બળે નવકારના એકનિષ્ઠ સાધકની નજીક જતાં પણ થરથર ધ્રુજે છે, કારણ કે તે જેમના શરણમાં ગએલો હોય છે તે શ્રીપંચપરમેષ્ટિ ભગવતેનો પરમ પવિત્ર આત્મપ્રકાશ, અશુભ તે બળોને મુદલે ય ખાતે નથી.
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૬
શ્રીનમસ્કાર નિષ્ઠા ૩–બહાર આવતા સુધીમાં શબ્દમાંની ઘણી શક્તિ ઓછી થઈ જાય છે, એટલા માટે પ્રત્યેક સાધકે પિતાના ઈષ્ટદેવને જાપ મૌનપણે જ કરવો જોઈએ. એથી તેની અસર ઘણે ઊંડે સુધી ફેલાય છે. અને તેટલા જ માટે અંતરની મૂક આશિષનું મૂલ્ય શાસ્ત્રકાર ભગવતેએ ઘણું ઊંચું આંક્યું છે.
૪–“જગત્રયના સર્વ મંગલો શ્રીનવકારને આધીન છે.” પરમજ્ઞાની ભગવતેના આ સૂત્રનું રહસ્ય ઝીલવાને જે ભવ્યાત્માઓ ભાગ્યશાળી બને છે તેઓ કાળાંતરે પણ અન્ય કોઈ આલંબનના આગ્રહી બનતા નથી. કારણ કે શ્રીનવકારની બહાર કશું જ નથી, જે કાંઈ સારરૂપ છે તે સઘળું શ્રીનવકારમાં જ છે. આવા શ્રીનવકારથી દૂર રહેનારાથી જ મુક્તિ દૂર રહે છે. સંસાર અને સ્વર્ગનાં સઘળાં સુખે મેં મરડે છે.
૫–શ્રીનમસ્કાર મહામંત્રના સૂફમાતિસૂક્ષમ પ્રભાવને લાયક બનવા માટે તેને સતત સંપર્ક અનિવાર્ય જણાય છે. કારણ કે તેની છત્રછાયાવિહેણું જીવન ઉપર ગમે તે પળે, ગમે તેવા પ્રગટ-અપ્રગટ હુમલાઓ થવાની આજના વધુ વિપરીત સંગોમાં પૂરેપૂરી શક્યતા રહેલી છે.
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચિંતન અને મનન
૨૦૭ –ગ્રીમના પ્રચંડ તાપ પછી વર્ષાઋતુનું શુભાગમન થાય છે, તેમ શ્રીનવકારના પરમકેટિના ધ્યાનની ગરમી પછી સામાયિકનું મંગલમય આગમન થાય છે. ઘડતાં પહેલાં ' સુવર્ણને પૂરેપૂરું તપાવવું પડે છે, તેમ શ્રીનવકારના ધ્યાનની ગરમી વડે પૂરેપૂરા વિશુદ્ધ બનેલા જીવનમાં સામાયિકરૂપી સૂર્યને ઉદય થાય છે. શ્રીનવકારના પૂરેપૂરા પુટવિહોણા જીવનમાં પૂર્ણ વિશ્વાત્મભાવને એગ્ય કર્માણુઓની નવરચનાને ચોગ્ય ગરમી પેદા ન થાય. -
–અનેક જન્મોના અપાર પુણ્યના ઉદયે સર્વજ્ઞ શ્રીવીતરાગ ભગવંતોના શાસનને પામેલા ભવ્યાત્માને વિશ્વોપકારી જીવનની સઘળી ગ્યતા બક્ષનારા પરમ મંત્ર શ્રીનવકારને ઘડીભર માટે પણ વેગળો કરે, તે સંસારના ભયાનક હુમલાઓને નજીક આવવા સમાન છે.
૯–ભીનું કપડું જેમ તડકામાં સૂકાઈ જાય છે તેમ દેહભાવજન્ય આસક્તિને સઘળો ભેજ શ્રીનમસ્કાર મહામંત્રના તેજથી શેષાઈ જાય છે.
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
Some Gems. Namaskar to Arihants must be our ardent desire, because there-in lies the overlasting peace and pleasure of life.
The word · Namo' at once raises the man above the barriers of worldly possessions and carries him nearer and nearer to that region of soul where he realizes the real meaning of life.
Combination of letter 'Na' and 'mo' creates such a guiding force in man that he does not ever tumble and crumble in his march towards Emancipation.
This Panch-Namaskar is not only the literary gem of the world but also the supreme mantra of all times.
The Arihant after having fully realized the infinite knowledge, infinite faith, and infinite character preaches the doctrines of Body and Soul to worldly creatures for their ultimate bliss.
Arihantattav then only awakes in one's soul when one becomes solely engrossed in the bliss of all existing souls of universe.
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવકારના અડસઠ અક્ષરો તે માક્ષનગરના અડસઠ પ્રતિનિધિઓ છે, તેમની સાથે મંત્રણા એકાન્તમાં
ગુપ્ત કરવી જોઈએ.
દ્રવ્યથી પણ શ્રી નમસ્કાર મહામંત્રની પ્રાપ્તિ થવી તે ચક્રવતી અને ઇન્દ્રના પદને પ્રાપ્ત કરવા કરતાં પણ ઘણી જ
મહત્ત્વની હકીકત છે.
જેમ દિવસને બધા થાક રાત હરી લે છે, તેમ અશુભ વિચારથી લાગેલે શરીરને મનને અને ઈન્દ્રિઓને સઘળો થાક શ્રી નવકાર હરી લે છે.
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ નવકાર એ જગતને નાથ છે, તે ત્રણે જગતને વેગક્ષેમંકર છે, તમે તેને બધું ભળાવી દઈ શરણભાવને સ્વીકાર કરે; તે તમારી સઘળી જવાબદારી લઈ લેશે. ગાડીમાં બેસવા જતાં પિટલું માથે ઉપાડવું પડે, ગાડીમાં બેઠા પછી માથે ઉપાડે તો બેવકૂફમાં ગણાય ! તેમ તમે નવકાર મહામંત્રનું શરણું સ્વીકારીને તમારો બધા જીવનને ભાર તેને ભળાવી ઘો. તમારે માથે ન રાખે. નવકારને શરણે જાઓ અને હૃદય તરફ નજર રાખી સવાર સાંજ પ્રાર્થના કરો કે હે નાથ! મને સદબુદ્ધિ આપે ! મારી પાપબુદ્ધિને નાશ કરો ! જે છ મહિના આ પ્રાર્થના કરવામાં આવે તો ઘણું દેશે આપો આપ વિલીન થઈ જાય.