Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ nauvAM pravacana anukaraNa nahIM-Atma-anusaMdhAna For Private Personal Use Only www.Jainelibrary.org
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra appA kattA vikattA ya, duhANa ya suhANa y| appA mittamamittaM ca, duppaTThiya supptttthio||22|| ___ egappA sajie sattU, kasAyA iMdiyANi y| te jiNittu jahAnAyaM, viharAmi ahaM munnii||23|| egao viraiM kuJjA, egao ya pvttnnN| asaMjame niyattiM ca, saMjame ya pvttnnN||24|| rAge dose ya do pAve, pAvakamma pvttnne| je bhikkhU rUMbhaI niccaM, se na acchai mNddle||25|| wwwjainelibrary.org
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ halA sUtra : rattIbhara bheda nahIM hai| to jo majhe prItikara hai vahI dUsare ko appA kattA vikattA ya, duhANa ya suhANa y| prItikara hai| jo dUsare ko prItikara hai vahI mujhe prItikara hai| maiM appA mittamamittaM ca, dappaTTiya sppttttio|| aura dasarA do alaga-alaga AyAma nahIM eka hI caitanya ke 'AtmA hI sukha-dukha kA kartA hai| aura AtmA hI sukha-dukha do rUpa haiM; eka hI svabhAva ke do saMghaTa haiN| kartA hai| satpravatti meM sthita AtmA apanA hI mitra para mahAvIra kI zikSA parama svArtha kI hai| parArtha kI to ve bAta aura duSpravRtti meM sthita AtmA apAttama sthita AtmA apanA hI zatra hai| hI nahIM krte| parArtha kI ve bAta hI kaise kreNge| 'para' ko to ve mahAvIra ke ciMtana kA sArA vizva AtmA hai| mahAvIra ke ur3ane kahate haiM, khayAla hI chor3a do| parArtha ke lie bhI para kA khayAla kA sArA AkAza AtmA hai| AtmA ke atirikta aura kucha bhI | rakhA to para se ulajhe raha jaaoge| para hI to saMsAra hai| dUsare para nahIM hai| AtmA se anyathA ko koI bhI sthAna mahAvIra kI dhAraNA | dhyAna rakhanA hI to saMsAra hai| dUsare se apane dhyAna ko mukta kara meM nahIM hai| na saMsAra kA koI mUlya hai, na paramAtmA kA koI mUlya lenA samAdhi hai| apane para lauTa Ae, apane ghara A ge| hai-dUsare kA koI mUlya hI nahIM hai| mUlya hai to apnaa| apanA dhyAna apane meM hI lIna kara liyaa| apane se pAra aba agara ThIka se kaheM aura galata na samajheM to mahAvIra se bar3A | kucha bhI na bacA, jisakA koI mUlya hai| svArthI AdamI kabhI huA nhiiN| lekina galata mata samajha lenaa| isalie to mahAvIra ne paramAtmA ko svIkAra na kiyaa| kyoMki svArtha kA artha hotA hai : apanA artha, apanA pryojn| svArtha paramAtmA ko svIkAra karane kA to artha hI hotA hai, dUsarA kA artha hotA hai : apanA hita, apanA kalyANa, apanA mNgl| | mahatvapUrNa banA hI rhegaa| vastuoM se chUTeMge, dukAna se chUTeMge to jo svArtha ko pUrA sAdha lete haiM unase parArtha apane Apa sadha jAtA maMdira mahatvapUrNa ho jaaegaa| dhana se chaTeMge to dharma mahatvapUrNa ho hai| kyoMki jo apane hita meM karatA hai vaha dUsare ke ahita meM jaaegaa| pada se chUTeMge to paramAtmA kA pada, paramapada, usakI kabhI kucha kara hI nahIM paataa| kyoMki jisane apane hita ko AkAMkSA paidA ho jaaegii| lekina hara hAlata meM dUsarA mahatvapUrNa pahacAnanA zurU kiyA, vaha dhIre-dhIre jAnane lagatA hai : jo apane banA rhegaa| aura mahAvIra kA gaharA vizleSaNa yaha hai ki jaba hita meM hai vaha dUsare ke hita meM bhI hai; aura jo apane hita meM nahIM taka dasarA hai taba taka saMsAra hai| hai, vaha dUsare ke hita meM bhI nahIM hai| isase viparIta bhI, ki jo | jaba tuma akele ho--itane akele ki tumheM akelepana kA patA dUsare ke hita meM nahIM hai, vaha apane hita meM nahIM ho sakatA; aura bhI nahIM calatA; agara akelepana kA patA calatA ho to dUsarA jo dUsare ke hita meM hai vahI apane hita meM ho sakatA hai| kyoMki . abhI maujUda hai| akelepana kA patA tabhI calatA hai jaba dUsare kI jaisA hI AtmA hai| mere aura dUsare ke svabhAva meM yAda AtI hai, jaba dUsare kI AkAMkSA jagatI hai| dUsare kI kamI 1851
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ HEATERRA jana sUtra bhAga mAlUma hotI hai to akelepana kA patA calA hai| agara dUsarA dharma kA pharka hai| yahIM to mArksa aura mahAvIra kA pharka hai| dUsarA bilakula hI kho gayA hai, tumheM dUsare kI yAda bhI nahIM AtI to mahatvapUrNa hai, to smaaj| maiM akelA bhara mahatvapUrNa hUM, to akelepana kA patA kaise calegA? akelApana taba parama ho jAtA | vykti| isase tuma yaha mata samajha lenA ki mahAvIra samAja hai, pUrNa ho jAtA hai| usako mahAvIra ne 'kaivalya' kahA hai| vaha virodhI haiN| mahAvIra samAja se mukta haiM, virodhI nhiiN| aura tuma akelepana kI paripUrNatA hai| isase yaha bhI mata samajha lenA ki mArksa samAja kA pakSapAtI hai| tuma itane akele ho ki akelepana kA bhI patA nahIM cltaa| samAja meM hai, lekina samAja kA pakSapAtI nahIM hai| yaha jarA patA calAne ko to dUsare kI thor3I-sI maujUdagI cAhie-chAyA jaTila hai| virodhAbhAsa mAlUma hogaa| sahI, smRti shii| apane ghara kI tumheM dIvAla banAnI hotI hai, to ise phira se maiM doharA duuN| mahAvIra apane svArtha ko itanI par3osI caahie| par3osI ke binA kahAM tuma sImA-rekhA gahanatA se sAdhate haiM ki unake svArtha meM sabakA svArtha sadha hI khIMcoge? par3osI na bhI praveza kara sake tumhArI bhUmi meM to bhI jAtA hai; usako alaga se sAdhane ki jarUrata nahIM raha jaatii| par3osI ke binA tuma apanI bhUmi kisa bhUmi ko kahoge? to jahAM | jahAM mahAvIra vicaraNa karate haiM, vahAM bhI sukha kI kiraNeM chiTakane taka akelepana kA patA cale vahAM taka akelApana zuddha nahIM lagatI haiN| jahAM ve maujUda hote haiM, vahAM bhI AnaMda kI lahareM huA-dUsarA maujUda hai; kisI aMdhere kone meM khar3A hai; dUra sahI bikharane lagatI haiN| para maujUda hai| usakI bhanaka par3egI, usakI chAyA hogI; | jo AnaMdita hai, vaha AnaMda kI lahareM apane cAroM tarapha paidA pratidhvani hogii| karatA hai| jo dukhI hai, vaha dukha kI lahareM paidA karatA hai| tuma ise smjhnaa| AtmavAna tuma tabhI ho sakoge, jaba dUsare kI dukhI ho, to tuma lAkha cAho ki dUsare ko sukha de , doge kahAM chAyA kI bhI jarUrata tumhArI paribhASA ke lie na raha jaae| tabhI se? lAoge kahAM se? apane lie na juTA pAe, dUsare ko kahAM tuma AtmA ho jaba tuma dUsare se mukta ho| doge? dUsare ko to dene kI saMbhAvanA tabhI hai, jaba itanA ho agara tumheM apanI AtmA kI anubhUti ke lie bhI dUsare kA tumhAre pAsa ki tumhArI samajha meM na AtA ho ki kyA kareM; jaba hArA lenA par3atA hai to vaha anubhUti bhI nirbhara ho gaI, vaha itanA ho tumhAre pAsa, bAr3ha kI taraha ki kUla-kinAroM ko tor3akara anubhUti bhI sAMsArika ho gii| bahA jAtA ho; tuma itane bhare ho AnaMda se ki na luTAoge to isalie AtmA kI gahanatama sthiti meM 'maiM' kA bhI patA na karoge kyA? bAdala jaba bhara jAtA hai jala se, to barasatA hai| calegA, kyoMki 'maiM' ke lie to 'tU' kA honA jarUrI hai| 'tU' phUla jaba bhara jAtA hai gaMdha se, to gaMdha ko luTAtA hai| dIyA jaba ke binA 'maiM' kA kyA artha? kaise kahoge 'maiM?' jaba bhI rozanI se jagamagAtA hai, bharA hotA hai, to rozanI luTAtA hai| kahoge 'maiM', 'tU' A jAegA; 'tU' pIche ke daravAje se praveza karoge kyA? kara jaaegaa| jo vyakti AnaMda ko upalabdha huA, vaha eka AnaMdita samAja isalie AtmA kA artha ahaMkAra mata samajhanA, asmitA mata kA AdhAra banatA hai-lekina ceSTA se nhiiN-anaayaas| smjhnaa| AtmA to tabhI paripUrNa hotI hai jaba 'maiM' kA bhI bhAva sahaja hii| vilIna ho jAtA hai| na koI 'maiM' bacatA, kyoMki baca hI nahIM | socakara nahIM, vicArakara nhiiN| vaha koI samAjavAdI thor3e hI sakatA-'tU' hI nahIM bcaa| koI para nahIM bacatA, tabhI tuma hotA hai| aisA ghaTatA hai| jaba bhItara ke keMdra para aharniza varSA zuddha hote ho; itane akele hote ho ki tumhIM pUrA hotI hai, to bAr3ha AtI hai| amRta barasatA hai to bAr3ha AtI hai| AkAza-asIma-hote ho| | phira bAr3ha AtI hai to luTanA bhI zurU ho jAtA hai| mahAvIra parama svArthI haiN| jo dUsare ko sukhI karane kI ceSTA meM lagA hai, usa para jarA gaura sabhI dharma apanI parAkASThA meM svArthI hote haiM; kyoMki dharma kA krnaa| tumane bhI dUsare ko sukhI karane kI ceSTA kI hai--kara buniyAdI AdhAra vyakti hai, samAja nhiiN| yahIM to rAjanIti aura pAe? kara itanA hI pAe ki use aura dukhI kara diyaa| pati 186 Lain Education International :
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ HTTACTRIVESHANRAIAPOOR Bana SMARAN HAR RE anukaraNa nahIM-Atma-anusaMdhAna 50 RAN patnI ko sukhI karane kI ceSTA kara rahA hai| patnI se puucho| patnI darzana ko jAte haiM to ve kahate haiM, sevA ko jA rahe haiN| yaha sevA kA pati ko sukhI karane kI ceSTA kara rahI hai| pati se puucho| bar3A anUThA artha hai| jisako tumhArI sevA kI koI bhI jarUrata mAM-bApa beTe-baccoM ko sukhI karane kI ceSTA kara rahe haiN| baccoM nahIM hai, usakI sevA ko jA rahe haiN| kor3hI ko jarUrata hai, bImAra se puucho| tuma cakita hooge! ko jarUrata hai, dukhI ko jarUrata hai| isalie IsAiyata kA dAvA rAjanetA samAja ko sakhI karane kI koziza kara rahe haiN| samAja ThIka mAluma par3atA hai ki pUraba meM paidA hue sabhI dharma svArthI haiM; se puucho| rAjanetAoM se mata puucho| logoM se puucho| kauna inameM sevA kI koI jagaha nahIM hai| na aspatAla kholane kI kisako sukhI kara pA rahA hai? sabhI sabhI ko sukhI kara rahe haiM | utsukatA hai, na skUla calAne kI utsukatA hai| loga AMkheM baMda aura saMsAra meM sivAya dukha ke kucha bhI dikhAI nahIM par3atA! sabhI, | karake dhyAna kara rahe haiM-yaha kaisA dharma hai! sabhI ko AnaMda dene kI ceSTA meM saMlagna haiM; milatA hai jo, usa IsAiyata kI bAta meM sacAI hai| para bAta buniyAdI rUpa se bhrAMta para to khayAla karo! tumhArI abhilASA se thor3e hI AnaMda hai| IsAiyata dharma na bana pAyI, rAjanIti rahI, samAjazAstra baMTegA-hogA to bNttegaa| aura hone kI yAtrA to nijI rhaa| sevA to IsAiyata ne kI, lekina jo sevA karane gae unake hai-AtmA kI hai| pAsa kucha dene ko na thaa| bAMTane ko to gae, bar3I zubha-zubha