Bhagwan Mallinath

Author(s): Kumarpal Desai
Publisher: Jaibhikkhu Sahitya Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032346/1

Page #1

1-દશન પરિચય શ્રેણી શ્રેણી : ૩ પુસ્તક-૧
ભગવાન મલ્લિનાથ
શ્રી જયસિ
જયભિખ્ખુ કુમારપાળ દેસાઈ
NK

Page #2

શ્રી યુ. એન. મહેતા અને શ્રીમતી શારદાબહેન ચુ. મહેતા જૈનદર્શન – પરિચયશ્રેણી
શ્રેણી ૩: પુસ્તક ૧
ભગવાન માંલ્લાથ
\"
Noveller ly
સાહિત્ય
દ
લેખક
'
* જયભિખ્ખુ ? કુમારપાળ દેસાઈ
શ્રી જયભિખ્ખુ સાહિત્ય ટ્રસ્ટ ૧૩/બી, ચંદ્રનગર સાસાયટી, જયભિખ્ખુ માગ, પાલડી, અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૦૩

Page #3

પ્રથમ આવૃત્તિ ઃ જુલાઈ ૧૯૮૯
સર્વ હક લેખકના ચાર પુસ્તકના સેટની કિંમત : રૂ. ૩૦
: પ્રકાશક : શ્રી જયભિખ્ખું સાહિત્ય ટ્રસ્ટ, ૧૩ / બી, ચંદ્રનગર સેસાયટી,
જયભિખુ માર્ગ, પાલડી, અમદાવાદ - ૩૮૦૦૦૭
: મુદ્રક :
કાન્તિભાઈ મ. મિસ્ત્રી આદિત્ય મુદ્રણાલય, રાયખડ, અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૦૧
: વિક્રેતા : * આદર્શ પ્રકાશન, જુમ્મા મજિદ સામે, ગાંધીરેડ
અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૦૧ * કસુમ પ્રકાશન, ૬૧ / એ, નારાયણનગર સોસાયટી, ' જયભિખ્ખું માર્ગ, અમદાવાદ-૩૮૦૦૦૭- ફેનઃ ૪૧૦૯૫૯

Page #4

હૂંફાળે આવકાર
જૈનદર્શન – પરિચયશ્રેણીની ત્રીજી શ્રેણી પ્રગટ કરતાં અમે આનંદ અનુભવીએ છીએ. સરળ અને પ્રવાહી શૈલીમાં ધર્મ વિશેની સાચી સમજ કેળવાય તે રીતે જૈનદર્શનની વ્યાપક ભાવનાએ આપવાને અમે પ્રયાસ કર્યો છે. જૈનદર્શનનાં અનેકવિધ પાસાંઓ અને એ ભવ્ય – શાશ્વત દર્શનથી પિતાનું જીવનઘડતર કરનારી વિભૂતિઓને પરિચય આપવાનો હેતુ અહીં રખાય છે. આ યોજના અન્વયે પચાસ પુસ્તક પ્રગટ કરવાને અમારે આશય છે. અમને જણાવતાં આનંદ થાય છે કે આ પ્રકાશનમાં ટોરન્ટ લેબોરેટરીઝના સેવાભાવી અગ્રણી શ્રી યુ. એન. મહેતાને સાથ અને સહકાર સાંપડ્યો છે.
માનવજાતિને પ્રેરણા આપનારા ધર્મતત્વની સાચી સમજ આપનારા તત્ત્વની આજે ખૂબ જરૂર છે. આજે ધર્મની વાતે ઘણી થાય છે. ક્રિયાઓ અને ઉત્સવો થાય છે. ક્યાંક રૂઢિ અને પરંપરાએના જડ ચેકઠામાં ધર્મને સંકુચિત બનાવી દેવામાં આવ્યું છે, તે ક્યાંક ધર્મ સ્વાથી હેતુ માટેનું સાધન બની ગયું છે ત્યારે ધર્મપુરુષોનું જીવન અને માનવતાનાં મૂલ્યો પ્રગટાવતી જૈનદર્શન– પરિચયશ્રેણી સહુને ગમી જશે તેવી શ્રદ્ધા છે. વેતાંબર મૂર્તિપૂજક જૈન બેંડિંગ જેવી સંસ્થાઓએ આ પ્રવૃત્તિમાં અમને હૂંફ આપી છે. પ્રથમ શ્રેણીને જે સુંદર આવકાર મળે છે એથી અમારી આ પ્રવૃત્તિને ન વેગ મળે છે.
– પ્રકાશક

Page #5

܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀
જૈનદશન-પરિચય
શ્રેણ-૩
ભગવાન મલ્લિનાથ
લેખક જયભિખુ કુમારપાળ દેસાઈ
ઉપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી
લેખક રમણલાલ ચિ. શાહ
શ્રી વીરચંદ રાઘવજી ગાંધી
લેખક
પન્નાલાલ ૨. શાહ
ભગવાન મહાવીરને અનેકાન્તવાદ
લેખક દલસુખભાઈ માલવણિયા સેટની કુલ કિંમત ૩૦ રૂપિયા

Page #6

ભગવાન મલ્લિનાથ
પૃથ્વીના સંતપ્ત હૃદય પર, મેઘ પેાતાના આશીર્વાદ મેાકલે એમ, મિથિલાની વસતમહેારી પૃથ્વી પર કુમારી મલ્લિકા જન્મ્યાં. જન્મ્યાં તે। મનુજખાળ તરીકે, પણ આભા ને રૂપ દૈવી લઈને આવ્યાં. અવતર્યાં. તે પુત્રી તરીકે, પણ પૌરુષ ને પ્રતાપ એવાં લાવ્યાં, કે પુરુષા પણ એમની પાસે નમ્યા, ને ભગવાન મલ્લિનાથને નામે એમને પૂયાં. સહુએ એક વાર ઊ'હું' આત્મનિમજ્જન અનુભવ્યું ને કહ્યું : ‘ભલા, કાણુ સ્ત્રી, કાણુ પુરુષ! જેનું અતર અને આત્મા મેટાં એ માટુ'! આત્માની જ્યેષ્ઠતા એ જ શ્રેષ્ઠતાનુ સાચું કારણ ! ’
પાષણમાંથી પણ દયાનાં ઝરણું ફૂટે, એમ આવાં વિશ્વવ્યાપી યા–માયાવાળાં કુંવરી સાત્ત્વિક કુળામાં નહિ, પણ રાજસી કુળમાં જન્મ્યાં. જન્મવા માટે એમણે રાજકુળ પસંદ કર્યું, જ્યાં વાસના, વિકાર ને વૈભવની વ્યાકુળતા વિવાહુમ’ડપની જેમ ઘેરા ઘાલી બેઠી નવમલ્લિકાના પુષ્પને પ્રફુલ્લવા માટે તે જ જોઈ એ ને!
ભ. મ. ૧
હતી. પણ ભલા, ધામધખતા પ્રીષ્મ

Page #7

6 જૈનદર્શન-શ્રેણી : ૩-૧
રાજબાગમાં પ્રફુલેલા આ મલિકા-પુપે પિતાના પરિમલેથી દશે દિશા મઘમઘાવી મૂકી.
અવન્તિ, મદ્ર, કાશી, કેશલ ને મગધ, અભિનવ સૌદર્યની ખોજમાં બધે ફરીને આવનારા રાજદૂતે પિતાના રાજવંશી જનને, સર્વ શાસ્ત્રોના સાર જેવી વાત, એક આંખ અર્ધમીંચી કરીને કહેતાઃ
“ફૂલ તે ઘણાં જોયાં, પણ મહિલકાથી હેઠ!
એની પાસે તમારા આ જાઈ, જૂઈ, ચંપે નકામાં! “નકામાં છે. આ અંતઃપુરે ને નિર્માલ્ય ધન જેવી છે
આ અસૂર્ય પશ્યાઓ!” “હું, એ શું કીધું? ક્યા બાગનું ફૂલ!” સિંહાસન પરથી અડધા ઊભા થઈ જઈને એ રાજવંશીઓ પ્રશ્ન કરતા, ને રસઝરતા અર્ધખુલલા એ શેષ વાત સાંભળવા અધીરા બનતા. પણ રાજદૂતેય કંઈ કાચા ગુરુના ચેલા નહોતા. આવું અતિ મહત્વનું રહસ્ય પ્રગટ કરવા બદલ મનમાન્યા પારિતોષિક માટે એ હાથ લંબાવતા.
અરે, આવી મહત્વની વાત કહેવામાં આવે વિલંબ તે કેમ પોષાય? કેવા છે આ લાલચુ જને !' રાજવંશીઓ પિતાના દેહ પરના અલંકાર-આભૂષણોમાંથી જે જલદી નીકળી શકે તેવાં હોય તે કાઢીને આપી દેતાં કહેતાઃ “આવી વાતેમાં ઈનામ તે અનિવાર્ય હોય છે, પણ તમારે પહેલેથી આવી લાલચ રાખવી અઘટિત છે. દુનિયામાં કદરદાની પણ કઈ વસ્તુ છે ને!”

Page #8

ભગવાન મલ્લિનાથ 7
પણ રાજભૃત્યો નગદ નારાયણના પૂજારી હતા. આવી બાબતમાં તરત દાન ને મહાપુણ્ય માનતા. એ આભૂષણને આમ તેમ ફેરવી, જાણે કિંમત કરતા હોય તેમ -ને એની કિંમત સાથે કહેવાની વાતના ભૂલને મૂલવતા હોય તેમ - ઘડીભર થોભતા. રાજવંશી જનેની ધીરજ ખૂટી જતી ને એકાએક કમર પરની તલવાર પર હાથ જ.
ભલા, એમ કેમ ન થાય? એ કાળના રાજવંશીઓ શૃંગાર એ જ રસનું અવલંબન કરતા. આ બે જાણતાં રસલક્ષણેમાં પહેલું લક્ષણ સૌંદર્યમૂતિઓથી અંતઃપુર ભરવાં ને બીજું, ગમે તેવા કારણસર લડાઈએ જગાવી ભારે યુદ્ધ ખેલવાં. લડવાના ને લગ્નના આ બંને શુભ કાર્યોમાં મૃત્યુનીય પરવા ન કરતા! સંહારનીયે ચિંતા ન કરતા! કારણ કે એ સંહારનાં તે કવિઓ કાવ્ય રચતા, ને એ યુદ્ધનાં તે મહાકવિએ મહાકાવ્ય આલેખતા. એમાં જીવતાંય સુખ હતું, મયે પણ સુખ હતું, જીવતાં સુંદરી ને સિંહાસન હતાં, મયે સ્વર્ગ ને સુરાંગનાઓ હતી.
રાજવંશીઓનું ત્રીજું શિવનેત્ર પ્રગટ થયેલું જોતાં જ, રાજદૂતે પોતાની વાત આગળ ચલાવતા. છતાંય એ ધીટ લેકે પિતાનું દોઢડહાપણ તે વાપરતા જ! જરાક કાવ્યમય બાનીમાં તેઓ કથતા :
રાજ-બાગમાં એમ તે અનેક ફૂલડાં પ્રફુલ્લે છે, એમાં એકાદને બાદ કરતાં બધાં શ્રી ને ભાભર્યા જ હોય છે, પણ મિથિલાના રાજવીના ઉદ્યાનમાં ખીલેલું આ પુષ્પ

Page #9

8: જૈનદર્શન-શ્રેણું ઃ ૩-૧ ખરેખર અભૂતપૂર્વ છે. નજરે જેણે જોયું છે, એ તે દીવાના થઈ ગયા છે, પણ જેણે એનું વર્ણન સાંભળ્યું છે એ પણ ઘાયલ થઈને તરફડતા પડ્યા છે. કવિઓ કહે છે, કે પૂરાં હજાર વર્ષે આ સૌદર્યશશિ પૃથ્વી પર અવતાર ધરે છે, અને એ પ્રાપ્ત કરવા માટે તે અનેક જન્મનાં પુણ્ય જોઈએ છે.”
વાતમાં ભારે મેણ નંખાયું હતું !
એનાં નામ-ઠામ !' રાજવંશીઓ આ દીર્ઘસૂત્રી રાજદૂતોથી કંટાળીને બૂમ પાડી ઊઠતા.
એનું નામ કુમારી મલ્લિકા, મિથિલાનાં એ રાજકુંવરી. પહેલા મેળાની પુત્રી ! સાત ખોટની ! પુરાણ કાળમાં
જ્યાંની એક રાજકુમારી સીતાને પરણવા લંકેશ્વર રાવણે પિતાની સેનાની નગરી સળગાવી દીધેલી, ને પોતાની જાતને પણ દીપક પર પતંગ મરે તેટલી આસાનીથી અર્પણ કરી દીધેલી, એ દેશની નવયૌવના રાજકુમારી! માબાપને મન કુંવારી કુંવરથી પણ સવાઈ! એની મર્યાદા કેઈ ન લેપે ! એને પગલે કંકુ ઝરે! વચને હીરા ગરે. એનું હાસ્ય ઉઘાડી તલવાર મ્યાન કરાવે ! અધરમાંથી તે જાણે નયે અમીરસ ઢળે! પૂરાં પુણ્ય હોય એને પેટ આવી પુત્રી પાકે ! ને પૂરાં પુણ્ય કર્યા હોય એ આવી પદ્મિની પામે.”
મૂર્ખાએ, પહેલાં ગુણની વાત હોય કે રૂપની! આકૃતિ ગુણને કહે, એ વાત કેમ ભૂલ્યા? કોયલ ગમે તેટલી મીઠી હોય, પણ કેઈએ પાંજરે પાળી? રૂપ કેવું?”

Page #10

ભગવાન મલિલનાથ : 9
મારા રાજ, અંધારામાં અજવાળાં કરે તેવું. ચામડી તે સેનેરી મૃગ જેવી! આંખે તે આ શતદલ ને પિયણથી સુંદર ! એમની રેમરાજી કેસરથી મૂલવાય છે. એમના મુખને ચંદ્રથી પણ વધારે નિષ્કલંક ને કમળથી વધુ શ્રીભર્યું જોઈ કવિઓ પણ મૂંગા થઈ નેતિ નેતિ' કહે છે.”
પણ એનાં બીજા અંગપ્રત્યગોનું વર્ણન!” શૃંગારિક કાવ્ય આસ્વાદવાના શોખીન રાજવીઓ વધુ રસભરી રૂપ આનીની માગણી કરતા.
નેતિ! નેતિ! મહારાજ! એ વર્ણન શક્ય નથી. એની અદબ કરવાનું મન થાય એવું એ સૌંદર્ય છે.”
“નિરર્થક, અડધી વાતમાં તે શી મજા? રે માનસરોવર પર કાગડાઓને મેકલવા નિરર્થક છે, ત્યાં તે ક્ષીર–નીરના વિવેકી હંસને જ મોકલવા ઘટે. અરે, છે કેઈ ચિત્રકાર? જાઓ, ને કઈ પણ ઉપાયે મિથિલાની એ રાજકુંવરીનું ચિત્ર દેરી લાવે. મેં માગ્યાં ઈનામ મળશે.”
પીઠ પાછળ બડબડવાની આદતવાળા રાજદૂત કાગડાને મિષ્ટાન્નને શે આસ્વાદ! એને તે જોઈએ” આવું આવું બબડતા મળ્યું તેટલું ઈનામ લઈને બહાર નીકળી જતા.
ચિતારાઓની એક ફેજ મિથિલા તરફ રવાના થતી દેખાતી. દુનિયામાં પુરસ્કારનું પરિબળ ભારે છે!

Page #11

10 : જૈનદન-શ્રેણી ઃ ૩–૧
[૨]
જે કાળે ઊડતા પ ́ખી જેવા પુરુષ હતા, ને વહેતા ઝરણુ સમી સ્ત્રી હતી, એ કાળની આ વાત છે. જગતના જેટલાં રમ્ય ઉપવને હતાં, એનાં મિષ્ટ ફળફૂલે અપ્રતિ અદ્ધભાવે પુરુષ આસ્વાદતા, શેષ સ્ત્રી આસ્વાદતી. સ્ત્રી ગાતી, નાચતી, સૂકાં મેદાનેા હરિયાળાં બનાવતી; છતાં આખરે તેા જેવી હેાય તેવી પૃથ્વીનું અવલંબન કરીને રહેતી.
સ્વૈરવિહાર પુરુષને ધર્માં હતા. સ્ત્રીને શિરે અનેક મર્યાદાએ મઢાયેલી હતી. કમ ના રસિયા પુરુષે ધર્મ સ્ત્રીઓને સાંપ્યા હતા, ને પાતે ર'ગબેરગી પત'ગિયાની જેમ ઠેર ઠેર સ્વછંદે ઘૂમ્યા કરતા, ને મધુવનનાં પુષ્પ-મધુ ચૂસ્યા કરતા. કાંય નવું તાજું સૌ પુષ્પ ખીલ્યું છે કે નહિ, એની સદા સદૈવ ભાળ રાખ્યા કરતા, ને કયાંયથી એવા ખખર આવ્યા કે સહુ સાથે ઝ’પલાવતા,
એ વેળા ભયકર કાલાહલ મચી જતા, ભારે મારામારી જામતી. એ યુદ્ધોમાં મરીને કેટલાય ચેાદ્ધાએ સ્વર્ગમાં જતા ને કેટલાય અપ`ગ થઈ પૃથ્વી પર નરક આસ્વાદતા, પણ પેલા જક્કી પત`ગે કાં તા સૌંદય પુષ્પને ચૂંટી લેતા – છૂંદી દેતા યા એમાં જ પાતે યાહોમ કરીને સ્વાહા થઈ જતા.
જે સ્વાહા થઈ જતા, એનાં કવિએ કીર્તિ –સ્તાત્રે રચતા ને સ્વાહા થનારનાં સંતાને એ; કીતિ સ્તોત્રનુ શ્રવણુ કરી પૂર્વજોને પંથે પળતા. આ સદાની કહાણી હતી,

Page #12

ભગવાન મહિલનાથ : 11
એ કાળે મિથિલામાં રાજા કુંભ અને રાણું ધારિણીની ભારે આરાધના પછી રાજકુમારી મહિલકા જમ્યાં. રૂપમાં અજોડ, ગુણમાં અજોડ! પણ તેજ ન હોય તે રૂપ શા કામનું! ત્યાગ ન હોય તે ગુણ શા કામના!
સહુ જ્યારે રાજકુમારીનાં વખાણ કરતાં, ત્યારે કુંવરી હસીને કહેતાંઃ રૂપ તે સાચું અંતરનું, એ રૂપાળું ન હોય તે આ રૂપ તે ઠગારું છે.”
સહુનાં અંતર આ બાળકુંવરીના કાલા કાલા બેલ પર ઓળઘોળ થઈ જતાં.
કુંવરી એવાં શુભ પગલાંનાં કે એમની પછી રાજને પાટવી કુંવર જમે. પ્રજાએ ઉત્સવ આરંભે તે રાજાજીએ કહ્યું: “મારે મન કુવરી મલ્લિકા કે નવતજા કુંવર મલ્લ બંને સરખાં છે.”
પણ રાજસિંહાસન તે કુમાર મલ્લને મળશે ને?” પ્રજાજને પ્રશ્ન કરી બેસતા.
જરાય નહિ, રાજકુમારી મલ્લિકા સિંહાસન શોભાવશે. કઈ વાતે એ ઓછી – અધૂરી છે કે એને સિંહાસન ન મળે?' પિતા પિતાના મનની મોટાઈ બતાવતા.
પણ લેક કહેતું: “ગમે તેમ તેય દીકરી ને! એ તે પારકા ઘરની લક્ષ્મી! ખરે ઉત્તરાધિકારી તો રાજકુમાર મલ!'
પણ મોટા થયેલા કુમાર મલે જ્યારે એક દહાડો જાહેર કર્યું કે, “મારા પૂજ્ય મોટાં બહેન મલ્લિકા રાજ

Page #13

12 : જૈનદર્શન-શ્રેણી : ૩-૧
ગાદી સંભાળશે. હું તેા એમની સેવામાં રહી આજ્ઞા ઉઠાવીશ.’ ત્યારે સહુના આશ્ચર્યના પાર ન રહ્યો. અરે, જમીનના એક ટુકડા માટે લેક લીલાં નાળિયેરની જેમ મસ્તક વધેરે છે, તે આ તે આખા મિથિલાના રાજપાટની વાત!
પણ આ ભાઈ-બેન જાણે જુદી માટીમાંથી ઘડાયાં હતાં. એમાં સ્વાની તા જાણે ખૂ પણ નહેાતી. ભાઈ એક તરફ આમ કહેતા ત્યારે વળી રાજકુમારી મલ્લિકા તે જુદી જ વાત કરતાં. એ કહેતાં :
પિતાજી, રાજ તેા કરવુ' છે, પણ જમીન પર નહિ, લેાકેાનાં અતર ૫૨. એક દિવ્ય સામ્રાજ્યની કલ્પના મગજમાં સતત ઘૂમ્યા કરે છે. સ ંતેાષ એના ખજાનેા, અહિંસા એના રાજદડ, સત્ય એનું સૈન્ય ! એના ભડા પ્રજાના ઘરમાં ભર્યા હોય, એની શક્તિ પ્રજાના ખાડુમાં હાય. મારા સામ્રાજ્યના પહેલેા સદેશ એ હશે કે દેઢુના એક સુખ માટે આત્માના અનંતા સુખને ઠોકરે ન મારશે ! મારે પહેલા રાજઆદેશ એ હશે કે સુવણુ જેવી માટી માટે ને રત્ન જેવા પાષાણ માટે અંતરનાં અમી ફગાવી ન દેશે.’
6
અયેાધ્યાના રાજવી આવાં સુલક્ષણાં પુત્રીપુત્રથી ધન્યતા અનુભવતા. ખાકી રાજકાજમાં તા કાણુ બાપ ને કોણુ બેટા ! કાણુ વીરા ને કાણુ વીરી ! સ્વા` ન સર્યાં તે સગા આપ પણ શત્રુ !

Page #14

ભગવાન મલિનાથ : 13
સંસારમાં સંપત્તિ માટે ક્યાં પાપ નથી આચરાયાં?
આવી નગરીમાં દેશ દેશના શાહી ચિતારાઓ ઊતરી પડ્યા. તેઓ મિથિલાની અનેક સુંદરીઓનાં ચિત્ર કરતા. પતિનીઓ ને ચિત્રિણીઓને તાદશ રંગ ને રેખામાં સજીવ કરતા, પણ જાણકારે તે એ જોઈને ડેકું ધુણાવી કહેતાઃ
આમાંની એક સુંદરી, કુમારી મલિલકાના નખના સૌંદર્યને પણ મળતી આવે તેમ નથી !” અને પછી ઉમેરતા કે “ભાઈ, જેણે એ રૂપ જોયું નથી, એ ભલે કંઈ આડું અવળું ચીતરી લે. પણ જેણે એ રૂપમાધુરીનાં દર્શન કર્યા છે એ તો જાણે સર્વથી ઉપશાન્ત થઈ બધી જંજાળ મૂકીને મગ્ન બની ગયા છે, સંસારની સદાની રૂપ લાવણ્યની ભૂલભુલામણીમાંથી એ તરી ગયા છે. માટે આ મિથ્યા યત્ન છાંડી વહેલાસર બીજે ધંધે વળગી જાઓ તે સારું!'
કેટલાક ચિતારા પિતાના ખડિયા–પિોટલા ખાંધે નાખી મિથિલા છેડી જતા, પણ વત્સને પ્રખ્યાત ચિતારે વસંતસેન એમ હાર કબૂલ કરે તે નહોતે. ચિત્ર ન નિમિત કરી શકાય તે પ્રાણના ઉત્સર્ગની પ્રતિજ્ઞા લઈને એ આવ્યો હતો.
પ્રબળ પ્રયત્નને અંતે હંમેશા પરિણામ સામે જ ખડું હોય છે. ચિતારા વસંતસેનને એક દહાડો રાજકુમાર મલ્લના રંગભવન માટે આમંત્રણ મળ્યું.
વસંતસેનને જાણે માગ્યું સ્વર્ગ મળ્યું ! ભ. મ. ૨

Page #15

14 : જૈનદર્શન-શ્રેણી : ૩-૧
[૩]
નર અને પવિત્રતા, આકાશ અને નિર્મળતા, હવા અને શીતલતા, આજે એક સાથે આવી વસ્યાં હતાં. સરયુના પવિત્ર તીર પર, વસંતની એક નિર્મળ રાત્રિ તારાઓથી ભરેલી પ્રકાશી રહી હતી. મંદ શીલત મલયાનિલ આમ્રવૃક્ષમાંથી વેણુ બજાવતે વહેતે હતે. પૃથ્વી આજ માની ગેદ જેવી મીઠી લાગતી હતી. વિકરાળ વનેચરે આજ સ્વજન જેવાં ભાસતાં હતાં!
કોઈ દિવસ નહિ ને આજે આ ભયભર્યા સરયુ તીરેમાં એકાએક ફેરફાર કાં? રાજકુમાર મલ્લનું રંગભવન નિર્માણ કરી રહેલ ચિતાર વસંતસેન આજ વગર કારણે આહૂલાદ અનુભવી રહ્યો હતો. આ હતે રંગભવન માટે એકાદ સુંદર દશ્ય સંગ્રહી લેવા, પણ એ બધું ભૂલીને વનશ્રીની અજબ મસ્તી માણી રહ્યો. એને તમામ કામકાજ મૂકી દેવા જેવું લાગ્યું. તમામ રંગ સરિતાજળમાં વિસર્જન કરવા જેવા લાગ્યા. આવી પવિત્ર પળ – કયારેક જ આવતે આવે વખત – શાંતિથી ગુજારવા જે, રાત માણવા જેવી, ને હવા આસ્વાદવા જેવી લાગી રહી. જે એમ ન હોત તે ત્યાં પેલું નાગબાળ અને નકુલબાળ શા માટે હેતથી એક સાથે ખેલી રહ્યાં હોત!
ચિતાર વસંતસેન સૃષ્ટિના આ મેહિની રૂપને નીરખી રહ્યો. નકામા હતા એના હાથ અને નિરર્થક હતા એના

Page #16

ભગવાન મલિનાથ : 15
રંગે! કારણ કે પૃથ્વી રંગ ને આકાર કરતાં રસ અને ગંધમાં વધુ વ્યાપ્ત હતી, ભૌતિક કરતાં દૈવિક શોભા વિશેષ ધારીને બેઠી હતી.
અને એ શભા સ્વયં દેહ ધારીને આવી હોય, એમ પાસેની આમ્રકું જેમાંથી નીકળીને આવતી એક નારી દેખાઈ. સંસારનું સમસ્ત સૌંદર્ય દેહ ધારીને આવતું હોય, ચંદ્રની
સ્ના નારીરૂપે વિહરવા નીકળી હય, પુષ્પોને પરાગ નારીની પ્રતિકૃતિ ધરીને પસાર થતા હોય એ એને ભાસ થયે. પ્રકૃતિને પરિવર્તનનું કારણ સમજાયું. આત્મતેજથી ઝળઙળતી એવી કઈ વિભૂતિના પગલે વિશ્વ પલટાયું નથી. | મેઘના ગંજ વચ્ચે વીજળીને એક સળવળાટ થાય ને પાછે અદશ્ય થઈ જાય – એવું એ દર્શન હતું પળવારનું, દષ્ટિભરનું !
પણ એમાં શું પ્રચંડ બળ રહ્યું હતું ! હજારે કૌમુદિનીની શીતલતા ને સહસ સૂર્યોના તેજથી દમકતા એ મુખ તરફ એક નજર નાખી ન નાખી, અને ચિતારે સુધબુધ સર્વ વિસરી ગયે. આત્માની સ્વસ્થતા હરી લે એવું સૌંદર્ય નહિ, પણ દેહને એને ચરણે છાવર કરાવી દે એવું દિવ્ય તેજ ત્યાં વિરાજતું હતું. સદા સુંદર સ્ત્રીદેહ ચીતરવામાં જેણે પિતાની નિપુણતા દાખવી હતી, આજ એ જ ચિતારાને એક સ્ત્રીદેહે સમાધિસ્થ બનાવી નાખે. એક ક્ષણ એ પવિત્ર તેજોમય દેહ નીરખીને એણે નેત્ર મીંચી લીધાં; પણ જાણે અંદરના – અંતરના ફલક પર એ દિવ્ય

Page #17

16ઃ જૈનદર્શન-શ્રેણી : ૩-૧ દેહની તેજરેખાઓ એ સંભાળીને સંગ્રહી રહ્યો; અંતરમાં એક નવું તાદશ ચિત્ર ભારે તન્મયતાથી ખડું કરી રહ્યો !
પલાશ વૃક્ષના થડને ટેકે, એ ચિતારે આંખે મીંચીને ન જાણે કયાં સુધી બેસી જ રહ્યો. વસંતની રાત એમ ને એમ વહી ગઈ. તારાએ એમ ને એમ ઝાંખા થઈ ગયા. અડધી રાતથી ટહુકતી કેયલ પણ ચિતારાને જગાડવા ટહુકી ટહુકીને જપી ગઈ. પલાશ વૃક્ષનાં પુપે – કેસૂડાંએ નીચે જાજમ બિછાવી દીધી, પણ ચિતારા વસંતસેનની આંખે હજુય નિમિલિત હતી, એને દેડ નિશ્ચષ્ટ હતે.
પૂર્વાકાશમાં સૂરજદેવતા ઝગમગી ઊઠયા, સરેવરમાં કમળ ખીલી ઊઠયાં પણ ચિતાર તે દિશા, કાલ, સમયાન બધાનું ભાન ભૂલી બેઠો હતે. એ વેળા કેયલના જે કઈ ટહુકે સંભળા, નુપૂરને મિણ ઝંકાર થયે.
ચિતારાજી, શું દિવ્ય સમાધિમાં લીન થયા છે !' અવાજમાં સામાન્ય માનવીને મેહ પમાડે તેવી મીઠાશ હતી. પણ ચિતાર તે હજીય સમાધિસ્થ હતે.
ચિતારાજી, હું આવી. જેને તમે આજે તેડાવી હતી એ મિથિલાની માયાદેવી હું પોતે !” રમણએ પિતાના હાથનું લીલાકમળ ચિતારાના મેં પર ધીરેથી રમાડતાં કહ્યું. પણ ચિતાર કઈ દિવ્ય સમાધિમાં પડ્યો હતો.
મિથિલાના રસિક જનમાં પોતાના ભભકતા સૌન્દર્યથી જાણીતી પયાંગના માયાદેવી જરા ખસિયાણી પડી ગઈ પણ ભારત–પ્રખ્યાત ચિતારાના હાથે પિતાની રૂપસુંદર