tuma vahI de sakoge jo tuma ho jaaoge| isake pahale ki tuma | AkAMkSA thii| lekina kahate haiM, narka kA rAstA zubhAkAMkSAoM se do, ho jaao| kyoMki hama apane ko hI bAMTa sakate haiM, aura to paTA par3A hai| gae to sevA karane, gardaneM kATa diiN| IsAiyata ne kucha bAMTane ko nahIM hai| aura apane ko bhI hama tabhI bAMTa sakate talavAreM uThA liiN| IsAiyata ne jitane loga mAre, kisI ne nahIM haiM, jaba anaMta ho jAeM; nahIM to kaMjUsI hogI, Dara lagegA ki maare| jIsasa ne to kahA thA, koI cAMTA mAre to dUsarA gAla kara bAMTA to kucha kamI ho jAegI, choTe ho jaaeNge| | denA; lekina sevA kI dhuna aisI car3hI ki agara dUsarA sevA to jaba taka tama itane AtmavAna na ho jAo ki tamhArI AtmA karavAne ko rAjI na ho to khatama karo use, sevA karake hI rheNge| kA koI kinArA na ho, tuma taTahIna sAgara na ho jAo, taba taka sevA sIr3hI bana gaI svarga car3hane kii| dUsare se prayojana na rhaa| tama bAMTa na sakoge, taba taka kapaNatA jArI rhegii| to yaha kabhI-kabhI mujhe Dara lagatA hai| kabhI aisI duniyA hogI, na virodhAbhAsa khayAla rkhnaa| kor3hI hogA, na aMdhA hogA, phira IsAiyata kyA karegI? dharma jo dUsaroM kI ciMtA karate hI nahIM, kyoMki ciMtA karanA hI bhUla khatama! nahIM, khatama na hogaa| ve aMdhe ko paidA kareMge, kor3hI ko gae haiM jo dUsare ko sukha denA hI nahIM cAhate, na dene kA vicAra paidA kareMge-sevA to karanI hI par3egI, nahIM to mokSa kaise karate haiM, kyoMki eka satya unakI samajha meM A gayA hai ki apane jAeMge! svarga kaise jAeMge! pAsa jo nahIM hai vaha hama de na sakeMge; jo apane hI sukha ko mahAvIra, buddha, kRSNa, kisI ke dharma meM sevA kI koI jagaha janmAne kI satata sAdhanA meM lage haiM, kyoMki unheM patA cala gayA nahIM hai| kAraNa? kyA inake hRdaya meM prema paidA na huA? kyA hai, jo apane bhItara hogA, bar3hegA, bahegA bhI, bikharegA bhI, inake bhAva karuNA ke na the? the| lekina unhoMne eka bar3A gaharA phailegA bhI, baMTegA bhI, vaha apane se ho jAtA hai, usakA koI | satya jAnA thA ki tuma dUsare ko sukha dene kI ceSTA se sukha nahIM de hisAba nahIM rakhanA hotA- aise sabhI vyaktiyoM ne parama svArtha | sakate-dukha hI doge| kI bAta kahI hai| _IsAiyata yuddha lAyI, dukha laayii| kauna sukhI huA! kapar3e majahaba yAnI mtlb| dharma yAnI svaarth| lekina svArtha itanA die hoMge logoM ko, davA bhI dI hogI; lekina AtmAeM khaMDita mahimApUrNa hai ki parArtha usameM apane-Apa sadha jAtA hai| kara ddaaliiN| roTI ke sahAre, davA ke sahAre, logoM ke prANa tor3a isalie tuma eka anUThI bAta dekhoge, mahAvIra ke dharma meM sevA DAle, unake jIvana kI dizA bhaTakA dii| kA koI sthAna nahIM hai| aura agara jainiyoM ke pAsa sevA zabda bhI | mahAvIra kA dharma kahatA hai : tuma ho jAo paripUrNa! tuma khilo hai, to usakA artha unakA bar3A anUThA hai| jaba ve jaina muni ke dIye kI bhAMti ! tuma bikharo! phira tumhAre jIvana meM hotA rahegA 187
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina satra bhAgaH nAmamA saba jisase dUsare ko lAbha hogaa| magara vaha lAbha prayojana nahIM phUla-thAla sajAe! pUjA karane bAhara ge| maMtroccAra kie| hai| vaha lAbha lakSya nahIM hai| vaha lAbha pariNAma hai| vaha sahaja | uccAra bAhara huA! tuma bahirAtmA! kahIM sira jhukAyA, kinhIM pariNAma hai| apane se hotA hai| sUraja nikalatA hai to socatA | caraNoM meM sira rakhA, lekina caraNa bAhara the, to tuma bhiraatmaa| thor3e hI hai, rAta hisAba thor3e hI lagAtA hai ki kitane phUla | abhI tumheM bhItara AnA hogaa| abhI tuma AtmA kI saba se dI khilAne haiM, ki kitane paudhoM ko prANa dene haiM, ki kitane pakSiyoM ke | dazA meM ho| AtmA kI daridratama avasthA jo hai, 'sarvahArA', kaMTha meM gIta banAnA hai, ki kitane mora nAceMge, ki kitanI AMkheM | vaha hai bahirAtmA-bAhara jAtA huA vykti| jitanA bAhara prakAza se bhareMgI! yaha koI hisAba lagAtA hai! sUraja se pUcho to jAtA hai, utanA hI bhItara ke svara dUra hote jAte haiM, bhItara kA zAyada use patA bhI na ho ki phUla bhI khilate haiM mere kAraNa, ki saMgIta khotA calA jAtA hai| jitanA bAhara jAtA hai, utanI hI soe hae loga jagate haiM mere kAraNa, ki pakSI gIta gAne lagate haiM, | svabhAva se jar3eM ukhar3a jAtI haiM, utanA hI dukha, utanI hI klAti, ki bhora hotI hai mere kaarnn| use patA bhI na hogaa| yaha | utanI hI thakAvaTa, utanI hI Uba, utanA hI jIvana bhAra, bojhila svAbhAvika, sahaja pariNAma hai| sUraja karatA hai, aisA nahIM; aisA | ho jAtA hai| sUraja kI maujUdagI meM hotA hai| sUraja to keTAliTika hai| usakI | dUsarI dazA, mahAvIra kahate haiM, samajho lauTo ghr-aNtraatmaa| maujUdagI kAphI hai| | jisane dUsare kI tarapha pITha kara lI, najara apanI tarapha kara lii| jaba bhI koI vyakti mahAvIra jaisA svArtha ko upalabdha hotA | abhI jahAM hama khar3e haiM vahAM dUsare kI tarapha najara hai, pITha apanI hai-svArtha yAnI AtmA ko; jisa dina koI apane meM rama jAtA| trph| hama apanI hI tarapha pITha kie hue haiM--yaha sAMsArika hai-usake AsapAsa bahuta pakSI gIta gAte haiN| usake ApapAsa kI dazA hai| dhArmika kI-usane pITha saMsAra kI tarapha kI, be-mausama phUla khila jAte haiN| usake AsapAsa soe huoM kI sanmukha huA apane, apanI tarapha calA, aba dhyAna apane para AMkheM khula jAtI haiN| usake AsapAsa janmoM-janmoM se bhaTake hue hai| isI ko mahAvIra 'sAmAyika' kahate haiN| isI ko yoga loga mArga para A jAte haiN| koI anajAnA tAra khIMcane lagatA hai| | 'dhyAna' kahatA hai| aba apanI tarapha lauTane lge| phira eka lekina mahAvIra jaisA vyakti kucha karatA nahIM; karane kI bhASA dina jaba pahuMca gae, apane meM pahuMca gae, jisake Age jAne kI hI bhUla jAtA hai| hone kI bhaassaa| hotA hai, karatA nhiiN| sevA | koI jagaha na rahI, Thahara gae usa biMdu para jahAM se cale the, jo karatA nahIM, sevA hotI hai| yaha koI kRtya nahIM hai, yaha usakI srota thA jIvana kA, vartula vahIM Akara pUrA ho gayA to phira bhAva-dazA hai| aba aMtarAtmA bhI kahanA ThIka nhiiN| kyoMki aMtarAtmA to vaha hai isalie isa bAta ko yAda rakhanA ki mahAvIra ke lie AtmA | jo apanI tarapha najara kie hai| lekina apane se abhI phAsalA se pAra kucha bhI nahIM hai| jo bhI AtmA ke pAra hai, vaha | hai| mur3A hai ghara kI tarapha, lekina ghara abhI dUra hai, rAstA bIca meM bhaTakAnevAlA hai| apane se bAhara jisane dekhane kI koziza kI, | hai| phira ghara hI pahuMca gayA, to aba to apane meM aura apanI vaha saMsAra meM gayA; apane se bhItara jisane dekhane kI koziza najara meM koI phAsalA na rhaa| aba to svayaM kA honA aura svayaM kI, vaha mokSa meN| ko dekhanA eka hI ho ge| aba do na rhe| aba to DubakI laga to mahAvIra kahate haiM: AtmA kI tIna dazAeM haiN| eka | gii| isa avasthA ko mahAvIra kahate haiM : prmaatmaa|| bahirAtmA, jisako dUsarA dikhAI par3atA hai, jisakI najara dUsare paramAtmA mahAvIra ke lie avasthA hai-tumhAre aMtartama kii| para lagI hai| phira vaha dUsarA koI bhI ho| dhana ho ki pada ho, ki | dUsaroM ke lie paramAtmA bAhara, kahIM svarga, kahIM AkAza meM baiThA strI ho ki puruSa ho, ki paramAtmA ho, vaha dUsarA koI bhI ho, hai; mahAvIra ke lie aMtara-AkAza meN| bezarta, dUsare para AMkha lagI hai, vaha AdamI bhiraatmaa| isalie | mahAvIra ne bar3I se bar3I krAMtikArI udaghoSaNA kI hai ki tuma tuma jaba maMdira jAte ho pUjA karane, taba mahAvIra tumako bahirAtmA | paramAtmA ho| jaba tuma nahIM jAnate ho taba bhI ho| isase kyA kheNge| pUjA karane aura maMdira gae! najara bAhara rakhI! pharka par3atA hai| jaba tumheM patA nahIM hai, taba bhI ho| bheda sirpha patA 188
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ TERRIBE MEERUARDAN anukaraNa nahIM-Atma-anusaMdhAna LABERDER kA hai| mahAvIra ne manuSya ko aMtima ikAI maanaa| manuSya kI | jagI nahIM, balki AtmA ne svacchaMdatA kA mArga liyaa| AtmA ne mahimA aisI kisI vyakti ne kabhI na gAyI thii| manuSya ke Upara | kahA, phira ThIka hai, aba koI mAlika nahIM hai; to aba jo mauja kucha na kucha thaa| ho kareM; to aba taka jo-jo baMdhana the, niSedha the, tor3e to aba caMDIdAsa kA bar3A prasiddha vacana hai : taka jo-jo pratibaMdha the, unheM ukhAr3eM: to aba taka jo-jo karane sAbAra Upara mAnusa satya, tAhAra Upara naaiiN| se roke gae the, aba kara hI leN| caMDIdAsa ne jarUra mahAvIra se liyA hogaa| yA caMDIdAsa ke jaise ghara meM bApa mara jAe to beTe meM do ghaTanAeM ghaTa sakatI bhItara bhI vaisI hI bhAva-Urmi uThI hogI, jaisI mahAvIra ke haiM-yA to vaha nItse ke rAste para jA sakatA hai, yA mahAvIra ke| bhiitr| caMDIdAsa kahate haiM : sAbAra Upara mAnusa satya, saba satyoM bApa mara jAe, to niSedhAtmaka to yaha hogA ki bApa ne jo-jo ke Upara manuSya kA satya hai; tAhAra Upara nAIM, usake Upara kucha karane se rokA thA--ki mata jAnA zarAbaghara, mata jAnA vezyA ke bhI nhiiN| pAsa-aba kara lo| aba koI rokanevAlA na rhaa| dUsarI isase bar3I aura mahimA, isase bar3A guNagAna na ho sakatA thaa| ghaTanA bhI ghaTa sakatI hai ki aba taka to bApa rokanevAlA thA, mahAvIra ne paramAtmA ko inakAra kiyA, tAki AtmA ko parama aba vaha bhI na rahA, aba mujhe jAganA par3egA ! aba jo kAma bApa pada diyA jA ske| kyoMki paramAtmA rahegA to AtmA doyama kara detA thA, vaha mujhe khuda hI karanA pdd'egaa| to aba taka to Dara rahegI, naMbara do rhegii| paramAtmA rahegA to najara dUsare para hI thA ki kisI dina bApa kI AjJA tor3akara pahuMca bhI jAtA rhegii| lAkha upAya karo, najara apane para na A paaegii| zarAbaghara, aba to pahuMcane kA koI upAya na rahA; aba to merI hI yahIM paraba aura pazcima kI manISA kA pharka spaSTa hotA hai| AjJA hai; maiM hI jAnevAlA huuN| to anuzAsana paidA hogaa| jaba bhI nItse bhI isI tarka ke karIba pahuMca gayA thA jahAM mahAvIra phuNce| bApa maratA hai to donoM ghaTanAeM sAmane AtI haiN| kyA tuma cunoge, sau varSa pahale nItse bhI