Page #18

ભગવાન મલ્લિનાથ : 17
ઃ
કાયાના અવયવે અવયવને તાદશ ચિત્રિત થયેલાં જોવાના એને મેાહુ હતા. એ જરા વધુ નજીક સરી, ને ચિતારાના ખભા સાથે ખભા મિલાવતાં જોરથી એના કાનમાં કહ્યું:
6
ચિતારાજી, જાગેા. જાગા ! હું મહામાયા રાજકુમાર મલ્લના રંગભવનમાં વાસ'તિકા ચિતરવા માટે જેને પ્રતિકૃતિ મનવા ખેલાવી હતી તે હું. જરા એક આંખ આ દેહની શેશભા ઉપર તેા નાખા !'
www.
ચિતારા નિદ્રામાંથી જાગતા હોય એમ જાગ્યા. એણે ધીરેથી નેત્ર ઉઘાડયાં, ને ફરીથી તરત બંધ કરી દીધાં.
‘કેમ, કેવુ... રૂપ ચિતારાજી!' રમણીએ જરા ગÖમાં કહ્યું. એને લાગ્યું કે ચિતારા પેાતાનું રૂપ નિહાળી મુગ્ધ ખની ગયા.
‘ દિવ્ય રૂપ, રમણી ! ' ચિતારાના કંઠમાં કવિતા જાગી હતી !
"
પહેલાં કદી નીરખ્યું હતું ? ?
ચિતારાએ ડાકુ` ધુણાવી ના કહી.
'
જાણા છે, આ રૂપના દર્શન માટે આર્યાવના રાજવીએ પેાતાના અડધેા ખજાના ખાલી કરવા તૈયાર છે. આ પગની પાની પર મેંદી મૂકવા માટે મરી ફિટતા માનવીએ, મારા વિરહથી ઝૂરતા કાયકષ્ટ સહી, મરીને સ્વર્ગમાં જઈ શકે છે, પણ મારી ગુલામી પાની જોઈ શકતા નથી. મારા દ્વાર પર સુવર્ણમુદ્રાના થાળ લઈને અનેક શ્રેષ્ઠિઓનાં ને રાજવીએનાં દાસ-દાસીએ સદા તત્પર ખડાં છે. તે

Page #19

18: જૈનદર્શન-શ્રેણું : ૩-૧
પિતાના સ્વામીની નમ્ર ભેટને સ્વીકારની કૃપા દીનવદને યાચી રહ્યાં હોય છે, છતાંય એ મળતી નથી!” રમણના અવાજમાં ભારોભાર ગર્વ હતે.
અને એવા ખરીદ-વેચાણ થતા રૂપ પર અભિમાન કરે છે, નારી! કેડીની કિંમતે વેચાય કે કરોડની કિંમતે વેચાય, જે વેચાણું એની કોઈ કિંમત નહિ! મિથિલાનાં મહામાન્ય માયાદેવી! જે દિવ્ય રૂપની હું વાત કરું છું, જેની ઝાંખી હજી પણ અંતરમાં ને આત્મામાં રણઝણી રહી છે, એ રૂપની પાસે તારું રૂપ સૂરજ પાસે આગિયા બરાબર નિસ્તેજ, નિર્માલ્ય ને નગણ્ય છે !”
શું કહે છે, તું?” રમણનાં ભવાં પર કોઈની તીરકામઠી ખેંચાઈ. “શું કહે છે તું? ચિતારા, બતાવ કે આ મારા કમળદંડ જેવા બાહુથી પણ એના બાહુ વધુ સુંદર હતા ? આ મારા કસ્તૂરી નાગ કરતાં એને કેશકલાપ વધુ કાતીલ હતે? આ મારી સિંહકટિ કરતાંય એની કટિ વધુ લચકાળી હતી.......અને...”
ભી જા, સુંદરી ! આવી ગંદી વાત છેડી દે! દેડની તે વળી શી મહત્તા ! મળમૂત્ર, લેમ ને માંસથી ભરેલા અવયનું શું અભિમાન? આ સુંદર રંગો ગમે તેટલા સુંદર હોય, પણ જે કઈ સુંદર છબી ન નિર્માણ કરી શકે, તે શા કામના? મરી ગયેલા માનવીને પણ તમામ અવય હોય છે, છતાં શા માટે એને આપણે પ્યાર કરતા નથી? એને શા માટે ચૂમતા નથી!”

Page #20

ભગવાન મલ્લિનાથ : 19 રે પ્રિય, તારી ઘેલી વાતે મારાથી સમજાતી નથી.
એનું એ જ કારણ છે, કે આજ સુધી આપણે જેને પ્યાર કરવો જોઈએ એને પ્યાર કર્યો નથી.”
ચિતારાજી, પ્યારની વાત હું જાણું છું. જીવનભર એ વાતને તે મેં વેપાર કર્યો છે. છતાં એ તત્ત્વજ્ઞાનની મને આજે જરૂર નથી. બુટ્ટી થઈશ ત્યારે ચેલી બનવા ચાલી આવીશ. આજે તે મારું રૂપ નીરખીને – મારી છબી રાજકુમાર મલલના રંગભુવનમાં ચીતરીને – મને અમર બનાવી દે !”
તને ચીતરું હવે? હાય રે રમણી? અમૃતને આહાર જમીને માનવી એંઠવાડ શી રીતે આરોગી શકે? જે રૂ૫ મારા દિલમાં, દેડમાં, અંતરમાં, આત્મામાં વસી ગયું છે, એ કેવી રીતે વિસારે પાડું? તને જોઉં છું ને એમ લાગે છે કે શું આવી કદરૂપી સ્ત્રીને હું ચીતરું? તારામાં સૌંદર્ય ક્યાં છે? સુશ્રી ક્યાં છે? વદન પર વિરાજતા એ તેજસ્વી રંગે ક્યાં છે ! રમણી! તને નિરાશ કરતે હોઉં તે માફ કરજે! જેમ કેઈ કવિ અભુત એવા મહાકાવ્ય પાછળ પિતાની નાનીશી જિંદગી ખચી નાખે છે, એમ હવે એ પરમ તેજોમયી, સૌંદર્યમયી નારીના ચિત્ર પાછળ આ જિંદગી વેડફાય તે વેડફી નાખવા ચાહું છું. રે, એ સેદો સાવ સસ્ત લાગે છે.”
તું કેઈ સ્ત્રીના પ્યારમાં પડ લાગે છે. અને તેથી

Page #21

20 : જૈનદર્શન-શ્રેણી : ૩-૧
જ કાલ સુધી જે મહામાયાનાં વખાણ કરતાં થાકતે નહિ, એની જ નિંદા – અને તે પણ એના મેં સામે – કરે છે !”
કોઈને પ્યારમાં પડવું એ શું ગુને છે? પ્રેમ તે પ્રકૃતિનું દાન છે. બાળક માતાના પ્યારમાં પડે છે, ભાઈ બહેનના પ્યારમાં પડે છે, શું એમાં દેષ છે? દેષ માત્ર હોય તે તે દષ્ટિને છે! દષ્ટિ પલટો એટલે દુનિયામાં પલટો દેખાશે.”
જય સદ્ગુરુ! તે પ્રણામ! આપનું પ્રવચન સાંભળ્યું. જ્યારે માયાદેવી સામે જેવું પણ જીવનને લ્હાવ છે, ત્યારે તું તેને તરછોડે છે? પણ હું શું કહું? દ્રાક્ષ પાકવાને વખત થાય ત્યારે લીબેબી ખાનાર કાગડાની ચાંચ પાકે, એમાં કેને દેષ? આજે સૌન્દર્યને સાગર તારા દરવાજેથી પાછો વળે છે. સંસારમાં સામે પગલે જવામાં સાર નથી, એ હવે સમજી. તમને પુરુષને તે ધુત્કારવા, તિરસ્કારવા, આજીજી કરાવવી, પાછળ પાછળ ફેરવવા ને પછી કૃપાને એક હાથ લંબાવ, તે જ સીધા રહે. અસ્તુ ! જે હે તે હો. જે સુંદર સ્ત્રી તને મળી છે, તે ગમે તે હ. મારો ગર્વ અખંડિત છે. મારું સ્થાન અચળ છે. હું જાઉં છું, પણ એટલું યાદ રાખજે કે તું આખરે પસ્તાઈશ, ઘરઘરની ઠોકર ખાઈશ. તારે લીધેલો માર્ગ ખોટો છે.”
“કઈ ચિંતા નહિ, નારી! જે પવિત્ર દર્શન લાધ્યું છે, એની એટલી કિંમત ચૂકવવી પડે તે પણ કંઈ વિશેષ નથી. તને નિરાશ ન કરત, પણ હવે હું લાચાર છું. આ

Page #22

ભગવાન મહિલનાથ : 21
હાથ હવે બીજું ચિત્ર નહીં દોરી શકે, આ આંખ હવે બીજા રંગે નહિ પૂરી શકે. આ આત્મામાં હવે બીજી કેઈ વ્યક્તિ નહિ વસી શકે.”
“ભલે, ચિતારા, પણ એટલું યાદ રાખજે કે એના ઈનામમાં રસ્તાની રજ સિવાય બીજું કશું નહિ મળે.
આહ, એ રજ પણ મારે મન કેટલી પવિત્ર હશે !'
અને ચિતારાએ દેડીને પળવાર જેનાં દર્શન થયાં હતાં એ અનામી સુંદરીના પવિત્ર સ્પર્શથી અંકિત રેણુને મસ્તક પર ચઢાવી લીધી.
પગ પછાડતી ચાલી જતી પેલી રમણીના ઝાંઝરને ઝણકાર કેટલે મેહક હતો, એને કંઈ પણ ખ્યાલ આ પાગલ ચિતારાને ન આવે.
[ ૪] રાજકુમાર મલ્લનું રંગભવન આખરે સંપૂર્ણ થયું. એમ તે દિવસથી બીજુ કામ પૂરું થયું હતું; માત્ર રંગભવનના રંગગૃહમાં એક ચિત્ર મૂકવાનું બાકી હતું. એ ચિત્ર પણ સિતારા વસંતસેને રાત દડાડાના ઉજાગરા વેઠી પૂરું કર્યું હતું.
આજે રાજકુમાર મલલ પોતાના અંતઃપુર અને મિત્રમંડલ સાથે એ નીરખવા આવ્યું હતું. ઘણા દિવસની આકાંક્ષા આજ પૂરી થતી હતી. એનું હૈયું આનંદમાં ડેલી રહ્યું હતું. અરે, દેશદેશના યાત્રીઓ આ જોવા આવશે
ભ. મ.
૩

Page #23

22 : જૈનદર્શન-શ્રેણી : ૩-૧
ત્યારે મેંમાં આંગળાં નાખી જશે અને જ્યારે પિતાની રાણીઓ સાથે પિતે આમાં વિહાર કરશે, ત્યારે શું સ્વર્ગ ભવનની કે ઇંદ્રભવનની શોભા ઝાંખી નહિ પડે?
હેશભર્યો રાજકુમાર મલ્લ નાના હરણબાળની જેમ છલાંગ મારતે રંગભવનનાં પગથિયાં ચડ્યો! શ્વાસભર્યો એ રંગગૃહના પ્રવેશદ્વાર પર જઈને ઊભે. પણ અરે, આ શું ? જે ઊભે તે જ પાછો ફર્યો. એના હર્ષથી પુલકિત માં પર એકાએક ગ્લાનિ કેમ ફરી વળી !
“શા માટે? શા માટે? અરે, રાજકુમાર કેમ પાછા
ફર્યા ?”
- બધે કોલાહલ વ્યાપી ગયે, ને આકસ્મિક બનાવનું મૂળ તપાસવા સહુ ઊંચા-નીચા થઈ રહ્યા. પહેલે પગલે કઈ બિલાડી છીંકી? અરે, રાજકુમારે તો ભારે તરંગી હોય છે. વાતવાતમાં વાંકું પડી જાય! કારણ તે પૂછો !
રાજકુમારના મિત્રે કારણ પૂછવા લાગ્યા. કુમારની પત્ની શચીદેવી પતિને એકાએક પાછા ફરવાનું નિમિત્ત જાણવા ઉત્સુક બન્યાં. કુમાર મલને ચહેરે શરમથી શ્યામ થઈ ગયું હતું, લજજાભારથી મસ્તક ઊંચું થતું નહતું. તે પછી વાત કરતાં જીભ તે કેમ ચાલે?
બહુ આગ્રહ થયે ત્યારે કુમારે કહ્યું: “રંગભવનના મધ્યભાગમાં પૂજનીય બહેન મલિકાને મેં ઊભેલાં જોયાં. વિષયલાલસાના પ્રતીકસમાં રંગભવનમાં તપસ્વિનીસમાં બહેનને જોઈ શરમ ન આવે? આવા સ્થળે એમણે ન

Page #24

ભગવાન મલ્લિનાથ : 23
આવવુ' જોઈ એ. એ આવે તે આપણે જવુ ન જોઈ એ. કઈક મર્યાદા તા રહેવી જોઈએ ને! ન જાણે એ મને કેવા પામર ને વિષયી ધારશે! જે ભાવિલાસ એમને સ્પર્શીતાય નથી, એ આપણને કેવા ઘેલા બનાવી નાખે છે! રે! હુ પામર, અહેનને કેમ કરીને મેં મતાવીશ?’
શચીદેવી કુમારી મલ્લિકાનું આગમન સાંભળી તેમને મળવા રંગભવનમાં પ્રવેશ્યાં. સામે જ સ્વસ્થતાની મૂર્તિસમાં પ્રસન્નતાની પ્રતિમાસમાં મલ્લિકા ઊભાં હતાં. એ આગળ વધ્યાં. મલ્લિકા તા જેમ હતાં એમ ને એમ ખડાં હતાં. એમના મુખ પરનું મંદસ્મિત એમ ને એમ જ હતું.
શચીદેવી વધુ નજીક સર્યાં", પણ મલ્લિકા તે ન આલે ન ચાલે. શચીદેવી વિશેષ નજીક ગયાં, તેમને પોતાની મૂર્ખતાના એકાએક ખ્યાલ આવી ગયા.
-
શચીદેવી પેાતાની ભૂલ પર જોરથી હસી પડયાં. અરે, આ તે માત્ર ચિત્ર છે, કુમારી મલ્લિકાની માત્ર પ્રતિકૃતિ છે!
એ હાસ્યના પડઘા કુમાર સાથેના મડળમાં પડયો. હાસ્યનું કારણ જાણવા સહુ એકદમ ર'ગભવનમાં આવ્યાં, શચીદેવીનુ તા હાસ્ય માય નહિ! અરે, કુમારે કોની શરમ કરી! વાહ કુમાર વાહ! વાહ તમારી ચતુરાઈ !
કુમાર મલ્લુ પેાતાની મશ્કરી થતી સાંભળી એકદમ ત્યાં ધસી આવ્યા. શચીદેવી તે જોરથી હસી રહ્યાં હતાં. તેઓ હસતાં હસતાં ખેલ્યાં :

Page #25

24 : જૈનદર્શન-શ્રેણી : ૩-૧
જઈ શચીદેવીએ ચિતાર ! અજમ
આ તમારાં ઐન ને?” ને પાસે ચિત્રને હલાવ્યું. : વાહ, કેવા અદ્દભુત એની કળા! જીવ મૂકવાનું જ ખાકી રાખ્યુ છે. અરે, આપે એને મે માગ્યું ઈનામ! આવી છબી તેા જીવનમાં પહેલી વાર જોઈ ! ’
6
અરે, ખેલાવા એ ચિતારાને ! એ અવિવેકી આત્માને !” કુમાર મલ્લે ખુશ થવાને બદલે ક્રોધાન્વિત થઈ સેવકોને આજ્ઞા કરી. અરે, એ મૂર્ખ માણસને ખબર નથી કે આ વિલાસભવનમાં પૂજનીય અહેનની પ્રતિછખી હોઈ શકે ખરી ? વિવેક જેવી કોઈ વસ્તુને એ જાણે છે ખરો કે? શું એણે મને એવેા પામર લેખ્યા ?’
હસતું મડળ એકાએક ગભીર ખની ગયું.
સેવકે ચિતારાને ખેાલાવવા જાય તે પહેલાં ચિતાર સ્વય. ત્યાં હાજર થયેા હતા. એણે પ્રણામ કરી કહ્યું :
‘કુમાર, અહીં મૂકવા માટે મેં વાસ`તિકાનું ચિત્ર નક્કી કર્યું હતું. એની પ્રતિકૃતિ માટે મિથિલાની રૂપ યૌવનભરી માયાદેવીને પણ નાતરી હતી. પણ એક અજબ પળે રાજકુમારી મલ્લિકા નજરે પડયાં – ગ્રીષ્મની રાતે વીજળીના ચમકારા થાય તેમ. અને મારા હાથ, મારી પીછી એ ભવ્ય દેહપુંજના વગરકીધાં ગુલામ ખની ગયાં ! '
"
બનાવવાની વાત છેાડી દે, ચિતારા!'
• રાજાજી, મનાવવાની વાત નથી; સાચુ' કહું છું',
કે

Page #26

ભગવાન મલ્લિનાથ : 25
આ પીંછી ને આ આંગળી હવે બીજું ચિત્ર નહિ દેરી શકે. અહાહા, એ ભુવન–મેહન અલૌકિક રૂપ!”
કેવી વાત કરે છે, આ ચિતારો ! બહેનના પવિત્ર રૂપની ચર્ચા કરે છે ! અરે, છે કેઈ હાજર ! કાઢી મૂકે આ ચિતારાને મિથિલાની હદમાંથી! લૂંટી લે એની માલમત્તાને !”
“શું કરવી છે માલમત્તાને! તમે મને શું લૂંટશે? હું પોતે જ આ બધી માલમત્તા લૂંટાવવા તૈયાર છું, કારણ કે ન લૂંટી શકાય તેવે ખજાને મને સાંપડી ગયું છે!”
ચિતારો વસંતસેન ખરે બપોરે, અડવાણે પગે, ખાલી હાથે મિથ્યા અપમાનને ટોપલે માથે ચઢાવી મિથિલા છેડી ચાલી નીકળ્યા. લેકે એના નામ પર તિરસ્કાર વરસાવતા હતા, જ્યારે એના મુખ પર શાન્ત હાસ્ય વિરાજી રહ્યું હતું ! એને તે બેડે પાર થઈ ગયો હતે.
વસંતસેન શહેર છેડી વન જંગલમાં જઈ વસ્યા. ફરીથી એણે એ જ તસબીર આલેખવા માંડી, પણ હવે એને ઈનામની આશા નહતી – પુરસ્કારની ખેવના નહતી! એ તે કવિ જેમ કવિતા કરે, ભક્ત જેમ ભક્તિ કરે, પંડિત જેમ પાઠ કરે, એમ રંગ ઘૂંટયા કરતે ને રેખા બનાવ્યા કરતે હતે. એનું મન રોજ રજ ઉપશમ પામતું જતું હતું. સંસારની સ્પર્ધા, સંસારની તૃષ્ણા, અને સંસારી આશાના સંતાપથી એ મુક્ત બની ગયો હતો!

Page #27

26 : જૈનદર્શન-શ્રેણી : ૩-૧
પણ સંસાર નું નામ! પાણીમાંથી અગ્નિ જલાવે એનું નામ સંસાર! જે છખીથી એકનું કલ્યાણુ થયુ એ જ છબી બીજાને હળાહળ ઝેર વ્યાપી જાય. દૃષ્ટિ પ્રમાણે જ સૃષ્ટિ રચાય છે, તે આનું નામ ! હસ્તિનાપુરના રાજવી ઘણા વખતથી વસ‘તસેનની વાટ જોઈ રહ્યા હતા. એમને ખખર મળ્યા કે વસંતહેન ચિત્ર તે દોરી લાવ્યેા છે, પણ વનજંગલમાં જઈ ને વસ્યા છે; ને કોઈ ને ચિત્ર બતાવતા નથી !
રાજાજી કહે : ‘ લુચ્ચા લાગે છે! કોઈ બીજા રાજાને પ્રસન્ન કરી વધુ ઇનામની હાંશ હશે.'
'
હા માપજી!' હાજી-હામાં કુશળ સેવકોએ સમન કર્યું, ને પેાતાનું પરાક્રમ પતાવવાની તક આવી લાગતાં કહ્યું : ‘કહેા તા ચિત્ર ઉઠાવી લાવીએ. ભલે વસ'તસેન વા ખાતા રહે!'
રાજાજીએ ન ના કહી, ન હા ભણી, કેવળ મુક્ત હાસ્ય કર્યું. પણ સેવાએ એ હાસ્યને સ'મતિસૂચક માન્યુ એક મેઘાચ્છાદિત રાતે જ્યારે ચિતારા સુખદ નિદ્રામાં પડયો હતા, ત્યારે આ સેવકે ભારે સિફતથી ચિત્ર ઉઠાવી ગયા. રાજપદ જેટલી સહેલાઈથી તસ્કરવ્રુત્તિ કેળવી શકે છે, તેટલી સહેલાઈથી કોઈ તસ્કર બની શકતું નથી !
હસ્તિનાપુરના રાજાએ એ ચિત્ર જોયુ ને એ ઘેલા બની ગયા. એમણે તાબડતાબ પુરાહિતજીને ખેલાવ્યા ને કહ્યુ' : · જાએ, મિથિલાના રાજા કુંભ પાસે જઈ ને તેમની કુમારી

Page #28

ભગવાન મલ્લિનાથ : 27
મલિલકાનું માગું કરે ! મારી જનગંધા સાંઢણું લેતા જાઓ ! ઘડી એકને પણ વિલંબ પોષાય તેમ નથી!”
રાજાજી! જનગંધા પર બેસું તે મારાં સેએ સે વર્ષ પૂરાં થઈ જાય, બ્રાહ્મણનું એ કામ નહિ !'
તમારા રાજા માટે પણ આટલે ભેગ...”
ભેગને માટે ભેગ! વિષને વળી વધારવાની વાત!” વૃદ્ધ પુરોહિતજી તાકીદે રવાના થયા.
જે જનગંધા સાંઢણી છૂટી છે! દેશ દેશ સમાચાર પ્રસરી ગયા છે. રસ્તે લોક જેવા ઊમટયું છે. સાકેતપુરના રાજવી પ્રતિબુદ્ધિને પણ સમાચાર મળ્યા છે. એણે પણ પુરોહિતજીને તાકીદે તેડડ્યા છે, ને આજ્ઞા કરતાં કહ્યું છેઃ
અરે, કાગડો હંસીને પરણષા ચાલે છે! પેલા હસ્તિનાપુરના રાજાએ મિથિલાની રાજકુમારીનું માથું નાખ્યું છે! ઝટ જાઓ, ને આપણા તરફથી પણ કહેણ મૂકે ! નહિ તે કેઈની કેમળ કળી જેવી છોકરીને ભવ બગડશે!” - સાકેતપુરના રાજાની આ પોપકાર–વૃત્તિ પર પરેહિતજી પ્રશંસાના કે વાહવાહના બે શબ્દો સિવાય શું કહે? ખુદ રાજાજીના જ રેવંત ઘોડા પર ચઢી એમણે પણ દેટ મૂકી મિથિલા તરફ! જીવને હેડમાં મૂકીને પણ આ કામ કરવાનું હતું !

Page #29

28 : જૈનદર્શન-શ્રેણી : ૩-૧
અલૌકિક લાભ માટે મનુષ્યમાંથી પશુતામાં હોંશે હાંશે પ્રવેશતા મહાશાસ્રજ્ઞ, પુરેાહિતામાં શ્રેષ્ઠ એવા પુરાહિત પરાશરે જ્યારે ચંપાના રાજવી ચંદ્રછાયને સગપણની સાંઢણી પાદરથી ગયાના સમાચાર આપ્યા ત્યારે ચ`પાના રાજવી હસીને ખેલ્યા :
6
કઈ રાજકુમારી? પેલી દૈવી કુ'ડલની પહેરનારી વૈદેહી ને ? કુંભરાજાની પુત્રી ? અરે, મારા લક્ષ બહાર કોઈ વસ્તુ નથી; પણ ભલા પુરેાહિતજી! મારું ધર્મભીરુ મન જરા આંચકો ખાય છે. નવ્વાણું રાજરાણીએ આણ્યા પછી પણ કેટલી સ્ત્રી આણી શકાય, એનું કંઈ માપ, માન શાસ્ત્રમાં હશે ખરુ'! શાસ્ત્રની મર્યાદા બહારની વસ્તુ કરતાં મારુ' મન આંચકો ખાય છે!’
1
6
મહારાજ, ધર્માવતાર છે. આ વિષે ચાક્કસ તે કોઈ વિધાન શાસ્ત્રકારોએ કર્યું નથી. રાજપદને સર્વાં નિયમાથી સ્વતંત્ર રાખ્યું છે. પણ હા, એટલું તે ખરુ` કે રાજાને જેટલી રાણીએ વધુ, જેટલી સપત્તિ વધુ, જેટલી સેના વધુ, જેટલેા વૈભવ વધુ એટલુ રાજપદ માટું, રાજા પણ પૃથ્વીને ઇંદ્ર છે ને ! સ્વર્ગના ઇંદ્રના વૈભવ વિષે તે આપે ધર્માવતારે કાં આછુ સાંભળ્યુ છે ? '
સંશયવિહીન બનેલા ચ'પાના રાજવીએ પણ પુરેહિતજીને કૂતાંતે રથ આપીને વિદાય કર્યાં : જે રથમાં રાજાજી સિવાય આજ સુધી કોઈ એઠું' નહાતુ એવા એ રથ!

Page #30

ભગવાન મલ્લિનાથ : 29
કાશી-વારાણસીના રાજા શખ જ્યારે પેાતાની નવચૌવના રાણી સાથે જળવિહાર ખેલી રહ્યા હતા, ત્યારે સરિતાનાં જળ વીંધતી સગપણની સાંઢણી, રેવંત અશ્વ ને કૃતતિ રથને જતાં જોયાં. રાજદૂત દોડીને સમાચાર
લઈ આવ્યા :
· મિથિલાની વિખ્યાત રાજકુમારી મલ્લિકાનુ` માગું જાય છે, રાજાજી!'
‘તે શું આપણા મહામાત્ય ઊંઘે છે? અરે, એ જ કુ'ભરાજાની પુત્રી, કે જેનાં દિવ્ય કુડલની ખંડિત જોડી, જુક્તિથી જોડી ન આપનાર સુવર્ણકારોને રાતારાત મિથિલા છેડી અત્રે મારા શરણમાં આવવું પડ્યું? રાંક પ્રજા પર ગુજરેલા એ જુલમ હજી મારી સ્મૃતિમાં છે. આજ કુડલ માટે આમ બન્યું, કાલે હાર માટે અને, પરમદિવસે નૂપુર માટે પ્રજા પર જુલમ ગુજરે. માટે સહુથી સારા મા` એ રાજકુ’વરીને કાશીરાજની રાણી બનાવી અહીં વસાવવાના છે! સ્ત્રીનું મન આખરે તે સેનામાં ને! અહીં સુવર્ણના ઢગ પણ છે, કુશળ સુવર્ણકારી પણ છે! નિરાંતે બેઠાં એઠાં રાણી મનગમતા ઘાટ ઘડાવ્યા કરે ને!’
6
ધન્ય, ધન્ય પ્રજાપ્રતિપાળ !’
‘ જાઓ, કાશીરાજ શ'ખની માગણી પણ રજૂ કરો, જેથી કુંભરાજને સર્વશ્રેષ્ઠ વરની પસંદગીમાં વાંધો ન આવે.’
ન
રાજદૂત વિદાય થયે. કાશીરાજની નવાઢા રાણી પેાતાના પતિદેવની જાગતી જુવાની પર મુગ્ધ થઈ ગઈ.