karIba-karIba isI ghaTanA ke A gayA, | tumhArA nirNaya hai| jahAM use eka bAta samajha meM Ane lagI ki Izvara ke rahate manuSya mahAvIra ne bhI kahA ki koI Izvara nahIM hai| mahAvIra ne to aura paripUrNa svataMtra na ho skegaa| koI Upara rhegaa| koI najara bhI gaharI bAta kahI hai| kauMdhatI hI rhegii| koI jAMcatA hI rhegaa| koI mAlakiyata nItse ne to kahA, mara cukA hai| mahAvIra ne kahA, kabhI thA hI jatalAtA hI rhegaa| ThIka vahIM usI biMdu para jahAM mahAvIra pahuMce, nahIM, marane kA koI savAla nhiiN| kalpanA thii| nItse bhI pahuMcA; lekina taba rAste alaga ho ge| mahAvIra to lekina vahIM se unhoMne sUtra apane hAtha meM le liyaa| unhoMne vimukta hue, nItse vikSipta huaa| kyA pharka par3a gayA? nItse kahA, koI paramAtmA nahIM hai, isalie aba pratyeka ko paramAtmA ne yaha bAta to samajha lI ki paramAtmA nahIM honA cAhie, lekina | honA pdd'egaa| paramAtmA to honA hI cAhie, aura koI paramAtmA bAta dUsarI na samajha paayaa| yaha to niSedhAtmaka aMga huA ki nahIM hai| binA paramAtmA ke to na clegaa| to aba jummevArI bar3I paramAtmA na honA caahie| dUsarI bAta na samajhA ki agara hai, gahana hai, asIma hai| paramAtmA nahIM hai to aba AdamI ko paramAtmA honA pdd'egaa| yaha svataMtratA uttaradAyitva bnii| koI svataMtratA hI nahIM hai, jummevArI bhI hai| yaha svacchaMdatA bana isalie mahAvIra jaisA sAdhaka khojanA bahuta muzkila hai| gaI nItse ke lie| to nItse ne kahA, 'gADa iz2a ddaidd| eMDa nAu kyoMki koI sahArA bhI nahIM hai, jisake caraNoM meM baiThakara ro lete; maina iz2a phrI TU Da vhATa so evara hI vAMTasa Ta DA'. jisase zikAyata-zikavA kara lete; jisase kaha dete ki tU kyoM _ 'Izvara mara gayA aura aba AdamI svataMtra hai, jo bhI karanA | nahIM uThA rahA hai hameM, hama to uThane ko taiyAra haiM, jisase kaha dete cAhe kre|' ki hama asahAya haiM, aba tU kucha kara; hamAre kie kucha bhI nahIM yaha svacchaMdatA bnii| Izvara kI mRtyu, AtmA kA punarjanma na hotA, aba tU samhAla, aba koI bhI na rahA, aba bilakula bnii| idhara Izvara to marA, lekina usakI mRtyu ke kAraNa AtmA akele haiM, aba nitAMta ekAMta hai! isa ekAMta meM apane ko hI 189
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ ESH jina sUtra bhAga: 1 SNOW uThAnA hai| isa ekAMta meM apane ko hI calAnA hai| apanI dizA 'appA kattA vikattA ya'-tuma hI ho kartA, tuma hI ho khojanI hai| bhoktaa| na koI karanevAlA hai, na koI tumheM bhugA rahA hai| nItse anAtha huA, vikSipta huaa| mahAvIra anAtha hokara paramAtmA koI lIlA nahIM kara rahA hai, tuma hI kara rahe ho| yaha svayaM nAtha ho gaye, svayaM bhagavAna ho ge| khela saba tumhArA hai| agara tuma dukhI ho to tuma hI jummevAra ho| jainoM kA 'bhagavAna' zabda hiMdaoM ke 'bhagavAna' zabda se agara sukhI honA hai to tumheM sukha kI nIMveM rakhanI pdd'egii| aura alaga artha rakhatA hai| dhyAna rakhanA, zabda to hama eka hI upayoga agara sukha-dukha donoM ke pAra jAnA hai, to tumheM hI jAnA pdd'egaa| karate haiM, lekina jaba hamArI bhAva-dazAeM alaga hotI haiM to unake yahAM koI nAva nahIM hai, jisameM baiThakara tuma utara jaao| tairanA artha badala jAte haiN| hiMduoM ke bhagavAna kA artha hotA hai, jisane hogA! pratyeka ko alaga-alaga tairanA hogaa| yahAM koI kisI sRSTi kI, jisane saba bnaayaa| jainoM ke bhagavAna kA artha hotA | ko kaMdhe para biThAkara nahIM le jA sakatA hai| hai, jisane apane ko jaanaa| jo jAnakara parama mahimA se bhara mahAvIra ne jo dvAra kholA, vaha vimukti kA dvAra bnaa| gayAH bhgvaan| bhAgyavAna ho gayA jo! jisa para bhAgya kI nItse ne jo dvAra kholA, usameM vaha khuda hI pAgala ho gyaa| atula varSA huii| jisane apane bhAgya ko khoja liyaa| jisane dvAra eka hI thaa| apanI niyati ko khoja liyaa| nahIM ki sRSTi usane banAI, dhyAna rakhanA, jo bhI maiM tumase kaha rahA hUM, agara tuma ThIka se na balki jo apanA sraSTA ho gyaa| bar3A pharka hai| isalie hiMdU samajhe to bar3I cUka ho jaaegii| sadA pUchegA ki bhagavAna kyoM kahate ho mahAvIra ko, kyA inhoMne satya ke sAtha saMbaMdha banAnA Aga ke sAtha khelanA hai| agara duniyA banAI? vaha bAta hI nahIM samajha rahA hai| vaha apanI jarA bhI cUke, kucha aura kA kucha aura samajha liye, to vikSiptatA dhAraNA bIca meM lA rahA hai| | hAtha AtI hai| vimukti to dUra, jo thor3I-bahuta samajha-bUjha thI, mahAvIra kahate haiM, duniyA to kabhI banAyI nahIM gayI, koI | vaha bhI kho jAtI hai| banAnevAlA nahIM hai| kyoMki banAne kI bAta hI bacakAnI hai| abhI iMsAnoM ko mAnUse-jamIM honA hai bhagavAna banAegA to phira savAla uThegA, kisane use banAyA? maharo mahatAba ke aivAna nahIM darakAra abhii| yaha to bakavAsa kahIM rokanI hI pdd'egii| isameM jAne meM kucha sAra mahAvIra ne kahA, pRthvI se to paricita ho lo! jIvana ke satya nahIM hai| hai astitva hai koI sraSTA nahIM hai| lekina se to paricita ho lo| cAMda-tAroM ke sapane chodd'o| yahAM se astitva koI arAjakatA nahIM hai; jaisA ki nItse ne khaa| koI | paricita ho lo| apane tathya se paricita ho lo| AkAzoM kI paramAtmA nahIM hai, to astitva arAjaka hai| koI vyavasthA nahIM hai | AkAMkSAeM chor3o! svarga-narkoM ke jAla chodd'o| isameM, to phira kara lo jo karanA hai| yaha to pAgalapana hai, kara abhI iMsAnoM ko mAnUse-jamIM honA hai lo jo karanA hai| yahAM vyartha samaya mata gaMvAo, bhoga lo jo | -pRthvI se paricita honA hai| bhoganA hai| daur3a jAo icchAoM meM svachaMda hokara! maharo mahatAba ke aivAna nahIM darakAra abhii| dekho, eka hI ghaTanA ko do alaga vyakti kaise alaga lete haiM! | -abhI isa ulajhana meM mata ulajho ki cAMda-tAroM meM kauna mahAvIra ne kahA, vahAM koI vyavasthApaka nahIM hai, isalie nivAsa kara rahA hai| samhalo, nahIM to pAgala ho jAoge! jAgo! yahAM koI sUtradhAra | mahAvIra bar3e yathArthavAdI haiM, praigameTika, vyavahAravAdI haiN| Thosa nahIM hai, tumhIM akele ho| agara na jAge to kho jAoge, bhaTaka jamIna para paira rakhane kI unakI Adata hai| sapanoM ko haTA dete haiM, jAoge, yaha aTala aMdherA hai! ye gahana khAiyAM haiN| yahAM koI | kATa dete haiN| mArgadarzaka nahIM hai, koI mArga-draSTA nahIM hai| koI Age cala nahIM | tumhArA paramAtmA bhI tumhArA sapanA hai| tumhArA paramAtmA bhI rahA hai, tuma akele ho! kinhIM jhUThe sahAroM para bharosA mata rakho! tumhArA paripUraka sapanA hai| jiMdagI meM jo tuma nahIM kara pAte, vaha jimmevArI apane hAtha meM lo! tuma hI apane mAlika ho! tuma paramAtmA ke bahAne sapane meM karate ho| yahAM tamheM jo nahIM 10 .
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ HC anukaraNa nahIM- Atma-anusaMdhAna / milatA, vaha svarga meM mAMga lete ho| lekina tumhArA mAlUma hotA hai| kauna dukhI honA cAhatA hai! sApha hai ki koI paramAtmA-tumhArA paramAtmA hai| tuma galata ho-tumhArA | aura zarArata kara rahA hai| paramAtmA galata hogaa| jaba tumheM pratyakSa koI kAraNa na mila pAe to tuma apratyakSa soco, vikSipta AdamI kA paramAtmA bhI vikSipta hogA! aMdhe | kAraNa khojate ho-samAja, arthavyavasthA, raajniiti| agara AdamI kA paramAtmA bhI aMdhA hogaa| kyoMki jisane khuda prakAza vahAM bhI koI nimitta na mila pAe, to bhAgya viDaMbanA, vidhi, nahIM dekhA, vaha kalpanA bhI nahIM kara sakatA ki prakAza kyA hai bhgvaan| magara koI, tuma nhiiN| yaha mana kA jAla hai| mana tumheM aura prakAza ko dekhanA kyA hai aura AMkheM kyA haiM! eka satya dekhane se aparicita rakha rahA hai ki tuma hI ho apane bahare AdamI kA paramAtmA bhI baharA hogaa| jisane khuda dhvani dukha ke kaarnn| nahIM sunI kabhI, vaha kalpanA bhI kaise karegA ki paramAtmA dhvani koI mara gayA-aisA udAharaNa leM jisameM sApha hI dUsarA sunatA hai, dhvani hai kyA? dukha kA kAraNa mAlUma hotA ho| patnI mara gii| aba to sApha hai tumhArA paramAtmA tumhArI pratichavi hai| maMdiroM meM tumane mUrtiyAM | ki patnI na maratI to pati dukhI na hotA! isalie patnI marakara nahIM banAI haiM, darpaNa lagAe haiN| una darpaNoM meM tuma apane ko hI dukhI kara gii| yaha bhI kaisA vakta cunA! yaha koI samaya thA, dekhakara apane hI caraNoM meM jhuka jAte ho, ghuTane Tekakara apane se abhI to javAna thI! abhI to vivAha karake, abhI to phere hI bAtacIta kara lete ho| yaha ekAlApa hai| yahAM koI uttara racAkara lAye the! to pati ro rahA hai| denevAlA bhI nahIM hai| tuma jo cAhate ho, vahIM apane ko manA lete | isako kaise samajhAo ki dukha ke kAraNa tuma hI ho? vaha to ho, vahI uttara apane ko samajhA lete ho| aura isa taraha jIvana ke kahegA, yaha to bAta sApha hI hai ki patnI na mastI to maiM sukhI thA; kSaNa vyartha jAte haiN| patnI mara gaI, isalie dukhI huuN| mahAvIra kahate haiM, hAtha meM lo bAgaDora apnii| bahuta bhaTaka | mahAvIra kahate haiM, patnI kA maranA to nimitta hai| tuma mRtyu ko cuke dUsaroM ke dvAroM pr| bahuta hAtha phailAe bhikSA ke, aba svIkAra nahIM kara pAte, vahAM se dukha A rahA hai| jIvana meM mRtyu mAlika bano! uttaradAyitva lo! yaha bacakAnApana chodd'o| isa to hogI hii| janma hai to mauta hai| janma ke sAtha hI mauta ho gaI bacapana ke bAhara Ao, praur3ha bano! hai| thor3e samaya kI bAta hai| janma ke sAtha hI ghaTanA ghaTanI zurU 'AtmA hI sukha-dukha kA kartA hai|' ho gii| thor3A samaya lagegA aura ghaTanA pUrI ho jaaegii| maranA isase mana meM bar3I pIr3A hotI hai| isalie to mahAvIra ko bahuta janma ke sAtha hI zurU ho gyaa| tuma janma ke sAtha mRtyu ko anuyAyI na mile| mana hamArA mAnatA hai ki sukha ke to ho bhI svIkAra nahIM kara pAte ho; vahAM tumhAre asvIkAra meM dukha hai| sakate haiM ki hamane nirmANa kiyA ho; lekina dukha, vaha to dUsaroM. phira, mahAvIra kaheMge, yaha strI tumhArI patnI na hotI, aura mara ne kiyA hai| jaba bhI tuma dukhI hote ho, tuma tatkSaNa AsapAsa jAtI, to tuma dukhI hote? tuma kahoge, phira maiM kyoM dukhI hotA? kAraNa khojane lagate hoH kauna dukhI kara rahA hai? pati dukhI hotA itanI striyAM maratI rahatI haiN| aise agara hara strI ke lie dukhI hai to socatA hai, patnI dukhI kara rahI hai| bApa dukhI hotA hai to hone bailUM to phira sukhI hone kA maukA hI na AegA; phira to koI socatA hai, beTe dukhI kara rahe haiM, tuma jarUra koI na koI bahAnA na koI maregA, aura ro rahe haiM; koI na koI maregA, ro rahe haiN| arthI khojane lagate hoH kauna dukhI kara rahA hai ? kyoMki dukha jaba A to roja hI uThatI hai| kitanI striyAM duniyA meM maratI haiM roja! aba rahA hai to koI na koI dukhI kara rahA hogaa| aura yaha to tuma mAna | isakA kahAM hisAba rakheMge, nahIM to mara ge| hI nahIM sakate ki maiM apane ko dukhI kara rahA hUM; kyoMki yaha bAta / nahIM, to mahAvIra kahate haiM, yaha tumhArI patnI, yaha 'merI' hai, to bar3I mUr3hatA kI hogii| jaba tuma dukhI nahIM honA cAhate to kyoM usa 'mere' meM se dukha A rahA hai| yahI patnI kisI aura kI kara rahe ho? jarUra koI aura kara rahA hai, maiM to kabhI dukhI honA hotI, mara jAtI, tumheM kucha bhI na hotA, koI rekhA bhI na khiNctii| hI nahIM cAhatA! isalie maiM kyoM karUMgA! yaha to sIdhA tarka to patnI 'merI' hai, isa 'mere' meM se dukha A rahA hai|