Page #31

30 : જૈનદર્શન-શ્રેણી : ૩-૧
અને પછી તેા વાત વેગે ચઢી ! કોશલ, કાશી, અગ, કુણાલ, કુરુ ને પંચાલ એમ છ દેશના રાજાએએ પેાતપોતાના પુરાહિતા મેકલ્યા, ને માગાં મૂકયાં. મા` સહુના એક હતા; પણ માગાં કરનાર મુખ જુદાં જુદાં હતાં. છએ છ પુરાદ્ધિતાના મુખમાં પેાતાના રાજાની પ્રશંસા ને અન્ય રાજાએની નિદા હતી. એટલે તમામ રાજાએની એકગુણુ ચેાન્યતા સામે પંચગુણુ અયોગ્યતા આપમેળે રજૂ થઈ ગઈ હતી.
પુરોહિતાના આ શ'ભુમેળાને મિથિલાના રાજવી ભે ઘેાડાં જ વાકયોમાં પ્રત્યુત્તર આપી પાછે વાળી દીધે :
મહાશય, તમારા માનનીય રાજાએને કહેજો કે કુમારી મલ્લિકા મારે પુત્ર સમાન છે. પવિત્રતાના એ અવતારે બ્રહ્મચારિણી રહેવાના નિણ ય કયે છે!’
પુરોહિતે પાછા ફર્યાં ને રાજવીએને સમાચાર આપ્યા. સહુ રાવીએ એકી અવાજે ગર્જી ઊઠચા
· નક્કી દગા છે! દીકરા કુંવારા રહે, પણ દીકરીને કોઈ કુંવારી ન રાખે. રાજા કુંભ આપણા કરતાં કોઈ સારા વરની આશામાં હશે. પણ એમ એ આપણું નાક નહિ કાપી શકે. કરો સૈન્ય સાબદાં! કાર્નિશાન વગડાવે ને સહુને તૈયાર કરો. ક્ષત્રિય રીત તે સ્ત્રીરત્ન ગમે તે
પ્રકારે ને ગમે ત્યાંથી મેળવવાની છે! ’
પરસ્પરની ચેાગ્યતાના વિષયમાં જે રાજાએ ભિન્ન મતવાળા હતા, તે આ લડવાના વિષયમાં એકમત થયા. કાં

Page #32

ભગવાન મહિલનાથ : 31
વીરરસ, કાં શંગારરસ – એ બે રસ સિવાય ત્રીજા રસના એ ભેગી નહતા. દિગમંડળને પિતાની વિરહાકથી ડેલાવતા એ રાજવીએ શુભ શુકને પિતાના સૈન્ય સાથે મિથિલા તરફ કૂચ કરી ગયા. મિથિલા એકાએક ઘેરાઈ ગયું.
વાતાવરણ યુદ્ધના નાદથી ગાજી રહ્યું.
મિથિલાની રાજનગરીને દિવસથી ઘેરો છે. દુગમાંથી પંખી પણ આવ-જા કરી શકે નહિ એ ન્યૂડ ગોઠવાયે. છે. રાજકુમારી મલ્લિકાને વરવા હોંશીલા છએ રાજાઓના સેનાપતિઓ રોજ મંત્રણાઓ ચલાવ્યા કરે છે. રાજાજીની એક તુચ્છ ઈચ્છાપૂર્તિ માટે માનવીઓનાં લીલાં માથાં વધેરવાં એમનેય ગમતાં નથી. પણ રણક્ષેત્રમાંથી પાછી પાની ન કરવાની ક્ષત્રિયની ટેક એમને થંભાવી રહી છે! જીતેલી નગરીમાંથી સુવર્ણ ને સુંદરીઓની લૂંટ એમને લલચાવી રહી છે!
પણ ક્ષત્રિયેની આ દિલગીરીને ટાળવા મુસદ્દીઓ ને કવિ-ચારણોની “ખાય તેનું ગાય” વાળી જિવાઓ મેદાને પડી છે. એમણે વાતને ભારે ચગાવી છે. છીંદરીને , સાપ બનાવી નાખે છે. વેરનો અગ્નિ ભભુકાવ્યું છે. વીરત્વનું ખૂની જેશ જગાવ્યું છે. યુદ્ધમાં મરનારને સીધું સ્વર્ગ બતાવી દીધું છે. જ્યાં સુરા ને સુંદરીઓ અપરંપાર ભરી પડી છે!
હાકલની જ વાર છે. સૈનિકે મરવા – મારવા સજજ છે!

Page #33

32 : જેનદર્શન-શ્રેણી : ૩-૧
રાજકુમાર મલ પણ અહીં દિવસેથી ઊંધ્યા નથી. યુદ્ધની ભારે તૈયારીઓ કરી રહ્યા છે. સેના તે સાવ નાની છે, પણ એક એક સૈનિક હજારને હણ શકે એવા સહસંમલેનું સૈન્ય ખડું કર્યું છે. મિથિલાના રાજવી પણ જતી જિંદગીને આ રીતે ઉજાળવા તૈયાર થયા છે. રણમાં મૃત્યુ કયાંથી!
સહમાં રાજકુમારી મલિલકા દેખાવે ખૂબ શાન્ત છતાં ઊંડી ઊડી મને વ્યથા અનુભવી રહ્યાં હોય, એમ જણાય છે. કઈ ભારે વિચાર-વિમર્શમાં તેઓ ડૂખ્યાં હોય એમ લાગે છે. આજે સવારે એકાએક તેઓ રાજસભામાં આવ્યાં. કુમાર મલે ઊઠીને પિતાનું આસન આપ્યું, પિતાજી પણ એ મહાન દૈવી અંશ તરફ નીરખી રહ્યા. પૂર્ણ ચંદ્ર જેવું મેં ઘડીભર ત્યાં શીળી કૌમુદી પ્રસારી રહ્યું.
પિતાજી, આટલી બધી ધમાલ!”
બેટી, આ તે રાજકાજ છે. લપડાકને જવાબ અહીં લપડાકથી અપાય છે. મારા સૈન્યની શક્તિ તે જો!”
પણ પિતાજી, આ બધું મારે એકને ખાતર ?”
“ના બેટી, અમારા વટને ખાતર. તુ તે માત્ર બહાનું છે. આ નિરંકુશ રાજવીઓને મારે બોધપાઠ આપ છે!”
ને તે તલવારથી ?”
“હા, બેટી! ઝેરનું ઔષધ ઝેર, એ તું ક્યાં નથી જાણતી !”

Page #34

ભગવાન મલ્લિનાથ : 33
‘ પણ પિતાજી, હુ* તા ચાદ્ધાઓની નિરંક લેાહી રડતી તલવારો મ્યાન કરાવવા જન્મી છું. હું તેા માનું છું કે રક્તપાતથી નહિ, પણ પ્રેમથી જ જગતમાં ચિરશાન્તિ સ્થાપી શકાશે. ’
"
તારી શુચિતાના આ કાગડાઓને કશે જ ખ્યાલ નથી. એ અશુચિતાના જ આકાંક્ષી છે. '
‘કારણ કે તેઓ અજ્ઞાની છે. અજ્ઞાનીને મેડ થાય. આંધળા માણસ રસ્તે જતાં આપણને અથડાય, તેા આપણે ક્રોધ નથી કરતા, પણ કૃપાદ્રષ્ટિ રાખી હાથ ઝાલી માર્ગ બતાવીએ છીએ. ’
'
પણ આ બધા તે। દેખતી આંખે આંધળા બન્યા છે. હૈં. એટલે તેમને સમજાવવા સહેલ છે. તેઓને
મળવા મેલાવે.”
મળવા એલાવું? ’
પિતાજી, મારા પર શ્રદ્ધા રાખા, નિઃશંક થઈ ને ખેલાવે. આપણે જો સાચા છીએ તે પછી શંકાની જરૂર
નથી. ’
'
6
પુત્રીનું વેણ કદી ન ઉથાપનાર પિતાને, શાણી દીકરી કંઈ ખાળકબુદ્ધિ કરતી લાગી, સંસારને સારો સમજી લેવામાં જલદી કરતી લાગી. પણ આખરે તે આપણી તાતી તલવારો આખરી હિસાબ ચૂકવવા તૈયાર જ છે ને, ભલેને એ મન મનાવી લે! દીકરી ડાહી છે. એનું મન દુભવવાની ઇચ્છા થતી નથી !

Page #35

34 ઃ જૈનદર્શન-શ્રેણ : ૩-૧ - મિથિલાપતિએ પુત્રીની ઈરછા અનુસાર છયે રાજવીએને મળવા બોલાવ્યા. સંદેશવાહકે પહેલો સંદેશે કેશલના રાજવી પાસે પહોંચાડ્યો. એણે મૂછ મરડીને ખુંખારે ખાધે. આ સમાચાર કાશીના રાજાને મળતાં એ ક્રોધથી લાલચોળ બની ગયા! અરે, કેશલવાળાઓ દગો રમ્યા. કાશી અને કોશલના સૈનિકે સામસામા આવી ગયા. ત્યાં સંદેશવાહક કાશીના રાજા પાસે પહોંરયે. - કાશીના રાજાને કંઈક શાતિ થઈ. એણે વિચાર્યું કે નિશ્ચ મલ્લિકા મને જ વરશે. ક્યાં કદરૂપો કેશલરાજ ને ક્યાં હું !
પણ આ વાતની ચંપાના રાજાને ખબર પડી ત્યારે એણે પિતાનું સૈન્ય જુદું તારવ્યું. એણે જાહેર કર્યું કે આપણે મરી ખૂટીશું પણ શત્રુ સાથે છૂપી સંધિ નહિ કરીએ. એણે પિતાને મારા જુદો જમાવ્યો ન જમાવ્યું ત્યાં તે સંદેશવાહક આવી પહોંચે. સંદેશ પામીને તેમણે કહ્યું:
અરે, મારે ખાતર નહિ પણ રાજકુમારી મલિકા ખાતર પણ મારે સ્વયંવરમાં જવું જોઈએ. માનસરોવરમાં વસનારી હંસી શું કાળા કાગડાઓને પસંદ કરશે?”
આમ સંદેશા વહેલા મેડા મળવામાં સહેજ ખળભળાટ થઈ ગયે, પણ પછી તે સહ પોતાના અંગસેવકેને એકત્ર કરી વેશભૂષાના વિચારમાં પડી ગયા.
વીરત્વમાં એકાએક શૃંગાર જાગી ઊઠયો.

Page #36

ભગવાન મલ્લિનાથ : 35
[૬] અશોક નામના ઉદ્યાનમાં રાજકુમારી મલ્લિકાએ એક ભાયામંદિર નિર્માણ કરવા માંડયું છે. મહાપુરુષોની વિચિત્ર લાગતી કાર્યપદ્ધતિની ચગ્યતાને નિર્ણય પરિણામ પરથી જ કરી શકાય છે. રાજાઓને મળવા બોલાવીને, રાજકુમારી તે વળી આ નવી પ્રવૃત્તિમાં પડી ગયાં હતાં. એમના મનની ગત કઈ પારખી શકતું નહિ. માયામંદિરની ભીંત સુવર્ણની બનાવી, અને રત્નમુક્તા જડિત છત્રથી આચ્છાદિત કરી. એને છ ખંડ બનાવ્યા. ને યે ખંડનાં દ્વાર એક મેટા ખંડમાં પડે તેવી રીતે રખાવ્યાં. એ મોટા ખંડને સુંદર નકશીથી ને ભાતભાતની કળાકારીગરીથી સુશોભિત બનાવ્યું. એની મધ્યમાં એક પોતાના જ કદની – પોતાની જ પ્રતિમૂર્તિ લાગે તેવી – પ્રતિમા બનાવવા શિલ્પીઓને આજ્ઞા કરી.
રાત અને દિવસ એક કરી શિલ્પીઓએ સુંદર પ્રતિમા નિર્માણ કરી. એ જ કાજળના જેવી શ્યામ કેશવાળી, એ જ ઇંદ્રનીલમણિનાં જેવાં નયન; એ જ પ્રવાલના જેવા આરક્ત અધર; એ જ જાનુપર્યત દીઈ બાહુદ્ધય; એ જ સુંદર ભ્રકુટી; એ જ ભુવનમેહન સૌંદર્યભર્યા સાક્ષાત્ રાજકુંવરી ! હમણું બેલ્યાં કે જાણે બોલશે! અરે, અબઘડી હસ્યાં કે હસશે!
શિલ્પીઓ માત્ર પ્રાણ મૂકી શક્યા નહેતા, વાચા આપી શક્યા નહતા, નહિ તે સંસારમાં એક નહિ પણ રાજકુમારી મલ્લિકા બે હેત. અને એ રીતે જીવંત પ્રતિમાં

Page #37

36 ઃ જેનદર્શન-શ્રેણી : ૩-૧ નિર્માણ કરવાની શક્તિ આ સર્વ કલાકુશળ શિલ્પીઓ પાસે હેત તે...એક પુષ્પ માટે છ છ મધુકરને યુદ્ધ કરવાં ન પડત!
અને રાજકુમારી મલ્લિકા પણ જાણે એને પિતાની જીવન્ત પ્રતિકૃતિ માનતાં ન હોય તેમ, તેને માટે પણ, પિતે જમતાં તેથી પણ અધિક રસવાળા ભેજનના થાળ મેકલવા લાગ્યાં. આ સુવર્ણ પ્રતિમાને મુખથી ઉદર પર્યતને ભાગ પિલે રાખવામાં આવ્યું હતું, ને મસ્તક ઉપર મેટું કમળનું ઢાંકણ કરવામાં આવ્યું હતું. એ ઢાંકણમાંથી જ એક એક કેળિયે આહાર અંદર નાખવામાં આવતું. રે, એક તરફ મહાયુદ્ધને ભૈરવનાદ ગાજતે હો, ને બીજી તરફ આ જ્ઞાની, વિવેકી રાજકુમારી શી બાળચેષ્ટા આદરી બેઠાં હતાં! શું આ રીતે યુદ્ધની સળગેલી ચિનગારી તેઓ બુઝાવી શકવાનાં હતાં !
કઈ વાર કુમારી મલિલકાને ભેળે ભાઈ મલ પ્રશ્ન કરી બેસતો, કે “બહેન, આ શી બાળચેષ્ટા આદરી બેઠાં છે!”
મારા વીરા!” કુમારી મલિકા મધુ–માખણને સ્વાદ ફિકકો લાગે એવી મીઠાશથી કહેતાઃ “આપણે સહુ સાગરકિનારે રમતાં બાળક જેવાં જ છીએ, જે સહામણું લાગતાં શંખ છીપલાંને ખાતર હાથમાં રહેલ સુવર્ણને વેડફી નાખીએ છીએ. આ અજ્ઞાની બાળકોને સમજાવવા માટે તે બાળચેષ્ટા જેવું જ જોઈએ ને!”