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH1 phira, tumhArA khayAla hai ki yaha patnI tumhAre sukha kA AdhAra apane uttaradAyitva ko TAlane kI bAteM haiN| thii| yaha bhI tumhArA khayAla hai| kyoMki sukhI AdamI ko koI | mahAvIra, pataMjali, buddha isa praur3hatA ko upalabdha hue ki unhoMne sukha kA AdhAra nahIM caahie| sukha bhItara se umagatA hai| aura kahA ki chor3o bakavAsa, tuma jummevAra ho! aura ye bahAne tuma jo dukhI AdamI kitane hI AdhAra khoja le, sukhI nahIM ho paataa| to khojate ho dUsaroM para TAlane ke, inase kucha rAhata nahIM milatI, patnI to tumhAre sukha kA AdhAra na thii| tumhArI kalpanA kA, inase sirpha dhokhA paidA hotA hai| inase aisA lagatA hai, aba hama tumhArI bhAvanA kA, tumhArI vAsanA kA-bhalA parde kI taraha kareM kyA; dUsaroM ne kiyA hai, hamAre kie kyA hogA! nirAzA paidA kAma kiyA ho patnI ne tumhArI apanI vAsanA ko phailane ke lie; | hotI hai| gulAmI paidA hotI hai| aura eka gahana hatAzA paidA hotI patnI ne tumheM maukA diyA ho ki phailA lo apanI vAsanA ko mere hai| aba kareMge kyA? aba itihAsa ko badalane kA to koI Upara, lekina tumhAre sukha aura dukha, tumhAre bhItara se umagate haiN| upAya nhiiN| aba arthavyavasthA to Aja badalegI nahIM, badalane AdamI ko kaThinAI hai yaha bAta mAnane meN| AdamI cAhatA hai, meM badalanevAle to mara hI jaaeNge| jinhoMne rUsa meM krAMti lAyI, koI aura jummevAra ho| koI bhI ho jummevAra, koI aura jummevAra ve to mara cuke; aura jo Aja jiMdA haiM, ve tar3apha rahe haiN| ve ho| itihAsa ho jummevAra clegaa| parataMtratA se dabe haiN| lenina socakara marA hogA ki hama bar3A bhArI pazcima meM jitane vicAra paidA hue, una saba meM koI aura kAma karake jA rahe haiN| lekina jo Aja unake bacce haiM, ve Aja jummevAra hai| parataMtratA se dabe haiM; ve svataMtra hone ke lie chaTapaTAte haiN| IsAiyata kahatI hai, adama aura Iva ko zaitAna ne bhar3akAyA aura soljenitsina se puucho| kArAgRhoM meM par3e haiN| zaitAna ne kahA ki khA lo yaha jJAna ke vRkSa kA phl| usane | lenina ne to socA thA ki bar3A suMdara samAja nirmita hogA, uksaayaa| bhole-bhAle adama aura Iva usakI bAtoM meM A ge| lekina vaha huA nhiiN| vaha kabhI honevAlA nahIM, kyoMki zaitAna jummevAra hai| lekina koI zaitAna se puucho| zaitAna to aba buniyAdI bAta galata hai| dUsarA jammevAra hai, jisa zAstra kA yaha taka kucha bhI bolA nahIM hai| nahIM to zaitAna bhI kucha jummevArI | AdhAra hai, vaha zAstra galata hai| batAegA, kisI aura para ttaalegaa| phrAyaDa jyAdA ImAnadAra hai isa hisAba se| phrAyaDa ne apane adama kahatA hai, Iva ne phusalAyA mujhe| aba patnI hai, isakI jIvana ke aMtima dinoM meM likhA ki AdamI kabhI sukhI nahIM ho bAtoM meM kauna nahIM A jAe, A hI gae! Iva kahatI hai, maiM kyA | sktaa| ho hI nahIM sktaa| yaha asaMbhava hai| kyoMki itane karUM, zaitAna sAMpa kI zakala meM AyA aura mujhe phuslaayaa| kAraNa haiM AdamI ke dukhI hone ke, una kAraNoM ko kaba badalA jA sAMpa becArA mauna hai; usake pAsa jabAna nahIM, nahIM to vaha bhI | sakegA, kauna badalegA, kaise badalegA? asaMbhava hai| jAla bahuta kahatA ki kisane mujhe phusalAyA, zaitAna ne mujhe phuslaayaa| bar3A hai, AdamI bahuta choTA hai| lekina kahIM na kahIM bAta sarakatI jaatii| aura yaha kahAnI | phrAyaDa kI hatAzA dekhate ho-jIvana bhara kI ceSTA, khoja ke kahAnI nahIM rahI hai, yaha pUre pazcima ke itihAsa para phailI hai| bAda jaba koI AdamI kahatA hai ki AdamI kabhI sukhI na ho hIgala kahatA hai, itihAsa jummevAra hai, jo bhI dukha ho rahA hai sakegA, sukha sirpha kalpanA hai, bhulAvA hai, AdamI dukhI hI usake lie| mArksa kahatA hai, arthavyavasthA jummevAra hai| | rahegA...! phrAyaDa kahatA hai, galata saMskAra jummevAra haiN| mAM-bApa ne jo lekina mahAvIra, buddha, pataMjali kahate haiM : AdamI parama AnaMda vyavahAra kiyA hai baccoM ke sAtha, vaha jummevAra hai| lekina koI | ko upalabdha ho sakatA hai| para usake pahale eka bahuta jarUrI na koI jummevAra hai! bAta samajha lenI jarUrI hai-vaha yaha ki maiM jammevAra hai| TAlo abhI pazcima kA manovijJAna itanA praur3ha nahIM huA ki kaha mata, haTAo mata! tathya ko svIkAra kro| kyoMki agara maiM sake ki tuma jummevAra ho| isake lie bar3I himmata cAhie, bar3I jummevAra hUM apane dukha kA, to mere hAtha meM bAgaDora A gaI; aba praur3hatA caahie| ye bacakAnI bAteM ki koI aura jummevAra hai, maiM ve kAma baMda kara dUM jinase dukha paidA hotA hai; ve bIja bonA baMda 192 Jair Education International |
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukaraNa nahIM-Atma-anusaMdhAna kara dUM jinase kar3ave phala Ate haiM; usa phasala ko jalA DAlUM, | tumhAre hAtha meM honI caahie| lekina akasara, loga itanI jhaMjhaTa nirjarA karUM una karmoM kI jinake kAraNa maiM dukhI ho rahA huuN| nahIM lete, kyoMki ghor3e ko sikhAnA pdd'egaa| 'AtmA hI sukha-dukha kA kartA hai aura vikartA, bhoktaa| maiMne sunA hai, mullA nasaruddIna apane gadhe para baiThakara kahIM jA satpravRtti meM sthita AtmA apanA hI mitra hai|' rahA thaa| bar3e jora se bhAgA jA rahA thaa| kisI ne pUchA, kahAM jA mahAvIra kahate haiM, na to tumhArA mitra tumhAre bAhara hai, na tumhArA rahe ho? usane kahA, gadhe se puucho| kyoMki maiMne to yaha AzA hI shtr| jaba tuma satpravRtti meM ho...kyA hai satpravRtti?...jaba tuma chor3a dI ki isako calAnA saMbhava hai| jhaMjhaTa khar3I hotI hai| bIca jAge hue, zAMta, AnaMda-magna, nirdoSa bhAva se dhyAnastha ho, bAjAra meM phajIhata hotI hai| kaI daphe isako calAne kI koziza samyaka ho, saMtulita ho, taba tuma satpravRtti meM ho| taba tuma mitra | kara cukA-gadhA hai| maiM kahatA hUM, bAeM cala, vaha dAeM jA rahA ho| duSpravRtti meM tuma hI apane zatru ho| koI tumhArA zatru nhiiN| hai| bIca bAjAra meM bhIr3a laga jAtI hai; Akhira meM mujhe hAranA isalie kisI aura se mata ldd'naa| lar3anA hai to apane se| par3atA hai| isase maiMne phira eka tarakIba nikAla lI : yaha jahAM jItanA hai to apane ko| badalanA hai to apane ko| honA hai to jAtA hai vahIM hama jAte haiN| aba kama se kama phajIhata to nahIM svayaM meN| sArA khela tumhAre bhItara hai| hotii| koI yaha to nahIM kaha sakatA ki gadhA merI mAnatA nhiiN| 'avijita eka apanA AtmA hI zatru hai|' hAlAMki maiM jAnatA hUM ki vaha mAnatA nahIM hai, vaha apanI tarapha se avijita, jo jItA nahIM gayA, aisA apanA AtmA hI zatru hai| | jAtA hai| egappA ajie sattU, kasAyA indiyANi y| gadhe kI apanI yAtrA hai| te jiNittu jahAnAya, viharAmi ahaM munnii|| bahuta loga aisI hI dazA meM haiM-adhika log| jahAM iMdriyAM 'avijita kasAya aura iMdriyAM hI zatru haiN| he mune| maiM unheM jAtI haiM, tuma cale jAte ho; kyoMki kauna phajIhata kare, kauna jItakara yathAnyAya, dharmAnusAra vicaraNa karatA huuN|' | jhagar3A-jhAMsA kare! agara iMdriyoM ko vahAM le jAnA hai jahAM tumheM mahAvIra kahate haiM, jaba taka tumhArI iMdriyAM tumhAre basa meM nahIM, | jAnA hai, to bar3A saMyama cAhie par3egA, bar3A anuzAsana, bar3A tumheM calAtI haiM aura tuma unake pIche calate ho, taba taka dukha | prshikssnn| iMca-iMca iMdriyAM ldd'eNgii| kyoMki kauna apanI hogaa| hogA hii| aMdhe kA sahArA lekara jo calegA, vaha gaDDhe meM | mAlakiyata itanI AsAnI se khotA hai ! iMdriyAM janmoM-janmoM taka giregaa| iMdriyoM ke pAsa koI AMkha thor3e hI hai| iMdriyoM ke pAsa mAlika rhiiN| gadhe ne janmoM-janmoM taka tumhArI yAtrA taya kI hai| koI bodha thor3e hI hai| tumhArI jIbha kahatI hai, khAe jaao| jIbha Aja acAnaka tuma kahane lage ki merI mAnakara calo! gadhA ke pAsa bodha thor3e hI hai, sirpha svAda hai| kaba rukanA hai, kitanA kahegA, soco bhI, kyA kaha rahe ho? kisase kaha rahe ho? hoza khAnA hai, kaba nahIM khAnA hai, kaba binA khAe gujAra denA hai, kaba hai kucha? jo sadA se hotA AyA hai, vahI hogaa| jaddojahada peTa bhara gayA, kaba peTa khAlI hai| kaba jarUrata hai, kaba jarUrata hogii| gadhA saMgharSa degaa| iMdriyAM ldd'eNgii| lekina agara tuma nahIM hai--jIbha kaise kahegI? jIbha ke pAsa koI bodha thor3e hI iMdriyoM kI mAnakara calane lage, isalie ki kauna saMgharSa kare, to hai| vaha bodha to tumhAre pAsa hai| bodha ko to tumane rakha diyA hai tumhArI AtmA kabhI paidA na ho paaegii| bAMdhakara eka trph| jIbha kI mAnakara calate ho, ulajhana hogI, | isalie maiM kahatA hUM, mahAvIra kA mArga saMgharSa kA, saMkalpa kA, ar3acana hogii| yoddhA kaa| isIlie to unako hamane mahAvIra khaa| sAdhAraNa jananeMdriya ke pAsa koI bodha thor3e hI hai| jananeMdriya kI uttejanA | vIra bhI nahIM kahA, mahAvIra khaa| yaha unakA nAma nahIM hai: yaha agara tumheM vAsanA meM le jAtI hai, to tuma aMdhe kA hAtha pakar3akara | to logoM ne unake saMgharSa ko dekhaa| unake durdharSa saMgharSa ko dekhaa| cala rahe ho| aMdhoM kA hAtha pakar3akara calanevAle gaDDoM meM gireNge| | unake yoddhA ke bhAva ko dekhaa| dekhA ki unhoMne kisI cIja kI soco! bodha tumhAre pAsa hai| to tuma ghor3e kI mAnakara mata kabhI ciMtA na kI, saMgharSa kitanA hI laMbA ho; lekina jaba taka | clo| lagAma hAtha meM rkho| ghor3A burA nahIM hai, zubha hai-lagAma | vijaya nizcita na hogI, taba taka ve ruke nahIM, taba taka ve lar3ate 193 www.jainelibrary org
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina satra bha hI rhe| usake sAtha hI sAtha rAga kA aMdhApana AtA hai| rAga se mata lar3o aura eka bAra jaba iMdriyAM tumhAre vaza meM A jAtI haiM, to tumhAre viveka ko jgaao| jaise-jaise viveka jagegA-asalI lar3AI jIvana meM eka prasAda paidA hotA hai, eka sauMdarya paidA hotA | vahI hai, viveka ko jagAne kii| hai-mAlika kA sauMdarya, samrATa kA sauNdry| tabhI to hamane mullA nasaruddIna coroM se DaratA hai| nae makAna, nae par3osa meM phakIroM ko pUjA aura samrAToM kI phikra chor3a dii| kauna jAnatA hai rahane gayA, to eka kuttA kharIda lAyA--usane kahA bar3e se bar3A Aja, mahAvIra ke samaya meM kauna-kauna samrATa the? prasenajita ko kuttA jo mila sakatA thA, majabUta se mjbuut| dukAnadAra se pUchA kauna jAnatA hai? biMbisAra ko kauna jAnatA hai? agara hama | ki 'yaha kAma AegA?' usane kahA, 'kAma se unakA nAma bhI jAnate haiM to isIlie ki mahAvIra ke jIvana meM jyAdA...dekhate ho isako! samhAlakara rhnaa| yaha khataranAka kahIM-kahIM unakA ullekha hai| kauna phikra karatA hai unakI? hai|' lekina jisa dina kuttA kharIdakara lAyA, usI rAta corI ho cUMki biMbisAra mahAvIra se milane AyA thA, isalie usakI bhI gii| bar3A parezAna huaa| vApisa bhAgA huA dukAnadAra ke pAsa yAda hai; ki prasenajita namaskAra karane AyA thA, isalie usakI pahuMcA ki yaha kyA mAmalA hai| usane kahA ki isameM kyA mAmalA bhI yAda hai| jo nahIM Ae, unake to nAma bhI kho ge| kyA hai| yaha kuttA itanA bar3A hai, isako jagAne ke lie eka choTA huA? phakIra itane mUlyavAna kaise ho gae? yaha naMgA AdamI, | kuttA bhI caahie| yaha soyA rahA, isako cora-vora...yaha koI jisake pAsa kucha bhI na thA--jarUra isake pAsa kucha rahA hogA choTA-moTA kuttA hai! eka choTA kuttA aura kharIdo! vaha ki samrATa phIke ho ge| eka durdharSa bala thaa| isane cunautI ghabar3AhaTa meM cIkhegA, cillAegA to yaha uThegA; nahIM to yaha svIkAra kI thii| yaha hArA nahIM, isane apane puruSatva ko siddha | uThanevAlA bhI nahIM hai| kiyA thaa| isane apanI mAlakiyata kI ghoSaNA kara dI thii| kucha | vaha tumhAre bhItara kA jo mAlika hai, kitane janmoM se gharrATe le bhI ho jAe, isane eka bAta jArI rakhI ki mAlika maiM hN| rahA hai, so rahA hai! sAdhanA kucha bhI nahIM hai, choTe-choTe upAya haiM hoza mAlika hai| aura hoza ke anusAra saba calanA caahie| jinase vaha soyA huA mAlika jagane lge| isa bhAMti agara tuma yaha bilakula ThIka gaNita hai jIvana kaa| sAdhanA ko dekhoge to bar3e nae artha khuleNge| amIre-do jahAM bana jA, asIre-khAro-khasa kaba taka? mahAvIra ne mahInoM taka upavAsa kie haiN| vaha kucha bhI nahIM, vaha naI sUrata se taratIbe-binAe-AziyAM kara le| choTA kuttA kharIdanA hai| upavAsa meM jaba tumheM bhUkha lagegI, aura -do duniyAoM ke tuma mAlika bana sakate ho| tuma zarIra kI na sunoge aura zarIra kahegA, bhUkha lagI, bhUkha amIre-do jahAM bana jA, asIre-khAro-khasa kaba taka? lagI, bhUkha lagI aura tuma zarIra kI na sunoge, to bhUkha dhIre-dhIre -yaha kAMToM meM, jhAr3iyoM meM kaba taka ulajhe rahanA? zarIra se utarakara mana para aaegii| phira bhI tuma na sunoge| mana naI sUrata se taratIbe-binAe-AziyAM kara le| lekina phira cIkhegA, cillAegA, roegA, gir3agir3AegA, hajAra upAya tumheM eka naI dRSTi aura eka naI zailI khojanI hogI-apane ghara karegA; samajhAegA ki mara jAoge; aise bhUkhe rahe to kyA hogA ko banAne kii| naI sUrata se taratIbe-binAe-AziyAM kara tumhArA, yaha zarIra jIrNa-zIrNa huA jAtA hai--taba bhI tuma na le-phira tumheM apanA nIr3a kucha aura DhaMga se banAnA hogaa| sunoge to bhUkha AtmA taka pahuMca jaaegii| aura jaba bhUkha AtmA abhI tumane jo banAyA hai, vaha galata hai| isameM gulAma mAlika ho taka pahuMcatI hai to AtmA jagatI hai| tuma zarIra ko hI tRpta kara gayA hai, mAlika gulAma ho gayA hai| isameM naukara siMhAsana para dete ho, bhUkha mana taka hI nahIM pahuMca pAtI; AtmA taka pahuMcane baiTha gae haiM, samrATa soyA hai| use patA hI nahIM ki kyA ho rahA kA kyA savAla hai? yaha to cubhAnA hai tIra kA--usa sImA taka hai| samrATa ko jagAnA hogaa| | jahAM tumhArA asalI mAlika soyA hai| samrATa yAnI tumhArA vivek| jaise hI viveka jagatA hai usake to mahAvIra khar3e hI khar3e sAdhanA karate the, baiThate nahIM the, leTate sAtha-sAtha vairAgya kI vyavasthA AtI hai| viveka so jAtA hai, nahIM the| kyoMki vaise hI nIMda gaharI hai aura aba baiThakara aura 194
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukaraNa nahIM-Atma-anasaMdhAna leTakara, kyA use aura gaharI karanI hai ? to mahAvIra khar3e hI khar3e hai, jaise dekhatA hI nahIM hai| sunatA bhI nhiiN| hilAyA-DulAyA sAdhanA kiye haiM, tAki jAgaraNa banA rhe| zarIra thaka jAtA hai| bhI, lekina oMTha na hile| usane yaha bhI na kahA ki maiM baharA huuN| eka ghar3I AtI hai, zarIra kahatA hai, aba baiTho, aba vizrAma | vaha bhaagaa| khoja-khojakara jaMgala meM bhaTakatA rahA, sAMjha karo! aura mahAvIra kahate, 'chor3a bakavAsa! ho gayA bahuta hote-hote lauTA to dekhA ki gAyeM Akara mahAvIra ke pAsa baiThI vishraam| aba nahIM karanA vishraam|' khar3e hI rahate, khar3e hI haiN| are! usane kahA, yaha to bar3A cAlabAja hai| hoziyAra hai| rahate, taba thakAna mana meM utrtii| mana kahatA, aba yaha bahuta ho | kahIM chipA rakhA thA, aba bhAgane kI taiyArI kara rahA thaa| dekhatA gayA, aba to gira jaaoge| mahAvIra kahate ki sunanA nahIM hai| thA ki sUraja Dhale, aMdherA ho jAe le bhaage| usane kahA ki jaba taka ki bhItara kI cetanA khar3I na ho jAe, ve nahIM sunte| isane to bar3I cAlabAjI kii| isalie banA huA khar3A hai| vaha dhIre-dhIre thakAna vahAM taka pahuMca jAtI hai--usa gahare tala taka krodha meM A gyaa| usane kahA, maiM dekhatA hU~, terA yaha baharApana ki AtmA bhI jhijhakakara khar3I ho jAtI hai| kyoMki yaha to ghar3I nakalI hai| aba maiM tujhe asalI baharA banAe detA huuN| marane kI A gii| usane do lakar3I kI khUTiyAM donoM kAnoM meM ThoMka dii| mahAvIra mahAvIra ne hajAra taraha se mauta kI ghar3I ko apane pAsa lAe, khar3e rahe, taba bhI kucha na bole| kyoMki mauta kI ghar3I hI jagA sakatI hai| jIvana to jagA na pAyA, kahAnI bar3I prItikara hai| aba itanI prItikara kahAniyAM ghaTatI jIvana ne to khUba sulA diyaa| nahIM, kyoMki loga kAvya kI bhASA bhUla gae haiM; gaNita kA gaMdA mauta kA bhI ilAja ho zAyada, hisAba sIkha gae haiN| jiMdagI kA koI ilAja nhiiN| kahAnI bar3I mahatvapUrNa hai| iMdra ghabar3A gyaa| devatA ghabar3A yaha jiMdagI to bahuta sulA gii| yaha jiMdagI to bahuta jiMdagI ge| kyoMki aisA devapuruSa muzkila se hotA hai| ve bhAge hue siddha na huI; sAthI-saMgI siddha na huii| yaha to mUrchita kara gaI, Ae aura unhoMne kahA, 'Apa hameM AjJA deN| Apa bar3e behoza kara gii| to mahAvIra ne mauta kA upayoga kiyA-jagAne asurakSita haiN| aise to koI bhI mAra ddaalegaa| hama sAtha rheNge| ke lie| bhUkhe, pyAse-khar3e rhe| hama surakSA rkheNge| yaha dubArA nahIM honA caahie|' eka gAMva meM...khar3e the gAMva ke baahr| mauna liye hue the| eka mahAvIra bolate to nahIM the, lekina yaha to aMtara kI bAta hai; gaDariyA kaha gayA ki ye jarA merI gAyoM ko dekhate rahanA, maiM abhI bAhara se to kucha kahA nahIM thA, na bAhara se kucha sunA gayA thaa| aayaa| ve to kacha bolate na the, isalie kacha bole nhiiN| aura mahAvIra ne bhItara se kahA ki jo haA hai, ThIka haA hai| yaha te vaha jaldI meM thA, isalie usane kucha phikra bhI na kii| usane | dekho ki mujhe kitanI jAga milI hai| tuma yahI dekha rahe ho ki samajhA : maunaM sammati lkssnnm| khar3A hai phakIra, dekha legaa| vaha | kAna meM khIle ThoMka die| kAna to jAte hI, Aja nahIM kala arthI lauTakara AyA, gAyeM to saraka gaIM, idhara-udhara ho gaIM, jaMgala meM | para car3hate hI, jala hI jAte, TUTa hI jAte, inakA kyA lenA-denA calI giiN| vaha bar3A nArAja huaa| vaha cillAyA ki kyA huA, hai! miTTI miTTI meM miltii| tuma yaha to dekho, kitanI jAga de merI gAyeM kahAM gaIM? tuma khar3e-khar3e yahAM kyA kara rahe ho? jarA gayA vaha AdamI! jaba vaha khIle ThoMka rahA thA, taba zarIra ne pUrI roka lete, tumhArA kyA bigar3a jAtA? lekina usane dekhA, yaha ceSTA kI thI ki bola, roka, lekina usa samaya maiM saMyama sAdhe AdamI to khar3A hI hai; yaha to bolatA hI nahIM; AMkha bhI nahIM rhaa| maiMne kahA, 'kyA bolanA hai? kyA rokanA hai? jo miTegA jhpktaa| jaise isane sunA hI nhiiN| usane kahA, kyA bahare ho? | vaha miTa rahA hai| jo kala miTegA, vaha Aja miTa rahA hai| jo magara vaha taba bhI kucha na bolaa| to yaha socakara ki baharA hI hai, jalegA agni meM usako bacAnA kyA hai? kauna bacA pAyA hai? vaha becArA bhAgA ki isase phijala samaya kharAba karane meM koI | idhara kAna meM khIle Thukate gae, vahAM bhItara koI jAgane lgaa| maiM sAra nahIM hai| pAgala hai, yA baharA hai, yA kyA mAmalA hai! AMkha zarIra se alaga ho gyaa| usakI kRpA bar3I hai| vaha bar3I dayA bhI nahIM jhpktaa| dekhatA hI calA jAtA hai| aura dekhatA bhI aise kara gayA hai| sahAyatA karanI ho, usakI karo, kyoMki vaha mujhe 1195