Page #38

ભગવાન મલ્લિનાથ : 37
યથાયોગ્ય સમયે યે રાજાઓને રાજકુમારી મલ્લિકાએ નિર્મિત કરેલા માયામંદિરમાં પધારવા આમંત્રણ મળ્યું. છયે રાજાના આનંદની સીમા નહતી.
નિયત સમયે યે રાજાઓ માયામંદિર તરફ આવ્યા. અદ્ભુત એમની વેશભૂષા હતી. વૃદ્ધ રાજવીઓએ કેશ કાળા કર્યા હતા, ને મોંમાં તાંબુલનાં મઘમઘતાં બીડાં નાખી ગલેફાં કુલાવ્યાં હતાં. જુવાન રાજાઓએ પણ ઠાઠ કરવામાં કંઈ મણું રાખી નહતી. આંખમાં કાજળ, માથે તેલ ને હાથે હીરાની મુદ્રિકાએ ઘાલી હતી, વારંવાર મુદ્રિકામાં રહેલ નાના અરીસામાં પિતાનું મુખારવિંદ નિહાળી તેઓ મલકાતા હતા. પ્રવેશદ્વાર પર એક દાસીએ એમનું સ્વાગત કર્યું, ને સહુને અંદર દોરી ગઈ.
કાશીરાજ, કેશલરાજ, કુરુરાજ વગેરે તમામ રાજાઓ પિતા પોતાના માટેના છ ખંડમાં આવીને બેસી ગયા. એ વેળા મધ્ય ખંડનું દ્વાર ખોલી નાખવામાં આવ્યું. અરે ! સામે જ હાજરાહજુર કુમારી મલિકા પિતાના રૂપલાવણ્યની પ્રભા વિસ્તારમાં ખડાં હતાં. કંકુવરણે એક હાથે સ્વાગત માટે સહેજ ઊંચે થયે છે, તેમની દીવી જેવા બીજા હસ્તમાં ફૂલમાળ રહી ગઈ છે! છયે રાજાએ એક નયને જોઈ રહ્યા. અરે, તેઓએ જે સૌંદર્યની ખ્યાતિ સાંભળી હતી, તેથીય વધુ સૌંદર્ય ત્યાં લહેરાઈ રહ્યું હતું. પૃથ્વીપટ પર આવું રૂપ જન્મતું હશે ખરું, કે કઈ ભૂલી પડેલી દેવાંગના માયાછળથી સહુને છળવા આવી હશે!

Page #39

38 ઃ જૈનદર્શન-શ્રેણી : ૩-૧
કુમારી મલ્લિકા હાથમાં ફૂલમાળ લઈને સજજ છે. અરે, એ ફૂલમાળ કેના કંઠમાં આપાશે? તેનું જીવન ધન્ય બનશે? ઉત્સુકતાની ઉત્કટ પળો વિતવા લાગી. એક પળ એક ઈતિહાસ સરજતી પળ હતી !
પણ ત્યાં તે પ્રતિમાની પીઠ પાછળથી એક મિષ્ટ હાસ્ય સંભળાયું. એ હાસ્યમાંય અજબ માધુર્ય અને જિંદગીને થાક ઉતારી નાખે એવું વાત્સલ્ય ભર્યું હતું. થોડી વારમાં તે કુમારી મલ્લિકા સ્વદેહે આવતાં દષ્ટિગોચર થયાં. આકાશ પરથી શીળી ચાંદની ને તેજસ્વી સૂર્ય જાણે સજોડે રમવા ધરતી પર આવી રહ્યાં હોય એવી આભા ને પ્રકાશ સર્વત્ર પથરાઈ રહ્યાં !
એક પળ માટે રાજાઓ વિભ્રમમાં પડી ગયા. આ સાચું કે તે? અહીં સામે ઊભાં છે તે મલ્લિકા સાચાં કે જે હમણાં આવ્યાં તે ! પણ એ ભ્રમ લાંબો કાળ ન ટક્યો. પ્રતિમાને સૌંદર્યથી પણ અનેકગણું સૌદર્ય તેજ એ આગંતુક દેહયષ્ટિ પર બિરાજી રહ્યું હતું. પુરુષ પુરુષત્વ છાંડીને નમી પડે તેવું અવિજેય સ્ત્રીત્વ ત્યાં દમકી રહ્યું હતું.
કેઈ દેવી અંશ તે આવ્યો નથી ? ના, ના. છે તે એ મર્યલેકની માનુની! યે રાજાએ કુમારિકાના દિવ્યા રૂપને નિહાળી રહ્યા. કઈ દેવી તેજ એ આંખોમાંથી, વર્ષાઋતુની મેઘધારાની જેમ, વરસી રહ્યું હતું! અષ્ટમીના ચંદ્ર જેવું ભાલ ઝગારા મારી રહ્યું હતું. પૃથ્વીના અસંખ્ય

Page #40

ભગવાન મલિનાથ : 39
માણસો પર શાસન કરનારાઓના ચિત્તત્ર પર એક નાનીશી કુમારિકા રાજ કરી રહી.
રાજકુમારીએ સહુ રાજાઓનું અભિવાદન કરતાં, લીલા માત્રથી પ્રતિમાના મસ્તક ઉપર રહેલ કમળનું ઢાંકણ ખેંચી લીધું.
એકાએક ભયંકર બદબે માયામંદિરને ઘેરી વળી. અગરચંદનની સુવાસ એને રોકવા સમર્થ ન નીવડી. દશાંગ ધૂપ પણ એ બદબે ખાળવા નિરર્થક થયે. હવા ભારે ઝેરી બની ગઈ. ભયંકર વાવંટોળમાં પણ વટવૃક્ષ અણનમ ખડું રહે તેમ રાજકુમારી તો સ્વસ્થ ઊભાં હતાં. પણ રાજાએ ભારે પ્રયત્નપૂર્વક નાક ઉપર વસ્ત્ર દાબી રહ્યા હતા. એમને જીવ ગૂંગળાતો હતો. અસહ્ય હતી એ દુર્ગધ!
બીજી જ પળે રાજકુમારીએ પ્રતિમાના શિર પરનું કમળફૂલનું ઢાંકણ પાછું મૂકી દીધું. દુર્ગધ ઓછી થતી ચાલી. જાણે નરકને આસ્વાદ અનુભવી ચૂક્યા હોય તેમ રાજાએ મહામહેનતે સ્વસ્થતા અનુભવી રહ્યા. રાજકુમારી એ વખતે ત્યાં * “મહાનુભા! તમારી ઈસિત વસ્તુની પ્રાપ્તિ થઈ છતાં નાકે ડૂચા કાં દીધા ? જે ગંદકીના ગાડવાને મેળવવા માટે તમે લાવલશ્કર લઈ ખેતરપાદર ઉજજડ કરી, નદીનવાણ ખાલી કરી યુદ્ધે ચઢયા છે, એ જ તમારી સમક્ષ આવીને ઊભું રહ્યું ત્યારે નાકે ડૂચા કાં દીધા? જેના પ્રત્યે નેહ, ધરીને આવ્યા છે, એના પ્રત્યે હવે સૂગ કાં ધરાવે?

Page #41

40 : જૈનદર્શન-શ્રેણી : ૩-૧
“હે રાજાઓ! તમારા ઇસિત દેહમાંથી છૂટેલી એક પળ માત્રની દુર્ગધથી કેવા અકળાઈ ઊઠયા? જે સૌંદર્ય દેહ પાછળ તમે લુબ્ધ થયા છે, એ દેહમાં રેજ નંખાતે આહાર મેં આ પ્રતિભાના ઉદરમાં માત્ર થોડા દિવસથી નંખાવો શરૂ કર્યો હતો. એ થોડા દિવસના આહારસંગ્રહથી સૌંદર્યભર્યો આ દેહ કે ગંદકીને ગાડ બની ગયે ! સારે, મિષ્ટ ને સુગંધી આહાર પણ આ દેહને પામીને કેવી અવદશા પાપે? એ ગંદકીના સમરયરૂપ દેહને માટે તમે કેવી જબરી માથાકૂટ આદરી છે?
“ આ સુંદર પ્રતિમાની જેમ, મારું આ સુંદર લાગતું શરીર પણ, રોજ રોજ આહાર લેવાથી, મળ, મૂત્ર, વિષ્ટા ને લેમ્બથી ભરેલું છે. ઝેરી સાપની પથારી કરી એના પર કેઈ ફૂલચાદર બિછાવી હોય તેવું આ શરીર જે આ મૂર્તિની જેમ ખુલ્લું કરીને બતાવી શકાતું હોય તે, તમે જેને માટે આ બધે કલહ માંડી બેઠા છે, એની ક્ષુદ્રતાને તરત ખ્યાલ આવત!”
રાજકુમારી થેડી વાર થંભ્યાં. બીજની નાની શી ચંદ્રની આડ આખી પૃથ્વીને પિતાની સૌમ્યતાથી આકષી રહે, એમ સહુ રાજા આશ્ચર્યથી મોં વકાસીને રાજકુમારીને નીરખી રહ્યા, શ્રોત્રથી એમની અમરસુધા જેવી વાણીને પી રહ્યા. તેઓએ આગળ ચલાવ્યું :
“જે કામ-સુખ પાછળ તમે આકાશમાં તેફાન આણે છે, પૃથ્વી પર નરમેઘ માંડે છે, હવામાં ઝેરી

Page #42

ભગવાન મલ્લિનાથ : 4
ત ફેંકે છે, સંસારને ત્રસ્ત વ્યસ્ત કરી નાખે છે, એ. કેટલાં વૃણિત છે તેને તે વિચાર કરે! આ બાહ્ય સૌદર્ય કેટલું અસ્થિર છે! જોતજોતામાં એ વાસી ફૂલની જેમ કરમાઈ જાય છે. આ સુવર્ણકાંતિભરી ચામડી જીર્ણશીર્ણ થયેલા કપડાની જેમ ચિરાઈ જાય છે, ક્યાંય તરડાઈ જાય છે, ક્યાંય દીઠી ન ગમે તેવી કરચલીઓથી ભરાઈ જાય છે. આ કાળા ઘનશ્યામ કેશ સુકાયેલા ઘાસની જેમ વેત ને લુખા થઈ જાય છે, શુકતારક સમાં નેત્રે માત્ર કઈ પડી ગયેલા ઘરના ગોખની જેમ કેવાં ભયંકર લાગે છે ! ધરણી ધ્રુજાવતા આ પગ કેવા થરથર ધ્રૂજે છે !ને જ રાદેવી આવી કે આ સશક્ત બાહુ, ઊંચા કરવાની ઈચ્છા છતાં, ઊંચા ઊપડતા નથી ! હે રાજ! જીવનની આ કરુણતમ દિશા તરફ તમે કદી દષ્ટિ જ નાખી નથી? શું ભૂતાવેશવાળા જનની જેમ વિષય-વાસનાના વાવટોળમાં સદા ઝૂમતા જ રહ્યા છે ! તમે વિવેકી થઈને આ સદ્દવિવેક કેમ વિસરી ગયા?
મરતા કેઈ માણસને તમે જે છે? તમારા વૃદ્ધ વડીલે મર્યા તે હશે ને ! એમની જરા જોઈને શું તમને વિચાર ન આવ્યું, કે અરે, અમે આટલા બળવાન પુત્રે હયાત છીએ ને પૂજ્ય પિતાજીને મરણને શરણ થવા નહિ દઈએ! અને એ તમારી શેખી સામે જ, નિસહાય ઘેટું જેમ કસાઈની છરી નીચે બેં બેં કરી મરણશરણ થાય તેમ તમારા વૃદ્ધો મરણને શરણ નથી થયા? એમની જરા અવસ્થા, એમનું અસહાય મૃત્યુ જેઈને પણ તમને કંઈ વિચાર

Page #43

42 : જૈનદર્શન-શ્રેણી : ૩-૧
ન થયા ? શુ વિકારોએ તમને એટલા બધા વશીભૂત કરી લીધા છે? ’
રાજાએ કિક વ્યમૂઢ બની ગયા હતા. રે, જે સ્વયં જ્ઞાનમૂતિ છે, વિવેકવિશારદા છે, એની સામે કઈ ખેલવાનું ડહાપણ કરવા જતાં રખે મૂર્ખ બની ન બેસીએ !
· રાજવીએ, શરમાશે। મા! મનુષ્ય માત્ર પર મને પ્રેમ છે. અજ્ઞાન, અવિવેક અને અસયમ જ સર્વ પાપનુ મૂલ છે. તમને કઈ વાતની કમીના છે! છતાં તમારામાંના કોઈ કહી શકશે, કે અમે સથા સુખી છીએ, અમે નિરાંતે જીવીએ છીએ? પ્રેમથી વતી એ છીએ ને પ્યારથી જીવીએ છીએ? તમારા ભડાર તમારી છાતી પર ચિતાભાર અનીને પડયા છે, તમારા અંતઃપુર હૈયાહેાળી જેવાં બન્યાં છે. રાજકાજ તેા મેાતના મામલા જેવાં બન્યાં છે. માનવી તરીકેની તમારી ફરજો, સગૃહસ્થ તરીકેને તમારે। વિવેક, પ્રજાપાલક રાજા તરીકેના તમારા આદશ તમે કેવા ભ્રષ્ટ કરી નાખ્યા છે? શુ તમે તમારી પીઠ પાછળ ખડા મેતને ભૂલી ગયા છે? તમે પેલા કીડીચુગતા કબૂતર પર તરાપ મારતા નિર્દેય ખાજ જેવા છે, કે જે ખાજની પીઠ પાછળ ક્રૂર શિકારી શરસંધાન કરીને જીવ લેવા ખડા છે; જે શિકારીને એક પગ કાળા મણુઝર નાગના દર પર પડયો છે ! રાજન્યા ! અંતરની ખાજ કરેા. સુખ તે અંતરમાં વસે છે.'
‘રાજકુમારી, અમે ભૂલ્યા ! આજ તમે અમને ગુરુ મળ્યાં! અમારું' જીવતર સુધારા. કહેવાઈ એ છીએ રાજા પણ સાચેસાચ દુનિયામાં અમારા જેવુ... કોઈ દુઃખી નથી!'