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina satra bhAgaH jagA gayA hai--jo mujhase nahIM ho pAtA thA, vaha kara gayA hai| lekina ijAjata mAMgane meM ulajha ge| phira jaba 'nahIM' kaha diyA bar3A durdharSa yoddhA kA rUpa hai mahAvIra kaa| saMgharSa unakA sUtra | gayA to ye himmata na juTA sake karane kii| inhoMne zAstroM ke Adeza suna liye, zAstAoM kI AvAja suna lii| inhoMne 'avijita eka apanA AtmA hI zatra hai| avijita kasAya muniyoM ke vacana suna liye, sadaguruoM kI bAta suna lii| pUcha aura iMdriyAM hI zatru haiN| he mune! maiM unheM jItakara yathAnyAya baitthe| aba tor3eM to aparAdha lagatA hai mana meM; na tor3eM to pIr3A vicaraNa karatA huuN|' hotI hai| aura ye dekhate haiM, dUsare pIe jA rahe haiN| unhoMne pUchane kI yaha vacana bar3A bahumUlya hai| hI phikra na kii| egappA ajie sattU, kasAyA iMdiyANi y| agara tuma dhArmika jIvana jI rahe ho, to tumhAre mana meM yaha te jiNittu jahAnAya, viharAmi ahaM munnii|| savAla kabhI bhI na uThegA ki adhArmika maje meM haiM aura maiM dukha meM unheM jItakara maiM usa parama dharma ke anusAra AcaraNa karatA huuN| huuN| agara yaha savAla uThatA hai to isakA artha hai ki tumhArA isase bar3I galatI hotI hai| kyoMki anuvAda yA mUla bhI galata dhArmika jIvana jhUThA-jhUThA, ucchiSTa, udhAra, baasaa| tumane niyama samajhA jA sakatA hai|...'ythaanyaay' dharmAnusAra vicaraNa karatA | pakar3e haiM, bodha nahIM pakar3A; anyathA yaha asaMbhava hai ki dhArmika hUM...to anuyAyiyoM ne samajhA ki dharma ke anusAra vicaraNa karane | AdamI aura AnaMda meM na ho| maiM yaha nahIM kaha rahA hUM ki dhArmika se, yathAnyAya AdamI vijetA ho jAtA hai| lekina mahAvIra AdamI ko mahala mila jaaeNge| mila bhI sakate haiM, na bhI mileN| bilakula ulaTI bAta kaha rahe haiN| ve kaha rahe haiM, 'he mune! maiM unheM maiM yaha nahIM kaha rahA hUM ki dhArmika AdamI rASTrapati yA pradhAnamaMtrI jiitkr...|' jItanA pahale hai| jAganA pahale hai| ho jaaegaa| maiM yaha nahIM kaha rahA hUM ki usake AsapAsa '...yathAnyAya dharmAnusAra AcaraNa karatA huuN|' jAga gayA hUM, | sone-cAMdI kI varSA ho jaaegii| para maiM yaha kaha rahA hUM ki aba dharmAnusAra AcaraNa ho rahA hai| dharma yAnI svbhaav| dharma dhArmika AdamI ke pAsa kucha bhI na ho to bhI jinake pAsa yAnI viveka jAgrata, supratiSThita; tumhArI bhItara kI jyoti sone-cAMdI kI varSA ho rahI hai, unase vaha jyAdA AnaMdita hogaa| jalatI huI; tumhArA dIyA bujhA huA nahIM, jalatA huA; tumhAre | jo padoM para haiM, unase vaha jyAdA pratiSThita hogaa| jinake pAsa prANa camakate hue| phira svabhAvataH AcaraNa dharma kA hotA hai| saba hai, unase jyAdA hogA usake pAsa, cAhe kucha bhI na ho| yaha phira tama jo bhI karate ho vahI nIti hai| phira tama jo bhI karate ho honA kacha bhItarI hai| vahI nyAya hai| phira tuma jo bhI karate ho vahI zubha hai| agara tuma ImAnadAra ho to ImAnadArI kAphI hai aanNd| dhyAna rakhanA, zubha ko sAdhane kI ceSTA nahIM kI jA sktii| ImAnadAra hone kA majA itanA hai ki phira kauna phikra karatA hai, jAgaraNa ke sAtha zubha ke phUla khilate haiN| ImAnadArI se kucha aura milA ki nhiiN| kucha aura kI phikra to eka Trena meM eka AdamI ne pUchA ki kyA maiM yahAM sigareTa pI vahI karatA hai jo ImAnadAra nahIM hai| yahAM beImAna bhI apane ko sakatA huuN| jisa relave karmacArI se pUchA thA, usane kahA, 'jI ImAnadAra samajhate haiN| tumane kabhI koI AdamI dekhA jo tumase nhiiN| yahAM sigareTa pInA sakhta manA hai|' / kahatA ho ki maiM beImAna hUM? koI nahIM khtaa| 'to phira yaha sigareTa ke Tukar3e kisake par3e haiM?' usa AdamI eka adAlata meM majisTreTa ne eka cora se pUchA ki tUne isa ne khaa| dukAna meM rAta meM pAMca bAra praveza kiyA, pUrI rAta? 'yaha una logoM ke haiM jo ijAjata nahIM maaNgte|' usane kahA, 'kyA karUM mAlika! ImAnadAra saMgI-sAthI yahAM jo jiMdagI hai, isameM maiM akasara dekhatA hUM, loga mere pAsa milate hI nhiiN| akele...jamAnA aisA kharAba hoga Ate haiM, ve kahate haiM, 'hama ImAnadAra haiM, phira bhI jIvana meM koI khaTapaTa kI AvAja se mullA nasaruddIna kI nIMda ucaTa gii| sukha nahIM; aura beImAna phala-phUla rahe haiN| ye bhI beImAna haiN| sIr3hiyAM utarakara usane dekhA ki cora rasoI ghara kA sAmAna bore meM magara ye ijAjata mAMgakara phaMsa gae haiN| pInA to ye bhI cAhate the| sameTa rahA hai| daravAjA mer3hakara usane pIche se lalakArA, 'sArA 196
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ nukaraNa nahIM-Atma-anusaMdhAna sAmAna yahIM rakha do, nahIM to tumhArI khairiyata nahIM!' bore meM cAya aura cAhie nhiiN| kI chananI DAlakara cora bolA, 'aba itane beImAna mata bano to jaba mahAvIra kahate haiM, 'he mune| maiM unheM jItakara...' sarakAra ! isameM AdhA mAla to Apake par3osI kA hai|' iMdriyoM ke Upara viveka jAga gayA hai| iMdriyoM kI aMdherI rAta para cora bhI...'itane beImAna mata bano sarakAra!' yahAM sabhI viveka kA sUraja uga AyA hai, sUryAsta samApta huA hai, sUryodaya beImAnoM ko ImAnadAra hone kA khayAla hai| kasauTI yaha hai ki huA hai| agara tumhArI ImAnadArI sukha na lAe, jaba maiM kahatA hUM, tumhArI 'maiM unheM jItakara, dharmAnusAra yathAnyAya AcaraNa karatA huuN|' ImAnadArI sukha na lAe, to merA matalaba hai: jaba tumhArI isase aisA mata samajhanA ki mahAvIra soca-socakara AcaraNa ImAnadArI hI sukha na ho jaae| bhASA meM to hameM Age-pIche zabda karate haiN| hameM aisA hI lagatA hai| isase sArA dharma ulaTA ho jAtA rakhane par3ate haiM, kyoMki eka sAtha sabhI zabda nahIM bole jA hai hamArI samajha meN| eka aMdhA AdamI TaTola-TaTolakara daravAjA sakate; lekina jIvana meM ImAnadArI aura sukha sAtha-sAtha ghaTatA khojatA hai, kahAM se bAhara jaauuN| AMkhavAlA AdamI nikala hai| kahane meM to kahanA par3egA, ImAnadArI sukha lAtI hai| kyoMki jAtA hai, socatA thor3e hI hai! itanA bhI nahIM socatA ki daravAjA bhASA lAina meM jamAnI par3atI hai, paMktibaddha, rela ke DabboM kI kahAM hai| AMkha hai to basa daravAjA dikhAI par3atA hai| socatA bhAMti, eka Dabbe ke pIche dUsarA DabbA rakhanA par3atA hai| jIvana to | kauna hai! pUchatA bhI nahIM daravAjA kahAM hai| nikala jAtA hai| yugapata hai, sAimalTeniyasa hai| TaTolatA bhI nhiiN| / idhara maiM bola rahA hai, udhara pakSI gIta gA rahe haiM, idhara tama suna rahe te jiNitta jahAnAya, viharAmi ahaM mnnii| ho, havAeM vRkSoM se ghUma rahI haiM--yaha saba eka sAtha ho rahA hai| -aba maiM bihAra kara rahA hUM, parama AnaMda meM! he mune! lekina agara isako bhASA meM rakhanA ho to eka ke pIche dUsare ko | jItakara iMdriyoM ko, aba sukha hI sukha hai| bihAra! aba AnaMda rakhanA par3egA, nahIM to bar3I gaDamaDa ho jaaegii| phira kucha samajha | hI AnaMda hai| meM na aaegaa| isalie kahate haiM ki ImAnadArI sakha lAtI hai|| mauje-sahabA nigAha thI apanI lekina vaha kahane kI bAta hai| ImAnadArI sukha hai| ImAnadArI rakse-mastI kalAma thA apnaa| sukha hai, isameM bhI to sukha ko pIche rakhanA par3a rahA hai| ImAnadArI agara sUphiyoM kI bhASA meM isako kaheM, to zarAba kI lahareM aba ke itanA bhI pIche nahIM hai| ImAnadArI meM hI sukha hai| apanI AMkhoM meM haiN| ImAnadArI kA sukha usake bAhara nahIM hai| beImAna kA sukha mauje-sahabA nigAha thI apanI! usake bAhara hai| ise samajha lo| koI beImAnI ke lie hI thor3I | -zarAba kI lahareM AMkheM ho gayI haiM; yA AMkheM zarAba kI | beImAnI karatA hai; kucha aura pAne ke lie karatA hai| beImAnI meM lahareM ho gaI haiN| khuda thor3I sAdhya hai, sAdhana hai| AdamI corI bhI karatA hai to cora rakse-mastI kalAma thA apnaa| | hone ke lie thor3e hI; hatyA bhI karatA hai to hatyArA hone ke lie -aura aba nRtya kI mastI hI hamAre bhItara kA gIta hai, thor3e hI kucha aura AkAMkSA hai| beImAna kI AkAMkSA beImAnI kalAma hai, kavitA hai| ke bAhara hai| jisakA bhI viveka jAgA, usakI mastI jaagii| isalie maiM tumase kahatA hUM, agara tumhAre jIvana kI sAdhanA meM jisakA viveka jAgA, usakA AnaMda jaagaa| AnaMda aura tumhAre jIvana kA sukha samAviSTa na ho to tuma beImAna ho, mastI viveka ke anuSaMga haiN| dhyAna ke sAtha mastI vaise hI AtI adhArmika ho| agara tuma kaho ki dhyAna karane se kyA milegA to hai, jaise tamhAre sAtha tamhArI chAyA AtI hai| mastI gauNa hai, jaise tuma beImAna ho, adhArmika ho| agara tuma kaho, prema karane se chAyA gauNa hai| tuma A gae to chAyA bhI A gii| agara maiM tumheM kyA milegA, to tuma dukAnadAra ho, beImAna ho| nimaMtraNa dene jAUM aura kahUM ki AnA, to tumhArI chAyA ke lie prema 'milanA' hai-Age-pIche kyA? prema paryApta hai, kacha alaga se nimatraMNa nahIM detaa| tumhArI chAyA apane se AtI hai| 197