Page #44

ભગવાન મલ્લિનાથ : 43
હું તમને શું સુધારીશ! તમે સાચું જ્ઞાન મેળવે; તમને મિથ્યાભિમાની બનાવનાર પુરે હિતેની વાત પર વિવેકદ્રષ્ટિથી જુઓસંયમ કેળવે તૃષ્ણની મર્યાદા બાંધે. જગતમાં સુવર્ણની તંગી નથી – સૌંદર્યની તંગી નથી, પણ જેટલું છે તે બધાંના ભક્તા આપણે જ છીએ એ ભાવના છાંડે ! પશુતાની એ પ્રેરણાને વશમાં રાખે ને પ્રભુતા તરફ જાઓ! તમારે ઉદ્ધાર તમારાથી છે. આત્મા જ તમારે મિત્ર! આત્મા જ તમારા ગુરુ! તમારા એ આત્માને ઓળખો.”
રાજાઓ બિચારા શું બેલે? મેઘ જેવી ગંભીર વાણુને યુગયુગના તૃષાતુર ચાતક પક્ષીની જેમ તેઓ પી રહ્યા. કોઈ પળ જ એવી હોય છે, કે બોલવાનું મન થતું નથી. ઈચ્છા એવી રહે છે, કે એ પ્રેમભરી વાણી સદાકાળ મૂંગા બનીને સાંભળ્યા કરીએ.
જે છબી જોઈને તમે ઘેલા થયા, એ છબી આજે તમારું કલ્યાણ કરી રહી છે. એ તમારું સૌભાગ્ય છે. સત્ય વહેલું સમજાયું એ પણ મોટું ભાગ્ય છે. આ માયામંદિરે તમારી માયાને દૂર કરી એ અહેભાગ્ય છે. નહિ તે ન જાણે માયા માટે કેટલાય ભવ સુધી મર્યા કરત! માયા માટે મરવું પણ માનવીને કેટલું સુખદ લાગે છે! હું તે સ્ત્રી-પુરુષને સાચે ધર્મ પ્રવર્તાવવા માગું છું. સંસારના રાગદ્વેષ હણવા ઈચ્છું છું.'
રાજાઓ ચિત્રવત્ સ્થિર થઈ ગયા હતા. પેલી સુવર્ણ પ્રતિમાના અંગેઅંગનું લાવણ્ય જે દષ્ટિથી પી રહ્યા હતા,

Page #45

44: જૈનદર્શન-શ્રેણી : ૩-૧ એ દષ્ટિ અત્યારે એક દિવ્ય તેજથી અંજાઈ ગઈ હતી. એ દષ્ટિની સમક્ષ પુરુષાકૃતિવાળે તેજપુંજ જાણે ચારે દિશાને અજવાળ ખડે હતે.
અરે ધિક છે અમારા અવતારને! આ અમારી વિષયી આંખે અંધ થઈ જાઓ! આ અમારા સશક્ત બાહુ સુકાયેલા પાંદડાની જેમ ખરી પડે ! આ અમારું સામર્થ્ય અમને જ બાળી નાખે! અધમ, અધમાધમ એવા અમને સંસારમાં જીવવાને કઈ હક નથી ! અમે પૃથ્વી પર ભારભૂત છીએ.”
રાજાઓના દિલમાં પશ્ચાત્તાપને પાવક પ્રજ્વલી ઊઠયો. તેઓને આશ્વાસન આપતાં રાજકુમારી બોલ્યાં :
જીવવાને સહુ કોઈને હક છે. ફક્ત જીવન માટે તમારો દષ્ટિકણ સુધારે! સ્ત્રીને, સંપત્તિને તમારા શેખનું સાધન નહિ, પણ ઉત્કર્ષનું સાધન માને.
“રાજ, તમને બેટું લગાડવા આ નથી કહેતી. તમારું મારા તરફનું આકર્ષણ પણ કઈ પૂર્વજન્મના પ્રીતિગને જ આભારી છે, નહિ તે આ અફાટ વિશાળ સંસારસાગરમાં કઈ કઈને મેળાપ સંભવિત નથી. મારે ને તમારે આ જન્મને નહિ પણ પૂર્વજન્મને કઈ ભારે ઋણાનુબંધ આપણને અહીં એકત્રિત કરી રહ્યો છે!”
પૂર્વજન્મને ત્રાણાનુબંધ?” યે રાજાઓ એક સાથે પિકારી ઊઠયા.

Page #46

ભગવાન મલ્લિનાથ : 45.
હા, એ વિના તે એક રજકણ પણ બીજા રજકણને ભેટતું નથી. મારે ને તમારે એક નહિ પણ ત્રણ ત્રણ જન્મને સંબંધ છે!” રાજકુમારીએ ભારપૂર્વક કહ્યું.
ત્રણ ત્રણ જન્મને સંબંધ? રાજકુમારી, એ વાત અમને કહે. અમે એ સાંભળવાને ઉત્સુક છીએ. અમારી સ્મૃતિમાં એવું કંઈ આવતું નથી !'
ક્યાંથી આવે, રાજ! તમારા સદ્વિવેકના દીપ આડે સત્તાના, સામર્થ્યના, સૈન્યના, યૌવન અંધારા પડદા પડ્યા છે. આત્માને એ વિવેકદ્દીપને જવા તે કીડીથીય નીચા ને તણખલાથીય નમ્ર બનવું પડે; મારવા કરતાં મરવામાં, ને લેવા કરતાં દેવામાં આનંદ માણ જોઈએ, સંસારના નાના–મેટા સર્વ જી તરફ મૈત્રીભાવ જગાડે પડે. સંસાર ભલે તમને ડાહ્યા કહેતે હોય, પણ તમારા જેવા ઘેલા કેઈ નથી, જે અંતરમાં પ્રકાશ દીપ બુઝાવી બહારના દીપકના ઠગારા પ્રકાશમાં સુખ શોધવા નીકળ્યા છે.”
“રાજકુમારી, એ નમ્રતા, એ લઘુતા, એ સમર્પણ, એ ઉદારતા અમને કેમ આવડે ?”
આવડે. શા માટે ન આવડે? એ નમ્રતા, એ લઘુતા ને એ આત્મસમર્પણથી જ તમે આજે આ જન્મમાં શ્રેષ્ઠ એવું રાજપદ પામ્યા છે! તમે જ હિમાચળ જેવું તપ, ગંગા નદી જેવી પવિત્રતા ને ધરતીના જેવી ઉદારતા માણી છેઃ ને તે પણ તમારામાંના કઈ એકલાએ નહિ. પણ આપણે સાત સાત જણાએ એકીસાથે !”

Page #47

46 : જૈનદર્શન-શ્રેણી : ૩-૧
. “એ દિવ્ય રાજકુમારી! અદ્ભુત છે તમારી વાત! અમે એ વાત સાંભળવા ઉત્સુક છીએઃ કદાચ એ સાંભળવાથી અમારો બુઝાયેલે દીપ ફરી પ્રજ્વલી ઊઠે !”
[૭] રાજકુમારી મલ્લિકાએ, કઈ દાદીમા સમી સાંજરે નાનાં બાળકો સમક્ષ વાર્તા માંડે એમ, વાર્તા માંડી. ભલા, ગુણેની જ શ્રેષ્ઠતા છે. વય કે લિંગ તે એની સામે નકામાં કરે છે : રાજકુમારીએ વાત શરૂ કરી
“સપ્તર્ષિની જોડલી સમા સાત મિત્રની એ કથા છેયાદ કરી શકાય તે કરજે. જેને તમે સુવાસિત પુષ્પ માને છે, ને તમે પોતે મધુકર બનીને જેનું મધુ ચૂસવા તત્પર બન્યા છે, એ એક પુષ્પ ને છ મધુકરે એક વાર એકલેહિયા ને એકમતિયા સાત મિત્ર હતા.” “શું આપણે મિત્ર હતા?'
યાદ આવે છે એ ઇંદ્રની અલકાપુરી જેવી વીતશેકા નગરી? એમાં બલભદ્ર રાજા રાજ કરતે. એને મહાબળ નામને કુમાર હિતે. એ કુમારને રૂપગુણથી ભરેલા છે મિત્રે એકઠા થાય છે, તેવા એ ન હતા. રૂપ ને ગુણમાં એકબીજાની હોડ કરનારા હતા. પિતાની ટેવમાં સદા અચલ–અટળ રહેનાર વ્યવહારીઓ અચળ, સ્વલ્પ પામીને અનલ્પ આપનાર ધરતીમાતા જે ધરણ, સર્વ ગુણોથી પરિપૂર્ણ એ પૂરણ, વસુથી વસુધાને પૂરતું

Page #48

ભગવાન મહિલનાથ : 47
વસુદેવ, પોતાના રૂપલાવણ્યથી ચંદ્રને નિસ્તેજ કરતો અભિચંદ્ર અને શ્રમણ ન હોવા છતાં સાધુત્વને ઉપાસક મહામતિ વૈશ્રમણ : એમ છે મિત્રો હતા.
સાતે મિત્રે ખાન-પાન, હાસ્ય-વિનોદ, પઠન-પાઠન, વિહાર પર્યટન બધું એક સાથે કરતા. સાત દેહ ને એક પ્રાણ જેવા એ હતા. સહુ એમને સપ્તર્ષિના તારા કહેતા. સાતે જણે એગ્ય કાળે નવયૌવન પામ્યા. સંધ્યાકાળે સૂર્ય જેમ પિતાનું તેજ અગ્નિમાં સ્થાપે એમ બળભદ્ર રાજા યુવરાજ મહાબળને ગાદી આપી નિવૃત્ત થયે. છ મિત્ર પણ સંસારધુરાને ભાર સમર્થ રીતે વહેવા લાગ્યા.
“સહુની પાસે ધન હતું, રૂપ હતું, અને એને અનુરૂપ યૌવન હતું. યૌવનસડજ સત્તા ને સામર્થ્ય પણ હતાં. પૃથ્વી પર સ્વર્ગને આસ્વાદ તેઓ માણી રહ્યા હતા. એક દહાડો એક ત્યાગી પુરુષ તેઓને મળ્યા. તેણે કહ્યું : “આ રૂપ વૃથા છે, આ ધન મિથ્યા છે, આ સત્તા સંતાપિની છે. જે યૌવનને ધર્મથી, દેડને શીલથી ને ધનને દાનથી ઉજજવળ નહિ કરો તે તમારો લાખેણે ભવ કેડીના મૂલે જશે.” આગળ વધતાં તેઓએ વધારામાં કહ્યું:
એક વાર વાવેલાં વૃક્ષ સદાકાળ ફળ દેતાં નથી. એ વૃક્ષ ઊલી જાય તે પહેલાં નવાં વૃક્ષની વાવણી કરે. મહા નુભા! કેઈ કાળે તમે આમ્રવૃક્ષનું બી વાવ્યું. આમ્રવૃક્ષ ફળ્યું. એનાં ફળ તમે આજે હોંશે હોંશે આસ્વાદે છે. પણ એક કાળે એ વૃક્ષ ફળતું બંધ થશે. એ વખતે નવું વૃક્ષ

Page #49

48 : જૈનદર્શન-શ્રેણી : ૩-૧ તમે નહિ વાગ્યું હોય તે પૂર્વજન્મનાં સુકૃતનું ફળ તમે આજે આસ્વાદો છે, પણ હવે પછી નવાં સુકૃત નહિ કરે
? દેવાળિયા વેપારીની જેમ તિજોરીની પુરાણી સંપત્તિ ખચી નાખશે, ને ખાલી થયેલી તિજોરી નહિ ભરે તે ?”
“ફરી પાછી એ સાતે મિત્રોને ત્યાગી પુરુષની કઠેર વ્રતનિયમની વાતમાં અભુત સત્ય છુપાયેલું લાગ્યું. રાજ, યુવાનીને સામાન્ય રીતે ઉપદેશ નથી રુચ, પણ જે યુવાની ધન્ય થવાની હોય છે, એનાં મનદ્વાર અને શ્રવણદ્વાર આવી કલ્યાણપ્રદ વાતો માટે સદાકાળ ખુલ્લાં રહે છે. એ મહાન ધર્માત્માએ સહુને પિતાની વાતમાં રસ લેતા નિહાળી આગળ ચલાવ્યું :
આ ભોગ ભુજંગની ફણા જેવા છે. આ સંપત્તિ સમુદ્રનાં મેજાં જેવી ચંચળ છે. સાગરના જુવાળને મેજોની જેમ એ જ તમને આગળ ધકેલે છે ને એ જ તમને પાછા ખેંચી જાય છે. ને આ રંગભર્યું યૌવન ઇદ્રધનુ જેવું ક્ષણજીવી છે. બાહુબળ ખરેખર બહુ નિષ્ઠુર છે, સ્વાર્થ ભારે કૂર છે, અજ્ઞાન ભારે અંધ છે, ગર્વ તે સત્યાનાશનું બીજ છે. પ્રેમ અને દયામૂલક ધર્મને આરાધે ! ધર્મ એ આત્માને નિજને સ્વભાવ છે, – જેમાં પ્રીતિ અને પ્રતીતિનું સુંદર વિશ્વ વસે છે!”
આ સમતાવંત સાધુના વચને સાત મિત્રે પર ભારે અસર કરી. રાજા મહાબળે ગાદીત્યાગ કરવાને ને સંન્યાસ ગ્રડવાને નિર્ણય કર્યો. પણ એ તે સાતે જણ સાથે હતા –

Page #50

ભગવાન મલિનાથ : 49
સંસારમાં કે સંન્યાસમાં. તેઓ એકી સાથે, સાપ કાંચળી તજીને જેમ પાછું વાળીને જોયા વિના ચાલ્યા જાય તેમ, સંસારનાં કામસુખ તજીને જંગલના એકાંતમાં ચાલ્યા ગયા. ત્યાં આત્મા, ધર્મ, પુણ્ય ને પાપની વિચારણામાં એમણે કાયાની માયાવિસરાવી દીધી. ધીરે ધીરે સમાધિમાં (કાયેત્સર્ગ) એવા લીન બન્યા કે હરણાં પિતાના શૃંગની ખજવાળ એમના દેહ સાથે ઉતારતા, સાપ બે પગ વચ્ચે નિરાંતે રાફડા બાંધીને પડયા રહેતા, ચકલાં માથામાં માળા નાખતાં.
એ તપત્યાગનો ઈતિહાસ શું કહ્યું? ક્ષુધા છતાં ન ખાધું, પિપાસિત છતાં અપ્રાસુક જળ ન પીધું, ગ્રીષ્મની આશિવાલામાં શેકાયા ને હેમંતની કડકડતી શીતમાં સ્વસ્થ રહ્યા. સુખદુઃખ વચ્ચેનો ભેદભાવ ધીરે ધીરે એમણે ભૂંસી નાખ્યો! માન-અપમાન વચ્ચે સરખી બુદ્ધિ કેળવી. રાગ અને શ્રેષના વાયુને સમશીતોષ્ણ કર્યા. એ જ્ઞાન, એ તપ, એ ત્યાગે સાતેને અમરત્વની (દેવપદની) ભેટ કરી. સાતે જણે દેવભૂમિમાં ચાલ્યા, પણ દેવભૂમિ મુમુક્ષુ માટે નકામી, ત્યાં તે માત્ર રંગરાગ ને ભોગ સિવાય કંઈ મળે નહિ. એ માટે તે મોક્ષાર્થીને મનુ દેહ પ્યારે ગણેલ છે. અને ભલા, વેધ્યા વિના આત્માના સુવર્ણને ઘાટ પણ કેમ ઘડાય ? એ સાતે મિત્રે આયુષ્ય પૂર્ણ થયે સંસારમાં જન્મ્યા. એ સાત મિત્રે તે આપણે સાત જણા!”
હે રાજકુમારી, આ શું કહે છે તમે? એ સાત મિત્રો તે આપણે સાત જણા. નથી માની શકાતું. ક્યાં

Page #51

50 ઃ જૈનદર્શન-શ્રેણી : ૩–૧ વીતરાગતાની સ્મૃતિ જેવાં તમે, ને કયાં વિષયકીચમાં રમતા કીડાઓ અમે ! અરે, પણ તમારા વચને અમને પણ કંઈક સાક્ષાત્કાર થઈ રહ્યો છે. અર્ધનિદ્રામાં જોયેલા સ્વપ્નની જેમ કેઈ અગોચર પ્રદેશ અમારી કલ્પના સમક્ષ ઊઘડી રહ્યો છે. અંધારી અમારી આંખે સામે નવજીવનનાં કઈ કિરણે પ્રકાશ વેરી રહ્યાં છે. પણ હજી એ બધું આછું આછું છે. કહે, કહો, તમે જ તમારી મીઠી મેહક બાનીમાં કહે કે પૂર્વભવમાં અમે કેણ કોણ હતા? તમારે ને અમારે પ્રીતિએગ કે હો? અમે કેમ પુરુષ રૂપે પેદા થયા, તમે કેમ સ્ત્રી રૂપે અવતર્યા? હે રાજકુમારી! હવે તો પરભવને પ્રીતિગ આપણને એક કરી રહ્યો છે. વાસના વિકારના મેઘથી ઘેરાયેલું આકાશ હવે વરસીને સ્વરછ થઈ ગયું છે. તમે જેવા રંગો પૂરશે એવા રંગ પૂરાશે.”
“રાજ, બધુંય કહું છું. માનવ-દેહની અશક્તિઓ જાણવા છતાં. માનવ તરફ – જીવ માત્ર તરફ – પ્રેમભાવ રાખવે એનું નામ જ ધર્મ ! આપણે બધાએ એ ધર્મ આરાધે. એ આરાધનાએ આપણે ઉદ્ધાર કર્યો. મૃત્યુ પામી આપણે સહુ અમરેલેકમાં ગયા. ત્યાંથી આ પૃથ્વી પર આવ્યા.
- મિત્ર અચળ તે સાકેતપુર(કેશલ)ને રાજા પ્રતિબુદ્ધિ તરીકે જન્મે.
ધરણને જીવ ચંપાપુરીમાં ચંદ્રછાય રાજા થયો. " “પૂરણ શેઠના આત્માએ શ્રાવસ્તિમાં રાજા રુકિમને દેહ ધારણ કર્યો.

Page #52

ભગવાન મહિલનાથ ઃ 51
“વસુ તે વારાણસીના રાજા શંખ.
વૈશ્રમણ તે મારી છબી જોઈ મુગ્ધ થનાર, અને તમારા સ્નેહ સંસકારેને જાગ્રત કરનાર હસ્તિનાપુરના રાજવી અદીનશત્રુ!'
છઠ્ઠો મિત્ર અભિચંદ્ર તે કપિલ્યપુરના રાજવી જિતશત્રુ.”
અને તમે કોણ?” બધા રાજાઓ રાજકુમારીના પૂર્વભવ વિષે જાણવા ઉત્સુક બન્યા.
“હું મહાબળ રાજાને આત્મા!”
રાજકુમારી આટલી વાત કહીને ત્યાં, પણ એમના મુખ પર હજી કંઈક વધુ સ્પષ્ટતા કરવાની સૂચક્તા હતી. તે વારે કેશલરાજે પ્રશ્ન કર્યોઃ “હે વિવેકી રાજકુમારી! ધન્ય છે તમારા જ્ઞાનને! અમારી સ્મૃતિનાં અંધારા ઉલેચાતાં જાય છે. અમને તમારી વાણી યથાર્થ લાગે છે. અમારી દષ્ટિ સમક્ષ એક પવિત્ર ઉજજવળ ભૂતકાળ એની અશેષ સ્મૃતિઓ સાથે ખડો થતો જાય છે. પણ એક પ્રશ્ન પૂછું? સાત મિત્રે માંથી છ પુરુષ થયા ને એક સ્ત્રી – એમ કેમ બન્યું વારુ? કર્મ તે સહુનાં સરખાં હતાં ને?”
હું આ પ્રશ્નની જ રાહમાં હતી. વિવેકી રાજ, મહાબળ રાજા પિતાનું સિંહાસન છાંડીને આવ્યું હતું, એટલે એને એમ હતું કે સહુથી વધુ તપ હું તપું. આ કારણે જ્યારે બધા તપનું પારણું કરવા બેસતા ત્યારે પેલો રાજા

Page #53

52 : જૈનદર્શોન–શ્રેણી : ૩-૧
:
અસત્ય વદતા ને કહેતા ‘મારુ માથુ દુ:ખે છે. પેટ ઠીક નથી. હું કંઈ અન્ન લઈશ નહિ !' આમ કહીને એ પેાતાનુ' તપ આગળ વધારતા. આમ સારા નિમિત્તે પણ એ રાજાએ કપટવ્યવહાર કર્યાં, માયા રચી. પ્રકૃતિના નિયમ છે, કે સાધ્ય જેટલુ શુદ્ધ હોય તેટલું સાધન પણ પવિત્ર હોવુ જોઈએ. અશુદ્ધ સાધનથી શુદ્ધ સાધ્યની સિદ્ધિ થતી નથી. એ મહાબળ રાજાએ તીર્થંકર પદ તા સાધ્યું, પણ કપટયુક્ત તપથી દેવત્વમાંથી ચવીને મિથિલામાં રાજકુમારી મલ્લિકા તરીકે જન્મ્યા. ’.
!
ધન્ય ધન્ય રાજકુમારી! તમે અમારાં ઉપકારી છે. અમારા નિંદ્ય કૃત્ય માટે અમાર પર દ્વેષ ન ધરશે ! અમે અજ્ઞ છીએ.' રાજાએએ સવિનય કહ્યું. તેમના શબ્દોમાં શરમ હતી. તેમના માં પર આનિદાની ગ્લાનિ હતી.
‘હું તમારા પર દ્વેષ કરતી નથી; માણસ પર તે પ્રેમ રાખવે ઘટે – દ્વેષ તે એની વૃત્તિઓ સાથે શેલે; જે વૃત્તિઓ તમે પેાતે સારા હેાવા છતાં તમને ખરાબ કરે છે. તમારા પવિત્ર હૃદયાંગણમાં પ્રવેશેલા ચારો તરફ મારી ચાકીદારી છે. મારું રાજ મલેક પર નથી. મારે તે અંતરનાં સિહાસન પર આત્માનાં સામ્રાજ્ય ખડાં કરવાં છે. માણસનું મન માખી જેવુ' છે; મિષ્ટાન્ન છાંડી વિષ્ટા તરફ જનારું છે. એ મનને મધમાખ જેવુ', સ રસેાને સાનુકૂળ રીતે સંગ્રહના', અનાવવુ' છે! એ માટે કામસુખા તજવાં, આજીવન બ્રહ્મચર્ય સેવવું ને સંન્યાસ ગ્રહણ કરવાની ઇચ્છા

Page #54

ભગવાન મહિલનાથ : 53
છે. કહે, મને તમે તેમાં સાથ આપશે કે તમારા જેવું જીવન જીવવા ફરજ પાડશે?”
“રાજકુમારી! અમારા જીવનથી – અમારા પતનથી અમે શરમાઈ રહ્યા છીએ. તમારા રાહમાં વિદન ઉપસ્થિત કરવાની વાત તે દૂર રહી, પણ અમને તમારા માર્ગનું અવલંબન કરવાની અનુજ્ઞા આપે. અધૂરો રોગ આ ભવે પૂરો કરી લેવા ઇરછા છે!”
“તથાસ્તુ!” રાજકુમારીએ એમની ઈચ્છાને સહર્ષ સ્વીકાર કર્યો.
[૮] સંસારમાં ન ઘટતી ઘટના ઘટી છે. ખાઉં ખાઉં કરતા ભયંકર શસ્ત્રસામગ્રી ને પ્રચંડ સૈન્યબળ સાથે આવેલા છયે છ રાજા વૈરાગ્યવાસિત બન્યા છે. અને રાજકુમારિકાના ચરણમાં ઢળી પડ્યા છે.
' અરેઆશ્ચર્યની તે અવધિ થઈ ગઈ છે! યે છે રાજા પિતાને દેશ પાછા પરિવર્યા છે. એશ્વર્ય અને સંપત્તિ, સાપ કાંચળી ઉતારે તેમ, ઉતારી દીધાં છે ! એ બધા વિચારે છેઃ અરે, આ માયાની ભૂલભુલામણીમાં સાચું સુખ, સાચું મિત ને સાચે આનંદ કદી ન જા! હવે તે જઈએ છીએ રાજકુમારી મલ્લિકાને શરણે!
મિથિલાની શેરીઓ એક દિવસ અભૂતપૂર્વ દશ્ય નીરખી રહી. ચઢથે ઘેડે આવેલા યે છ રાજા રાજ

Page #55

54 : જૈનદર્શીન-શ્રેણી : ૩-૧
કુમારી મલ્લિકાની પાછળ સન્યસ્ત લઈને જંગલની વાટ તરફ આગળ ધપી રહ્યા છે!
ગુરુ યુવા છે, શિષ્યા વૃદ્ધ છે. સહુ તપ ને સમાધિમાં લીન છે, આત્મા ને અગમ્યની શેધમાં મૌન છે! સહુ પ્રજ્ઞાવાન, તપસ્વી, ધૃતિમાન ને જિતેન્દ્રિય બન્યા છે! જેમણે એ અદ્ભુત દૃશ્ય જોયુ છે, એ સ'સારનું દ્વાર ફરી જોઈ શકયા નથી !
'
સહુનાં નયન નમ્યાં છે; લેાચન આદ્રતાથી ભીનાં છે. તપ સમાધિમાં લયલીન રાજાએ વિચારે છે: અરે, અંદરના શત્રુ કયાં આછા હતા, કે બહારના શત્રુ સામે લડવા નીકળ્યા હતા!’
પ્રજાજના વારી જાય છે! વીજળીના કડાકે પૃથ્વીના અંધ તૂટે, એમ સપ્તષિની જોડલી જોઈ સહુના કર્માંના બંધ તૂટવા માટે કડેડાટ કરી રહ્યા છે. સહુ આ રાજકુળનાં રત્નાની પ્રશંસાનાં પુષ્પ વેરતાં કહે છે:
6
ગાય સુત્રતા અને એમાં જ ગેાપાલની શેાભા છે: વસુધા સુશીલા અને એમાં જ રાજપદ્મની ઇતિશ્રી છે.’
ઓગણીસમા તીર્થંકર મલ્લિનાથ ભગવાનનું જીવન સ્વય' એક આશ્ચય છે. અન્ય સ તીર્થંકરાએ પુરુષ શરીર ધારણ કર્યું જ્યારે તીર્થંકર મલ્લિનાથે સ્ત્રી શરીર ધારણ કરી આટલે આત્મવિકાસ સાધ્યે.

Page #56

ભગવાન મલિનાથ : 55 રાજકુમારી મલ્લિકાએ વર્ષીદાન આપ્યા બાદ નિર્ધારિત તિથિ પિષ સુદી અગિયારસના દિવસે ત્રણસે પુરુષે અને ત્રણસે સ્ત્રીઓ સાથે ભગવતી દીક્ષા ગ્રહણ કરી. દીક્ષાને દિવસે તેઓને અઠ્ઠમ તપ હતું. બીજા દિવસે મિથિલાના રાજા વિશ્વસેનને ત્યાં પારણું કર્યું.
દીક્ષા લેતાં જ તે મનઃ૫ર્યવજ્ઞાની બની ગયાં અને મન:પર્યવજ્ઞાની થતાં જ ભગવતી મહિલકાયેત્સર્ગ ધ્યાનમાં તન્મય બની અને દિવસના ત્રીજા પહોરે ક્ષપકશ્રેણી લઈને સર્વજ્ઞતા પ્રાપ્ય કરી.
આ અવસર્પિણી કાળમાં સહુથી ઓછા છદ્મસ્થ ચારિત્રને પર્યાય પાળનાર તીર્થકર ભગવાન મલ્લિનાથ જ છે. એકમાત્ર એમને જ દીક્ષાના દિવસે સર્વજ્ઞતા પ્રાપ્ત થયેલી છે.
દેવેન્દ્રોએ સમવસરણની રચના કરી અને સાઠવી મહિલએ પ્રથમ પ્રવચન આપ્યું. પ્રવચન પછી તીર્થોની સ્થાપના કરવામાં આવી. ઉત્તરે હિમાલય, દક્ષિણે વિધ્યાચળ, પશ્ચિમે કુરુક્ષેત્ર અને પૂર્વમાં પ્રયાગમાં તેઓએ ખૂબ વિહાર કર્યો અને અનેક જીવનું કલ્યાણ કર્યું.
ભગવાન મલિનાથને પરિવાર
ગણધર – અઠ્ઠાવીસ (અધીક્ષક આદિ) કેવળજ્ઞાની – ત્રણ હજાર બસ મનઃ પર્યવજ્ઞાની – આઠ અવધિજ્ઞાની – બે હજાર ચતુર્દશ પૂવી – છ ચૌદ

Page #57

56 : જૈનદર્શન-શ્રેણી : ૩-૧
વૈવિધ્યલબ્દિધારી ચર્ચાવાદી એક હજાર ચારસે સાધુ ચાલીસ હજાર
Somos
-
-
ત્રણ હજાર પાંચસા
સાવીએ
· પચાવન હજાર
શ્રાવક એક લાખ ચાર્યાસી હજાર
શ્રાવિકા
(પ્રવની શ્રી અધુમતી )
―
ત્રણ લાખ પાંસઠ હજાર.
મલ્ટિ અરિહંત પચ્ચીસ ધનુષ ઊંચાં હતાં. એમના શરીરના રંગ પ્રિયંગુ સમાન હતા.
સુદીર્ઘ કાળ સુધી ધમ–સ'ધને પ્રભાવના કરી. પાંચસે સારિકા તથા પાંચસે મુનિએ સાથે એક મહિનાના આજીવન અનશનથી અવશિષ્ટ કમ પ્રકૃતિને ક્ષય કરી સિદ્ધત્વ પ્રાપ્ત કર્યું.
મલ્લિનાથ એક સે। વર્ષે ગૃહવાસમાં રહ્યાં અને ચાપન હુજાર નવસેા વર્ષ કેવલી પર્યાય પાળીને કુલ પ‘ચાવન હજાર વનુ એમનુ આયુષ્ય હતું. ફાગણ સુદ બારસના દિવસે ભરણી નક્ષત્રમાં ચંદ્ર હતા ત્યારે એક માસના અનશનવાળાં અને પ્રતિમાએ ઊભેલાં શ્રી મલ્લિનાથ દિવસના પૂર્વ ભાગે પવિત્ર સમેતશિખર પહાડ પર મેાક્ષપદ્મ પામ્યાં. શ્રી મલ્લિનાથ અઢારમા તીર્થંકર શ્રી અરનાથના નિર્વાણ પછી હજાર કરોડ વર્ષ બાદ મેક્ષે ગયાં. જૈન ધર્મના દિગબર સ...પ્રદાયમાં મલ્લિનાથને પુરુષ માનવામાં આવે છે કારણ એમની માન્યતા અનુસાર સ્ત્રીત્વને મેક્ષ આગ્નિ પ્રાપ્ત થતા નથી.
5

Page #58
ત્રીજી શ્રેણી (1) ભગવાન મલ્લિનાથ (2) ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી (3) શ્રી વીરચંદ રાઘવજી ગાંધી (4) ભગવાન મહાવીરને અનેકાંતવાદ સેટની કુલ કિંમત : ત્રીસ રૂપિયા