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH1 N ANORT PIN jo apane se AtI hai, tamhAre Ane ke kAraNa AtI hai. vahI chaayaa| jinake lie koI nAma nahIM, jinakI koI abhivyakti nahIM ho hai| mastI chAyA hai| | sktii| basa izAre, basa izAre, iNgit| "eka ora se nivRtti aura dUsarI ora se pravRtti karanA caahie| to mahAvIra kahate haiM, 'eka ora se nivRtti, dUsarI ora se asaMyama se nivRtti aura saMyama meM prvRtti|' chAyA ko bahuta logoM | pravRtti karanA caahie|' yaha bar3A anUThA sUtra hai| loga haiM, jo ne dharma samajha liyA hai| ve chAyA ko lAne kI koziza meM lage haiN| kahate haiM, pravRtti karanI caahie| cArvAka haiM, kahate haiM, pravRtti mUla kI phikra hI bhUla gaI hai| koI upavAsa kara rahA hai aura karo, pravRtti hI saba kucha hai, nivRtti kI bakavAsa meM mata pdd'naa| khayAla hI bhUla gayA hai ki upavAsa chAyA hai, viveka mUla hai| mauta AegI, saba kho jAegA, kucha bhI na bcegaa| bhoga lo| agara viveka ko sAdhA to upavAsa ghttegaa| ghaTatA hai| Aja jo hai use bhoga lo| kucha bhI chor3o mata; kyoMki jisane sadhate-sadhate viveka ke eka dina aisI ghar3I AtI hai ki zarIra kI | chor3A vaha vyartha gayA, usane vyartha samaya gaMvAyA, to cArvAka yAda hI bhUla jAtI hai| aisI mahAghar3I AtI hai, itanA AnaMda kahate haiM ki ghI bhI pInA par3e udhAra lekara to pI lo| RNaM bhItara hotA hai ki kauna zarIra kI yAda karatA hai! ghRtvA...! koI phikra nahIM, le lo RNa se, kyoMki kauna cukAtA tumane kabhI khayAla kiyA, zarIra kI yAda dukha meM hI AtI hai! hai! kauna cukAne ke lie baca jAtA hai| mauta sabako miTA detI dukha ke kAraNa hI AtI hai| paira meM kAMTA gar3e to paira kA patA hai; na koI lenevAlA hai, na koI denevAlA hai-saba calatA hai| sira meM darda ho to sira kA patA calatA hai| siradarda | hisAba-kitAba khatama ho jAtA hai| saba hisAba-kitAba yahIM gayA to sira bhI gyaa| jaba zarIra pUrA svastha hotA hai to patA hI kI bAtacIta hai| na koI kabhI lauTatA; isalie na koI puNya hai, nahIM cltaa| aura jaba bhItara mahAAnaMda kI ghaTanA ghaTatI hai, na koI paap| ve kahate haiM, prvRtti| jaba AtmA svastha hotI hai-jarA usakI kalpanA to karo! use phira dUsarI tarapha unake viparIta loga haiN| ve kahate haiM, tyAga! kahanA hI muzkila hai| to zarIra kI yAda bhUla jAtI hai| na bhUkha tyAga kro| bhogo mt| phaMsa jaaoge| narka jaaoge| chor3o, kA patA calatA hai, na pyAsa kA patA calatA hai-aisA rama jAtA kyoMki chor3ane kA mUlya hai paramAtmA kI najaroM meN| ve pravRtti ke hai citta, aisA Thahara jAtA hai| samaya ruka jAtA hai| kSetra bhUla | duzmana haiN| to bhogI haiM cArvAka, phira tyAgI haiN| jAtA hai| aba yaha bar3e maje kI bAta hai ki agara jaina muniyoM ko Aja mayAne-kalba-o-najara eka makAma hai usakA samajhA jAe to ve mahAvIra ke anuyAyI siddha na hoNge| ve cArvAka mukAma? marahalA? jo bhI kucha hai nAma usakA ke duzmana siddha hote haiM, lekina mahAvIra ke anuyAyI siddha nahIM jamAle tAbizerU garmie-khirAma nahIM hote| ve cArvAka ke viparIta haiM, yaha saca hai; lekina mahAvIra ke haz2Ara aisI adAeM haiM jinakA nAma nhiiN| sAtha nahIM hai, yaha bhI saca hai| ve kahate haiM, chor3o, chor3o, chor3anA -vaha eka aisI adA hai jisakA koI nAma nhiiN| hI... / eka kahatA hai, bhogo, bhogo, bhoganA hii...| dhyAna bhI eka par3Ava hai, vaha bhI aMta nhiiN| mahAvIra bar3e saMtulita haiN| ve kahate haiM, 'eka ora se nivRtti, mayAne-kalba-o-najara eka mukAma hai usakA dUsarI ora se pravRtti karanA caahie|' asaMyama se nivRtti aura - ina donoM AMkhoM ke bIca meM eka par3Ava hai dhyAna kaa| saMyama meM pravRtti karanI cAhie, ve kahate haiM, bhogo-saMyama ko mukAma ? marahalA? jo bhI kucha hai nAma usakA bhogo! chor3o-asaMyama ko chor3o! bhogo prakAza ko, chor3o -koI bhI nAma do, par3Ava kaho, mukAma kho| aMdhakAra ko| bhogo AtmA ko, chor3o zarIra ko| bhogo viveka jamAle tAbizerU garmie-khirAma nahIM ko, vairAgya ko, bodha ko, buddhatva ko! tyAgo mUrchA ko, mithyA -lekina use pragaTa karane kA upAya nahIM hai| dRSTi ko, asamyakatva ko| chodd'o| haz2Ara aisI adAeM haiM, jinakA nAma nhiiN| lekina dhyAna rahe, mahAvIra kahate haiM, nivRtti-pravRtti donoM do jiMdagI meM aisI hajAra adAeM haiM, jinake lie koI zabda nahIM, paMkha kI bhAMti haiN| pakSI ur3a na pAegA eka paMkha se| 198
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukaraNa nahIM--Atma-anusaMdhAna bhogI bhI gira jAtA hai, tyAgI bhI gira jAtA hai| aise bhogo ki adhika loga isa koziza meM rahate haiM ki saMsAra badala jaae| tyAga bhI banA rhe| aise tyAgo ki bhoga bhI banA rhe| yaha jIvana mere pAsa Ate haiM, ve kahate haiM ki 'itanA dukha hai saMsAra meM, Apa kI parama kalA hai| kyoM nahIM kucha karate?' dukha saMsAra meM hai| loga dukha cAhate haiN| egao viraI kuMjA, egao ya pvttnnN| maiM kyA karUM? aura agara ve dukha cAhate haiM, to yahI unakA sukha asaMjame niyattiM ca, saMjame ya pvttnnN|| hogaa| unake sukha meM bAdhA denevAlA maiM kauna hUM? yaha gAr3I para jIvana meM jo bhI tumhAre pAsa hai, kucha bhI chor3ane yogya nhiiN| jo loga baiThe haiM, yaha cAka jo loga calA rahe haiM, ve calAnA cAhate usakA upayoga karanA hai| patthara hai, sIr3hI banA lo| anagar3ha haiM isalie calA rahe haiN| unheM unake dukha se jabardastI thor3e hI patthara hai, chainI uThA lo, pratimA banA lo| | chur3AyA jA sakatA hai| hAM, jinakI samajha meM A jAe ve gAr3I se isalie to maiM kahatA hUM, kAmavAsanA ko brahmacarya banA lo| nIce utara jaaeN| krodha ko karuNA banA lo| kATo mt| kATane kI koI jarUrata rukatA nahIM kisI ke lie kAravAne-vakta nahIM hai, kyoMki jo tumane kATA, to tuma kabhI pUre na ho paaoge| maMjila hai justajU kI na koI mukAma hai| vaha jo aMza tumane kATa diyA hai, utanI jagaha sadA-sadA khAlI isa saMsAra kI na to koI maMjila hai, na koI mukAma hai| aura raha jaaegii| vaha cheda kI taraha tumhAre vyaktitva meM rhegii| tuma yaha jo kAravAM hai samaya kA, yaha kisI ke lie rukatA nhiiN| hAM paripUrNa puruSa na ho skoge| - tuma cAho to utara sakate ho| tuma cAho to ruka sakate ho| tumheM kucha bhI mata chodd'o| sabakA upayoga kara lo| buddhimAna vahI hai yaha rokatA bhI nhiiN| isa bAta ko khUba gahare hRdaya meM baiTha jAne jo jIvana meM jo milA hai, una sabhI upakaraNoM kA ThIka saMyojana denA ki tuma saMsAra meM tabhI taka ruke ho jaba taka tuma rukanA kara letA hai| abhI saba asaMbaMdhita par3A hai| tAra hai, vINA hai, cAhate ho| eka kSaNa ko bhI, kSaNa ke aMzamAtra ko bhI, saMsAra phUTA par3A hai| ThIka se jodd'o| isI TUTe-phUTe tAra, tumheM roka nahIM sktaa| tuma utarane ko rAjI ho, tumheM koI roka isI TUTI-phUTI vINA se mahAsaMgIta paidA ho sakatA hai| kucha bhI nahIM sktaa| aura agara tuma socate ho koI aura tumheM roka rahA chor3anA nahIM hai| tuma jaise ho, isakA Ayojana badalanA hai| cIjeM hai, to tuma apane ko dhokhA de rahe ho| galata sthAnoM para rakhI haiM; jahAM honI cAhie vahAM nahIM haiN| jo mahAvIra ke samaya kI kathA hai| eka yuvaka mahAvIra ko sunakara jahAM honA cAhie vahAM nahIM hai| kucha kahIM rakhA hai, kucha kahIM ghara lauttaa| nayA-nayA usakA vivAha huA thaa| snAna karane rakhA hai| lekina isameM se kacha bhI chor3ane yogya nahIM hai| kyoMki baitthaa| parAnI kathA hai, aba to aisI bAta hotI nhiiN| patnI usake jo bhI hai, akAraNa nahIM hai| usakA koI kAraNa hai| tumhArI | zarIra para ubaTana lagA rahI thii| aba to kauna patnI lagAtI hai! samajha meM na Ae to jaldI mata krnaa| tor3ane, kATane, haTAne kI kisI taraha zarIra hI bacAkara ghara se nikala gae to bahuta hai| vaha bhASA galata hai| saMyojana kI, sAdhana kI bhASA sahI hai| ubaTana lagA rahI thI, snAna karavA rahI thI! snAna-gRha meM vaha _ 'pApakarma ke pravartaka rAga aura dveSa, ye do bhAva haiN| jo bhikSu baiThA thA caukI para, patnI ubaTana lagA rahI thI, aura patnI ne inakA sadA niSedha karatA hai, vaha maMDala meM nahIM rukatA, mukta ho kahA, 'suno! tuma bhI mahAvIra ko sunane ge| merA bhAI bhI kaI jAtA hai|' varSoM se sunatA hai| aura vaha soca rahA hai saMnyAsa le lene kii|' saMsAra to nahIM rukegaa| saMsAra to calatA hI rhegaa| saMsAra to vaha yuvaka haMsane lgaa| usane kahA, 'soca rahA hai? socane kA cakra hai| mahAvIra use maMDala kahate haiN| vaha to ghUmatA rhegaa| saMnyAsa se kyA saMbaMdha? lenA ho le le, na lenA ho na le| gAr3I kA cAka ghUmatA rhegaa| jaba taka gAr3I meM baiThI huI socane se kyA matalaba? na lenA ho to sApha samajhe ki nahIM vAsanAoM bhare loga haiM, gAr3I calatI rhegii| tuma ise rokane kI lenA hai, lenA ho to le le| kauna roka rahA hai?' usakI patnI ne koziza mata kro| tuma cAho to gAr3I se nIce utara sakate ho| kahA ki 'kyA tuma socate ho, saMnyAsa itanI AsAna cIja hai? tumheM koI rokanevAlA nahIM hai| AdamI ko socanA par3atA hai, vicAra karanA par3atA hai| tuma bhI to 199
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jina sUtra bhAga 1 sunane gae the, kyA tuma saMnyAsa tatkSaNa le sakate ho?' lagatA hai apanA hai, pyArA hai; koI lagatA hai parAyA hai, duzmana vaha yuvaka uThakara khar3A ho gyaa| patnI ne kahA, 'kahAM jAte hai| koI lagatA hai Aja apanA nahIM, to kala apanA ho jAe, ho? yaha to bAtacIta hI thii|' magara vaha to daravAjA kholakara aisI AkAMkSA jagatI hai| koI dUra hai to AkAMkSA hotI hai, pAsa bAhara ho gyaa| patnI ne kahA, 'nagna ho, kahAM jAte ho?' usane A jAe, gale laga jaae| aura koI pAsa bhI khar3A ho to hotA kahA, 'khatama ho gaI baat| lenA hai--le liyaa|' patnI ne hai, dUra haTe, vikarSaNa paidA hotA hai| tuma sAre saMsAra ko rAga-dveSa kahA, 'aMdara Ao! yaha majAka kI bAta thii|' meM bAMTate calate ho| jaane-anjaane| ise jarA hoza se dekhanA, 'saMnyAsa to', usane kahA, 'majAka meM bhI le liyA jAe to | to tuma pAoge pratipalaH ajanabI AdamI rAste para AtA hai, bAta khtm|' tatkSaNa tuma nirNaya kara lete ho bhItara, rAga yA dveSa kA; mitra ki vaha nagna hI mahAvIra ke pAsa phuNcaa| sAre gAMva kI bhIr3a laga zatru; cAhata ke yogya ki nahIM; pyArA lagatA hai ki duzmana; gii| mahAvIra se usane kahA ki aisA-aisA haa| usa kSaNa meM | bhalA lagatA hai, pAsa Ane yogya ki dara jAne yogy| jhalaka bhI mujhe lagA ki ThIka hai, yaha maiM kyA kaha rahA huuN| dUsare ke lie kaha milI AdamI kI rAha para aura cAhe tumheM patA bhI na calatA ho, rahA hUM ki soce na, soca to maiM bhI rahA thaa| magara tatkSaNa mujhe tumane bhItara nirNaya kara liyA-bar3A sUkSma rAga kA yA dveSa kaa| bodha huA ki agara lenA hai to le luuN| kauna roka rahA hai? kauna | yaha nirNaya hI tumheM saMsAra se bAMdhe rakhatA hai| roka sakatA hai? eka kAra gujarI, gujarate se hI eka jhalaka AMkha para par3I, jaba marate vakta tumheM koI na roka sakegA, to saMnyAsa ke vakta tumane taya kara liyAH aisI kAra kharIdanI hai ki nahIM kharIdanI hai| koI tumheM kaise roka sakatA hai? jo utaranA cAhatA hai, utara jAtA | lubhA gaI mana ko ki nahIM lubhA gii| koI strI pAsa se gujrii| hai| lekina hama bar3e beImAna haiN| hama hajAra bahAne karate haiN| koI bar3A makAna dikhAI pdd'aa| suMdara vastra TaMge dikhAI par3e, vastra hamArI beImAnI yaha hai ki hama yaha bhI nahIM mAna sakate ki hama | ke bhaMDAra meN| rAga-dveSa pUre vakta, tuma nirNaya karate calate ho| saMnyAsa nahIM lenA cAhate, ki vairAgya nahIM caahte| hama yaha bhI yaha rAga-dveSa kI satata calatI prakriyA hI tumhAre cAka ko dikhAvA karanA cAhate haiM ki cAhate haiM, lekina kyA kareM! calAe rakhatI hai| kiMtu-paraMtu bahuta haiN| tuma maMDala meM phaMse rahate ho| phira kyA upAya hai? 'pApakarma ke pravartaka rAga aura dveSa ye do bhAva haiN| jo bhikSu eka tIsarA sUtra hai| buddha ne use upekSA kahA hai| vaha bilakula inakA niSedha karatA hai, vaha maMDala saMsAra meM nahIM rukatA, mukta ho | ThIka zabda hai| mahAvIra isako viveka kahate haiM, bilakula ThIka jAtA hai|' zabda hai| ve kahate haiM, na rAga na dveSa, upekSA kA bhaav| na koI merA rAge dose ya do pAve, pAvakamma pvttnne| hai, na koI parAyA hai| na koI apanA hai, na koI dUsarA hai| na koI je bhikkhU rUMbhaI niccaM, sena acchai mNddle|| sukha detA hai, na koI dukha detA hai| caubIsa ghaMTe bhI eka daphA tuma basa do bAteM haiM--rAga aura dveSa, ina do ke sahAre cakra calatA upekSA kA prayoga karake dekho, caubIsa ghaMTe meM kucha harjA na ho hai| rAga, ki kucha merA hai| rAga, ki koI apanA hai| rAga, ki jaaegaa| caubIsa ghaMTe eka dhArA bhItara banAkara dekho ki kucha bhI kisI se sukha milatA hai| ise samhAlUM, bacAUM, surakSA kruuN| sAmane AegA, tuma upekSA kA bhAva rakhoge, na isa tarapha na usa dveSa, ki koI parAyA hai| dveSa, ki koI zatru hai| dveSa, ki kisI tarapha, na pakSa na vipakSa, na zatru na mitra-tuma bAToge na, dekhate ke kAraNa dukha milatA hai| dveSa, ki ise naSTa karUM, miTAUM, rahoge khAlI najaroM se| caubIsa ghaMTe meM hI tuma pAogeH eka samApta kruuN| bAhara dekhanevAlI najara hara cIja ko rAga aura dveSa apUrva zAMti! kyoMki vaha jo satata kriyA cAka ko calA rahI meM badalatI hai| | thI, vaha caubIsa ghaMTe ke lie bhI ruka gaI to cAka Thahara jAtA hai| tumane kabhI khayAla kiyaa| rAha se tuma gujarate ho, kisI kI aisA hI samajho ki tuma sAikala calAte ho, to paiDala mArate hI tarapha rAga se dekhate ho, kisI ki tarapha dveSa se dekhate ho| koI rahate ho| donoM tarapha paiDala lage haiN| donoM paiDala eka-dUsare ke 2001
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ HOM anukaraNa nahA-Atma-anusaMdhAna viparIta lagate haiM, magara eka-dUsare ke viparIta nahIM haiM; donoM | tumhAre bhItara samaMdara baMda hai| eka-dUsare ke sahayogI haiN| eka paiDala Upara hotA hai to dUsarA samaMdara hai eka bUMda pAnI meM baMda! lekina bhItara najara hI nahIM nIce hotA hai| eka bAeM tarapha hai to dUsarA dAeM tarapha hai| donoM | jAtI to samaMdara kA darzana nahIM hotaa| tuma nAhaka choTe bane ho| duzmana mAlUma par3ate haiM, lekina donoM gahare saMyoga meM haiM, aura donoM tuma vyartha hI apane ko kSudra samajhe ho| tuma akAraNa hI hIna mAne ke kAraNa hI cAka cala rahA hai, gAr3I cala rahI hai, sAikila cala baiThe ho| aura hIna mAna liyA, isalie zreSTha banane kI koziza rahI haiN| tuma paiDala roka do, to ho sakatA hai, thor3I-bahuta meM lage ho| thor3I AMkha bhItara Ae, thor3I upekSA meM dRSTi do-cAra-dasa kadama purAnI gati ke kAraNa sAikila cala jAe, samhale, thor3I tumhArI jyoti yahAM-vahAM na kaMpe, rAga-dveSa ke lekina sadA na cala paaegii| paiDala rokate hI gati kSINa hone | jhoMke na AeM, to tuma acAnaka pAogeH samaMdara hai eka bUMda pAnI lagegI, sAikila lar3akhar3Ane lgegii| do-cAra-dasa kadama ke meM bNd| taba tuma virATa ho jAoge, vizAla ho jaaoge| yahI bAda tumheM sAikila se nIce utaranA par3egA, nahIM to sAikala tumheM tumhArA paramAtma-bhAva hai| nIce utAra degii| kiraNa cAMda meM hai zarara saMga meM rAga aura dveSa paiDala kI bhAMti haiN| viparIta dikhAI par3ate haiM, . yaha beraMga hai DUba kara raMga meM lekina una donoM ke hI paiDala mArakara tuma jIvana ke cake ko khuda hI kA nazemana tire dila meM hai samhAle hue ho| upekSA ko sAdho! upekSA kA artha hai : paiDala phalaka jisa taraha AMkha ke tila meM hai| mata mAro, baiThe raho sAikila para, koI harjA nhiiN| kitanI dera jaise AMkha ke choTe-se tila meM sArA AkAza samAyA huA baiThoge? isalie to maiM kahatA hUM apane saMnyAsiyoM ko, bhAgane hai...AMkha kholate ho AkAza ko dekhate ho, kitanA virATa kI koI jarUrata nahIM, baiThe raho jahAM ho| sAikila para hI baiThanA AkAza AMkha ke choTe se tila meM samAyA huA hai| hai, baiThe rho| ghara meM rahanA hai, ghara meM rho| dukAna para rahanA hai, khudI kA nazemana tere dila meM hai| dukAna para rho| thor3A dhyAna sadhane do, sAikila khuda hI phalaka jisa taraha AMkha ke tila meM hai| girAegI tumheM, tumheM thor3e hI chor3anA pdd'egaa| sAikala khuda hI vaha paramAtmA kA ghara bhItara hai| vaha tuma choTe mAlUma par3ate chor3a degii| sAikila kahegI, aba bahuta ho gayA, utaro! ho...AMkha kA tila kitanA choTA hai, sAre AkAza ko samA jarA upekSA sadhe, jarA viveka sadhe, jarA dhyAna sadhe, jarA | letA hai! amUrchA thor3I uThe, ki jIvana meM apane-Apa krAMti ghaTita honI | tuma choTe mAlUma par3ate ho, ho nhiiN| jisa dina tumhArA bhItara zurU ho jAtI hai| caubIsa ghaMTe zAyada tumheM lage, bahuta muzkila | kA visphoTa hogA, usa dina tuma jAnoge ki tuma sadA-sadA se hai, zAyada Dara bhI lage ki kahIM aisA na ho ki sAikila se gira anaMta ko, nirAkAra ko, nirguNa ko apane bhItara liye calate the| hI jAeM, hAtha-paira na TUTa jAeM; kahIM aisA na ho jAe ki phira | samaMdara hai eka bUMda pAnI meM baMda! sAikila para dubArA car3ha hI na sakeM to aisA karo ki dina meM lekina isakI khoja niyama, maryAdA, anuzAsana, nIti, eka ghaMTA hI upekSA saadho| lekina phira eka ghaMTA paripUrNa upekSA sadAcAra, itane se hI na hogii| itane se tuma acche AdamI bana saadho| vaha eka ghaMTA bhI tumheM jIvana kA darzana karA jaaegaa| jaaoge-sbhy| sabhya zabda bar3A acchA hai| isakA matalaba : kSaNabhara ko bhI agara rAga-dveSa kI badaliyAM AMkhoM meM na ghirI hoM, sabhA meM baiThane yogy| aura kucha khAsa matalaba nahIM hai| jahAM cAra to jIvana kA satya dikhAI par3anA zurU ho jAtA hai| taba na koI jana baiThe hoM, vahAM tuma baiThane yogya ho jAoge, sabhya ho mitra hai, na koI zatru hai| taba tumhIM apane mitra ho, tumhIM apane jaaoge| koI tumheM dutakAregA nahIM ki haTo yahAM se! zatru ho| satpravRtti meM mitra ho, duSpravRtti meM shtru| nIti-niyama sIkha jAoge, shissttaacaar| lekina usa paramAtmA khudI kyA hai rAje-durUne-hayAta ke jagata meM itane se kAphI nahIM hai| sabhA meM baiThane yogya ho jAne samaMdara hai eka bUMda pAnI meM bNd| se, tuma apane meM baiThane yogya na bnoge| jo tumheM sabhA meM baiThane 2011
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina satra bhAgaH1 yogya banA de, vaha sbhytaa| jo tumheM apane meM baiThane yogya banA AtmA kA niyama khilA nahIM; AtmA ke niyama meM bihAra na de, vahI sNskRti| huaa| Upara-Upara kI vyavasthA sIkha gae-kaise uThanA, kaise zekha! makataba ke tarIkoM se kuzAde-dila kahAM baiThanA, kaise maMdira jAnA, kaise pUjA karanA, kriyAkAMDa, vaha saba kisa taraha kibarIz2a se rozana ho bijalI kA ciraag| sIkha gae to jaina ho gae, hiMdU ho gae, musalamAna ho gae, IsAI zekha! makataba ke tarIkoM se kuzAde-dila kahAM-yaha | ho ge| lekina jo honA thA usase baca ge| uThane-baiThane ke nimaya aura vyavasthAeM aura AcaraNa kI aura jhUThe sikke bar3e khataranAka hote haiN| kyoMki jhUThe sikkoM paddhatiyAM, makataba ke tarIke, inase dila kA vikAsa nahIM hotA, kA bojha aura unakI khanana-khanana tumheM dhokhA de sakatI hai aura inase AtmA nahIM bar3hatI, inase AtmA nahIM phltii-phuultii| aisA laga sakatA hai, asalI sikke apane pAsa haiN| asalI kisa taraha kibarIz2a se rozana ho bijalI kA cirAga! yaha to sikkA to jinatva kA hai| jina honaa| agara honA hI ho to jina aise hI hai, jaise koI tela se yA gaMdhaka se bijalI ke balba ko honaa| kucha aura hone se rAjI mata honaa| saste meM apane ko mata jalAne kI koziza kre| koI saMbaMdha nahIM hai| tela bharanA par3atA beca ddaalnaa| paramAtmA hI kharIdA jA sakatA hai isa jIvana se; hai dIye meN| gaMdhaka ke bhI dIye bana sakate haiN| lekina bijalI kI isase kama kI AkAMkSA mata krnaa| rozanI ko gaMdhaka aura tela kI koI bhI jarUrata nahIM hai| yaha ho sakatA hai, kyoMki yaha huA hai| yaha ho sakatA hai, | kisa taraha kibarIz2a se rozana ho bijalI kA cirAga! makataba | kyoMki yaha tuma jaise hI manuSyoM meM huA hai| tuma isake mAlika ke tarIkoM se, jIvana ke sAdhAraNa ziSTAcAra ke niyamoM ko jisane ho| yaha tumhArA svabhAva-siddha adhikAra hai| dharma samajha liyA, vaha aise hI hai jaise eka bijalI ke balba ko tela bharakara jalAne kI koziza kara rahA ho| vaha vyartha hai| Aja itanA hii| jaise hI thor3I-sI samajha ko tuma ukasAoge, vaise hI tuma pAoge: tumhAre bhItara kI rozanI na to tela cAhatI hai na gaMdhaka; tumhAre bhItara kI rozanI IMdhana para nirbhara nahIM hai| tumhAre bhItara kI rozanI tumhArA svabhAva hai| appA kattA vikattA ya, duhANa ya suhANa y| appA mittamamittaM ca duppaTThiya supptttthio|| 'AtmA hI sukha-dukha kA kartA, vikartA, satpravRtti meM sthita mitra, duSpravRtti meM sthita apanA hI zatru hai|' isa satya ko tuma hRdayaMgama kro| isa satya ko bhItara le jaao| isa satya kA sAkSAtkAra kro| isa satya ko khojo apane jIvana meM, kyA aisA hI nahIM hai? agara tumheM bhI aisA dikhAI par3ane lage--mere kahane se nahIM, mahAvIra ke vaktavya se nahIM; aisA tumheM bhI dikhAI par3ane lage, aisI tumhArI dRSTi ho jAe-to tuma 'jina' hone kI yAtrA para nikala jaaoge| aura jaina kabhI honA mata caahnaa| honA hI hai to jina honaa| honA hI hai to mahAvIra honaa| anuyAyI hone se kyA hogA? anukaraNa nahIM, aatm-anusNdhaan| jaina banakara dhokhA mata denaa| jaina banane kA matalaba hai : sIkha gae Upara ke makataba ke tarIke 2021